Σάββατο, 20 Απρίλιος 2024
Λέγεται ότι η πρόγνωση είναι φοβερό εργαλείο για διάφορες ανεπιθύμητες καταστάσεις. Αυτό είναι αλήθεια∙ αλλά δεν λειτουργεί πάντα. Λόγου χάριν, γύρω στο 2000 ένας θεωρητικός του χρηματοπιστωτικού συστήματος (νομπελίστας μάλιστα) υποστήριξε ότι είχε βρει μια αξιόπιστη φόρμουλα αποτίμησης κινδύνου για τις επενδύσεις σε χρηματοπιστωτικά προϊόντα (ενυπόθηκα ομόλογα, μετοχές, χρεόγραφα, παράγωγα, δομημένα προϊόντα κ.λπ.).
Ολόκληρη η Wall Street πανηγύριζε, κερδίζοντας δισεκατομμύρια από το χρήμα των άλλων: συμμετείχαν όλοι μα όλοι στο πάρτι, φτωχοί, συνταξιούχοι, πλούσιοι, τα ασφαλιστικά ταμεία μέχρι και οι μεγάλες τράπεζες, οι διαχειριστές επενδυτικών κεφαλαίων και το σκιώδες τραπεζικό σύστημα.
Ο επικεφαλής οικονομολόγος της σχολής του Σικάγου, ο Ρόμπερτ Λούκας Τζούνιορ (νομπελίστας της οικονομικής κι αυτός), δήλωνε με έπαρση το 2003 ότι η μακροοικονομική είχε πετύχει: «Εχουμε λύσει από κάθε πλευρά το βασικό πρόβλημα της πρόληψης μιας ύφεσης».
Και, εις πείσμα όλων των παραπάνω, ύστερα από τέσσερα χρόνια έσκασε η φούσκα! Με την οικονομική κατάρρευση του 2007-2008 ήρθε η μεγαλύτερη καταστροφή από την εποχή της Μεγάλης Κρίσης. Τις συνέπειές της, τις πληρώνουμε ακόμα.
Ο κόσμος είχε φανεί για ακόμα μία φορά απροετοίμαστος, απαράσκευος, απροστάτευτος. Αιφνιδιάστηκαν όλοι∙ και πιο πολύ πόνεσαν οι χαμένοι. Φάνηκε ότι η παραδοσιακή αντίληψη της παραγωγής -με τους επενδυτές και παραγωγούς στη μια πλευρά, τους χρήστες και καταναλωτές στην άλλη και κάπου ανάμεσα τους διαμεσολαβητές, σε κλίμα ελευθερίας και αυτορρυθμιζόμενης αρμονίας- δεν λειτουργεί σωστά και, κυρίως, δεν προλαβαίνει καταστροφές, εμπρησμούς και λοιπές... αστοχίες της αγοράς.
Ομως αν, για ακόμα μία φορά, η τρέχουσα σκέψη πιστεύει ότι η ύφεση ή η καταστροφή είναι αποτέλεσμα ανεύθυνων αποφάσεων των κυβερνητικών υπευθύνων, για ακόμα μία φορά, σε μια παράλληλη κλίμακα, η περιβαλλοντική καταστροφή είναι εγγενές καμπανάτο χαρακτηριστικό αποτυχίας της αγοράς.
Και η τραγωδία των κοινών είναι μια περιεκτική εννοιολογική σύλληψη που δείχνει την αυτοπαγίδευσή μας - αυτά που δεν συζητάμε. Δηλαδή, τη σύγκρουση των ιδιωτικών συμφερόντων και του κοινού καλού σε σχέση με τη διεκδίκηση των κοινών πόρων - όπου ηττώνται πάντα τα κοινά.
Ποια είναι η ατομική συμπεριφορά απέναντι στα κοινά αγαθά; Οταν π.χ. ο αέρας, το δάσος, το καθαρό νερό, οι καθαρές παραλίες, το φυσικό περιβάλλον, δεν ανήκουν σε συγκεκριμένα άτομα, αλλά είναι κοινά (commons), τότε η χρήση τους ή η εκμετάλλευσή τους αποφέρει ατομικά οφέλη ή πλεονεκτήματα, αλλά δημιουργεί κοινά μειονεκτήματα. Τα κοινά μειονεκτήματα κανείς δεν θέλει να τα λάβει υπόψη του. Και όλοι επικεντρώνονται μόνο στα πλεονεκτήματα που αντλούν ως άτομα από τη χρήση του κοινού αγαθού.
Στην 24ωρη τηλεοπτική ηδονοθηρία της καταστροφής των ημερών του Δεκαπενταύγουστου 2017, σχολιάστηκαν τα πάντα: από την απουσία της κυβέρνησης μέχρι τις προγνώσεις ανέμων και τα ρεύματα του θερμού αέρα που μεταφέρουν την κόλαση.
Μάθαμε με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες πώς η φωτιά διασχίζει τις εθνικές οδούς, πώς καίγεται το ξενόφερτο πεύκο και πώς το εδώδιμο αρκουδοπούρναρο. Ορισμένα δεν σχολιάστηκαν όσο σχολιάστηκε το μαλλί της Δούρου και ο Ψινάκης που «πήρε ελικόπτερο και τσακίστηκε» να συντονίσει.
Γιατί στους παραθεριστικούς οικισμούς υπάρχουν τόσο στενοί δρόμοι που εμποδίζουν τα σωστικά μέσα στην κατάσταση ανάγκης; Γιατί οι ιδιοκτήτες δεν θέλησαν να παραχωρήσουν ούτε μια σπιθαμή της ιδιοκτησίας τους στο κοινό, αλλά σήκωσαν μαντρότοιχους, κλέβοντας και λίγο από τους κοινοτικούς δρόμους;
Πώς μερικές πολυώροφες ιδιοκτησίες βρέθηκαν καταμεσής του δάσους; Πώς εξηγείται το παράδοξο να θέλουμε -πολλοί μάλιστα πλήρωσαν γι' αυτό- την απουσία του κράτους και των ελεγκτικών μηχανισμών όταν χτίζουμε τις περιουσίες μας, αλλά να θέλουμε την παρουσία του κράτους και των σωστικών μηχανισμών όταν καίγονται οι περιουσίες μας;
Οι πιο ευφάνταστες θεωρίες αλληλεπίδρασης για την πρόγνωση των ανέμων, την πρόγνωση των ορθολογικών υποκειμενικών δράσεων και συμπεριφορών δεν απαντούν. Μόνο δείχνουν την τραγικότητα που προκύπτει από τη διαφορά της προσωπικής ευτυχίας, του μέτρου της συλλογικής ευημερίας και την απουσία περιβαλλοντικής παιδείας.
Οι μετέπειτα υποκρισίες, το κυνήγι των μαγισσών, ο κάματος αναζήτησης και καταλογισμού ευθυνών, οι θεωρίες συνωμοσίας, οι συγκρίσεις των καταστροφών με τις προηγούμενες, τα τουιταρίσματα κ.λπ., δείχνουν κάτι τελείως αντίθετο με την αυταπάρνηση και τις υπερπροσπάθειες των πυροσβεστών και των εθελοντών.
Δείχνουν την ανευθυνότητα και τη ρηχότητα με την οποία κυβερνήσεις, αυτοδιοίκηση και πολίτες αντιμετώπισαν τα περιβαλλοντικά ζητήματα και τα κοινά. Δείχνουν το κάψιμο που προηγείται και έπεται.
Η πρωτιά της Ελλάδας στις παραβιάσεις του περιβαλλοντικού δικαίου της Ε.Ε., η έκταση και οι οικονομικές συνέπειες του περιβαλλοντικού εγκλήματος, η αδιαφάνεια και οι νομοθετικοί στροβιλισμοί εμβόλιμων φωτογραφικών διατάξεων εξυπηρέτησης συμφερόντων και η διαρκής προσπάθεια νομιμοποίησης βεβαιωμένων παρανομιών και άλλα συνήθη, μαζί με τις ευρείες συσκέψεις των αρμόδιων φορέων και παραγόντων για τις θλιβερές αποτιμήσεις και τις αναγκαίες δράσεις, δείχνουν για πολλοστή φορά ότι το περιβάλλον, ως μη όφειλε στην ελληνική κρίση, είναι ένας κρίσιμος επιπλέον παρίας του ελληνικού τρόπου.
Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 20/8/2017.
