Τρίτη, 11 Νοέμβριος 2025
Η πρόσβαση σε καθαρό και ασφαλές νερό αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, κατοχυρωμένο τόσο στο εθνικό όσο και στο διεθνές δίκαιο. Η περιβαλλοντική υποβάθμιση, ιδίως όταν συνδέεται με τοξικές ουσίες όπως το ουράνιο, ενέχει σοβαρούς κινδύνους για τη δημόσια υγεία, την ασφάλεια και τη βιωσιμότητα των κοινωνιών. Το Ιράν, χώρα με ανεπτυγμένο πυρηνικό πρόγραμμα και σημαντικότατο ρόλο στη γεωπολιτική δυναμική της Μέσης Ανατολής, τις τελευταίες ημέρες βρίσκεται ξανά στο επίκεντρο των διεθνών εξελίξεων, λόγω της νέας εκτεταμένης πολεμικής σύγκρουσης με το Ισραήλ, η οποία δύναται να προκαλέσει σημαντική μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα από ουράνιο.
Η παρούσα μελέτη εξετάζει τις νομικές και περιβαλλοντικές διαστάσεις του φαινομένου, συνδέοντας την περιβαλλοντική κρίση με τη γεωπολιτική σύγκρουση Ιράν–Ισραήλ. Πέρα από την προσπάθεια ανάδειξης της πιθανής μόλυνσης του νερού από ουράνιο, το κείμενο εστιάζει στην ευθύνη των κρατών και στη σημασία του διεθνούς δικαίου για την προστασία τόσο του φυσικού περιβάλλοντος όσο και της ανθρώπινης ζωής.
*Περίληψη εισήγησης στο πλαίσιο του εικοσαετούς εορτασμού των «Διεθνολογικών Συναντήσεων Ναυπλίου» (3-5 Οκτωβρίου 2025) και με αφορμή τα τεκταινόμενα στη Μέση Ανατολή. (Η παρούσα εισήγηση άπτεται ενός ειδικού θέματος αυτού της πιθανής μόλυνσης των υδάτων, ως «όπλου» πολέμου).
Με αφορμή την εισήγησή μου στο 12ο Ετήσιο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο της Ένωσης Ελλήνων Δημοσιολόγων (ΕΕΔ), με θέμα την ελευθερία του λόγου και το φαινόμενο των καταχρηστικών αγωγών SLAPP και τη φιλοξενία μου στον αέρα του τοπικού ραδιοφωνικού σταθμού του Βόλου 98,6 FM, ας αναλύσουμε εν συντομία τι είναι οι αγωγές SLAPP και πως σχετίζονται με το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης.
Οι αγωγές SLAPP («Lawsuit Against Public Participation- Αγωγές προς Αποθάρρυνσης της Συμμετοχής του Κοινού») αποτελούν αγωγές «στρατηγικής» από κάποιο ισχυρό πρόσωπο ή ομάδες συμφερόντων κατά συνήθως δημοσιογράφων ή ακτιβιστών ακόμη και πανεπιστημιακών, με απώτερο σκοπό την αποθάρρυνση και τον περιορισμό της ενασχόλησης με θέματα δημόσιου συμφέροντος ή ζητήματα κράτους δικαίου και λειτουργίας της διοίκησης. Η πλειονότητα των αγωγών αυτών δεν έχουν κάποιο συγκεκριμένο νομικό έρεισμα, αποτελούν δηλαδή προδήλως αβάσιμες αγωγές, οι οποίες ασκούνται με κύριο σκοπό την αποτροπή δημοσιοποίησης πορισμάτων της ερευνητικής δημοσιογραφίας και μετάδοσης πληροφοριών, αναφορικά με θέματα διαφθοράς ή κατάχρησης δημοσίου χρήματος.
Η βραβευμένη με Pulitzer Anne Telnaes, γελοιογράφος Washington Post ανακοίνωσε την παραίτησή της από την γνωστή εφημερίδα μετά την απόρριψη του σκίτσου της, το οποίο που απεικόνιζε τον ιδιοκτήτη της εφημερίδας Jeffrey Bezos, και άλλους δισεκατομμυριούχους να προσκυνούν ένα άγαλμα του εκλεγμένου Προέδρου Donald Trump. Η ίδια χαρακτήρισε την πράξη αυτή ως «επικίνδυνη για την ελευθερία του Τύπου».
Το ζήτημα της ελευθερίας του λόγου και δη η ειδική έκφανση του δικαιώματος της ελευθερίας του Τύπου αποτελεί πάντα ένα επίκαιρο επιστημονικό και κοινωνικό ζήτημα. Τα όρια άσκησης του θεμελιώδους αυτού δικαιώματος, σύμφυτου με την ανθρώπινη προσωπικότητα αποτελεί ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον πεδίο σύγκρουσης, το οποίο αναδύεται κάθε φορά σε νέο συγκείμενο, με νέα-σύγχρονα αιτήματα. Ειδικά σήμερα η δράση των ερευνητών δημοσιογράφων υφίσταται κάποιους σημαντικούς περιορισμούς τόσο λόγω του ενισχυμένου νομοθετικού πλαισίου προστασίας των προσωπικών δεδομένων, όσο και λόγω της αύξησης των ρητρών εμπιστευτικότητας στον ευρύτερο ιδιωτικό τομέα. Όμως, ακόμη και στο δημόσιο τομέα, η ύπαρξη διαβαθμισμένων ή εμπιστευτικών εγγράφων, διαμορφώνουν ένα αυξημένο πλαίσιο προστασίας επί τη βάσει του λειτουργικού κριτηρίου της Διοίκησης.
Η ΕΕ έχει καταφέρει να διαχειριστεί προηγούμενες παγκόσμιες κρίσεις με μεγαλύτερη επιτυχία από ότι συνήθως πιστεύουμε. Το ίδιο αναμένεται και τώρα ως απάντηση στις μεταβαλλόμενες διατλαντικές σχέσεις. Το σημείο καμπής ήταν η κρίση του Covid-19, όταν ιδρύθηκε το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ) και συμφωνήθηκε μια κοινή στρατηγική εμβολιασμού. Ο συντονισμός μεταξύ των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και των κρατών μελών για την αντιμετώπιση κρίσεων ήταν συχνά άτυπος και ρεαλιστικός, σχετικά γρήγορος και με γνώμονα λύσεις που μπορούν να εγγυηθούν την εφαρμογή και την επίλυση των πιο άμεσων επιπτώσεων της κρίσης.
Όταν μια κρίση γίνεται αντιληπτή ως υπαρξιακή για την ίδια την Ένωση και καθολική για όλα τα κράτη μέλη, το κίνητρο για συντονισμό είναι μεγαλύτερο, καθώς αναγνωρίζεται ότι μια εθνική αντίδραση πιθανότατα θα είναι ανεπαρκής. Η κινητοποίηση πραγματοποιείται αρχικά μέσω του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στη διευκόλυνση του συντονισμού και της εφαρμογής.
Η συμφωνία μεταξύ της Γαλλίας και της Γερμανίας υπήρξε καθοριστική για όλες τις αποφάσεις κατά τη διάρκεια των πρόσφατων κρίσεων στην ΕΕ. Το τι συμβαίνει στο εσωτερικό αυτών των δύο χωρών είναι κρίσιμο για την αντιμετώπιση των κρίσεων και γι' αυτό η εκλογή Μερτς στη Γερμανία έφερε ανακούφιση στην Ευρώπη.
Η φιλόδοξη διαχείριση κρίσεων από την ΕΕ προκαλεί πιέσεις στις πιο ευρωσκεπτικιστικές κυβερνήσεις όπως η Ουγγαρία, η Σλοβακία και η Ιταλία. Παρόλα αυτά τα νέα συντονιστικά αντανακλαστικά σε συνθήκες κρίσης έχουν επιτρέψει μέχρι σήμερα στην ΕΕ να συνεχίσει την πορεία της. Οι ευρωσκεπτικιστικές κυβερνήσεις αισθάνονται πιεσμένες να ακολουθήσουν και έχουν πολλά να χάσουν αν δεν το κάνουν και έτσι διαφοροποιούνται μόνο περιστασιακά.
Θα καταφέρει η ΕΕ να συντονίσει τις δράσεις της υπό το πρίσμα των μεταβαλλόμενων διατλαντικών σχέσεων; Με βάση όσα γνωρίζουμε από προηγούμενες κρίσεις, η πιο πιθανή απάντηση είναι ναι. Η ανεπίσημες διαδικασίες, η ευελιξία, ο πραγματισμός και η καινοτομία, που αποτέλεσαν το κλειδί για τον συντονισμό της ΕΕ κατά τη διάρκεια των κρίσεων από το 2021 και μετά, είναι πιθανό να ακολουθηθεί και σήμερα.
Ο πρώτος μήνας της δεύτερης διακυβέρνησης Τραμπ έχει ταρακουνήσει την Ευρώπη. Οι κοινές δυτικές αξίες του φιλελευθερισμού, της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης και του σεβασμού του διεθνούς δικαίου, για τις οποίες οι ΗΠΑ υπήρξαν πρωτοπόρος, δεν μπορούν πλέον να θεωρούνται δεδομένες. Οι οικονομικά συμφέρουσες για τις ΗΠΑ συμφωνίες, ανεξάρτητα από τις πολιτικές επιπτώσεις τους, φαίνεται να είναι η απόλυτη προτεραιότητα. Αυτή η πραγματικότητα αποτελεί μια καθολική και υπαρξιακή νέα κρίση που θα οδηγήσει την ΕΕ σε συντονισμό της δράση της.
Όσον αφορά την άμυνα και τον πόλεμο κατά της Ουκρανίας, παρατηρείται στενή συνεργασία με το Ηνωμένο Βασίλειο, με τον Keir Starmer να παίζει ηγετικό ρόλος στις συνόδους κορυφής στο Παρίσι και το Λονδίνο. Οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν καταστήσει σαφές ότι προτίθενται να εντείνουν τις προσπάθειές τους, να παράσχουν εγγυήσεις ασφαλείας στην Ουκρανία και να αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες.
Όσον αφορά το εμπόριο και την απάντηση σε πιθανούς επιθετικούς δασμούς των ΗΠΑ, ο συντονισμός είναι ευκολότερος, δεδομένου ότι η αρμοδιότητα ανήκει στην ΕΕ. Το 2023 εγκρίθηκε πράξη κατά των μέτρων εξαναγκασμού η οποία έχει σχεδιαστεί για να λειτουργεί αποτρεπτικά, αλλά αν υπάρξουν επιθετικοί δασμοί, το Συμβούλιο με πλειοψηφία μπορεί να αποφασίσει επιβολή δασμών, περιορισμούς στο εμπόριο υπηρεσιών, καθώς και περιορισμούς στην πρόσβαση σε άμεσες ξένες επενδύσεις και δημόσιες συμβάσεις.
Αντί να αναρωτιόμαστε αν η Ευρώπη μπορεί να συντονιστεί, θα πρέπει να συζητάμε μια ολιστική και ρεαλιστική στρατηγική ώστε να πλοηγηθούμε σε αυτά τα αχαρτογράφητα νερά και να επικρατήσει η ειρήνη έναντι του πολέμου. Οι δίαυλοι με τις ΗΠΑ θα πρέπει να παραμείνουν ανοιχτοί. Ο συντονισμός από μόνος του σίγουρα δεν επαρκεί.
*Δημοσιεύτηκε στα "Νέα" στις 7/3/2025.
Οι Εκδόσεις Παπαζήση,
έχουν την τιμή να σας προσκαλέσουν
στην παρουσίαση του βιβλίου του Μηνά Σαματά
Το Κομματικό Κράτος στην Ελλάδα στα
50 Χρόνια από τη Μεταπολίτευση (1974-2024)
Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί
τη Δευτέρα 31 Μαρτίου 2025 και ώρα 18:00
στην αίθουσα εκδηλώσεων της ΕΣΗΕΑ
( Ακαδημίας 20, 3ος όροφος, Αθήνα )
Για το βιβλίο θα μιλήσουν οι:
Νίκος Αλιβιζάτος
Ομότιμος Καθηγητής ΕΚΠΑ
Δρ Παναγιώτης Καρκατσούλης
Εμπειρογνώμονας Δημόσιας Διοίκησης, Σύμβουλος ΑΣΕΠ,
πρ. Βουλευτής
Δρ Κώστας Παπαδημητρίου
Πρόεδρος του Διοικητικού Επιμελητηρίου
Δρ Απόστολος Παπατόλιας
Εμπειρογνώμονας Δημόσιας Διοίκησης, πρ. Νομάρχης
Την εκδήλωση θα συντονίσει ο Αντώνης Μακρυδημήτρης, Ομότιμος Καθηγητής ΕΚΠΑ
Κοινωνία πολιτών και πολιτική εξουσία βρίσκονται σε ανομολόγητη ή και ομολογημένη σύγκρουση. Από όποια πλευρά και να κοιτάξεις, της παραδοσιακής ή της δημοκρατικής αριστεράς, της φιλελεύθερης ή της παραδοσιακής δεξιάς, υφέρπει ανταγωνισμός, που φυσικά οξύνεται όσο κινούμαστε προς τα άκρα. Για το ΚΚΕ η κοινωνία πολιτών αποτελεί δεκανίκι του καπιταλιστικού συστήματος και κάποτε τελευταίο του καταφύγιο, μια σοσιαλιστική κοινωνία δεν θα την έχει ανάγκη, εξάλλου δεν υπάρχει κάτι που λέγεται (ευγενής) εθελοντισμός μεταξύ των ανθρωπίνων κινήτρων, αυτά είναι για αφελείς. Για την άκρα δεξιά, μπροστά στο συμφέρον της πατρίδας που είναι ανώτερη όλων -και ως αξία και των άλλων πατρίδων- καθώς και της σιδηρού επιβολής «νόμου και τάξης», υποχωρούν τα πάντα και φυσικά ο πολίτης και οι ενώσεις του τείνουν να εκμηδενίζονται, συκοφαντούνται και δαιμονοποιούνται, οι διαδηλώσεις για την ειρήνη, ελευθερία ή κοινωνικά αιτήματα συνιστούν προδοσία, μόνος άξιος εθελοντισμός η αυστηρή πειθαρχία «υπέρ πίστεως και πατρίδος» δια του (κατά κανόνα αδιαμεσολάβητης αντιπροσώπευσης) χαρισματικού αρχηγού του έθνους.
Ακόμη και οι πλέον ανοιχτόμυαλοι, ευφυείς και δημοκράτες πολιτικοί ωστόσο, στο βάθος θεωρούν ότι η επίλυση των θεμάτων είναι δική τους δουλειά, διεκδικούν -ακόμη και άθελα- το μονοπώλιο επί της πολιτικής, λαϊκή κυριαρχία γαρ, ειδικώς όταν πρόκειται για αναδιανομή πόρων, πολιτικές αποφάσεις και δημόσια παράσταση ισχύος, στην ουσία κρατικοποιούν την αρετή και ανταγωνίζονται μεταξύ τους για το ηθικό πλεονέκτημα, οι πολίτες οφείλουν να στηρίζουν κατά βάση άκριτα το κόμμα ή/και την κυβέρνηση, ειδικώς τα μέλη και οι προσκείμενοι, καθώς ο πολιτικός ανταγωνισμός είναι αμείλικτος και ο αντίπαλος είναι εκεί. Οι ιδιωτικές πρωτοβουλίες με κοινωφελή προορισμό είναι ευπρόσδεκτες, εφόσον δεν ρίχνουν νερό στον μύλο του αντιπάλου κόμματος/κυβέρνησης και δεν διεκδικούν «δόξα από τη δόξα» του πολιτικού.
Σε κάθε περίπτωση, σε ρόλο συμπληρωματικό (σοσιαλδημοκρατία), αναπληρωματικό (αριστερά) ή υποκατάστατο (φιλελεύθερη) της πολιτικής, η κοινωνία πολιτών συνιστά αναμφισβήτητα τη ραχοκοκαλιά της από κάτω προς τα πάνω (bottomup) εκδήλωσης της πολιτικής συμμετοχής, εν αντιθέσει με την πολιτική (συντεταγμένη πολιτεία, κόμματα, πολιτικοί και πολιτική/policy) που συνιστά την τυπική εκδήλωση της από πάνω προς τα κάτω πολιτικής (topdown).
Ο Κώστας Σημίτης υπήρξε ένας αξιόλογος «γεφυροποιός» των δύο αυτών εκφάνσεων της πολιτικής, εξουσία και κοινωνία, πολιτεία και κοινωνία πολιτών, κράτος και εθελοντισμός. Πιθανότατα, μεταξύ των Ελλήνων Πρωθυπουργών της μεταπολίτευσης, ήταν ο λιγότερο «συγκρουσιακός» και «ακομπλεξάριστος» με την κοινωνία πολιτών, άρα εκείνος που ήταν πιο κοντά σε αυτήν, εκείνος που την ενέτασσε στην πολιτική του σκέψη, κατά την περίοδο της πολιτικής του επίδρασης και με βάση τα διακυβεύματα και το περιβάλλον της εποχής του (1996-2004). Αλλά και πάλι. Ήταν πολιτικός. «Καλά είναι όλα αυτά κύριε Γιαννή, η κοινωνία πολιτών, ο εθελοντισμός, οι ΜΚΟ, οι δωρεές, αλλά οι κοινωνίες σήμερα χρειάζονται πολιτική, δημόσιους προϋπολογισμούς και πολιτικές για να αντιμετωπίζονται τα μεγάλα προβλήματα που έχει ο κόσμος, δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά», μου είπε, σε μια συνάντηση μιας ώρας στο γραφείο του στην οδό Ακαδημίας το 2006.
Ούτε κουβέντα περί Κωνσταντίνου Καραμανλή, Αντρέα Παπανδρέου, Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, Αντώνη Σαμαρά και Αλέξη Τσίπρα, ως προς τη σχέση τους με την κοινωνία πολιτών, ήταν τυπικές περιπτώσεις ανθρώπων εξουσίας, φαντάζομαι ο εθελοντής για εκείνους στην πραγματικότητα θα διέθετε πολιτικό ανάστημα μυρμηγκιού, πέραν των καλολογικών χαρακτηρισμών και των ύμνων που περισσεύουν μεταξύ των πολιτικών όταν μιλούν δημοσίως και ενώπιον εθελοντικών πρωτοβουλιών. Οι Κώστας Καραμανλής και Γιώργος Παπανδρέου, διέθεταν μια μεγαλύτερη ευαισθησία και ενδιαφέρον για τον τομέα αυτόν, ειδικώς προ Πρωθυπουργίας τους, ωστόσο ο πρώτος, τυπικός κρατιστής εξάλλου, δεν συνέχισε με το ίδιο σθένος όταν έγινε Πρωθυπουργός και ήταν αλυσιτελής η δέσμευση του στον τομέα αυτόν αφήνοντας τον κάπως στην τύχη του, κάνοντας και άτυχες επιλογές, ο δε δεύτερος δεν πρόλαβε οτιδήποτε σχετικό, καθώς κατακλύσθηκε από το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης που μονοπώλησε σχεδόν τη θητεία του και επισκίασε τα πάντα, παρότι τότε η κοινωνία πολιτών και τα εθελοντικά δίκτυα όρθωσαν ανάστημα, εν μέρει μεταλλάχθηκαν και είχαν πολύτιμη συνεισφορά στη διαχείριση της. Για τον Κυριάκο Μητσοτάκη δεν είναι ακόμη η στιγμή της αξιολόγησης, παραβάλλεται με τον Κ.Σημίτη στο θέμα αυτό, αν και η εξόχως και ίσως πρωτόγνωρη διαχειριστική επίδοση και πνεύμα και μάλιστα στην κατεύθυνση της οικονομικής ανάταξης και ανάπτυξης, παραμερίζει κάπως τη δέσμευση του στον τομέα, αν και είναι αξιοσημείωτο το κανονιστικό πλαίσιο που εισήχθη για πρώτη φορά με τον Ν. 4873-2021.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης (μέχρι στιγμής), όπως και ο Κώστας Σημίτης, διαπνέονται κι αυτοί από ένα πνεύμα κρατισμού και «ρεαλισμού», που δεν επιτρέπει βαθιές αναπνοές εθελοντισμού, δωρεών, χορηγιών, ευεργεσίας, (πραγματικής) διαβούλευσης, ΕΚΕ, κοινωνικής οικονομίας, καταξίωσης του κόσμου των συλλόγων και των ιδρυμάτων, τελικώς κοινωνίας πολιτών. Κατά την αντίληψη τους ο βολονταρισμός των λίγων καλοπροαίρετων και ενδεχομένως γενναίων και αλτρουιστών, ατόμων και ομάδων, δεν αρκεί, χρειάζεται αποτελεσματική δράση και τεράστιοι πόροι, προβολή κρατικής βούλησης. Ακόμη κι αν αυτή υπόκειται σε στρεβλώσεις, διασπάθιση, πελατειασμό, κατακερματισμό δυνάμεων και περισπάσεις λόγω της κρατικής πολυπραγμοσύνης, την κακονομία και πολυνομία. Και οι δύο όμως, Σημίτης και Μητσοτάκης έχουν να επιδείξουν τον ταχύτερο βηματισμό όσμωσης των δύο (ΚτΠ και εξουσία), κατά τον μεταπολιτευτικό χρόνο, επιπλέον διαθέτουν ως προσωπική ιδιότητα ενσυναίσθηση και όχι αλλαζονεία προς τον πολίτη, δεδομένων των περιορισμών του ρόλου τους .
Ο Κώστας Σημίτης είχε διαβάσει προσεκτικά το βιβλίο που του είχα αποστείλει «Τι είναι η Κοινωνία Πολιτών» (διαθέσιμο προς αποστολή σε όποιον ενδιαφέρεται) και έκανε έναν μεγάλο αριθμό παρατηρήσεων και σχολίων, τα οποία μου έκανε εντύπωση ότι είχε σημειωμένα με μολύβι «faber», πάνω στο βιβλίο, τα οποία διεξήλθε διεξοδικά στη συζήτηση. Ένα από τα θέματα που στάθηκε ήταν η όχι αναγκαία κατά τη γνώμη του αναθεώρηση του Συντάγματος προς περαιτέρω κατοχύρωση της κοινωνίας πολιτών. Το άρθρο 12 «Το δικαίωμα της σύστασης ενώσεων και μη κερδοσκοπικών σωματείων» αρκούσε και διαπνεόμενος από ένα πνεύμα λιτότητας και μη διόγκωσης των συνταγματικών προβλέψεων, αναγνώριζε μόνον τη συμβολική αξία μιας τέτοιας αλλαγής και ορθώς. Ήταν η περίοδος που ένας μεγάλος αριθμός οργανώσεων και προσώπων υπό την Καμπάνια των 800 ΜΚΟ, είχαν προτείνει αυτήν την τροποποίηση, που αν και ψηφίσθηκε με πάνω από 151 ψήφους από δύο Βουλές, δεν επιτεύχθηκε μια φορά το όριο των 180 ψήφων λόγω των πολιτικών εξελίξεων που οδήγησαν στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2009. Αναγνώρισε επίσης τα ζητήματα της ασφάλισης των εθελοντών -που δεν έχει λυθεί μέχρι σήμερα-, την έλλειψη κανονιστικού πλαισίου και καταγραφής τους κ.α. Είχε μια αναμφισβήτητα θετική στάση απέναντι στον κόσμο των ενώσεων πολιτών τόσο ως ένα απαραίτητο συστατικό της δημοκρατίας για την επίτευξη δημοσίου ελέγχου των φορέων εξουσίας και συμπλήρωσης των αδυναμιών του κράτους, όσο και ως φορέας νέων ιδεών, πλουραλισμού και ανεκτικότητας, δημοκρατικής εκπαίδευσης δια της συμμετοχής των πολιτών και πρωτοπορίας της κοινωνίας, με κοσμοπολιτική ενατένιση. Το ενδιαφέρον του στράφηκε στο πλαίσιο αυτό προς τις ανεξάρτητες διοικητικές αρχές και επί της θητείας του, πρώτον δημιουργήθηκε ο Συνήγορος του Πολίτη και δεύτερον ο πρώτος Έλληνας Συνήγορος του Πολίτη εξελέγη Ευρωπαίος Obdusman, ο Νικηφόρος Διαμαντούρος. Προφανώς υπήρχε αμοιβαία επιροοή.
Την Άνοιξη του 2001 με κεντρική συνιστώσα την Κίνηση Πολιτών για μια Ανοιχτή Κοινωνία, ένας αριθμός Οργανώσεων Κοινωνίας Πολιτών, οργάνωσε έναν κύκλο δημοσίων ομιλιών των πολιτικών αρχηγών «Η Κοινωνία Πολιτών και η Δημοκρατία του 21ου αιώνα». Ήμουν μεταξύ των οργανωτών. Στις 6 Μαρτίου 2021 ο Κ.Σημίτης, στις 24.4.2021 ο Κ.Καραμανλής, στις 23.5.2021 ο Ν.Κωνσταντόπουλος. Η Αλ.Παπαρήγα αρνήθηκε να συμμετάσχει, ενώ δεν κατέστη εφικτή η οργάνωση της ομιλίας από τον Στ.Μάνο. Στην ομιλία του ο Κ.Σημίτης, αφού επισημαίνει τις νέες συνθήκες, την πρόοδο που έχει επιτευχθεί και την επιτακτικότητα των ερωτημάτων για την Ελλάδα, τοποθετείται ξεκάθαρα ότι την απάντηση απέναντι στις προκλήσεις δίνει η κοινωνία των πολιτών, η ανοιχτή κοινωνία, ότι η αυριανή ελληνική κοινωνία πρέπει να είναι ανοιχτή στον κόσμο, ευρωπαϊκή και ότι η διαμόρφωση μιας τέτοιας στρατηγικής, ο εκσυγχρονισμός της κοινωνίας δεν είναι υπόθεση του κράτους. Κοινωνία πολιτών και ανοιχτή κοινωνία, «είναι η κοινωνία της ελευθερίας και της συμμετοχής, η κοινωνία της ευθύνης και της αλληλεγγύης, η κοινωνία της δημιουργίας, η κοινωνία που προσέρχεται με αυτοπεποίθηση στον διάλογο με άλλες κοινωνίες, με άλλους πολιτισμούς». Ελευθερία λοιπόν, εθελοντισμός, ένας κόσμος.
Όπως ο Άντονυ Γκίντενς είχε επηρεάσει τον Τόνυ Μπλερ, ο Νίκος Μουζέλης είχε επίδραση στον Κ.Σημίτη στο ζήτημα της κοινωνίας πολιτών. Τότε τέθηκαν τα θεμέλια ενός άλλου τρίτου δρόμου και του τρίτου τομέα, μετά ή μεταξύ του ιδιωτικού και του δημοσίου. Αναφέρθηκε από τον Κ.Τσουκαλά στον επικήδειο η κοινωνία πολιτών ως ένα από τα τρία θέματα που ο Κ.Σ. απέδιδε σημασία χάριν της αδιάλειπτης προσωπικής του συμμετοχής, (1) βελτίωση της Ελλάδας, (2) στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι, (3) κοινωνική πολιτική/κοινωνία πολιτών/πολιτισμός: (4’10΄΄ πριν το τέλος: www.lifo.gr/now/politics/o-sygklonistikos-epikideios-toy-k-tsoykala-gia-ton-kosta-simiti). Δυστυχώς δεν υπήρξε συνέχεια σε αυτήν την επεξεργασία και όσμωση, ούτε από τον ίδιο τον Κ.Σημίτη μετά το πέρας της θητείας του, ούτε και από τα κόμματα που εναλλάχθηκαν στην κυβέρνηση έκτοτε. Αντιθέτως η κοινωνία πολιτών, σε έναν βαθμό έχει γίνει άφωνο εργαλείο της κυβερνητικής εξουσίας διαμέσου κυρίως της διανομής οικονομικών πόρων, αυτό στην Ελλάδα, λόγω του μεγέθους και της ποιότητας του κράτους.
- Επισυνάπτω την επιμελημένη έκδοση κατά το μέρος της ομιλίας Κ.Σημίτη. Είναι διαθέσιμα και τα υπόλοιπα μέρη σε όποιον/α ενδιαφέρεται.
Το περιβάλλον σήμερα έχει αλλάξει. Το 2001 η αισιοδοξία, εντός και εκτός Ελλάδος, διατηρείτο. Η εκσυγχρονιστική επιμονή του Κ.Σημίτη τότε για εξωστρέφεια, «ήρεμα νερά» στις διεθνείς σχέσεις και συμπερίληψη του διαφορετικού και των μεταναστών, σήμερα θα ακουγόταν ως λόγος της ριζοσπαστικής αριστεράς. «Στις προκλήσεις του νέου περιβάλλοντος δεν απαντάμε με την περιχαράκωση στο κλειστό σύμπαν της παραδοσιακής κοινότητας, με την τυφλή προσήλωση στην παράδοση, με την ευλαβική τήρηση αδιαμφισβήτητων και αμετακίνητων κανόνων, με την αυτάρκεια και την ασφάλεια του δήθεν αιώνιου. ….Η εικόνα της φοβίας και της αδράνειας ….. αδικεί μια κοινωνία που στάθηκε ικανή να αλλάξει ριζικά και να αναδεχθεί χωρίς μείζονες αντιδράσεις, πολλές εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες».
Σήμερα στο επίκεντρο της κοινωνίας πολιτών τίθεται υποχρεωτικά το διακύβευμα της υπεράσπισης της δημοκρατίας εντός των τειχών, η φιλελεύθερη δημοκρατία και ο ορθολογισμός, αυτό που τότε και μέχρι πρότινος θεωρείτο δεδομένο. Άνευ αυτού τα υπόλοιπα φαντάζουν ως πολυτέλεια. Σήμερα που δείχνει ότι επιστρέφουμε σε συνθήκες προ Β΄ΠΠ, όπου γίνεται αποδεκτό, θεμιτό, εύλογο και οσάκις προς χειροκρότημα, ο ισχυρός να προβάλλει με κυνισμό την ισχύ του και να παίρνει αυτό που θέλει, όπου «το έθνος μου πρώτα» κι «ελάτε να το κάνουμε πάλι μεγάλο» καθιστά κάθε άλλη φωνή προδοτική και την πολυμέρεια και τη διεθνή τάξη φενάκη, όπου το κάθε είδους συμφέρον νοείται ξανά ως το στενό συμφέρον και μόνον και όπου η ελευθερία και τα δικαιώματα πρέπει να υποστέλλονται μπροστά στις νέες προτεραιότητες ενός εξ’ ορισμού απειλητικού περίγυρου, αυτά αποδυναμώνουν την κοινωνία πολιτών και κάθε μορφή εθελοντισμού, τη μερική εκχώρηση κυριαρχίας υπέρ ενός ευρύτερου συμφέροντος συμπεριλαμβανόμενης, τη συμπερίληψη υπέρ της μονομέρειας και ομοιογένειας και τελικώς απειλούν να αλλοιώσουν το αξιακό και πολιτισμικό περιβάλλον. Αυτό που στην ΕΕ αποκαλούσαμε ζωτικό εθνικό συμφέρον και μας απέτρεπε από το να αποκτήσουμε μια κοινή εξωτερική πολιτική και άμυνα που καθυστερημένα διαπιστώνουμε τώρα πόσο αναγκαία είναι, τώρα το επικαλούνται απροσχημάτιστα οι ισχυροί εξ ανατολών και εκ δυσμάς.
Η φιλελεύθερη δημοκρατία, η κοινωνία πολιτών και η διεθνής ειρήνη, είναι αλληλένδετα, μαζί απειλούνται και μαζί θα τα υπερασπιστούμε. Η παρακαταθήκη του Κώστα Σημίτη, αποτελεί «διακομματική» πηγή έμπνευσης και δημιουργίας.
