Παρασκευή, 19 Απρίλιος 2024
Τα τετελεσμένα της εκλογής Τραμπ, το Brexit, το δημοψήφισμα στην Ιταλία και η ενίσχυση των ευρωσκεπτικιστών των Πέντε Αστέρων, ο διχασμός της Αυστρίας με την Ακροδεξιά ante portas, οι επικείμενες εκλογές στη Γαλλία (Μάιος), στη Γερμανία (Σεπτέμβριος) έχουν ανοίξει την ατζέντα και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.
Το θέμα είναι η ποιότητα και το σθένος της δημοκρατίας, η αναβίωση του ακροδεξιού εξτρεμισμού και του εθνικισμού∙ η ανάκαμψη των ιδεών του αποκλεισμού και του ρατσιστικού μίσους.
Οι περισσότεροι αναλυτές, ήδη κεχηνότες από το Brexit και τα πρώτα δείγματα της προεδρικής (υπο)γραφής στις ΗΠΑ, μάλλον αυτοπαρηγορούνται. Εκφράζουν αμφιβολίες για το εάν και κατά πόσο θα μπορούσαν να αγγίξουν την εξουσία, λ.χ., το Εθνικό Μέτωπο της Μαρίν Λεπέν ή το εθνικιστικό λαϊκιστικό κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD). Παραβλέπουν ότι ιδέες και συναισθήματα που τροφοδότησαν το φαινόμενο Τραμπ ή το Brexit είναι παρόντα στη Γαλλία και τη Γερμανία - στον ίδιο ή και σε μεγαλύτερο βαθμό.
Η παγκόσμια έρευνα που πραγματοποιήθηκε μεταξύ Οκτωβρίου και Νοεμβρίου του 2016 σε 23 χώρες και δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο του 2017 δείχνει ότι έξι στους δέκα ερωτηθέντες υποστηρίζουν πως η κοινωνία τους είναι κατακερματισμένη∙ ότι οκτώ στους δέκα, κατά μέσο όρο, έχουν ελάχιστη εμπιστοσύνη στα πολιτικά κόμματα (Γερμανία 80%, Γαλλία 83%)∙ ότι ένας στους τρεις υποστηρίζει πως η χώρα του θα ήταν ισχυρότερη εάν σταματούσε η μετανάστευση (https://www.ipsos-mori.com/Assets/Docs/Polls/ipsos-global-advisor-power-...).
Για τoν πυρήνα της Ευρώπης, η ίδια έρευνα δείχνει ότι η δυσαρέσκεια στην πολιτική είναι στενά συσχετισμένη με αισθήματα νατιβισμού. Τι είναι ο νατιβισμός; Θα μπορούσαμε να τον πούμε και «αυτοχθονισμό» ή «εθνοκεντρισμό».
Ομως, ο Κας Μούντε, ένας βαθύς μελετητής του πολιτικού εξτρεμισμού στις δυτικές δημοκρατίες, τον ορίζει σαφέστερα: «ιδεολογία που υποστηρίζει ότι τα κράτη θα έπρεπε να κατοικούνται αποκλειστικά από μέλη της αυτόχθονης ομάδας (του "έθνους") και ότι τα μη αυτόχθονα στοιχεία (άτομα και ιδέες) απειλούν θεμελιωδώς την ομοιογένεια του έθνους-κράτους».
Στην έρευνα, εκτός από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Βρετανία, από την πλευρά της ηπειρωτικής Ευρώπης, μετείχαν Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία, Σουηδία, Βέλγιο, Ουγγαρία, Σερβία (λείπει η Ελλάδα). Στις 23 χώρες κατά μέσο όρο, οκτώ στους δέκα (81%) δεν έχουν εμπιστοσύνη στα πολιτικά κόμματα (η πλειοψηφία σε κάθε χώρα) και το 71% δεν έχουν εμπιστοσύνη στην κυβέρνησή τους - με την Ευρώπη πάνω από τον μέσο όρο (στη Γερμανία 70%, στη Γαλλία 77%, στην Ιταλία 80% και στην Ισπανία 89%).
Δύο στους τρεις (68%) δεν έχουν εμπιστοσύνη στα μέσα μαζικής ενημέρωσης (στη Γερμανία το ποσοστό είναι 70%, στη Γαλλία 68%, στην Ιταλία 73%, στην Ισπανία 78%). Το 61%, κατά μέσο όρο, δεν έχουν εμπιστοσύνη στις μεγάλες εταιρείες και το 59% δεν έχουν εμπιστοσύνη στις τράπεζες. Κατά μέσο όρο, έξι στους δέκα (59%) δεν έχουν εμπιστοσύνη στη Δικαιοσύνη. Περίπου το 52% δεν εμπιστεύονται τους διεθνείς οργανισμούς - με την Ευρώπη να ξεπερνά τον μέσο όρο (Γερμανία 59%, Γαλλία 65%, Ιταλία 64%, Ισπανία 77%, Βέλγιο 63%).
Η έρευνα -μεταξύ άλλων- δείχνει πόσο ελκυστική είναι η ρητορική τύπου Τραμπ στους παραμελημένους λαούς. Συγκεκριμένα, κατά μέσο όρο, το 63% θα ήθελαν να ψηφίσουν κάποιο κόμμα ή έναν ηγέτη που «να είναι ενάντια στις ελίτ και να νοιάζεται για τους απλούς ανθρώπους», ή κάποιον που να θέλει να ανατρέψει ριζικά το σύστημα.
Ωστόσο, πολλές λεγόμενες «πλουραλιστικές» θέσεις είναι εξίσου δημοφιλείς. Το 67% λένε ότι θα ήταν πιθανό να ψηφίσουν κόμμα ή ηγέτη που να ακούει τις εναλλακτικές απόψεις, το 56% κάποιον που να είναι διατεθειμένος να κάνει συμβιβασμούς και το 52% κάποιον που να στηρίξει τα δικαιώματα των μειονοτήτων.
Σίγουρα θα είχε ενδιαφέρον να βλέπαμε τις αντίστοιχες στάσεις στην Ελλάδα που, ως υπόδειγμα γονατισμένης χώρας, δονείται στον ίδιο παγκόσμιο ρυθμό. Πάντως, εξαιρώντας το -μάλλον κενόδοξο- ευρωπαϊκό άβαταρ περί «πλουραλισμού», τα ευρήματα αποκαλύπτουν την ανησυχητική έλλειψη εμπιστοσύνης στο παραδοσιακό πολιτικό σύστημα, αλλά και σε βασικούς θεσμούς, όπως κόμματα, μέσα ενημέρωσης, τράπεζες, διεθνείς οργανισμοί, πολυεθνικές κ.ά.
Ορθώνονται αναχώματα στην γκρίζα, δυσοίωνη πλευρά του κόσμου; Σίγουρα όχι από τον στενό χώρο της οικονομικής θεώρησης και της τεχνοκρατίας τύπου ΔΝΤ. Μάλλον, αν εντάξουμε στα επιχειρήματά μας τα ελλείποντα: δημοκρατία, εντιμότητα, ανθρωπιά. Και το άλλο:
Μπορεί η Ευρώπη να αλλάξει το υπόδειγμα; Μπορεί να αναθεωρήσει ρουτίνες και αποκρυσταλλώσεις για την παγκοσμιοποίηση, την οικονομία, την πολιτική ή και τη βία; Εάν ναι, θα εννοούσαμε πως ο κόσμος ανήκει σε όλους∙ ότι «του ανθρώπου ήτο η γη και το πλήρωμα αυτής». Αλλά ποιος ωφελείται από το διεθνές blame game;
Ποιοι αντιστέκονται στο όραμα ενός κόσμου ειρήνης, ασφάλειας, δικαιοσύνης και ευημερίας; Οσοι κερδίζουν από τον κόσμο της αδικίας, της βίας, των συγκρούσεων και της καχυποψίας. Σκεφτείτε το ξανά: οι Τραμπ στα τιμόνια των κρατών.
Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 10/2/2017.
