Πέμπτη, 28 Μάρτιος 2024

Η έλευση του ιππικού και το φίδι του σωβινισμού

οχι-ευρωπηΠριν από μερικές μέρες, η καγκελάριος Μέρκελ ρωτήθηκε για την κατάσταση στην Ουγγαρία, όπου η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Ορμπάν έχει αποδοκιμαστεί ευρύτατα από πλειάδα Ευρωπαίων ηγετών για αντιδημοκρατικές πρακτικές φίμωσης του Τύπου, περιορισμού ατομικών ελευθεριών και επιθετικού εθνικισμού και αντισημιτισμού. «Θα κάνουμε ό,τι μπορούμε για να βάλουμε την Ουγγαρία στον σωστό δρόμο, αλλά δεν θα στείλουμε και το ιππικό αμέσως», είπε με προφανώς ειρωνική διάθεση. Η ανταπάντηση του Ορμπάν, χωρίς ίχνος χιούμορ, παράπεμψε ωμά στην περίοδο της ναζιστικής κατοχής: «οι Γερμανοί έχουν ήδη στείλει ιππικό στην Ουγγαρία: ήρθε με τη μορφή των τανκς».

Ο Ορμπάν είναι ένας αυταρχικών τάσεων εθνικολαϊκιστής, από εκείνους που ευδοκιμούν σε ορισμένες μετακομμουνιστικές κοινωνίες. Ξέρει καλά τη συνταγή «όταν τα πράγματα δεν πάνε καλά, ρίξ' το στους ξένους». Αλλά το πράγμα έχει παραγίνει. Από χυδαίους γελωτοποιούς και οχετούς ραδιοτηλεοπτικών ΜΜΕ σε ανόητες θεατρικές «δημιουργίες» τύπου «Φον Γερμανούχτεν», από την ισπανική El Pais που έγραψε ότι η Μέρκελ, όπως και ο Χίτλερ, κήρυξε πόλεμο στην Ευρώπη, μέχρι τον κυπριακό Τύπο και την εφημερίδα του Μπερλουσκόνι που αναπαρέστησαν τη Μέρκελ με χιτλερικό μουστάκι και αναφορές στο «Τέταρτο Ράιχ», είναι διάχυτη η τάση εκταφής μιας αταβιστικής γερμανοφοβίας. Η μεταπολεμική Γερμανία αποτέλεσε πρότυπο του πώς μια χώρα οικοδομεί ώριμη εθνική αυτογνωσία διδάσκοντας τους πολίτες της τα εθνικά εγκλήματα που τη βαρύνουν, αναλαμβάνοντας στο ακέραιο την ιστορική ευθύνη γι' αυτά. Και αποτέλεσε επίσης όχι μόνο υπόδειγμα δημοκρατικής κοινωνίας αλλά και στυλοβάτη της ευρωπαϊκής ενοποίησης και κοινοτικής αλληλεγγύης. Γι' αυτούς τους λόγους, οι ισοπεδωτικές αναλογίες με τη Γερμανία του ναζισμού προσβάλλουν την Ιστορία, απειλούν και ευθέως την ευρωπαϊκή υπόθεση.

Η Ε.Ε. οικοδομήθηκε με μια ρητή Μεγάλη Ιδέα και μια άρρητη πολιτική συμφωνία. Η Μεγάλη Ιδέα ήταν η οικοδόμηση ειρήνης στην Ευρώπη, μέσα από τον «ενάρετο κύκλο» της όλο και στενότερης αλληλεξάρτησης των αγορών, των οικονομιών, των θεσμών και των κοινωνιών. Η σιωπηρή συμφωνία ήταν ότι οι υπεύθυνες ευρωπαϊκές ηγεσίες θα ενταφίαζαν οριστικά τους σωβινισμούς και τις εθνικιστικές δαιμονοποιήσεις του άλλου. Η επί έξι δεκαετίες στενή σχέση Γαλλίας-Γερμανίας, παρά τους κλυδωνισμούς, πιστοποιεί αυτή τη διαχρονική ευθύνη, που κορυφώθηκε συμβολικά όταν Γερμανοί και Γάλλοι αποφάσισαν να εισαγάγουν στο εκπαιδευτικό τους σύστημα κοινά βιβλία ιστορίας και να πραγματοποιούν κοινές συνεδριάσεις κυβερνητικών οργάνων. Ακόμα κι αν, στα σημερινά συμφραζόμενα κρίσης της Ευρωζώνης, η σχέση αυτή έχει πια προσλάβει μια διαφορετική ποιότητα συμπληρωματικότητας: η Γαλλία χρειάζεται τη Γερμανία για να συγκαλύπτει την αδυναμία της, και η Γερμανία έχει ανάγκη τη Γαλλία για να συγκαλύπτει την ισχύ της...

Όμως το φίδι της μισαλλοδοξίας έχει πολλά κεφάλια. Ο σωβινισμός του αδύναμου θα μετριαζόταν αν είχε εκλείψει πλήρως η έπαρση του ισχυρού. Αρκετοί πολιτικοί και ΜΜΕ της Γερμανίας φέρουν μεγάλες ευθύνες για το αντιγερμανικό μένος σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, όταν συχνά πυκνά πλειοδοτούν σε αλαζονικές δηλώσεις και πατερναλιστικές υποδείξεις. Το 2011, αψηφώντας την προειδοποίηση του Τόμας Μαν προς τους συμπατριώτες του το 1953 στην εμβληματική ομιλία του στο Αμβούργο να αποφύγουν μελλοντικά την αναζήτηση μιας «γερμανικής Ευρώπης», ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος των Χριστιανοδημοκρατών, Φόλκερ Κάουντερ, είχε διακηρύξει ότι «όλη η Ευρώπη μιλά γερμανικά». Αρκετά στελέχη του γερμανικού πολιτικού συστήματος έχουν κατά καιρούς αποτύχει να επιδείξουν την αυτοσυγκράτηση και λεπτότητα που επιβάλλεται από το μέγεθος της χώρας τους.

Η ηγεμονική οικονομία σε μια νομισματική ένωση, όπως εκ των πραγμάτων είναι η Γερμανία, δεν έχει ούτε την ανάγκη, ούτε την πολυτέλεια ούτε και το δικαίωμα του οικονομικού εθνικισμού. Αντλεί τα οφέλη της από την εξασφάλιση ενός πλαισίου σταθερότητας και μακροβιότητας της ένωσης. Η μακροπρόθεσμη επιβίωση αυτής της νομισματικής ένωσης εξαρτάται από τη δυνατότητά της να παραμένει επωφελής για όλα τα μέλη – αν και όχι στον ίδιο βαθμό ή με τον ίδιο τρόπο.

Πρέπει να καθαρίσουμε τα σκουπίδια των εθνικών στερεοτύπων και εθνικιστικών προκαταλήψεων, για να περάσουμε στην ουσία της ευρωπαϊκής πολιτικής. Δηλαδή, τις μεταρρυθμίσεις εκείνες που θα εξασφαλίσουν την οικονομική και πολιτική βιωσιμότητα του ευρώ. Οσο οι χώρες της περιφέρειας πρέπει να αποκτήσουν επιτέλους σοβαρό κράτος, υγιή δημοσιονομικά, διατηρήσιμες παραγωγικές βάσεις εξωστρεφούς ανάπτυξης, άλλο τόσο αποτελεί ευθύνη των οικονομιών του πυρήνα, κατεξοχήν της Γερμανίας, να λειτουργήσουν με την αυξημένη αλληλεγγύη που επιτάσσει το μέγεθός τους.

Η Ευρώπη έχει εισέλθει σε μια περίοδο αντιπαράθεσης εθνικών συμφερόντων. Γι' αυτό η δημόσια γλώσσα, οι διατυπώσεις και τα συμφραζόμενα έχουν τεράστια σημασία. Η δαιμονοποίηση του Βερολίνου για τα δεινά των αδύναμων οικονομιών της ευρωπαϊκής περιφέρειας είναι βαριά ύβρις και ανοησία. Βαρύτατο πολιτικό λάθος όμως θα ήταν επίσης το Βερολίνο να αγνοήσει το μήνυμα.

* Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και επισκέπτης καθηγητής στο Κολέγιο της Ευρώπης.

Προσθήκη νέου σχολίου


Κωδικός ασφαλείας
Ανανέωση