Παρασκευή, 29 Μάρτιος 2024

Ποιότητες και πυκνότητες λάσπης

Η λάσπη είναι μεγάλο πράγμα. Χτίζει παλάτια. Οταν τη βάζεις στον ανεμιστήρα σκορπίζεται και σε λερώνει. Μπορείς να κάνεις και πόλεμο με τη λάσπη. Αλλά σε θάβει κιόλας - συμβολικά και πραγματικά.

Με το ίδιο πικρό τελετουργικό, η χώρα ξαναπερνάει όλα τα στάδια των εντάσεων, των ποιοτήτων και της πυκνότητας της λάσπης. Και αφού οι προηγούμενες συμφορές δεν δίδαξαν, η κάθε επόμενη οδηγεί δύσκολα στην παραδοχή ότι το σύστημα του κοινωνικού, οικονομικού και πολιτικού σχηματισμού με το οποίο συμβιώνουμε, το οποίο εκτρέφουμε και συντηρούμε, είναι άδικο, αναποτελεσματικό και ξεπερασμένο.

Και αν υποφέρουμε ως Ελληνες, αν έχουμε φτάσει στα όρια του ηθικού μας σθένους -σε βαθμό που άλλοι να πιστεύουν ότι είμαστε παρακμιακοί που δεν θέλουν και δεν μπορούν να σωθούν-, από κάπου θα πρέπει να ξεκινήσουμε πριν στεγνώσει στο παλαιό καλούπι η τελευταία λάσπη μαζί με τους φερτούς λαϊκούς πόθους.

Ισως, η πιο δύσκολη δύναμη με την οποία έχουμε να λογαριαστούμε –για να θυμηθούμε τον κοινωνιολόγο Πιερ Μπουρντιέ- είναι το habitus: η έξις ή, καλύτερα, οι κανόνες και οι τάσεις που καθοδηγούν συμπεριφορά, δράση, σκέψη. Αν κάποιος θα στοιχημάτιζε πιθανότητες, η πραγματική προοπτική για ένα διαφορετικό habitus είναι μάλλον σκοτεινή. Κοντολογίς, κάθε σοβαρή σκέψη πρέπει να ξεκινήσει πρώτα από αυτή τη διαπίστωση.

Ποια είναι η κοινωνική διαδικασία αναπαραγωγής των κανόνων; Μήπως η κοινοτική και πολιτική ακηδία; Ο προνεωτερικός πατερναλισμός μας; Ολος ο μηχανισμός έχει σχεδιαστεί για να λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο: να κουκουλώνει, δίχως να εξηγεί την αποσύνθεση. Η άλλη, είναι η μιντιακή εικόνα που, με πρόχειρο τίτλο, λέει περίπου: «Θρήνος, οργή, απελπισία πάνω στα συντρίμμια και τους τάφους».

Αυτή η εικόνα μετατρέπει τον δημόσιο χώρο σε αρένα καταγγελίας. Δεν λειτουργεί ως βήμα περίσκεψης, περισυλλογής, συνεννόησης, σχεδιασμού και κοινοτικής περιβαλλοντικής μέριμνας. Κάπως έτσι θριαμβεύει η αλαζονεία, η ύβρις εναντίον της φύσης, ο θόρυβος των επικοινωνιολόγων και των διαφημιστών∙ κάπως έτσι μετατρέπεται κάθε αίτημα και κάθε διεκδίκηση σε οργή, μηδενισμό και μανία εκδίκησης.

Στο θεσμικό επίπεδο, η εκτελεστική εξουσία δακτυλοδείχνει τη νομοθετική, και σπεύδει για δικαίωση στη δικαστική. Ο λαβύρινθος αρμοδιοτήτων, αναρμοδιοτήτων, το blame game, η στρατηγική του αντιπολιτευτικού μαστιγώματος και η καταστροφολογία δείχνουν μόνο συγκάλυψη, πολιτική ανευθυνότητα και αμοραλισμό, ωσάν η χώρα να διανύει περίοδο ομαλότητας. Και όλα αυτά τη στιγμή που, εξ ανάγκης και ύστερα από την πολυετή συστηματική διάλυσή της, επιβάλλεται η μεταρρύθμιση -ναι, η μεταρρύθμιση- όλης της θεσμικής οργάνωσης.

Αυτές είναι εικόνες Ελλάδας; Δυστυχώς. Οι εικόνες πλιάτσικου ματαιώνουν τις εικόνες αλληλεγγύης. Η Ελλάδα που τώρα υποφέρει, θα γυρίσει αύριο στη μακαριότητά της έως την επόμενη καταστροφή. Σε κρίσιμες φάσεις, όπου οι θεσμοί δεν χρήζουν απλώς διαχείρισης αλλά πρέπει να επινοούνται και να δημιουργούνται, τα πολιτικά αντανακλαστικά αποτυγχάνουν παταγωδώς.

Τη στιγμή που χρειάζεται η μέγιστη αποφασιστικότητα και τόλμη, το πολιτικό προσωπικό -χωρίς αυθόρμητες λαϊκές συναινέσεις και πάνω σ' ένα θολό συνονθύλευμα παθών- αισθάνεται χαμένο∙ παρουσιάζεται με ευαίσθητες δημοκρατικές φενάκες ως κήρυκας προϋποθέσεων που δεν υφίστανται.

Κανονικά, κάθε μέρα στην Ελλάδα θα έπρεπε να παίζεται ο ιψενικός «εχθρός του λαού». Αντίθετα, στη χώρα αναβαίνει καθημερινά το δράμα της βαθιάς αυτοεξαπάτησης. Το είδος που ζητάει τον εξευρωπαϊσμό του αλλά μαζί με το κουσούρι της ανεντιμότητας του δεξιού χεριού που αγνοεί τι κάνει το αριστερό - χωρίς να λογαριάσουμε τη θολή πολιτική δωροδοκία, την τακτοποίηση της αυθαιρεσίας και το σκληρό δημοσιονομικό χρήμα.

Η Ελλάδα έχει γίνει σύμβολο του περίεργου μείγματος πραγματισμού και ψευδαίσθησης, δημοκρατίας και προνομίου, βλακείας και ευπρέπειας, του λεπτού δικτύου συμβιβασμών πάνω στο οποίο κινεί τον εαυτό της σε γνωστά μπαζώματα.

Από τη μία πλευρά η κυβέρνηση θα πρέπει να εξηγήσει τις αντιφάσεις της πολιτικής της∙ την αποτυχία της να καταλάβει κάποιο από τα μαθήματα που της ήταν ανοιχτά. Ως μη όφειλε, όπως το παλαιό πολιτικό προσωπικό, αρνείται να καταβάλει το τίμημα του ξεβολέματος της κοινής γνώμης και των ψηφοφόρων που παραδίνονται σε ταξίματα, ανέξοδες υποσχέσεις και αποζημιώσεις.

Από την άλλη, η κοινή γνώμη, που ξυπνάει αίφνης γιατί πνίγεται, θα πρέπει να δει πως όλο το προηγούμενο διάστημα βρισκόταν πίσω από πολιτικές που ήταν εντελώς ασύμβατες μεταξύ τους. Μαζί με τους βαθμούς αυτοδιοίκησης οφείλει να αφυπνιστεί από τον δικό της λήθαργο των τελευταίων δεκαετιών.

Ευτυχώς, ο κόσμος αλλάζει. Και η Ελλάδα μαζί του. Οι έξεις δεν είναι μόνιμες. Μεταβάλλονται δύσκολα∙ όμως, αλλάζουν και εξαιτίας τέτοιων απροσδόκητων (;) καταστάσεων. Οι παρελθοντικές εμπειρίες, τα γεγονότα και οι θεομηνίες διαμορφώνουν τρέχουσες πρακτικές και το πλαίσιο της συναντίληψης και της δράσης μας γι' αυτές. Οι προκλήσεις είναι μεγάλες. Οι δυσκολίες θα οφείλονται -παραφράζοντας ελαφρώς τον Μπέρτραντ Ράσελ- κυρίως στην «απροθυμία της ανθρώπινης (διάβαζε της ελληνικής) φυλής να συναινέσει στη διάσωσή της».

*Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 25/11/2017.

Προσθήκη νέου σχολίου


Κωδικός ασφαλείας
Ανανέωση