Παρασκευή, 19 Απρίλιος 2024
Ο διάλογος σχετικά με το μέλλον της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας είχε και θα έχει για πολύ καιρό μεγάλο ενδιαφέρον. Το αδιέξοδο στην Ευρώπη είναι ορατό, η έλλειψη νέων πολιτικών προτάσεων οδηγεί στην απάθεια. Ωστόσο η απογοήτευση δεν πρέπει να ισοπεδώσει τα πάντα, εξάλλου καθήκον των ερευνητών είναι να τολμήσουν υπερβάσεις. Η σημερινή αμηχανία είναι δεν θα διαρκέσει πολύ, αφού η πολιτική απεχθάνεται το κενό.
Οι προτάσεις του καθηγητή Νίκου Μουζέλη περί σοσιαλδημοκρατίας είναι γνωστές. Δεν θα μπω στον πειρασμό να συνδέσω εδώ τις προτάσεις αυτές με την τρέχουσα συγκυρία, τις κομματικές συνεργασίες και στοχεύσεις. Η πρόσφατη συνοπτική δημοσίευσή τους στα ΝΕΑ (http://www.tanea.gr/opinions/all-opinions/article/5458115/o-dekalogos-ths-sosialdhmokratias/) θέτει κρίσιμα ζητήματα. Θα σταθώ σε ορισμένα από αυτά χάριν του διαλόγου για να τονίσω στη συνέχεια την δυνατότητα της ελληνικής συνεισφοράς.
-Ο πολιτικός έλεγχος της αγοράς είναι απαραίτητος, είναι δύσκολος, αλλά όχι αδύνατος. Εννοείται ότι σε ένα υπερεθνικό ευρωπαϊκό πλαίσιο το εγχείρημα αυτό έχει περισσότερες ελπίδες επιτυχίας, με εσωτερική βέβαια αλλαγή των θεσμών, των στόχων, των Συνθηκών. Η σοσιαλδημοκρατία δεν μπορεί να επιβιώσει, αφού άλλαξαν ριζικά τόσο οι όροι παραγωγής και εμπορίου και διανομής του πλούτου. Αρα, μιλούμε για την σημαντική ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατική πολιτική κληρονομιά που πρέπει να αξιοποιηθεί στο νέο, σκληρό, ανταγωνιστικό πλαίσιο της παγκοσμιοποιημνένης οικονομίας.
-Η κρίση που ζούμε είναι γενική, όχι μόνο οικονομική. Η επανατοποθέτηση όλων των πολιτικών δυνάμεων απέναντι στη νέα σχέση δημοκρατίας, οικονομίας και ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης είναι ένα κρίσιμο θέμα. Η πολιτική ολοκλήρωση πρέπει να πλαισιώσει και να κατευθύνει πλέον το ευρωπαϊκό εγχείρημα, ειδικά αυτό της ευρωζώνης, αλλοιώς οι εξελίξεις θα είναι απρόβλεπτες. Για την Ελλάδα προέχει σήμερα το θέμα της παραγωγικής ανασυγκρότησης και του σχετικού επαναπροσδιορισμού των αξιών: εισάγουμε χιλιάδες ξένους εργάτες για τις αγροτικές εργασίες, οι δικοί μας άνεργοι νέοι δεν εκτιμούν την απασχόληση στον πρωτογενή τομέα. Δεν είναι το χρέος και οι συντάξεις το κύριο θέμα, όπως επί χρόνια ακούμε. Δεν παράγουμε αρκετά προϊόντα και αγαθάμ ενώ εισάγουμε διαρκώς καταναλωτικά αγαθά, με αυξημένο ρυθμό κατά την τουριστική περίοδο.
-Το θέμα του εξανθρωπισμού του καπιταλισμού έχει επαρκώς αναλυθεί θεωρητικά. Η δυναμική της οικονομίας της αγοράς οδηγεί σε μεγάλες ακρότητες, γι αυτό και η ανάγκη δημιουργίας νομικού πλαισίου, θεσμών ελέγχου, πολιτικών στόχων που κατοχυρώνουν τα δημόσια αγαθά και μειώνουν την φτώχεια. Αυτός ο αγώνας είναι πανανθρώπινος, οικουμενικός, ελπιδοφόρος. Μια δημοκρατία ανθρωπιάς, αυτός πρέπει να είναι ο νέος εθνικός και ευρωπαϊκός στόχος. Η διαχρονική ελληνική πολιτική σκέψη μπορεί να προσφέρει πολλές ιδέες για την απαραίτητη ανανέωση της σύγχρονης δημοκρατίας. Η έρευνα σχετικά με το νόημα, τις αρχές και τους σκοπούς της δημοκρατίας συνεχίζεται ακατάπαυστα. Σε όλες τις χώρες, σε όλες τις γλώσσες, με αγνούς ή δόλιους σκοπούς, η έρευνα αυτή υποδηλώνει από μόνη της τη βασική αρχή που μας δίδαξαν οι αρχαίοι έλληνες: να ελέγχουμε, να ασκούμε κριτική, να αμφισβητούμε, να σκεφτόμαστε, να προτείνουμε.
-Η δημοκρατία δεν έχει νόημα ως καθεστώς αμετακίνητο και σταθερό. Το μόνο σταθερό σημείο, η γραμμή πλεύσης, πρέπει να είναι η εξυπηρέτηση των κοινών αξιών, η αναβάθμιση του ρόλου του πολίτη, ο εξανθρωπισμός της εξουσίας που τείνει από τη φύση της να γίνεται πάντοτε αυταρχική, η εξέλιξη των κοινωνικών θεσμών με τρόπο που να διασφαλίζεται οπωσδήποτε η συμμετοχή του πολίτη, αυτής της αρχέγονης μονάδας πάνω στην οποία στηρίζεται ολόκληρο το δημοκρατικό οικοδόμημα.-
-Γι αυτό οι αρχαίοι έλληνες είχαν καθιερώσει την ισονομία, την ισηγορία, την ισοκρατία. Για να οριοθετήσουν σταθερά τον ρόλο του πολίτη και να περιορίσουν τα μειονεκτήματα που ενδεχομένως επιφέρει η οικονομική θέση, η οικογενειακή καταγωγή ή άλλη επίκτητη κοινωνική ή ατομική κατάσταση. Αυτά τα στοιχεία όσο αυτονόητα κι αν φαίνονται, δεν είναι δεδομένα πάντοτε. Δεν είναι μάλλον δεδομένα ποτέ, αφού σε κάθε ιστορική φάση χρειάζονται επαναβεβαίωση, θεωρητική, θεσμική, πρακτική. Αυτά όμως έτσι όπως ίσχυσαν στην χρυσή εποχή της αρχαίας ελληνικής δημοκρατίας, ήταν τόσο ισχυρά και είχαν τέτοια κοινωνική απήχηση που κατάφεραν να δημιουργήσουν πεποιθήσεις, αντιλήψεις, απαράμιλλο σύστημα ιδεών και αξιών που εξύψωσε τον άνθρωπο από υποκείμενο σε πολίτη. Χωρίς να υποβαθμίζονται τα αρνητικά σημεία της εποχής και με γνώμονα το ιστορικό πλαίσιο, σήμερα είναι αποδεκτό ότι αυτό το συγκλονιστικό που έγινε τότε, η επεξεργασία αυτής της έννοιας του ανθρώπου, του κόσμου, της κοινωνίας, της Πολιτείας ξεπέρασε όλα τα άλλα προηγούμενα, έκανε την τομή, συνέλαβε έννοιες όπως ο πολίτης, η δημόσια αγορά, ο νόμος, η λαϊκή κυριαρχία, το «λόγον διδόναι», την δημοκρατία.
-Πέρασαν πολλοί αιώνες μετά τον Ομηρο και τον Περικλή, για να μπορέσει ο Διαφωτισμός, εμπνεόμενος από την αρχαία Αθήνα, να επανέλθει στα βασικά, να αναδείξει τον κριτικό λόγο, να προβάλει νέους θεσμούς, να ανοίξει δρόμους ανεκτής δημοκρατικής συμβίωσης. Οι εξελίξεις ήταν σημαντικές, οι εμπειρίες και τα πισωγυρίσματα γνωστά, η απαγκίστρωση της πολιτικής από τη θρησκεία, η λειτουργία της κοινωνίας των πολιτών, όλα αυτά έγιναν με βάση το αρχέγονο εννοιολογικό υλικό. Δεν μπορούσαν όμως να λείψουν οι παραμορφώσεις, οι αντιφατικές ερμηνείες, οι παραπλανητικές πολεμικές. Στο πέρασμα των αιώνων οι πολλές σχολές σκέψης, η σύγκρουση θρησκείας και πολιτικής, η εξέλιξη της τεχνολογίας, οι ιδεολογίες, η επικράτηση της οικονομίας, όλα προσέθεσαν το δικό τους αποτύπωμα στο ανθρώπινο οικοδόμημα. Αν προσθέσει κανείς και τις αδυσώπητες νίκες ή ήττες στα πεδία των μαχών, τα αδιανόητα επιχειρήματα και τα φρικτά βασανιστήρια που ο άνθρωπος χρησιμοποίησε εναντίον του ανθρώπου, τότε το πανόραμα εμφανίζεται αβίαστα.
-Δεν μπορούμε βέβαια να διορθώσουμε το παρελθόν, αλλά το μέλλον μας τρομάζει. Κι αυτό που είναι κύριο σήμερα είναι το χειροπιαστό αδιέξοδο της σύγχρονης δημοκρατίας. Πώς θα μπορούσε λοιπόν να προκύψει μια αναζωογόννηση της δημοκρατίας με βάση το αρχαιοελλληνικό πρότυπο; Χωρίς διαμεσολάβηση άλλων και κυρίως της Ρώμης; Χωρίς ιδεολογικές και θρησκευτικές επιρροές; Είναι εφικτή η επιχείρηση;
-Η καθαρή θεωρία απαντά θετικά. Είναι εφικτό να ξαναδούμε τα βασικά, τις γραφές, τις έννοιες, τα νοήματα, τους θεσμούς, χωρίς παραμορφωτικό φακό, χωρίς προκατάληψη και τις παρερμηνείες ιστορικών, φιλοσόφων, αυτοκρατοριών. Μια ομάδα επιστημόνων από πολλά Πανεπιστήμια επιχείρησε να απαντήσει σε κύρια ερωτήματα και επικεντρώθηκε στο θέμα κυρίαρχο θέμα της κριτικής. Η κριτική ως κύρια διάσταση της δημοκρατικής αρχαιότητας, ως βασικό στοιχείο της ελληνικής σκέψης, η κριτική που τροφοδότησε την νεωτερικότητα και της έδωσε τα εφόδια να κάνει τη ρήξη και να αναδειχθεί ως κάτι το διαφορετικό και πρωτότυπο σε σχέση με τον σκοτεινό μεσαίωνα.
-Ο καναδός καθηγητής της φιλοσοφίας Jean-Marc Narbonne με μια ομάδα συναδέλφων του από διάφορες χώρες, ξεκίνησε την μεγάλη επιστημονική προσπάθεια. Και άρχισε τη δημοσιοποίηση των πρώτων σκέψεων με το βιβλίο « Antiquité critique et modernité. Essai sur le rôle de la pensée critique en Occident », éd. Les belles Lettres, Paris 2016. Δεν πρόκειται για απλή προσπάθεια, ούτε για απόπειρα χωρίς σκοπό. Πρόκειται για δύσκολο εγχείρημα, για επώδυνη σύγκριση, για πρωτότυπη σκέψη.
-Η αφομοιωτική ικανότητα των αρχαίων ελλήνων, η γόνιμη προσέγγιση εκ μέρους τους των άλλων πολιτισμών, η δύναμη σύνθεσης και ρήξης χωρίς ταμπού, η ρηξικέλευθη αίσθηση της δημοκρατίας και των εγγυητικών θεσμών, όλα αυτά είναι θέματα για μια νέα προσέγγιση. Στη σημερινή εποχή, όπου η αμφισβήτηση οδηγεί στην απαισιοδοξία, όπου το συλλογικό όνειρο καταποντίζεται προς όφελος των πάσης φύσεως ατομικών εκφράσεων, ο ζωοποιός πολιτισμός της δημοκρατίας, χωρίς φυλετική ή θρησκευτική βάση, μπορεί να αποτελέσει το νέο έναυσμα. Η έννοια της αποδοχής του άλλου με βάση την παιδεία και τον πολιτισμό, «οι της ημετέρας παιδείας μετέχοντες», μπορεί να οδηγήσει σε νέες σκέψεις κοινωνικής συμβίωσης. Η δημοκρατία έτσι γίνεται μια πυραμίδα με στέρεη βάση, με αξίες, αρχές και νόμους που εκφράζουν την κοινωνία και οδηγούν στην χειραφέτηση του ατόμου, στην ανάδειξη του πολίτη, στην οικουμενική αντίληψη της πολιτικής.
-Αυτή η άμεση σύνδεση με την αρχαία Ελλάδα, η ευθεία γραμμή με την αποκαθήλωση των θεωριών των Hans Blumenberg, Marcel Gauchet και Rémi Brague, οδηγεί στην επανεκτίμηση της μακραίωνης ελληνικής σκέψης με άξονα την δύναμη της κριτικής. Όπως γράφει στην «Le Monde» (11 Μαρτίου 2016) ο Roger-Pol Droit, δεν χρειάζεται να προσευχηθούμε σήμερα στην Ακρόπολη, «αλλά μπορούμε να επανεκτιμήσουμε την αστείρευτη ελληνική δεξαμενή». Και να ξεδιψάσουμε βέβαια, σε αυτούς τους καιρούς της πνευματικής ξηρασίας και ερημοποίησης.
Δημοσιεύτηκε στο neopolitevma στις 11/7/2017.
