Πέμπτη, 25 Απρίλιος 2024
«Είναι τελείως απωθητική η ιδέα της κοινωνίας όταν το μόνο που την κρατά ενωμένη είναι οι σχέσεις και τα αισθήματα που προκύπτουν από το οικονομικό συμφέρον», έλεγε τον 19ο αιώνα ο κλασικός φιλελεύθερος Τζον Στιούαρτ Μιλ.
Η «μεγάλη κοινωνία» προέκυψε από άλλες αξίες και εξελίχθηκε καλά - αλλά όχι καλά για την Ελλάδα. Βέβαια, ήταν διαφορετική η συναίνεση που έδινε ρυθμό στην Ευρώπη. Ομως, στον 21ο αιώνα, δεν καταδικάζεις τον ναύτη του Αμστερνταμ του 17ου αιώνα επειδή πέρασε για κρεμμύδι τον βολβό της πανάκριβης τουλίπας και τον έφαγε.
Το ΔΝΤ, όταν δεν ασχολείται με το country risk της Ελλάδας, χρησμοδοτεί προς τα κάτω τις προβλέψεις του για την τρέχουσα παγκόσμια ανάπτυξη. Σήμερα οι αναλυτές στέκουν αμφίθυμοι στο ακαθόριστο μέλλον της Ευρώπης. Κι εμείς; Πετύχαμε στόχους; Συνετιστήκαμε; Και ποια είναι η new normality (η νέα κανονικότητα) με την οποία θα επιστρέψουμε δημοσιονομικά ενάρετοι στις αγορές;
Μπορεί η Ελλάδα να βαδίσει στην ανάπτυξη σε μια Ευρώπη που επιλέγει την ύφεση μέσω μιας εξωφρενικής υποχρέωσης που καταστρέφει οικονομίες με πρόσχημα τη διάσωσή τους;
Στις Βρυξέλλες τα πράγματα κινούνται αργά. Η ελίτ του Βερολίνου κάνει ό,τι μπορεί για να ανακόψει τις «αντισυμβατικές πολιτικές του Ντράγκι» και οποιαδήποτε συμμαχία κατά της λιτότητας, δίχως προβληματισμό για τη δυσαρέσκεια και την κόπωση των λαών.
Κι όμως, η ιδρυτική ορμή της «μεγάλης κοινωνίας» στην Ε.Ε. είχε συγκεκριμένο περιεχόμενο: το «Ποτέ ξανά» της τραγωδίας του ναζισμού και του Β' Παγκοσμίου. Αυτό το «Ποτέ ξανά», που είχε αγκαλιάσει τη Γερμανία, ήταν κάτι περισσότερο από τη διαχείριση της αγοράς του άνθρακα και του χάλυβα.
Με τον αποπληθωρισμό παρόντα ή ante portas, ακόμα και οι φιλελεύθεροι οικονομολόγοι τονίζουν τον κίνδυνο επανεμφάνισης της φρίκης. Ο καθηγητής Οικονομικών του Γέιλ, Robert J. Shiller (νομπελίστας του 2013), κρούει τον κώδωνα της «secularstagnation» και του «underconsumptionism», της μόνιμης στασιμότητας και της υποκατανάλωσης για την ευρωπαϊκή οικονομία.
Φωτογραφίζει: σε κατάσταση διαρκούς στασιμότητας (SecStag) η ανεργία είναι υψηλή, και άπιαστο όνειρο η πλήρης απασχόληση σε καθεστώς χαμηλού πληθωρισμού και μηδενικών επιτοκίων. Και είναι αδύνατον για μια οικονομία να πετύχει ταυτόχρονα
(α) πλήρη απασχόληση,
(β) ικανοποιητική μεγέθυνση και
(γ) χρηματοπιστωτική σταθερότητα, με ανεργία και ταυτόχρονη μείωση των εισοδημάτων.
Ποιος μιλάει για επιτυχία σε οικονομία με πάνω από 25% ανεργία, με πάνω από 50% ανεργία στους νέους, με το 1/4 του πληθυσμού κάτω από το όριο της φτώχειας και με σωρευτική απώλεια πάνω του 25% του ΑΕΠ; Η διαρκής στασιμότητα, η υποκατανάλωση και ο αποπληθωρισμός: ιδού οι όροι που ενισχύουν την υποκείμενη απαισιοδοξία, η οποία μαζί με τη λιτότητα και την απότομη μείωση των δαπανών δεν εξασθενούν απλώς την οικονομία, αλλά δημιουργούν απελπισία, θυμό, μισαλλοδοξία και απελευθερώνουν την ανεξέλεγκτη βία.
Ενας άλλος φιλελεύθερος, ο Μπέντζαμιν Μ. Φρίντμαν, του Χάρβαρντ, στο magnum opus του «The Moral Consequences of Economic Growth - Οι ηθικές συνέπειες της οικονομικής ανάπτυξης», δείχνει με χειροπιαστά παραδείγματα ότι η επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης οδηγεί -όχι άμεσα, αλλά οδηγεί- στη μισαλλοδοξία, στον επιθετικό εθνικισμό και στον πόλεμο.
Η αξία της ανόδου του βιοτικού επιπέδου», συμπεραίνει, «δεν αφορά μόνο τις υλικές βελτιώσεις στον τρόπο ζωής των ανθρώπων, αλλά επηρεάζει εντέλει τον τρόπο διαμόρφωσης των κοινωνικών, πολιτικών και ηθικών χαρακτηριστικών των λαών
Ο Μπραντ ντε Λονγκ από το Μπέρκλεϊ, με δικές του μετρήσεις, εκτιμά την απώλεια ευημερίας στην ευρωζώνη, των τελευταίων έξι ετών, γύρω στο 60% σε σχέση με τις αδιατάρακτες οικονομικές τάσεις της περιόδου 1995-2007. Σε πρόσφατο άρθρο του, ο Τζ. Στίγκλιτς μίλησε για χώρες-ζόμπι που αφήνει πίσω της η λιτότητα. Τονίζει τη σωρευτική απώλεια ευημερίας ύψους άνω των 6,5 τρισ. δολαρίων στην Ευρώπη.
Η Ευρώπη πορεύεται σαν σε ιστορικό κενό, με κοντή μνήμη από λάσπη και αργύρια. Η Γερμανία δεν θέλει να θυμάται το Πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1953 με το οποίο διαγράφηκε το χρέος της χώρας - το μεγαλύτερο που διαγράφηκε ποτέ μετά τον πόλεμο και πάνω στο οποίο στηρίχτηκε το γερμανικό μεταπολεμικό θαύμα!
Μετά τον Β' Παγκόσμιο, οι ΗΠΑ φρόντισαν να μη θέσει κανείς από τους συμμάχους αξιώσεις για αποζημίωση. Εκτός από μερικές εξαιρέσεις, ματαιώθηκαν όλες οι αξιώσεις μέχρι τη μελλοντική επανένωση της Ανατολικής με τη Δυτική Γερμανία.
Κανείς δεν θέλει να σκέφτεται την τραυματική εμπειρία του υπερπληθωρισμού στον Μεσοπόλεμο, για τον οποίο όλοι κατηγορούν τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Η Μέρκελ και ο Σόιμπλε επικρίνουν την πληθωριστική Βαϊμάρη για την άνοδο του ναζισμού. Δεν μπόρεσε, λένε, να ελέγξει τις δημόσιες δαπάνες και τα ελλείμματα, και έτσι ήρθε ο Χίτλερ στην εξουσία το 1933.
Η αλήθεια διαφορετική: την άνοδο του ναζισμού την προκάλεσε η φτώχεια, η ανεργία και ο αιφνίδιος αποπληθωρισμός του νέου «σκληρού» μάρκου, του Ράιχσμαρκ, μετά το 1924.
Η ύφεση, ο αποπληθωρισμός, η λαϊκή εξαθλίωση και η απελπισία έφεραν τον Χίτλερ και τον φασισμό στην Ευρώπη. Οι λαοί αφουγκράζονται το πισωγύρισμα με θλίψη. Και η επιστροφή στην τραγωδία έχει όνομα: New normality - Το κοκτέιλ που απειλεί την Ευρώπη.
Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 26/5/2016.
