Παρασκευή, 29 Μάρτιος 2024

Η χώρα χρειάζεται, η χώρα ζητάει

Στα αρχεία των Δημοσίων Εγγράφων των προέδρων των Ηνωμένων Πολιτειών υπάρχει ένα έγγραφο με μια ομιλία του Φραγκλίνου Ρούζβελτ.

Ο Ρούζβελτ στις 22 Μαΐου του 1932, μιλώντας στους αποφοίτους του Πανεπιστημίου Oglethorpe της Ατλάντα, είχε τονίσει αρκετά πράγματα σε σχέση με την πραγματικότητα της ύφεσης στη χώρα του.

Αναγνώριζε πως όλοι βρίσκονταν «στο κατώφλι μιας θεμελιώδους αλλαγής στη γνωστή οικονομική μας σκέψη...» ∙ έδειχνε πεπεισμένος πως «ό,τι μπορούμε να πετύχουμε με μια ένεση ζωής στην προβληματική οικονομική μας τάξη, δεν θα διαρκέσει για πολύ, παρά μόνον αν μπορέσει να επιφέρει μια σοφότερη, δικαιότερη κατανομή του εθνικού εισοδήματος».

Βέβαια, διαισθητικά ο Ρούζβελτ δούλευε πάνω στους βασικούς κανόνες του Νιου Ντιλ που από τις ΗΠΑ μεταφέρθηκε στη Βρετανία και στην ηπειρωτική Ευρώπη δίνοντας τη δυνατότητα, αφενός, να στηθούν όρθιοι οι άνθρωποι και οι χώρες από τον όλεθρο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και, αφετέρου, να βιωθεί το κράτος πρόνοιας και η μεταπολεμική ευημερία που διήρκεσε έως τη δεκαετία του '70.

Είχε πει κι άλλα: «...Δεν πρέπει να συγχέουμε τους στόχους με τις μεθόδους. (...) Η χώρα, εκτός από ψυχραιμία, χρειάζεται τολμηρό, επίμονο πειραματισμό. Η κοινή λογική απαιτεί να βρούμε μία μέθοδο και να τη δοκιμάσουμε. Αν αποτύχει, να το παραδεχτούμε με ειλικρίνεια και να δοκιμάσουμε μιαν άλλη. Αλλά πάνω απ' όλα, επιτέλους να δοκιμάσουμε κάτι. (...)

Χρειαζόμαστε ενθουσιασμό, φαντασία και ικανότητα για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε με γενναιότητα τα γεγονότα, ακόμα και τα δυσάρεστα. Πρέπει να διορθώσουμε, με δραστικά μέσα αν είναι απαραίτητο, τα λάθη του οικονομικού μας συστήματος, που τώρα μας κάνει και υποφέρουμε.

Χρειαζόμαστε το θάρρος της νεολαίας. Εσείς οι νέοι δεν έχετε να διαλέξετε μόνο τον προσωπικό σας δρόμο στον κόσμο, αλλά έχετε το καθήκον να ξαναφτιάξετε τον κόσμο σας!».

Πού είναι όλα αυτά, εδώ; Ας κάνουμε ορισμένες γενικές επισημάνσεις.

Το Νιου Ντιλ ήταν σαν αυτό που είχε πει με άλλα λόγια ο Καποδίστριας: «εις δεινά ελληνικά, θεραπεία ελληνική». Ηταν μια συμφωνία των βασικών κοινωνικών εταίρων εντός της χώρας: των επιχειρήσεων, των εργαζομένων και των θεσμικών μηχανισμών του κράτους.

Και στόχους το Νιου Ντιλ είχε αυτό που συχνά οι ιστορικοί αποκαλούν «3 Rs» (Relief, Recovery, Reform): ανακούφιση αδυνάτων, ανάκαμψη της οικονομίας και αναμόρφωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος της χώρας ώστε να μην επαναληφθεί παρόμοια ύφεση. Αυτά χρειάζεται η χώρα.

Υπάρχει κάτι τέτοιο; Οι ανακεφαλαιοποιημένες τράπεζες γυρίζουν την πλάτη στην πραγματική οικονομία∙ οι επιχειρήσεις γυρίζουν την πλάτη στην εργασία –κάτι που μακροπρόθεσμα πλήττει και τις τράπεζες και τις επιχειρήσεις. Οι επιχειρηματίες δεν πληρώνουν καν τους ελάχιστους μισθούς που έχουν υποχρέωση να καταβάλλουν στους εργαζομένους.

Σήμερα το Νιου Ντιλ μεταφράζεται από τους περισσότερους σαν αίτημα: «Πρέπει να μας χαρίσετε το χρέος για να προχωρήσουμε» -κάτι, βεβαίως, που δεν ισχύει.

Ο κλήρος, τότε, έπεφτε στους νέους. Οι νέοι σήμερα νιώθουν ματαιωμένοι∙ βιώνουν την περιθωριοποίησή τους∙ οι πιο ταλαντούχοι εγκαταλείπουν τη χώρα. Οσοι από τους πολιτικούς έχουν μιλήσει στη νεολαία έχουν αρθρώσει λόγο αυτάρεσκο, διχαστικό, κομματικό, αγνοώντας το κοινό καλό. Λ.χ., θεωρείται τύχη και όχι σπατάλη πόρων όταν οι πτυχιούχοι δουλεύουν σερβιτόροι ή απασχολούνται σε πεντάμηνα ΕΣΠΑ της περιφέρειας.

Η χώρα παραπαίει μέσω ενός συστήματος που επίσης παρασιτεί εις βάρος των θυμάτων που δημιούργησε. Το πολιτικό σύστημα, ταυτισμένο με το κράτος, αφού ικανοποίησε όλες τις απαιτήσεις τραπεζών, κρατικοδίαιτων επιχειρηματιών, ομάδων συμφερόντων, κομματικών στρατοπέδων, ομίλων ενημέρωσης κ.ά., κατηγορεί τώρα το κράτος ως σπάταλο και διεφθαρμένο.

Και οι κατηγορίες εκτοξεύονται με ιδεολογική πολιτική απόχρωση, ακριβώς από εκείνους που επωφελήθηκαν από τη συμμετοχή τους στη σπατάλη και τη διαφθορά των μηχανισμών του αναποτελεσματικού ελληνικού κράτους.

Προφανώς αυτό το σύστημα ζει τελείως ανυπόληπτο, αναπαράγοντας τις εγγενείς δυσπλασίες του, χωρίς να σχεδιάζει. Οι πολιτικές ελίτ δεν βλέπουν τα στοιχειώδη. Για να σωθεί η χώρα, κάποιοι ήδη έχουν θυσιαστεί, έχουν εξοντωθεί και κάποιοι έχουν γίνει αθέατοι. Οι άνεργοι είναι σαν να μην υπάρχουν.

Η ομιλία του Ρούζβελτ στα Δημόσια Εγγραφα των ΗΠΑ είχε καταχωρισθεί με τον υπότιτλο «Η χώρα χρειάζεται, η χώρα ζητάει ανθεκτικούς πειραματισμούς».

Τι χρειάζεται η χώρα; Χρειάζεται καλά σχολεία και πανεπιστήμια. Χρειάζεται καλά νοσοκομεία. Καλούς δρόμους και καλά αποχετευτικά∙ πολιτισμό∙ εντιμότητα∙ καινοτομίες. Χρειάζεται ηγεσίες που να ταξιδεύουν μαζί με τους πολίτες στο ίδιο βαγόνι.

Δεν χρειάζεται τους πειραματισμούς των πολιτικών delivery.

Και τι θέλουν οι πολίτες; Θέλουν την αλήθεια. Θέλουν να βρίσκουν μια θέση εργασίας και να ζουν από τη δουλειά τους. Θέλουν μια ζωή χωρίς την «κανονικότητα» της κρίσης. Χωρίς ειδήσεις για νέα μέτρα, για νέες «μεταρρυθμίσεις» που δεν μεταρρυθμίζουν.

Οι νέοι θέλουν τη μοίρα τους. Θέλουν μια δίκαιη ζωή και τον απλό στόχο: συνολική ευημερία και αξιοπρέπεια. Αυτά είναι που θέλουν και είναι ακριβώς αυτά που μερικοί τους τα αρνούνται.

Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 21/4/2017.

Η ώρα της διαμεσολάβησης για τον εξωδικαστικό;

Αναμενόταν από καιρό, τέθηκε πρόσφατα σε διαβούλευση που έληξε στις αρχές του εκπνέοντος μήνα και εισήχθη εχθες στην κεντρική νομοπαρασκευαστική επιτροπή. Πράγματι το σχέδιο νόμου του υπουργείου Οικονομίας και Ανάπτυξης σχετικά με την εφαρμογή του Εξωδικαστικού Μηχανισμού Ρύθμισης Οφειλών, δηλαδή της διαμεσολάβησης, της διαπραγμάτευσης των επιχειρηματικών δανείων, γρήγορα και μόνιμα, αποτελούσε αίτημα τουλάχιστον από την αρχή της κρίσης.

Οι επιχειρήσεις διακρίνονται σε δύο κατηγορίες (μεγάλες και μικρές) με κριτήριο τον κύκλο εργασιών και επίσης αριθμητικό είναι και το όριο υπαγωγής στις διατάξεις της νομοθετικής πρωτοβουλίας του υπουργείου Οικονομίας, υπό την έννοια ότι μπορούν να χαίρουν των περιλαμβανομένων ρυθμίσεων όλες οι επιχειρήσεις που έχουν ληξιπρόθεσμες οφειλές από 20.000 ευρώ.

Επιπλέον, δεν γίνεται διάκριση σε ατομικές ή εμπορικές επιχειρήσεις. Στον νόμο θα υπάγονται α) κάθε φυσικό πρόσωπο με πτωχευτική ικανότητα, καθώς και β) κάθε νομικό πρόσωπο το οποίο αποκτά εισόδημα από επιχειρηματική δραστηριότητα. Ως απαραίτητη προϋπόθεση τίθεται μόνο η φορολογική κατοικία του αιτούντος να είναι στην Ελλάδα. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι σύμφωνα με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο, ο ασκών εμπορική δραστηριότητα, ελεύθερος επαγγελματίας/έμπορος, που δεν έχει συστήσει εταιρεία, θεωρείται ότι έχει ατομική επιχείρηση.

Βασική αρχή των προωθούμενων λύσεων είναι η καθολικότητα αντιμετώπισης των ληξιπρόθεσμων οφειλών, υπό την έννοια ότι προκρίνεται η ρύθμιση οφειλών προς οποιονδήποτε πιστωτή, δηλαδή και το Δημόσιο, και συμπεριλαμβάνονται και υποχρεώσεις που δεν είναι αμιγώς επιχειρηματικές, υπό την προϋπόθεση όμως ότι έχουν καταστεί ληξιπρόθεσμες μέχρι την 31η Δεκεμβρίου 2016.

Επιπλέον περιλαμβάνεται και η προστασία και εγγυητών/συνοφειλετών, οι οποίοι συνυποβάλλουν αίτηση μαζί με τον επιχειρηματία φυσικό ή νομικό πρόσωπο. Για την έναρξη της διαδικασίας πρέπει να συμμετέχουν οι πιστωτές που αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον το πενήντα τοις εκατό των απαιτήσεων κατά του οφειλέτη. Η αίτηση υποβάλλεται μόνο ηλεκτρονικά ώς την 31η Δεκεμβρίου 2018, είτε αυτοβούλως από τον ίδιο τον οφειλέτη ή ύστερα από πρόσκληση των πιστωτών του προς τον οφειλέτη που κοινοποιείται και στην Ειδική Γραμματεία Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους, προκειμένου η επιχείρηση να καταθέσει εντός διμήνου τη σχετική αίτηση/σχέδιο εξυγίανσης.

Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί στο γεγονός ότι εκτός από την περιγραφή των υποχρεώσεων του αιτούντος, αυτός ο τελευταίος οφείλει να αιτιολογήσει επαρκώς τους λόγους της οικονομικής του αδυναμίας. Προκρίνεται λοιπόν κι εδώ το κριτήριο της μη υπαίτιας περιαγωγής σε αδυναμία πληρωμών, αλλά και της επαρκούς αιτιολόγησης της κατάστασης αυτής. Εξάλλου υπογραμμίζεται και η υποχρέωση αναλυτικής αναφοράς των πλήρων στοιχείων κάθε συνοφειλέτη. Η αίτηση πρέπει επίσης να περιέχει και όλα τα ονόματα των υπαλλήλων της επιχείρησης καθώς και της αναλυτικής κατάστασης των αμοιβών τους. Σημειώνεται επίσης ότι και προκειμένου για τον υπολογισμό της αξίας των παγίων και συγκεκριμένα των ακινήτων που ενδεχομένως να ρευστοποιηθούν, κρίνεται υποχρεωτική η έκθεση εκτιμητή ακινήτων, ή ελλείψει αυτής ως αξία των ακινήτων στην αίτηση δηλώνεται η αξία που λαμβάνεται υπ' όψιν για τον υπολογισμό του Ενιαίου Φόρου Ιδιοκτησίας Ακινήτων. Η αίτηση περιλαμβάνει και τη ρητή συγκατάθεση του δανειολήπτη για άρση του τραπεζικού και φορολογικού του απορρήτου.

Σύμφωνα με το σχέδιο νόμου, κεντρικό ρόλο λαμβάνουν οι διαπιστευμένοι διαμεσολαβητές του Ν.3898/2010, υπό την «αιγίδα» της Ειδικής Γραμματείας Διαχείρισης του Ιδιωτικού Χρέους. Ο διαμεσολαβητής ενεργεί εδώ ως εγγυητής της όλης διαδικασίας. Και αυτός ο κεντρικός ρόλος του φαίνεται κατ' αρχάς τυπικά, αφού με την ανάληψη της υπόθεσης, εξετάζει την πληρότητα του φακέλου και στην περίπτωση διαπίστωσης ελλείψεων καλεί τον δανειολήπτη να τον συμπληρώσει. Αν ο φάκελος είναι πλήρης, εκδίδεται από τον διαμεσολαβητή βεβαίωση που πιστοποιεί ακριβώς την πληρότητα και εκκινεί την κατ' ουσίαν διαδικασία, όπου τυγχάνουν εφαρμογής όλες οι βασικές αρχές της διαμεσολάβησης. Ετσι επιβάλλονται ως βασικές αρχές αυτή της εχεμύθειας του συνόλου των συμμετεχόντων μερών, η αντικειμενικότητα και η αμοιβαιότητα της ωφέλειας από τη συμφωνία των μερών.

Η νομοθετική αυτή πρωτοβουλία εξυπηρετεί δύο βασικούς στόχους. Από τη μια μεριά, την ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης, μέσα από την απαγκίστρωση των επιχειρήσεων από τις λιμνάζουσες και εκκρεμείς ληξιπρόθεσμες οφειλές τους, ρυθμίζοντάς τες ορθολογικά και από την άλλη, αποτελεί την πρώτη επίσημη και ρητή ευκαιρία της αποκλειστικής εφαρμογής της διαμεσολάβησης. Αν επιτύχει στο πεδίο της επιχειρηματικής υπερχρέωσης, τότε άμεσα θα αποτελέσει τον προνομιακό τρόπο επίλυσης σχεδόν όλων των διαφορών και θα αποσυμφορήσει τα δικαστήρια από ατελέσφορες διαμάχες, υπηρετώντας έτσι την ουσιαστική δικαιοσύνη.

Δημοσιεύτηκε στην "Καθημερινή" την 1/4/2017.

Σαν να μη συνέβη ποτέ ο 20ός αιώνας

Θα αρχίσω με την αποστροφή του ιστορικού Τόνι Τζαντ όταν μιλούσε για μερικούς ηγέτες της Δύσης: «Ανεξάρτητα από τις πολιτικές τους πεποιθήσεις, ο Λεόν Μπλουμ και ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, ο Λουίτζι Εϊναούντι και ο Βίλι Μπραντ, ο Λόιντ Τζορτζ και ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ αντιπροσώπευαν μια πολιτική τάξη που αντιμετώπιζε με βαθιά ευαισθησία τις ηθικές και κοινωνικές της ευθύνες.

Παραμένει ανοιχτό το ερώτημα αν ήταν οι περιστάσεις που γέννησαν τους πολιτικούς ή αν ήταν η κουλτούρα της εποχής που ώθησε ανθρώπους τέτοιου αναστήματος να μπουν στην πολιτική. Σήμερα κανένα από τα δύο κίνητρα δεν ισχύει. Οσον αφορά την πολιτική, η εποχή μας είναι εποχή πυγμαίων» (Τόνι Τζαντ, «Τα δεινά που μαστίζουν τη χώρα», Αλεξάνδρεια, 2012).

Ενδεχομένως, τα ίδια θα λέγαμε για τους ηγέτες που ακολούθησαν το ευρωπαïκό όραμα του Ρομπέρ Σουμάν και του Ζαν Μονέ και έμειναν στην ιστορία ως οι «Πατέρες της Ε.Ε.»: Κόνραντ Αντενάουερ (Γερμανία), Γιόζεφ Μπεχ (Λουξεμβούργο), Αλτσίντε ντε Γκάσπερι και Αλτιέρο Σπινέλι (Ιταλία), Πολ Ανρί Σπάακ (Βέλγιο) κ.ά. Στην εποχή τους, ίσχυε η αρχή του Σπινόζα: «Η διά της λογικής κατανόηση της ζωής και του κόσμου».

Θα μπορούσαν να ισχύουν τα ίδια για τους ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ενωσης στη σύνοδο κορυφής της Ρώμης της 25ης Μαρτίου 2017; Θα γιορταστούν τα 60 χρόνια της Συνθήκης της Ρώμης, χωρίς την πρωθυπουργό της Βρετανίας Τερέζα Μέι. Καθώς δείχνουν τα πράγματα, θα είναι μια γιορτή για μια παλιά υπόθεση, με αναπολήσεις, αυτοεπιβεβαιώσεις, ανέκδοτα και αυτοσυγχαρητήρια και όχι ευκαιρία να σκεφτούν αυτό που πραγματικά χάνεται.

Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ε.Ε.;

Η αβεβαιότητα των ευρωατλαντικών σχέσεων με την έλευση του Τραμπ. Η αντιμετώπιση του προσφυγικού-μεταναστευτικού αλλά και οι σχέσεις με την Τουρκία του νεο-σουλτάνου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή και η εξαγωγή της ισλαμιστικής τρομοκρατίας. Η διαχείριση του Brexit που ήδη έχει κατεδαφίσει μια από τις ιδρυτικές υποθέσεις της Ευρώπης. Η έξαρση του ακροδεξιού εθνικισμού και του ευρωσκεπτικισμού που διχάζει την Ευρώπη και απειλεί το έργο των προηγούμενων έξι δεκαετιών.

Η γήρανση του πληθυσμού, δεδομένου ότι η μεταπολεμική έκρηξη των γεννήσεων (baby boom) αντικαθίσταται από μείωσή τους (baby crash), με μελλοντικά δημοσιονομικά ζητήματα σχετικά με τη χρηματοδότηση των συντάξεων – χώρια η μεγάλη ανεργία. Η εξωτερική πολιτική στο ασταθές παγκόσμιο περιβάλλον, η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, αλλά και η αντιμετώπιση ανθρωπιστικών ζητημάτων. Οι εκλογές στη Γαλλία και τη Γερμανία. Οι σχέσεις ευρωπαϊκού Βορρά και Νότου.

Αφήνω τελευταίο το θέμα της Ελλάδας και τον κίνδυνο του Grexit που -τόσα χρόνια μετά- βρίσκεται σε εκκρεμότητα όχι μόνο με ευθύνη των ελληνικών κυβερνήσεων.

Ηδη η «Λευκή Βίβλος για το Μέλλον της Ευρώπης» του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ με πέντε πιθανά σενάρια για την Ευρώπη: από μια απλή τελωνειακή ενιαία αγορά μέχρι την ολοκλήρωση της ομοσπονδοποίησης.

Σε κάθε περίπτωση, προοικονομεί μια -φαινομενικά αναπόφευκτη (;)- οικοδόμηση Ευρώπης πολλών ταχυτήτων. Εδώ, συμφωνούν οι τέσσερις στις Βερσαλλίες (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία και Ισπανία), με την Ομάδα Βίζεγκραντ (Τσεχία, Ουγγαρία, Πολωνία και Σλοβακία) να αισθάνεται παραγκωνισμένη και τις χώρες της Μπενελούξ (Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο) να εκφράζουν επιφυλάξεις για ένα μέλλον που θα τις αφήνει έξω από διαδικασίες λήψης αποφάσεων - φοβούμενες επανάληψη μιας γερμανικής Ευρώπης.

Με τα παραπάνω σε εκκρεμότητα, η Ε.Ε. φαντάζει «χώρα» χωρίς πολιτική και σοφία, με συμπιεσμένους ανθρώπους, ανίσχυρους ηγέτες, ανασφαλείς. Δείχνει σαν να μετεωρίζεται ανάμεσα στο εθνικό κράτος και την εποχή του παγκόσμιου διακυβερνητισμού. Ομως, με τα λόγια του Αντόνιο Γκράμσι, «... οι εποχές που το παλιό δεν μπορεί ακόμη να πεθάνει και το νέο δεν μπορεί ακόμη να προκύψει είναι οι χρόνοι των τεράτων».

Αυτή είναι περίπου η κατάσταση της Ε.Ε. σήμερα. Για τους περισσότερους Ελληνες, η Ευρώπη της κρίσης είναι ένα αργοκίνητο γραφειοκρατικό τέρας που κατοικεί στις Βρυξέλλες: ένα υβριδικό πλάσμα σαν χίμαιρα, που συνεπικουρείται από τις Ευμενίδες.

Η γραφειοκρατία των Βρυξελλών ασκεί μια απρόσωπη, αποξενωμένη, εν πολλοίς αντιδημοκρατική ηγεμονία, σιτίζεται με ντροπιαστικά υψηλούς μισθούς και έχει μεγαλύτερη εξουσία από τα εθνικά κοινοβούλια. Και όσο αποσιωπά τα λάθη, φαίνεται πως τα χρειάζεται.

Η ιδέα της Ευρώπης στη Ρώμη θα κινηθεί ανάμεσα σε δύο υπερβολές - χαρακτηριστικές της πολιτικής ιστορίας, της νοοτροπίας, των αγκυλώσεων, των δογμάτων και της ιδεολογίας της: να αποκλείει τον Λόγο και να αποδέχεται μόνον τον Λόγο. Οι Βρυξέλλες βρίσκονται μεν στην Ευρώπη, αλλά η Ευρώπη δεν βρίσκεται μόνον στις Βρυξέλλες.

Η Ευρώπη θέλει να ξεπεράσει την κρίση της, αλλά, από την άλλη, είναι σαν να επιλέγει μόνιμη κρίση, ευρισκόμενη στο εξωφρενικό σημείο να καταστρέφει τους λαούς της με πρόσχημα τη διάσωσή τους.

Πολλά αποσιωπούνται και τίποτα δεν είναι σίγουρο πως θα προκύψει σε ένα υποθηκευμένο μέλλον.

Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 23/3/2017. 

Να συμμετέχει κανείς ή να μην συμμετέχει; Ιδού τα ερωτήματα

Πριν την έναρξη οιασδήποτε διαδικασίας συμμετοχής των πολιτών, απαιτούνται εγγυήσεις τήρησης της σαφήνειας, της διαφάνειας, της ισηγορίας και της αρτιότητας ενημέρωσης, καθόλη τη διάρκεια και σε όλα τα στάδια του σχεδιασμού και της σύνταξης του Συντάγματος. Καθώς οι αξίες αυτές ισχύουν μόνον στον βαθμό και όπως συγκεκριμενοποιούνται από την επιλεγμένη πολιτική ή μεθοδολογία, είναι καθοριστικής σημασίας να δοθεί ακριβής και λεπτομερής περιγραφή του συνόλου των προβλεπόμενων διαδικασιών και η ρητή δέσμευση της κυβέρνησης για την τήρηση αυτών.

Είναι λοιπόν απαραίτητο να γνωρίζουν οι πολίτες, πριν ανταποκριθούν σε κάλεσμα της κυβέρνησης για συμμετοχή ή κινητοποίηση, την επίσημη τοποθέτησή της στις κάτωθι ερωτήσεις :

ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΚΗ Ή ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
Πρόκειται για αναθεωρητική ή για συντακτική διαδικασία;

1.1. Η αναθεωρητική αποτελεί έργο της συντεταγμένης πολιτείας και εκφράζει τη θέληση της υπάρχουσας κρατικής εξουσίας. Σε αυτή τη περίπτωση η συμμετοχή των πολιτών έχει κυρίως συμβουλευτικό χαρακτήρα καθώς δεν υπάρχει μεταφορά πολιτικής ισχύος και η δύναμη απόφασης παραμένει στα χέρια των κρατικών οργάνων. Η ενσωμάτωση των προτάσεων των πολιτών στο τελικό κείμενο του νέου συντάγματος είναι επιθυμητή όχι απαραίτητα δεσμευτική.

Ο θεσμός του υποχρεωτικού συνταγματικού δημοψηφίσματος θα αποτελούσε μια μορφή άμεσης έκφρασης της λαϊκής βούλησης με δεσμευτικό χαρακτήρα για την συντεταγμένη εξουσία. Το άρθρο 110 που αφορά την διαδικασία αναθεώρησης του Ελληνικού Συντάγματος δεν προβλέπει συντακτικό δημοψήφισμα.

Η συμμετοχή των πολιτών μπορεί επίσης να έχει εποπτικό χαρακτήρα ως κοινωνικός έλεγχος της συντεταγμένης εξουσίας χωρίς ωστόσο δύναμη επιβολής.

1.2. Η συντακτική διαδικασία αντιθέτως, εκφράζει θέληση πρωτογενή, που προϋπάρχει του κράτους και επιτάσσει την συμμετοχή των πολιτών, των οποίων η βούληση είναι δεσμευτική για τη σύνταξη του νέου Συντάγματος.

1.3. Η συντακτική διαδικασία απαιτεί τη διασφάλιση της ακριβούς καταγραφής των προτάσεων των πολιτών και τη σύνταξη του Συντάγματος βάσει αυτών χωρίς αλλοιώσεις.

ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΠΟΛΙΤΩΝ
Ποιο είναι το πλαίσιο εντός του οποίου καλούνται να συμμετάσχουν οι πολίτες;

2.1. Εγγράφεται η προαναγγελθείσα διαδικασία διαβούλευσης, σε ένα ευρύτερο σχέδιο οικοδόμησης ουσιαστικής και διευρυμένης συμμετοχής των πολιτών, στις πολιτικές αποφάσεις σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης (τοπικό, περιφερειακό, εθνικό), τόσο στην εκτελεστική, όσο και στην νομοθετική, και την αναθεωρητική εξουσία, με κατάλληλη νομοθετική κατοχύρωση – όπως άλλωστε προτείνει η ειδική επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης για όλα τα κράτη μέλη (1);

Υπάρχει η πολιτική βούληση όχι μόνον νομοθετικής ρύθμισης αλλά και συνταγματικής κατοχύρωσης των ανωτέρω, στο πλαίσιο της δηλωμένης ως "επανάστασης δημοκρατίας" και της "ενίσχυσης θεσμών άμεσης δημοκρατίας" (2);

2.2. Μέσα από ποιες διαδικασίες (αποφάσεις βουλής, τροποποιήσεις νόμων) θα εξασφαλιστεί η πλήρης κατοχύρωση της νομιμότητας και συνταγματικότητας της ουσιαστικής συμμετοχής των πολιτών στη συντακτική διαδικασία, ώστε να αποσοβηθεί ο κίνδυνος υποβάθμισης ή ακύρωσης της συμβολής των πολιτών;

2.3. Με ποιο τρόπο θα αποφασιστεί η σύνθεση, οι αρμοδιότητες και ο τρόπος λειτουργίας της "οργανωτικής επιτροπής"; Θα εμπλακούν οι πολίτες στην απόφαση αυτή; Θα προβλέπεται η συμμετοχή πολιτών κατόπιν κλήρωσης ή εκλογής, ως ισότιμων μελών;

2.4. Ποιοι θα είναι οι στόχοι της δημόσιας διαβούλευσης : α) διατύπωση ερωτημάτων για διεξαγωγή δημοψηφίσματος, β) συλλογή προτάσεων για τη συγγραφή του νέου Συνταγματος, γ) σχολιασμός προτάσεων κυβέρνησης και κομμάτων;

2.6. Προβλέπεται πλαίσιο (σε φυσικό ή/και διαδικτυακό χώρο) όπου η συμμετοχή θα είναι ανοιχτή προς όλους; Προβλέπεται πλαίσιο διαμόρφωσης αντιπροσωπευτικού δείγματος του πληθυσμού με κλήρωση και σε ποια φάση της διαδικασίας, οργανωμένη από ποιον φορέα;

2.7. Πως θα εξασφαλιστούν οι απαραίτητοι οικονομικοί πόροι και το κατάλληλα εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό για τη διοργάνωση και το συντονισμό (facilitation) των συναντήσεων διαβούλευσης;

2.8. Σε περίπτωση ανάληψης της ευθύνης διοργάνωσης από την τοπική αυτοδιοίκηση, πως θα διασφαλιστεί η απαραίτητη ευαισθητοποίηση και η κατάλληλη εκπαίδευση των αρμόδιων δημόσιων λειτουργών σε ένα άγνωστο μέχρι ώρας αξιακό σύστημα, που επιχειρεί να θέσει τον πολίτη στο κέντρο του σχεδιασμού των θεσμών;

2.9. Πως θα σχεδιαστεί η συμμετοχή σε φυσικό και διαδικτυακό χώρο, ώστε να διασφαλιστούν, η ισηγορία, η συμπερίληψη, η ισότιμη πρόσβαση των πολιτών και ειδικότερα των ευπαθών ομάδων, και η τήρηση λογικού χρονικού πλαισίου;

ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ
Ποιος θα αναλάβει τη διαχείριση και πως θα γίνει η επεξεργασία των δεδομένων από την συμμετοχή των πολιτών;

3.1. Πως θα συσταθεί (κλήρωση, εκλογή, διορισμό) ο φορέας που θα αναλάβει την επεξεργασία της δημόσιας διαβούλευσης και με ποια σύνθεση (ειδικοί, ειδικοί και πολίτες);

3.2. Βάσει ποιων κριτηρίων θα γίνει η επιλογή των δεδομένων(input); Ποιο σύστημα κατηγοριοποίησης και επισήμανσης (labelling) θα εφαρμοστεί;

3.3. Πως θα εξασφαλιστεί ικανοποιητική αποκρισιμότητα του φορέα, με διαρκή ενημέρωση του κοινού σχετικά με το ποιες καταχωρήσεις υιοθετούνται και ποιες αποκλείονται, με επαρκή αιτιολόγηση;

ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ – ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ
Πως θα διασφαλιστεί η άρτια ενημέρωση και ανεμπόδιστη πρόσβαση στη πληροφορία;

4.1. Πως θα διασφαλιστεί καθόλα τα στάδια της διαδικασίας η έγκαιρη, επίκαιρη, ακριβής δημοσιότητα της διαδικασίας και του παραγόμενου περιεχομένου της, διατυπωμένη σε σαφή και κατανοητή γλώσσα και δημοσιοποιημένη με κατάλληλο, εύκολα προσβάσιμο τρόπο (format).

4.2. Θα υπάρξει εγγύηση ανοιχτής και ελεύθερης πρόσβασης (open και free) σε όλα τα σχετικά έγγραφα και δεδομένα μέσω άρτια οργανωμένης πλατφόρμας και κατάλληλων ιστοσελίδων με λειτουργική μηχανή αναζήτησης;

4.3. Θα υπάρξει καμπάνια ευαισθητοποίησης (awareness-raising) και ενημέρωσης για την προώθηση του πολιτισμού της συμμετοχής και τη διεύρυνση δυνατότητας πρόσβασης;

4.4. Πως θα αξιοποιηθούν τα Μ.Μ.Ε. για την αποτελεσματικότερη διάχυση της πληροφορίας και την προώθηση της σημασίας της λαϊκής συμμετοχής;

ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ – ΛΟΓΟΔΟΣΙΑ
Υπάρχει σαφής πρόβλεψη για την αποτελεσματική εποπτεία του συνόλου της διαδικασίας;

5.1. Πως διασφαλίζεται ο κοινωνικός έλεγχος καθόλα τα στάδια της διαδικασίας; Προβλέπεται π.χ. παρατηρητήριο πολιτών ή διαδικασία citizen auditing;

5.2. Προβλέπονται, αποτελεσματικές διαδικασίες για κατάθεση παραπόνων, εύκολη πρόσβαση στη δικαιοσύνη και μηχανισμοί επανόρθωσης (redress mechanisms) σε περίπτωση που η συμμετοχή των πολιτών δεν πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με το προβλεπόμενο ρυθμιστικό πλαίσιο;

5.3. Στο πλαίσιο της διαδικτυακής συμμετοχής θα διασφαλίζεται η διαφάνεια ως προς την ταυτότητα των συμμετεχόντων (επώνυμη κατάθεση απόψεων) και τη σχέση τους με ειδικά συμφέροντα; Επίσης, θα προβλέπεται η μη κατάχρηση συστήματος ψήφισης (ένας συμμετέχων, μια ψήφος);

ΥΠΑΡΧΟΝΤΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ – ΤΕΧΝΟΓΝΩΣΙΑ
Προβλέπεται πλαίσιο συνεργασίας και αξιοποίηση υπάρχουσας τεχνογνωσίας;

6.1. Πως θα αξιοποιηθούν παραδείγματα συμμετοχικής προσέγγισης στη συνταγματική αναθεώρηση, όπως π.χ. εκείνα της Ισλανδίας και του διαδικτυακού πληθοπορισμού από το παν/μιο LSE;

6.2. Ποια σχέση θα αναπτυχθεί με φορείς χωρών εξωτερικού που την τρέχουσα περίοδο βρίσκονται σε αντίστοιχη πορεία μελέτης και σχεδιασμού σύνταξης Συντάγματος με τη συμμετοχή των πολιτών, όπως Χιλή, Αγγλία;

6.3. Ποια σχέση θα αναπτυχθεί με φορείς κορυφαίων παραδειγμάτων σχεδιασμού θεσμών από τους πολίτες, όπως G 1000 (Βέλγιο, Ολλανδία), Citizen's Assembly (Καναδάς), κλπ;

Δημοσιεύτηκε στο portal.politeia2.org στις 30/10/2016.

Αντιπολίτευση χτισμένη στην άμμο

Ο αντιπολιτευόμενος ΣΥΡΙΖΑ διακήρυσσε, σε μια συγκυρία εξαιρετικά δυσχερή για τη χώρα και επώδυνη για πολλούς από τους ανθρώπους της, ότι ερχόμενος στα πράγματα θα καταργούσε το Μνημόνιο και θα επανέφερε πράγματα στην πρότερή τους μορφή.

Απευθυνόταν σε όλους εκείνους που εναντιώνονταν στο Μνημόνιο, την πλειονότητα των Ελλήνων, ιδιαίτερα όσους το πλήρωσαν ακριβά.

Ετσι, προσέλκυσε υποστηρικτές κυρίως από τα λαϊκά στρώματα και έχασε για ψηφοφόρους κυρίως μεσοαστικά στρώματα, που προσέλαβαν τη ρητορική του ως απεχθή λαϊκισμό.

Η σημερινή αντιπολίτευση, πιο συγκεκριμένα η Ν.Δ., λάνσαρε μετά την εκλογή στη ηγεσία της του Κυριάκου Μητσοτάκη νέα τακτική.

Ζητάει να κλείσουν άμεσα όλες οι εκκρεμότητες με τους δανειστές και να κλείσουν όπως πρέπει.

Η τακτική αυτή μεταφράζεται σε μια διπλή πρακτική.

Στο αίτημα να κλείσει άμεσα η αξιολόγηση. Και, ταυτόχρονα μια θορυβώδη κριτική προς την κυβέρνηση ότι ακόμη κι αν κλείσει η αξιολόγηση δεν θα κλείσει όπως πρέπει γιατί εκ προοιμίου δεν κάνει τίποτε καλά, είναι ανίκανη και ιδεοληπτική, η ίδια θα τα έκανε πολύ καλύτερα.

Η κριτική προς τους κυβερνώντες, κάθε κριτική, έχει νόημα, είναι συστατικό του κομματικού ανταγωνισμού και συχνά της βελτίωσης της ποιότητας της Δημοκρατίας.

Κάθε κόμμα μπορεί να υποστηρίξει ότι θα χειριζόταν καλύτερα τα πράγματα αν ασκούσε τη διακυβέρνηση.

Οφείλει, ωστόσο, για να γίνει πιστευτό, όχι να το αποδείξει, καθώς βρίσκεται εκτός κυβέρνησης, αλλά να δημοσιοποιήσει ιδέες και προτάσεις.

Με γενικόλογες προτάσεις στις οποίες συμφωνούν όλες ανεξαιρέτως οι πολιτικές δυνάμεις (όπως αυτή για τη μείωση των φόρων και των φορολογικών συντελεστών) πολύ δύσκολα μπορεί να κερδηθεί η εμπιστοσύνη των πολιτών ιδιαίτερα όταν πρόκειται για κόμματα που λίγο καιρό κυβερνούσαν.

Πώς μπορεί να εκληφθεί η προαναφερθείσα τακτική;

Το αίτημα για άμεσο κλείσιμο της αξιολόγησης απευθύνεται στους δανειστές και σε όλους όσοι συνθλίβονται από την αιωρούμενη αβεβαιότητα και την οικονομική ασφυξία.

Η κριτική στην κυβέρνηση ότι δεν τα κάνει καλά απευθύνεται κυρίως σε εκείνους, συνταξιούχους κυρίως και χαμηλομισθωτούς, που δεν έχουν λόγο ιδιαίτερο να βιάζονται για το κλείσιμο της αξιόλογης καθώς θα κληθούν να πληρώσουν περισσότερους φόρους και να δουν άμεσα ή έμμεσα τα εισοδήματά τους να συρρικνώνονται κι άλλο.

Η τακτική αυτή μοιάζει σε πρώτη ματιά σοβαρή. Το κόμμα που διεκδικεί την εξουσία δεν φαίνεται να υπόσχεται τίποτε σε κανέναν και καθησυχάζει εκείνους που θέλουν με το κλείσιμο της αξιολόγησης να αρθεί η αβεβαιότητα.

Ετσι φαίνεται να αγγίζει όλα τα τμήματα της κοινωνίας, εκείνα που υποφέρουν από τα μνημόνια (άνεργους, μισθωτούς, συνταξιούχους) και εκείνους, αστικά κυρίως στρώματα των μεγάλων πόλεων, που χωρίς να βρίσκονται στην ίδια κατάσταση με τους πρώτους, βλέπουν την Εφορία να μειώνει σοβαρά τα εισοδήματά τους.

Κι όμως πρόκειται για την κλασική τακτική διγλωσσίας, συνηθισμένη στην Ελλάδα στο παρελθόν, απώτερο και πρόσφατο.

Στόχος της είναι να κολακεύσει τα δύο προαναφερθέντα ακροατήρια, εφόσον τα καθένα από αυτά προσδοκά να γίνει αυτό που υπόσχεται η Ν.Δ.

Θα μπορούσε να ρωτήσει κανείς: Οι δύο υποσχέσεις είναι ασύμβατες; Δεν μπορεί μια κυβέρνηση να τις υλοποιήσει τώρα ή στο άμεσο μέλλον;

Θα μπορούσαν να είναι συμβατές υπό δύο όρους: να μην είμαστε σε Μνημόνιο και η οικονομία να κατέγραφε υψηλές ρυθμούς ανάπτυξης.

Ο Αλ. Τσίπρας δήλωσε ότι οι κυβερνήσεις του υπερεκτίμησαν τους συσχετισμούς δύναμης.

Στην περίπτωση της Νέας Δημοκρατίας έχουμε να κάνουμε με αγνόηση, ηθελημένη φαντάζομαι, της κατάστασης της χώρας και των σκληρών όρων των μνημονίων.

Αγνόηση γιατί η προαναφερθείσα τακτική στηρίζεται στην υπόθεση ότι για εύλογο χρονικό διάστημα οι μνημονιακές δεσμεύσεις θα εξαφανιστούν, η οικονομία θα αναπτυχθεί γοργά και θα μπορέσει έτσι η νέα κυβέρνηση να μην περικόψει μισθούς και συντάξεις, να μειώσει φόρους και, ταυτόχρονα, να εκπληρώσει τα κριτήρια που θέτουν οι δανειστές.

Τα κυβερνώντα σήμερα κόμματα έμαθαν ότι οι δανειστές δεν χαρίζονται σε κανέναν, δεξιό, αριστερό.

Η Ν.Δ. θα μάθει ότι οι ισχυρές οικονομικά χώρες κοιτάνε το συμφέρον των ελίτ τους (το ταυτίζουν με το εθνικό) αδιαφορώντας αν ο συνομιλητής τους καμώνεται τον αρεστό.

Ετσι, η συζητούμενη από ΔΝΤ και κυβερνήσεις μελών της ευρωζώνης δέσμευση και της αντιπολίτευσης στα συμφωνημένα σηματοδοτεί δύο πρόσθετα πράγματα.

Δίνεται, δυστυχώς, ένα πρόσθετο γερό χτύπημα στη Δημοκρατία και τη λαϊκή κυριαρχία και, ταυτόχρονα, αναδεικνύεται μεγαλοπρεπώς ότι σημαντικά πολιτικά κόμματά μας συνεχίζουν να χτίζουν στην άμμο.

Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 29/3/2017.