Τετάρτη, 24 Απρίλιος 2024
Για ακόμη μία φορά ο κόσμος δείχνει ότι δεν είναι αυτός που ξέραμε∙ και δείχνει ξανά αιφνιδιασμένος. Πρόσφατα, το διεθνές πολιτικό, οικονομικό, μιντιακό αλλά και, εν μέρει, το ακαδημαϊκό σύστημα αιφνιδιάστηκε από το Brexit.
Ομοίως, το ίδιο σύστημα απευχόταν νίκη Τραμπ. Αλλά εφόσον επρόκειτο για υποκρισίες και προσευχές, ο Ντόναλντ Τραμπ είναι ο 45ος πρόεδρος των ΗΠΑ – της χώρας που δίνει παγκόσμιο ρυθμό. Το παράδοξο, έως γελοίο, είναι ότι περισσότερο έκπληκτοι (μουδιασμένοι, δυσαρεστημένοι, σοκαρισμένοι κ.λπ.) εμφανίστηκαν να είναι αυτοί που δεν θα έπρεπε∙ αυτοί που, ενώ μπορούσαν, δεν προέβαλαν καμιά αντίσταση στην υπερσυντηρητική στροφή.
Δεν εννοώ μόνον τους politically correct Δημοκρατικούς και τη μερίδα των Ρεπουμπλικανών των ΗΠΑ, ούτε την ομόλογή τους ελίτ της Ε.Ε.
Υπονοώ το όλον παγκόσμιο σύστημα που –με δεδομένη την πολιτική δυσανεξία της σοσιαλδημοκρατίας και της Αριστεράς, τη διαρκή υπονόμευση κάθε εναλλακτικού εφικτού κόσμου– επέβαλε την προσέγγιση των διαφορών και συμφερόντων «στεγανοποιημένων κόσμων» προκαλώντας οικονομικοπολιτικούς και κοινωνικούς αποκλεισμούς, διαδοχικές κρίσεις, απίστευτα δεινά, διαρκείς πολέμους και ακραία φτώχεια.
Και αυτά, σε πλήρη αντίθεση με τη θεωρία της αγοράς και την υποτιθέμενη επαγγελία της ευημερίας, της καταπολέμησης κρίσεων και φτώχειας.
Συνεπώς, μπορούμε να μιλάμε ευκολότερα για ήττα της αυτοκαταστροφικής Αμέρικα που εξέφρασε η Χίλαρι –η κατ' εξοχήν «αντιπαθής σκύλα» για τον μέσο ψηφοφόρο– και δυσκολότερα για νίκη του «εναλλακτικού», ακραίου και απρόβλεπτου Τραμπ. Ο Ντόναλντ Τραμπ υπήρξε γέννημα του συστήματος που –ενώ τον δημιούργησε– λέει ότι τον φοβάται.
Ποιες είναι οι κοινωνικές δομές της Αμερικής που αγνόησε η Χίλαρι Κλίντον και συσκότισε ο Τραμπ;
Πρώτον, η υπερβολικά πλούσια καπιταλιστική και διευθυντική τάξη με υπερβολική συσσώρευση πλούτου (το περίφημο 1%), με μεγάλη επιρροή στο πολιτικό σύστημα (Βουλή, Γερουσία και Λευκό Οίκο), με ελάχιστους περιορισμούς στην άσκηση οικονομικής ελευθερίας κ.λπ. Αντίθετα, το σύστημα στήριξε αυτή την αρπακτική ταξική πόλωση – τη μεγαλύτερη σε ολόκληρο τον αναπτυγμένο καπιταλιστικό κόσμο.
Δεύτερον, η πολιτική Κλίντον αγνόησε την οργή των πληττόμενων μεσοστρωμάτων. Δηλαδή, δεν είδε την πιεστική αβεβαιότητα και ανασφάλεια της διαχρονικά ευρείας, συντηρητικής και σχετικά σταθερής μεσαίας τάξης που, ιστορικά τουλάχιστον, στηρίχθηκε στο ευέλικτο σύστημα ανώτατης και τεχνολογικής εκπαίδευσης που ήταν συνδεδεμένο με την αγορά εργασίας που χάνεται.
Τρίτον, αγνόησε επιθετικά την εργατική τάξη, ως επί το πλείστον οργανωμένη σε σωματεία, που είχε καταφέρει να αποκτήσει ένα επίπεδο ζωής και ασφάλειας παρόμοιο με εκείνο της μεσαίας τάξης. Αυτή η τάξη, μαζί με τη μεσαία, σήμερα έχοντας χάσει κάθε ασφαλιστική δικλίδα για τη ζωή, γίνεται λεία του υπερσυντηρητισμού και της Ακροδεξιάς.
Τέταρτον, δεν είδε σοβαρά το ποικιλόχρωμο αμερικανικό μωσαϊκό, το φτωχό και ευάλωτο τμήμα της χαμηλόμισθης και ανασφαλούς εργατικής τάξης με επισφαλή απασχόληση και αδυσώπητο ανταγωνισμό στην αγορά εργασίας, χωρίς ομπρέλα κρατικής πρόνοιας.
Πέμπτον, αγνόησε το μεγάλο, περιθωριοποιημένο και εξαθλιωμένο αμερικανικό πολιτικό trash: τη μεγάλη υπο-τάξη του πληθυσμού, η οποία δεν έχει –και είναι αδύνατον να αποκτήσει– την απαιτούμενη μόρφωση και δεξιότητες για να διεκδικήσει θέσεις απασχόλησης που θα τη βγάλουν από τη διαρκή φτώχεια. (Για όλα τα παραπάνω βλ. τη μελέτη των Erik Olin Wright και Joel Rogers, «American Society: How It Really Works», 2011.)
Ο κόσμος του προεκλογικού Τραμπ ήταν ο επίπεδος, απλοποιημένος κόσμος ενός αριστοτέχνη του τρόμου που απευθύνθηκε σε αφελείς (;) θιασώτες πολεμοχαρών εθνικιστικών ταυτοτήτων. Προεκλογικά προέκρινε «πολιτικές των διαφορών».
Και φοβίζει, τώρα, γιατί υπήρξε ομιχλώδης ως προς την αντίληψη τόσο της πραγματικότητας όσο και της πρόσφατης παγκόσμιας ιστορίας. Μέσω ρητορείας κατευθυνόμενων βλημάτων (κατά Μεξικανών, κατά μεταναστών και προσφύγων και άλλοτε κηρύσσοντας οικονομικό πόλεμο κατά της Κίνας), υποθάλπει συγκρούσεις, απομονωτισμούς και προνεωτερική βία.
Φουντώνει την ψευδαισθησιακή αντίληψη που παράγει αδέξιες απαντήσεις στις παγκόσμιες συγκρούσεις, την τρομοκρατία, τους σοβινισμούς, τους φονταμενταλισμούς και τη μισαλλοδοξία.
Αν ο Μπους ο νεότερος παρέδωσε χειρότερο τον μονοπολικό του κόσμο στήνοντας την «America for 21th century», αν η ήπια διακυβέρνηση του Μπαράκ Ομπάμα δεν αντέστρεψε τη μεγάλη εικόνα της «Αμέρικα στον 21ο αιώνα» παρότι αντιστάθηκε στις πολιτικές της ταυτότητας, ο Τραμπ βρίσκει και ανακινεί ιδέες Αγριας Δύσης και «εθνικών πεπρωμένων», επινοεί εχθρούς και διαφορές.
Αν υλοποιήσει τα σχέδια προστατευτισμού και την αντισυστημική ρητορική του, θα αυξηθούν οι μελλοντικές υφεσιακές καταστάσεις, με ενδεχόμενους παγκόσμιους νομισματικούς πολέμους.
Από την άλλη, υπάρχει ένα πραγματιστικό ανάχωμα, μια σταθερή αμερικανική παράδοση που κινείται αυτόνομα: οι «Washingtonians». Ο πρόεδρος μπορεί να ονομάζεται Κένεντι, Ομπάμα ή Μπους, Κλίντον ή, εν τέλει, Τραμπ, αλλά τα πιο σημαντικά στη δημόσια πολιτική ή την παγκόσμια σφαίρα είναι ανεξάρτητα και ασυσχέτιστα με την ιδιαίτερη προσωπικότητα και το θυμικό του.
Βέβαια, μιλάμε για τις «αόρατες» πτυχές της εξουσίας, για ζητήματα ελέγχου της δημόσιας ζωής, για έκπτωση της διαφάνειας και της δημοκρατίας στην πολιτική. Σε κάθε περίπτωση, αυτός ήταν πάντα ο ατλαντικός κίνδυνος: οι δημιουργικές παρερμηνείες των προέδρων και των εντολών (με τρόπους που να ισοδυναμούν με ανυπακοή) από τα λόμπι και τις φυλές των Washingtonians.
Πιο αμφιλεγόμενο, πιο μετανεωτερικό και πιο απροσδιόριστο δεν υπάρχει από «αυτό» που θα καθορίσει τις τελικές επιλογές και την «εικόνα» του προέδρου: ήτοι, τα κέντρα «χειραγώγησης και αυθεντίας» και, μάλιστα, νοούμενα ως ανάχωμα στις προεδρικές εξουσίες. Αμέρικα...
Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 11/11/2016.
Λόγω του ότι τόσο τη Χίλαρι Κλίντον όσο και τον Ντόναλντ Τραμπ τους αντιπαθούν ήδη από πέρσι περισσότεροι Αμερικανοί απ' ό,τι τους συμπαθούν, ήταν αναμενόμενο και οι δύο προεκλογικές εκστρατείες να αναδείξουν τις αρνητικές πλευρές του αντιπάλου.
Οι θετικές προτάσεις πολιτικής των δύο πλευρών έχουν χαθεί μέσα στη λάσπη στην οποία έχει βυθιστεί η αμερικανική πολιτική αντιπαράθεση.
Εξαρχής ο Τραμπ προσωποποίησε την προεκλογική διαδικασία απομακρυνόμενος από το πρόσφατο ιδεολογικό στίγμα των Ρεπουμπλικανών.
Από το 1980 κυριαρχούσε στους Ρεπουμπλικανούς η ιδεολογική προσέγγιση του Ρόναλντ Ρέιγκαν, που έδινε έμφαση στην ελεύθερη αγορά και τη χαμηλότερη φορολογία, στη θρησκεία, στο ελεύθερο εμπόριο και σε μια εξωτερική πολιτική πυγμής και ενίσχυσης της Ατλαντικής Συμμαχίας.
Παρουσιάζοντας το αμερικανικό κατεστημένο ως παραδομένο στα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα, ο δισεκατομμυριούχος Τραμπ έπεισε πολλούς Αμερικανούς ότι αποτελεί τον ισχυρό άνδρα, ικανό να προστατέψει τους απλούς πολίτες από την ανίερη διαπλοκή πολιτικού κατεστημένου και μεγάλων οικονομικών συμφερόντων.
Εχουν τα οικονομικά συμφέροντα επιβάλει στα κατεστημένα και των δύο κομμάτων την παγκοσμιοποίηση, που ευνοεί τις πολυεθνικές σε βάρος των εργαζομένων στις ΗΠΑ;
Ο Τραμπ θα φέρει προστατευτισμό.
Θέλουν τα οικονομικά συμφέροντα παράτυπους μετανάστες, για να ρίχνουν το κόστος εργασίας;
Ο Τραμπ θα τοιχίσει τα σύνορα με το Μεξικό.
Στα θέματα ελεύθερου εμπορίου και ενσωμάτωσης παράτυπων μεταναστών είναι η Κλίντον που βρίσκεται στη γραμμή του Ρέιγκαν.
Ηδη από τη δεκαετία του 1980 ο Τραμπ θεωρούσε ότι οι σύμμαχοι έπιαναν τις ΗΠΑ κορόιδο κρατώντας χαμηλά τις αμυντικές δαπάνες τους επαφιόμενοι στην αμερικανική αμυντική ομπρέλα.
Οταν όμως αμφισβήτησε την ισχύ του άρθρου 5 του ΝΑΤΟ, που προβλέπει ότι επίθεση από κράτος εκτός ΝΑΤΟ σε κράτος-μέλος αυτόματα ενεργοποιεί τη συλλογική άμυνα, ο Τραμπ διακινδύνεψε να κλονίσει την αποτρεπτική αξιοπιστία της Ατλαντικής Συμμαχίας.
Και εδώ η Κλίντον είναι πιο ρεϊγκανική.
Τα σοβαρά ζητήματα πολιτικής παραμερίστηκαν όμως από τις προσωπικές επιθέσεις.
Λίγες ημέρες πριν από το εθνικό δημοκρατικό συνέδριο διέρρευσε στα WikiLeaks η ηλεκτρονική αλληλογραφία της προέδρου της εθνικής δημοκρατικής επιτροπής, βουλευτού Σουλτς, που έδειχναν ότι μεροληπτούσε υπέρ της Κλίντον στον εσωκομματικό αγώνα της ενάντια στον Μπέρνι Σάντερς.
Πιο πρόσφατα αποκαλύφθηκε ότι δημοσιογράφος του CNN που συμμετείχε σε ντιμπέιτ μεταξύ Κλίντον και Σάντερς είχε διοχετεύσει μια ερώτησή της στο επιτελείο της Κλίντον.
Σύμφωνα με όλους τους τεχνοκράτες επικεφαλής των διάφορων αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών, η Ρωσία υπέκλεψε και διοχέτευσε την ηλεκτρονική αλληλογραφία της Σουλτς, και αργότερα του επικεφαλής της προεκλογικής εκστρατείας της Κλίντον.
Επιπλέον, η Ρωσία κατηγορείται για τη διαρροή παλιάς ηλεκτρονικής αλληλογραφίας της Κλίντον από την εποχή που ήταν υπουργός Εξωτερικών.
Η αλληλογραφία αυτή αποκαλύπτει τους νομότυπους μεν αλλά άπληστους τρόπους με τους οποίους το ζεύγος Κλίντον χρησιμοποίησε την πολιτική επιρροή του για να εξασφαλίσει χρηματοδότηση μη κερδοσκοπικού ιδρύματος, που με τη σειρά του αποζημίωνε με εκατομμύρια δολάρια τους δύο Κλίντον για δραστηριότητες στα πλαίσιά του.
Παρά την κακή εικόνα της Ρωσίας στο εσωτερικό των ΗΠΑ, ο Τραμπ επίμονα αρνήθηκε να τοποθετηθεί αρνητικά έναντι του Πούτιν, δημιουργώντας υπόνοιες ότι ενδεχομένως έχει οικονομικά συμφέροντα στη Ρωσία.
Καθώς ο Τραμπ αρνήθηκε να δημοσιοποιήσει τις φορολογικές δηλώσεις του των τελευταίων δεκαετιών επικαλούμενος τρέχουσα διερεύνησή τους από την εφορία, η Κλίντον στο πρώτο ντιμπέιτ τον κατήγγειλε ότι έχει βρει νομότυπους τρόπους να μην πληρώνει φόρους εισοδήματος.
Ο Τραμπ απάντησε ότι ήταν έξυπνος που εξάντλησε τα νόμιμα μέσα για να αποφύγει τη φορολογία.
Ακολούθησε τηλεοπτικό σποτ της Κλίντον που έθετε το ερώτημα: αν αυτός είναι έξυπνος, εμείς οι υπόλοιποι τι είμαστε;
Ο Τραμπ αντεπιτέθηκε με σποτ που έδειχνε την Κλίντον να λιποθυμάει (λόγω πνευμονίας) στην τελετή για την 11η Σεπτεμβρίου.
Στο δεύτερο ντιμπέιτ η Κλίντον έστησε μια επιδέξια παγίδα στον Τραμπ, ανασύροντας μια παλιά ιστορία από τη δεκαετία του 1990 που ο Τραμπ ήταν ιδιοκτήτης της διοργανώτριας εταιρείας των καλλιστείων και είχε αποκαλέσει μια «miss world» «μις γουρουνόπουλο», επειδή είχε πάρει πολλά κιλά μετά τη νίκη της.
Ο Τραμπ έπεσε στην παγίδα και αντί να ζητήσει εκ των υστέρων συγγνώμη από την κοπέλα, επέμενε για μια εβδομάδα να δικαιολογεί τη στάση του με το επιχείρημα ότι μια «miss world» οφείλει να παραμείνει κομψή ώστε οι διοργανωτές των καλλιστείων να έχουν έσοδα από διαφημίσεις.
Η εικόνα του Τραμπ στη γυναικεία πλειονότητα του αμερικανικού λαού καταρρακώθηκε ακόμα περισσότερο όταν λίγο πριν από το τρίτο ντιμπέιτ δημοσιοποιήθηκε ηχογραφημένη κατ' ιδίαν συζήτησή του με τηλεπαρουσιαστή το 2005, στην οποία ο Τραμπ κόμπαζε ότι παρενοχλούσε γυναίκες σεξουαλικά. Ο Τραμπ ισχυρίστηκε ότι επρόκειτο απλά για κομπασμούς μεταξύ ανδρών που δεν αντιστοιχούσαν σε πραγματικά συμβάντα. Στη συνέχεια όμως πάνω από δέκα γυναίκες ισχυρίστηκαν πειστικά ότι υπήρξαν θύματά του.
Κατά το τελευταίο δεκαήμερο πριν από τις εκλογές, το FBI ανακοίνωσε νέα διερεύνηση για την ηλεκτρονική αλληλογραφία της Κλίντον επί υπουργίας της, καθώς και τα πορίσματα έρευνας για τον Μπιλ Κλίντον για μια χάρη που έδωσε σε καταδικασμένο άτομο την τελευταία ημέρα της προεδρίας του το 2001. Δεν είναι σίγουρο αν ο επικεφαλής του FBI, Τζέιμς Κόουμι, έκανε τις κινήσεις αυτές για να βλάψει τις εκλογικές προοπτικές της Κλίντον ή αν αναγκάστηκε από επιτήδειους υφισταμένους του να τις κάνει για να αποφύγει ρεπουμπλικανικές καταγγελίες περί συγκάλυψης. Ασφαλώς συνέβαλε πάντως στην εικόνα μιας ιδιαίτερα βρόμικης εκλογής.
Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 5/11/2016.
Διαβάζουμε ότι στόχος των τουριστικών επιχειρήσεων είναι η αύξηση του αριθμού των τουριστών από τα 26 εκατομμύρια στα 35 εκατομμύρια μέχρι το 2021. Με σταθερά ελλειμματικό το αγροτικό ισοζύγιο (1 δις κάθε χρόνο στοιχίζουν οι εισαγωγές κρέατος...) τί κόστος έχει η αύξηση του αριθμού των τουριστών; Αν προσθέσουμε τις εισαγωγές γάλακτος, γιαουρτιού, κοκ, θα δούμε ότι η αύξηση του αριθμού των τουριστών συνεπιφέρει και αύξηση εισαγωγών των βασικών αγαθών.
Θα πει κανείς ότι η Ελλάδα το εμπορικό μας ισοζύγιο ήταν πάντα ελλειμματικό και ότι αυτό διαχρονικά δεν διορθώνεται. Η αυτάρκεια της χώρας σε τρόφιμα μειώνεται και στην εποχή της παγκοσμιοποίησης δεν μπορείς να απαγορεύσεις τις εισαγωγές. Ναι, αλλά μπορείς να ενισχύσεις την ντόπια αγροτική παραγωγή, μπορείς να αλλάξεις το οικονομικό μοντέλο, να συνδέσεις πχ τον τουρισμό με την εγχώρια παραγωγή (κάποια ξενοδοχεία το επιχειρούν με το «ελληνικό πρωϊνό»).
Σίγουρα έχουμε όφελος από τον τουρισμό και σίγουρα υπάρχουν τρόποι και πολιτικές για μια πολιτική τουρισμού που σέβεται το περιβάλλον, την τοπική γευσιγνωσία και την ντόπια οικονομία. Είναι όμως δυνατή η συνεχής αύξηση των τουριστών χωρίς σεβασμό της φέρουσας ικανότητας των νησιών, των μνημείων, των πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων των τοπικών κοινωνιών; Στόχος είναι μήπως να γίνουμε νοτιο-ασιατικής φύσεως τουριστική χώρα, με δεκάδες εκατομμύρια τουριστών, με προγράμματα «all inclusive», με νησιά που αλλοιώνονται σταθερά και χάνουν την φυσιογνωμία τους και την φυσική ελκυστικότητά τους; Δεν πρέπει να εκτιμηθεί το αρνητικό κόστος (εισαγωγές, φοροδιαφυγή, περιβαλλοντικές επιπτώσεις στα νησιά, αλλοίωση της τοπικότητας) του τουρισμού; Μπορεί ένα νησί του Αιγαίου να λειτουργεί ως τουριστική αποθήκη εκατομμυρίων επισκεπτών, όταν η φυσική του ικανότητα είναι περιορισμένη; Εχουμε αναλογισθεί τους πολλαπλούς κινδύνους, πέρα από το θέμα της επιδότησης μεταφοράς του νερού;
Το «τουριστικο-κεντρικό» μοντέλο που επέλεξε εκ των πραγμάτων η χώρα, έχει μέλλον; Είναι βιώσιμη μια ανάπτυξη αυτού του τύπου; Η συζήτηση σχετικά με τα αναπτυξιακά μοντέλα ή σχέδια που χρησιμοποιήθηκαν ή απλά προτάθηκαν, είναι πάντα ενδιαφέρουσα. Ενα νέο βιβλίο, προϊόν συλλογικής εργασίας με την επιμέλεια του Μ. Ψαλιδόπουλου και με τίτλο «αναπτυξιακά μοντέλα στην Ελλάδα», από τις «Μεταμεσονύκτιες εκδόσεις» έρχεται σε μια κρίσιμη στιγμή. Κρίσιμη με την έννοια ότι όλοι πλέον συμφωνούν ότι χρειάζεται ένα νέο «μοντέλο», αν και το παλιό που μας έφτασε μέχρις εδώ, δεν αξίζει καν έναν τέτοιο χαρακτηρισμό, μάλλον για «πλίνθους και κέραμους» πρέπει να μιλούμε.
Δεν θα επιχειρήσω επιστημολογικές αναλύσεις και παρότι τα ερεθίσματα είναι πολλά, θα σταθώ σε ένα μόνο κεφάλαιο, αυτό του Αδ. Συρμαλόγλου, που παρουσιάζει το θέμα «Ο Παναγιώτης Χαλικιόπουλος και η ελληνική γεωργία». Βρισκόμαστε βέβαια στον 19ο αιώνα, η Ελλάδα ήταν μια αγροτική κυρίως χώρα, παρότι τα μηνύματα των αλλαγών έρχονταν καθαρά. Ο Παναγιώτης Χαλικιόπουλος (ΠΧ), πολιτικός και διανοητής της εποχής εκείνης με το συγγραφικό του έργο και τις προτάσεις του πρωτοστατεί στην προώθηση της γεωργίας ως οικονομικής και πολιτικής προτεραιότητας: «περί ουδενός δ΄άλλου πράγματος ενδιαφέρομαι τόσον, όσον περί της γεωργίας της πατρίδος μου» αναφέρει στο κύριο έργο του με τίτλο «Περί βελτιώσεως και εμψυχώσεως της εν Ελλάδει γεωργίας», Αθήνα 1880. Πεπεισμένος για τις «συνέργειες» της γεωργίας με τη βιομηχανία και το εμπόριο, ο ΠΧ αρθρογραφεί, συγγράφει, πολιτεύεται με το βασικό αυτό σχέδιο.
Εντύπωση προκαλεί στον αναγνώστη που δεν γνωρίζει σε βάθος το έργο του ΠΧ, όπως ο υπογράφων, η φρασεολογία, το συνολικό πλαίσιο, οι στόχοι, οι προτάσεις και η φιλοσοφία του έργου. Επεξηγεί τον καθοριστικό ρόλο της γεωργίας στην οικονομία και, αφαιρουμένων κάποιων επιχειρημάτων που σχετίζονται με την εποχή του και τις εμπεδωμένες αντιλήψεις της, προτείνει μέτρα διοίκησης, εκπαίδευσης των αγροτών, δημόσιας πολιτικής, διανομής της γης, κτηματολογίου... και δίκαιης φορολογίας των αγροτών. Ορισμένες φράσεις του είναι διαχρονικές, νομίζεις ότι δεν πέρασαν 13 και πλέον δεκαετίες, για να επιβεβαιωθεί ότι οι διορατικοί άνθρωποι κατορθώνουν να εντοπίζουν τα πραγματικά προβλήματα, να ανοίγουν δρόμους. Και οι επόμενες γενεές και κυβερνήσεις θα κριθούν από το αν και και κατά πόσον αξιοποίησαν εκείνες τις συμβουλές. Λόγω της έλλειψης οδικών αρτηριών ο ΠΧ πρότεινε την αξιοποίηση της ναυτιλίας για τη διακίνηση των αγροτικών προϊόντων. Μέσα στο πλαίσιο της εποχής, με ελλειμματικό από τότε το εμπορικό ισοζύγιο, με το πρόβλημα του χρέους οξύ, ναι αυτό μας ακολουθεί από τότε, διαβάζουμε ότι είχε συμφωνήσει με τον Ε. Κεχαγιά ο οποίος είχε προτείνει «τη σύσταση ειδικής επιτροπής (και ταμείου) για το δημόσιο χρέος». Μάλιστα....Αναφέρεται ακόμα στη μελέτη αυτή ότι το 1846 η Ελλάδα είχε αποκλεισθεί από τις αγορές «αδυνατώντας να αποπληρώσει τόκους και χρεολύσια προηγούμενων δανείων». Ναι, από τότε είχαν εντοπισθεί τα προβλήματα και οι παθογένειες στην οικονομία και στην εκπαίδευση με την υπερπληθώρα γιατρών και δικηγόρων και ο ΠΧ τόνιζε «...εδημιουργήσατε καταναλωτάς, αλλά δεν εφροντίσατε να δημιουργήσετε συγχρόνως και παραγωγούς».
Η μελέτη αυτή αποσκοπεί να παρουσιάσει προτάσεις «που υποστήριζαν διαφορετικά αναπτυξιακά μοντέλα από αυτά που τελικά εφαρμόστηκαν και οδήγησαν στην κρίση του 1893». Εξετάζονται επιπλέον τα μοντέλα των Μπάτση, Βαρβαρέσου, Ζολώτα και Α. Παπανδρέου. Καιρός για περίσκεψη, για αναθεώρηση, για αλλαγή πορείας. Πριν πάμε σε νέα κρίση, αφού δεν μαθαίνουμε από το παρελθόν...
Δημοσιεύτηκε στην metarithmisi.gr στις 29/10/2016.
Το ερώτημα είναι ερεθιστικό και το συζητάμε συχνά στις παρέες - μάλιστα πολλές φορές φορτισμένο και ιδεολογικά -, δεν είμαι όμως βέβαιος ότι νοηματοδοτούμε πάντοτε με τον ίδιο τρόπο τις λέξεις.
Ας αρχίσω από δύο επιμέρους ερωτήματα. Πρώτο, ποιος πληρώνει για το σύστημα υγείας. Και δεύτερο, ποιος και πώς παρέχει τις υπηρεσίες του.
Αξιόπιστες έρευνες δείχνουν ότι το 1% των ασθενών αντιστοιχεί στο 30% του κόστους (το 10% αντιστοιχεί με τη σειρά του στο 70% του κόστους) ενώ για το υπόλοιπο 90% ξοδεύεται μόνο το 30%. Κι αυτό γιατί οι «ακριβοί» ασθενείς είναι συνήθως μεγάλης ηλικίας και με πολλαπλά νοσήματα (διαβήτης, καρδιοπάθεια, νεφρική ανεπάρκεια), ενώ το κόστος τους προσαυξάνεται από την έλλειψη συντονισμού, που τους στέλνει συνεχώς από τον Αννα στον Καϊάφα.
Ως προς τη χρηματοδότηση, ένα σύστημα που θα απέκλειε το «ακριβό» 10% θα ήταν φαινομενικά αποτελεσματικό. Αλλά τι θα γινόταν αυτό το 10%; Το ιδιωτικό σύστημα θα τους άφηνε στην τύχη τους, αυτό όμως θα ήταν αδιανόητο στο Δημόσιο.
Τα συστήματα ιδιωτικής ασφάλισης συνδέουν το ύψος των εισφορών με την πιθανότητα της αρρώστιας. Οι ιδιωτικές εταιρείες ή δεν ασφαλίζουν καθόλου τους «επικίνδυνους» πελάτες (π.χ. διαβητικούς) ή τους ζητούν πολύ ψηλά ασφάλιστρα. Για τον λόγο αυτό στη Γερμανία, για παράδειγμα, ένας στους πέντε ασφαλισμένους έχει τη δυνατότητα να μεταπηδήσει σε ιδιωτική ασφάλιση, παίρνοντας μαζί και τις εισφορές του, αλλά μόνο το 40% απ' αυτούς το κάνουν.
Η χρηματοδότηση του δημόσιου συστήματος εκτελείται είτε μέσω του προϋπολογισμού είτε μέσω ασφαλιστικών ταμείων. Ετσι, το επίπεδο υγείας και το είδος των νοσημάτων αποσυνδέονται από την πληρωμή, η οποία αντιστοιχεί στο εισόδημα και μόνο. Τα συστήματα αυτά αναδιανέμουν χρηματοδοτικές εισφορές και φόρους: από υγιείς σε ασθενείς, από νέους σε ηλικιωμένους, από πλουσιότερους σε φτωχότερους. Και βεβαίως, δεν αποκλείουν «επικίνδυνους» ασθενείς. Από κοινωνική άποψη, υπερέχουν ως προς τα ιδιωτικά.
Αλλη παράμετρος είναι η αντιστοίχιση επαγγέλματος - Ταμείου, που μπορεί να δημιουργήσει σοβαρές ανισότητες λόγω διαφορετικών πακέτων παροχών. Γι' αυτόν τον λόγο οι χώρες της Δυτ. Ευρώπης κατήργησαν τα Ταμεία αυτά και δημιούργησαν δημόσια ανταγωνιστικά μεταξύ τους ώστε ο κάθε ασφαλιζόμενος να επιλέγει το επιθυμητό Ταμείο ανεξάρτητα από το επάγγελμά του. Η επιλογή εξασφαλίζει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα.
Στην Ελλάδα δεν υφίσταται ανταγωνισμός μεταξύ των Ταμείων. Από τα πάμπολλα επαγγελματικά Ταμεία περάσαμε στον υδροκέφαλο ΕΟΠΥΥ, που τον συναποτελούν Ταμεία - συλλέκτες προκαθορισμένων και ανελαστικών εισφορών. Τα Ταμεία και οι εισφορές θα μπορούσαν να καταργηθούν πλήρως εφόσον, πρώτο, ασφαλιστικές εισφορές εξασφαλίζονταν από άλλους πόρους και, δεύτερο, υπήρχε δικαιότερη φορολόγηση..
Τώρα, όσον αφορά την παροχή, η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι, όταν υπάρχει ισχυρό ρυθμιστικό πλαίσιο, τότε η συνύπαρξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα μπορεί να λειτουργήσει θετικά για τους ασθενείς. Ο στόχος είναι η εξασφάλιση της καλύτερης δυνατής πρόσβασης σε ποιοτικές υπηρεσίες, ειδικά για τους ευπαθείς και «ακριβούς» ασθενείς, ανεξάρτητα αν αυτές είναι δημόσιες ή ιδιωτικά παρεχόμενες.
Για να γίνει όμως αυτό, το Δημόσιο εκεί παρεμβαίνει στην αγορά των δημόσιων και ιδιωτικών υπηρεσιών υγείας ως ρυθμιστής. Καθορίζει κανόνες επαρκούς λειτουργίας, μετράει την παραγωγικότητα και την αποτελεσματικότητα των υπηρεσιών, καθορίζει ενιαίο τιμολογιακό πλαίσιο και συνδέει την αμοιβή με την ποιότητα. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι δυο γιατροί της ίδιας ειδικότητας που δουλεύουν στο Δημόσιο δεν παίρνουν την ίδια αμοιβή αν έχουν τελείως διαφορετικά αποτελέσματα.
Παράλληλα, εξασφαλίζεται ότι ο ιδιωτικός τομέας δεν μεταφέρει «δύσκολες» περιπτώσεις ασθενών στο Δημόσιο ούτε προκαλεί μεγάλη τεχνητή ζήτηση και ότι συνολικά το σύστημα δεν παρέχει υπηρεσίες που δεν είναι αποτελεσματικές.
Αυτή η έννοια όμως του δημόσιου τομέα δεν ισχύει στην Ελλάδα όπου ο κανόνας είναι η ισοπέδωση στον δημόσιο τομέα και η ανεξέλεγκτη λειτουργία ιδιωτικού και δημόσιου τομέα. Στην παροχή των υπηρεσιών τα δύο συστήματα λειτουργούν παράλληλα, δεν είναι συνδεμένα. Δεν υπάρχει κανένας προγραμματισμός ούτε συντονισμός δραστηριοτήτων στο πλαίσιο ενιαίου στρατηγικού - ρυθμιστικού πλαισίου για την υγεία.
Το αποτέλεσμα του κρατισμού, αλλά και της λειτουργίας ενός ανεξέλεγκτου ιδιωτικού τομέα είναι δραματικό στο ελληνικό σύστημα υγείας, που είναι αποτελεσματικό. Eίμαστε πρώτοι σε καισαρικές τομές, κατανάλωση αντιβιοτικών, σε υπέρβαρα παιδιά, δεύτεροι σε κάπνισμα - τροχαία, πολύ ψηλά σε κατανάλωση ποτών - ναρκωτικών και πολύ χαμηλά στην παραγωγή φαρμάκων.
Για να απαντήσω στο ερώτημα του τίτλου, είναι σαφές ότι το δημόσιο σύστημα χρηματοδότησης υπερτερεί των ιδιωτικών συστημάτων ενώ στην παροχή ένα μεικτό σύστημα είναι καλύτερο εφόσον εξασφαλιστεί υγιής ανταγωνισμός προς όφελος των ασθενών. Στη χώρα μας δεν υπάρχει τίποτα από αυτά. Εχουμε από τη μια ισοπεδωτικό κρατισμό κι από την άλλη έναν ανεξέλεγκτο ιδιωτικό τομέα με ευθύνη του Δημοσίου.
Το ζητούμενο είναι ένα αληθινά δημόσιο σύστημα υγείας με εισαγωγή των στοιχείων της διαφάνειας και του ανταγωνισμού, έτσι ώστε να μειωθεί το κόστος του και να γίνει καλύτερο γι' αυτόν που υποτίθεται ότι πρέπει πάντα να υπηρετεί: τον ασθενή.
Το άρθρο 93 παρ. 3 του Συντάγματος λέει ότι κάθε δικαστική απόφαση απαγγέλλεται σε δημόσια συνεδρίαση. Και ότι νόμος ορίζει τις κυρώσεις που επιβάλλονται σε περίπτωση παραβίασης του προηγούμενου εδαφίου. Το άρθρο 251 του Ποινικού Κώδικα («Παραβίαση δικαστικού απορρήτου») τιμωρεί όποιον αποκαλύπτει μυστικά από δικαστική διάσκεψη και την ψηφοφορία στην οποία πήρε μέρος.
Το επικοινωνιακό και πολιτικό σόου που εκτυλίσσεται εδώ και μέρες αναφορικά με την υπόθεση των τηλεοπτικών αδειών στο Συμβούλιο της Επικρατείας βασίζεται σε μία παρανομία (τη διαρροή της μυστικής διάσκεψης), περισσότερα ψεύδη και ακόμα περισσότερες ανακρίβειες. Ακούμε μονότονα ότι η απόφαση έκρινε αντισυνταγματικό το νόμο Παππά, ότι ακυρώθηκε ο διαγωνισμός του καλοκαιριού, ότι πρέπει να επιστραφούν άμεσα στους υπερθεματιστές τα ποσά που κατέβαλαν, ότι επιστρέψαμε στην προτέρα κατάσταση και άρα νομίμως λειτουργούν όσοι εκπέμπουν σήμερα.
Ας τα πάρουμε με τη σειρά. Πρώτον, απόφαση δεν υπάρχει. Τουλάχιστον όχι ακόμη. Είναι λάθος αυτό που λέγεται, ότι την περιμένουμε να «καθαρογραφεί». Η απόφαση δεν έχει καν γραφτεί, διότι η δίκη δεν ολοκληρώθηκε. Σε αντίθεση με τα ποινικά δικαστήρια, όπου πρώτα απαγγέλλεται (πάντα σε δημόσια συνεδρίαση!) η απόφαση (αθώος ή ένοχος ο κατηγορούμενος) και στη συνέχεια γράφεται το σκεπτικό, στο Συμβούλιο της Επικρατείας, όπου το σκεπτικό είναι αναγκαίο για να ξέρουμε τί, πόσο και για ποιον ακριβώς λόγο ακυρώνεται, δεν υπάρχει απόφαση αν πρώτα δεν γραφεί το σκεπτικό. Και μόνο τότε απαγγέλλεται σε δημόσια συνεδρίαση.
Δεύτερον, ο «νόμος Παππά», δηλαδή τα 15 πρώτα άρθρα του ν. 4339/2015, ορίζει πώς θα γίνονται εφεξής οι διαγωνισμοί για τις τηλεοπτικές άδειες. Τίποτε από το νόμο αυτόν δεν τέθηκε στην κρίση του ΣτΕ. Αλλά και να τεθεί, είναι απίθανο να βρεθεί κάποια αντισυνταγματικότητα, αφού οι πάγιες ρυθμίσεις του νόμου αυτού δίνουν στο Ε.Σ.Ρ. τις περισσότερες εξουσίες απ' οποιονδήποτε προηγούμενο νόμο (Ρουσόπουλου, Ρέππα, Βενιζέλου κλπ.). Αυτό που, αν πιστέψουμε τις διαρροές, πρόκειται να κριθεί αντισυνταγματικό είναι αποκλειστικά και μόνο το εμβόλιμο άρθρο 2Α, που προστέθηκε στο νόμο το Φλεβάρη του 2016 για να ρυθμίσει την πρώτη και μόνο εφαρμογή του, εξαιτίας της μη συγκρότησης του Ε.Σ.Ρ. Αλλά και πάλι δεν γνωρίζουμε τί ακριβώς από το άρθρο αυτό θα κριθεί αντισυνταγματικό. Η ανάθεση της αρμοδιότητας διεξαγωγής του διαγωνισμού στον Υπουργό; Ο καθορισμός τεσσάρων αδειών; Τα κριτήρια του διαγωνισμού; Αν πιστέψουμε τις διαρροές, πιθανώς η αντισυνταγματικότητα να περιορίζεται στο πρώτο σημείο μόνο. Όμως αν είναι έτσι (κάτι, πάντως, που θα το μάθουμε μόνον όταν εκδοθεί η απόφαση), τότε η εναρμόνιση του νόμου είναι απλούστατη: αρκεί, όπου το άρθρο 2Α λέει «Υπουργός Επικρατείας» ή «Γενική Γραμματεία Ενημέρωσης και Επικοινωνίας» να γίνει «Ε.Σ.Ρ.». Από πού προκύπτει λοιπόν ότι ο νόμος Παππά «κατέπεσε» στο Συμβούλιο της Επικρατείας;
Τρίτον, φυσικά και δεν «ακυρώνεται» ο νόμος Παππά ή οποιαδήποτε διάταξή του από την υπό έκδοση απόφαση. Στο σύστημά μας, με την εξαίρεση του Ανώτατου Ειδικού Δικαστηρίου κανένα άλλο δικαστήριο, ούτε καν το Συμβούλιο της Επικρατείας, δεν έχει την εξουσία να ακυρώνει νόμους ψηφισμένους από τη βουλή. Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να κρίνει «παρεμπιπτόντως», όπως λέμε, αντισυνταγματική μια διάταξη νόμου. Ακόμα και μετά από μια τέτοια κρίση, η διάταξη παραμένει τυπικά σε ισχύ και δεν επηρεάζεται η εφαρμογή του. (Ρωτήστε οποιονδήποτε συνταξιούχο αν πήρε τίποτε πίσω μετά την απόφαση του ΣτΕ που έκρινε αντισυνταγματικές τις περικοπές του ν. 4093/2012). Απλώς η πολιτική εξουσία έχει μιαν ηθικοπολιτική, αλλά όχι νομική, υποχρέωση να εναρμονίσει τη νομοθεσία και είτε να καταργήσει είτε να τροποποιήσει τη διάταξη που κρίθηκε αντισυνταγματική. (Μετρήστε πόσες φορές το ΣτΕ έκρινε αντισυνταγματικό το νόμο για τη νομιμοποίηση αυθαιρέτων, μετά θεσπιζόταν καινούργιος νόμος ελαφρά παραλλαγμένος, που κι αυτός κρινόταν αντισυνταγματικός, μέχρις ότου ο τελευταίος νόμος κρίθηκε συνταγματικός).
Τότε λοιπόν, τέταρτον, τί ακριβώς πρόκειται –πάντα, κατά τις διαρροές– να ακυρώσει το ΣτΕ; Μήπως το διαγωνισμό του περασμένου καλοκαιριού; Και πάλι όχι. Στην κρίση του ΣτΕ δεν τέθηκε μέχρι στιγμής ούτε η προκήρυξη ούτε οποιαδήποτε πράξη του διαγωνισμού. Αυτά θα αποτελέσουν αντικείμενο νέας δίκης, που θα συζητηθεί τον ερχόμενο Γενάρη. Αντικείμενο της υπό εξέλιξης δίκης για την οποία γίνεται όλος ο σαματάς είναι απλώς και μόνον οι υπουργικές αποφάσεις που καθορίζουν τις λεπτομέρειες διενέργειας του διαγωνισμού –όχι όμως και καθαυτόν ο διαγωνισμός. Άρα, ο διαγωνισμός για την ώρα δεν θίγεται, ακόμη κι όταν εκδοθεί η περιβόητη απόφαση.
Τί απ' όλα αυτά ακούσατε στον πολιτικο-μιντιακό ορυμαγδό των προηγούμενων ημερών; Πιθανότατα τίποτε. Φτάσαμε στο σημείο, ακόμα και δικαστικές ενώσεις να κάνουν λόγο για «απόφαση» του ΣτΕ (που, όμως, δεν υπάρχει ακόμα). Και, βεβαίως, σωστά οι ίδιες ενώσεις στηλιτεύουν τις ανοίκειες παρεμβάσεις στη δικαιοσύνη. Δεν τους περίσσεψε όμως μια λέξη για το βαρύτατο θεσμικό ατόπημα της παραβίασης της μυστικότητας της διάσκεψης και για τα επικοινωνιακά παιχνίδια που παίζονται πάνω σε μια διαρροή;
