Παρασκευή, 29 Μάρτιος 2024

Για την Ευρώπη του Νότου

Σε αυτή την εισαγωγική παρέμβαση, θα διατυπώσω μερικές προανακρουστικές παρατηρήσεις που θα μας επιτρέψουν να εμβαθύνουμε στα συγκεκριμένα προβλήματα των παραγωγικών δομών και της δυναμικής της απασχόλησης στην Ευρώπη του Νότου.
Αρχίζω με τη γενική διαπίστωση ότι οι σύγχρονες ευρωπαϊκές οικονομίες έχουν εισέλθει εδώ και δύο τουλάχιστον δεκαετίες σε μια νέα φάση που χαρακτηρίζεται από μια σειρά αντιφατικά φαινόμενα που αλληλοσυμπληρώνονται. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τη διόγκωση του τομέα των υπηρεσιών και τη διεθνοποίηση των ανταλλαγών, την άμβλυνση του ρυθμιστικού ρόλου του κράτους, τις πολιτικές απορρύθμισης και ιδιωτικοποιήσεων, την κυριαρχία του χρηματοπιστωτικού συστήματος που τείνει να αναδιατάξει το συνολικό κύκλωμα του κεφαλαίου, τους μετασχηματισμούς που σχετίζονται με την ανάπτυξη της ψηφιακής οικονομίας καθώς και τον αυξανόμενο ρόλο της γνώσης και τη πληροφορίας ως παραγόντων παραγωγής – σίγουρα η απαρίθμηση δεν είναι εξαντλητική.
Αυτές οι πολλαπλές μεταλλαγές, που επιταχύνθηκαν και ενισχύθηκαν από την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2007-2008 έχουν σοβαρές επιπτώσεις σε τρία επίπεδα :
► Στις μορφές διακυβέρνησης στα πλαίσια της ευρωπαϊκής οικονομικής και θεσμικής αλληλεξάρτησης. Εδώ παρατηρούμε πολιτικές και κοινωνικές ανατροπές, κομματικές ανακατατάξεις, καταρρεύσεις και αναοριοθετήσεις, εμφάνιση νέων πολιτικών φορέων που δεν αυτο-αναγνωρίζονται στη διαχωριστική γραμμή αριστεράς δεξιάς. Παράλληλα, υπάρχει μια αυξανόμενη δυσπιστία των πολιτών απέναντι στις πολιτικές ελίτ. Το δημοκρατικό έλλειμμα των στρατηγικών της κοινωνικής απορρύθμισης βαθαίνει τόσο στο εθνικό όσο και στο ευρωπαϊκό πλαίσιο.
► Στους μετασχηματισμούς στην αγορά εργασίας. Είναι ανάγκη να τονιστεί ότι αυτοί οι μετασχηματισμοί δεν έχουν ένα αποκλειστικά οικονομικό χαρακτήρα αλλά ενέχουν διαστάσεις κοινωνικές, δημογραφικές, γεωγραφικές, γενεαλογικές. Δημιουργούν ρήξεις και ρήγματα στις παραδοσιακές κοινωνικές διαστρωματώσεις όπως το βλέπουμε ιδιαίτερα στις χώρες που χτυπήθηκαν έντονα από την κρίση : αποσταθεροποίηση των μεσαίων τάξεων, εξαθλίωση των εργαζόμενων στρωμάτων, όχι μόνο των μισθωτών αλλά και των ελεύθερων επαγγελματιών ή και του αγροτικού πληθυσμού, προσωρινή απασχόληση της νέας γενιάς, της γυναικείας απασχόλησης και της μη ειδικευμένης εργασίας, επιτάχυνση της εσωτερικής μετανάστευσης στην Ευρώπη από τις χώρες με υψηλά ποσοστά ανεργίας σε χώρες με χαμηλό βαθμό ανεργίας, γεωγραφικές ανισότητες όχι μόνο ανάμεσα στο Βορρά και το Νότο αλλά ακόμα και στο εσωτερικό της ίδιας χώρας (αστικά κέντρα, μεγαλουπόλεις, κλπ).
► Το τρίτο επίπεδο επιπτώσεων αφορά τα συστήματα κοινωνικής προστασίας. Οι μεταβολές στην αγορά εργασίας φέρνουν επίσης νέους κοινωνικούς κινδύνους που καλύπτονται ανεπαρκώς από τα υπάρχοντα συστήματα κοινωνικής προστασίας των οποίων οι φορολογικές βάσεις διαβρώνονται από την ύφεση της μεσαίας τάξης. Οι περιοριστικές δημοσιονομικές πολιτικές καθιστούν ακόμα πιο επισφαλείς και ευάλωτους του απασχολούμενους που εκτίθενται στον οικονομικό ανταγωνισμό. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση της ψηφιακής οικονομίας που ενώ αντιπροσωπεύει νέες ευκαιρίες στην απασχόληση, εγείρει κεντρικά ερωτήματα για τη ρύθμιση και τη δομή της αγοράς εργασίας, αλλά και το δίκτυο κοινωνικής πρόνοιας που πρέπει να δημιουργηθεί στις νέες συνθήκες.
Με βάση αυτά τα δεδομένα, τι μπορούμε να συνάγουμε για την ευρωπαϊκή πορεία και προοπτική της εργασίας και της απασχόλησης; Παρά το γεγονός ότι οι χώρες του Νότου έχουν πολλές διαφορές, παρουσιάζουν πολλά κοινά σημεία που συνοψίζουν τη δυνατότητα άσκησης συλλογικών στρατηγικών εξόδου από την κρίση. Χαρακτηρίζονται, ανάμεσα στα άλλα, από μεγάλο δημόσιο χρέος και δημοσιονομικά ελλείμματα, έλλειψη ανταγωνιστικότητας καθώς και χρόνιο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, υιοθέτηση σχεδίων προσαρμογής, μέτρων λιτότητας και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που οδηγούν στην ύφεση, και επίσης, από ένα τεράστιο μελλοντικό κόστος που συνδέεται με την ταχεία γήρανση του πληθυσμού, που θα απαιτήσει αύξηση των δημόσιων δαπανών.
Παρά τη συγκυριακή οικονομική ανάκαμψη, το ευρωπαϊκό σχέδιο είναι σε κρίση στη ενοποιητική και αναπτυξιακή του διάσταση. Η Ευρώπη οικοδομείται σε ένα βάθρο οικονομικών ανισοτήτων που ενισχύονται από τις πολιτικές μισθολογικού και φορολογικού ανταγωνισμού οι οποίες τροφοδοτούν έναν οικονομικό πόλεμο μεταξύ των κρατών μελών και των οποίων οι εργαζόμενοι είναι τα κυριότερα θύματα. Η παρατεταμένη ύφεση που διήρκεσε από το 2008 έως το 2013 οδήγησε σε απότομη αύξηση της ανεργίας. Οι χώρες της νότιας Ευρώπης όπως η Ισπανία, η Ελλάδα, η Πορτογαλία και η Ιταλία υπέφεραν ιδιαίτερα από την οικονομική κρίση. Επιπλέον, η κρίση του δημόσιου χρέους και τα μέτρα λιτότητας στις χώρες αυτές έχουν επιδεινώσει την κατάσταση. Μολονότι η καθεμία ξεχωριστά έχει τις δικές τις δικές της ιδιαιτερότητες, συντελείται αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε μια τεράστια διαδικασία προσωρινοποίησης της εργασίας και της απασχόλησης που έχει επιπτώσεις σε ολόκληρες τις συνθήκες διαβίωσης των πληθυσμών. Υπό αυτή την έννοια, οι χώρες της Νότιας Ευρώπης θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν σαν αληθινά «εργαστήρια κρίσεων» στα οποία πειραματίζονται νέα πρότυπα και νέες πραγματικότητες εργασίας αλλά και όπου τείνουν να δημιουργηθούν νέα συστήματα αλληλεγγύης που έχουν όμως ένα αμιγώς αμυντικό χαρακτήρα.

Προσθήκη νέου σχολίου


Κωδικός ασφαλείας
Ανανέωση