Τα άρθρα Μελών και Φίλων της Παρέμβασης, όπως δημοσιεύτηκαν στον ελληνικό και διεθνή τύπο.
Για να δείτε τα άρθρα ανά συγγραφέα, πατήστε εδώ .
Δυο κεντρικά κεκτημένα της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι απαραίτητο να μην ξεχνιούνται προκειμένου να αξιολογήσει κανείς ψύχραιμα την (προγραμματισμένη 2ήμερη, τελικά κατέληξε 5ήμερη με λήξη στις 5.30΄το πρωί της 21ης Ιουλίου) Κορυφή των «27» για το Ταμείο Ανάκαμψης ή « Next Generation EU Summit» όπως με τον συνηθισμένο Ευρωενθουσιασμό τιτλοφορούνται παρόμοιες πρωτοβουλίες αναζήτησης Ευρωμέλλοντος.
Το πρώτο έγκειται στο πελώριο πολιτικό κεφάλαιο που έχει επενδυθεί στην δημιουργία και διατήρηση της ΕΕ. Αυτό είναι που αποτρέπει την προσάραξή της, όσες αποδιαρθρωτικές δυνάμεις κι αν αναπτύσσονται: αυτό π.χ. απέτρεψε την προς στιγμήν αποδοχή – ημέρες Σώϋμπλε... – του Grexit, αυτό και τώρα την «εύκολη» περιθωριοποίηση της Ιταλίας (Βέβαια, το Brexit ήρθε και είναι εδώ). Το δεύτερο θα το αποκαλούσαμε Ευρωπαϊκή εκδοχή checks-and-balances. Δεν αναφερόμαστε, εδώ, στου Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου την συχνά βαριά συνδρομή, όσο στης Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας τον ρόλο, όπως και αυτή την φορά καταδείχθηκε.
Τι εννοούμε; Ότι ενώ γινόταν φανερό ότι η Κορυφή για το Ταμείο Ανάκαμψης/ Next Generation EU, μαζί και για τον μεσοπρόθεσμο Προϋπολογισμό/ MFF 2021-27 (άθροισμα δημοσιονομικών πόρων γύρω στο 1,8 τρις ευρώ, που αμφισβητούσαν εκ θεμελίων οι frugal της λέσχης) θα λειτουργούσε ως υπέρβαση πολλών ταμπού, η ΕΚΤ δια της Προέδρου της Κριστίν Λαγκάρντ καθιστούσε σαφές ότι ΔΕΝ εξέταζε ενδεχόμενο να περιορίσει το αποφασισμένο πακέτο/ PEPP 1,35 τρις ευρώ (750 αρχικά +600 επέκταση τον Ιούνιο) για «κράτημα» της ρευστότητας στην Ευρώπη, παρά τις έντονες πιέσεις προς αυτήν την κατεύθυνση. Ασφαλώς μια τέτοια σύγκριση είναι σύγκριση μήλων με πορτοκάλια, όμως η υπορρέουσα προσπάθεια φρεναρίσματος του ρόλου της «Ευρώπης» στην αντιμετώπιση της κρίσης έχει κοινά στοιχεία στο δημοσιονομικό και το νομισματικό σκέλος.
Ας προστεθεί εδώ κάτι που λίγο προσέχθηκε: όταν στην Κορυφή για το Ταμείο Ανάκαμψης επιδιώχθηκε – από τους frugal του Βορρά – να πιεσθεί ο Νότος, ιδίως η Ιταλία, με παρέλκυση των διαπραγματεύσεων μέχρι το άνοιγμα των αγορών την Δευτέρα (ώστε να πιεσθούν τα Ιταλικά ομόλογα...), η παρέμβαση της ΕΚΤ στα πλαίσια PEPP – και η αντίστοιχη διαρροή ότι η διαπραγμάτευση στην Κορυφή θα ευδοκιμούσε τελικά – οδήγησε σε ενίσχυση της θέσης των ομολόγων του Νότου. Και των δικών μας , άλλωστε.
Επιστρέφοντας όμως στην Κορυφή, ήταν πολύτιμος, δηλαδή πολιτικά αποκαλυπτικός/διαφωτιστικός ο τρόπος με τον οποίο πήγε να μπλοκάρει στο ξεκίνημά της. Τι θα πει «μπλόκαρε»; Θα πει ότι η συζήτηση ουσίας, για μια υψηλών στόχων δημοσιονομική στήριξη (α) των οικονομιών των χωρών-μελών της ΕΕ για απορρόφηση του εξωγενούς σοκ του Covid-19 και των lock-down «του» και (β) της ενότητας/μη-διάσπασης της ενιαίας αγοράς υπό την πίεση της διαφοροποιημένης ύφεσης, ανέδειξε τις βαθύτερες διαφορές. Όχι Βορρά-Νότου, ούτε δημοσιονομικά ισχυρών/εύθραυστων οικονομιών, ούτε frugal/lax. Αλλά... τι;
Από την μια πλευρά βρέθηκαν οι χώρες που είχαν/έχουν απόλυτη ανάγκη την δημοσιονομική στήριξη ΜΑΖΙ με εκείνες που θεώρησαν αυτήν την μοναδική κρίση αντίστοιχα μοναδική ευκαιρία προκειμένου να προωθηθεί η λογική αν όχι της ομοσπονδίωσης, πάντως της στενότερης οικονομικής (πέραν της μονοδιάστατης νομισματικής) Ένωσης. Δηλαδή η Ιταλία-Ισπανία-Ελλάδα-Γαλλία, μαζί και με κάποιες Ανατολικές και Βαλτικές στην μια λογική, παράλληλα με Γαλλία (διπλός ρόλος!)-Γερμανία στην δεύτερη, με ας πούμε Βέλγιο και Λουξεμβούργο να προσέρχονται.
Από την άλλη πλευρά, ξεκαθάρισαν οι χώρες που είτε δεν δέχονταν να είναι κάτι το μονιμότερο αυτή η παρέμβαση για αντιμετώπιση του σοκ από τον Covid-19: το εξέφρασε απόλυτα η Αυστρία, αρνούμενη ευθέως την ολίσθηση προς μια Schulden-Union εκεί που έως τώρα το «κακόν» ήταν η Transfer-Union (όχι στην Ένωση χρέους - δηλαδή στην διαβόητη πλέον αμοιβαιοποίηση - πέραν του όχι στην Ένωση Μεταβιβαστικών Πληρωμών) καθώς και εκείνες που δεν διανοούνται να υπάρχουν χρηματοδοτήσεις χωρίς βέτο (ή, πάντως, χωρίς βαρύ λόγο...) από τους πληρωτές στα Σχέδια Ανάκαμψης και Μεταρρυθμίσεων εκείνων των χωρών που θα λαμβάνουν τις (καθαρές) χρηματοδοτήσεις. Αυτή ήταν η βασική στάση της Ολλανδίας, αλλά εν τέλει όλων των frugal.
Ίσως απορήσει ο αναγνώστης που δεν διαβάζει εδώ αριθμούς. Τα 19 δις σε grants και 12,5 δις σε δάνεια για την Ελλάδα – από το Ταμείο Ανάκαμψης, εδώ προστίθενται τα κονδύλια από τον Προϋπολογισμό 2021-27/MFF – με την ψήφιση των ρυθμίσεων να χρειάζεται ένα ακόμη 6μηνο (αλλά με όλες τις δαπάνες μετά τον Φεβρουάριο 2020 επιλέξιμες...) αποτελούν σημαντική ευκαιρία. Σημαντικότατη. Θα περάσουν από διαχείριση Προγραμμάτων και με κανόνες Βρυξελλών, με βραχύτερες απ' ότι στο παρελθόν προθεσμίες. Όμως... όποιος δεν θυμηθεί, στην περίοδο εφαρμογής, το ΠΩΣ προέκυψε το αποτέλεσμα της Κορυφής, θα βρεθεί προ εκπλήξεων: οι μηχανισμοί απορρόφησης κονδυλίων απ' εκεί πηγάζουν.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 25/7/2020.
Με ώρες, πλέον, να μας χωρίζουν από την Κορυφή όπου – υποτίθεται – θα αποφασισθεί κατ' αρχήν η θέσπιση και χρηματοδοτική λειτουργία Ταμείου Ανάκαμψης της ΕΕ, με αντίστοιχα λίγη απόσταση από τον λειτουργικό – υποτίθεται, επίσης – ανασχηματισμό που θα φέρει πλησιέστερα αποτελεσματικότητα στην επενδυτική/μεταρρυθμιστική επανεκκίνηση της Ελληνικής οικονομίας, ένα κεντρικό κομμάτι του πάζλ μπήκε στην θέση του:
Σε τηλεδιάσκεψη – πώς αλλιώς; - μετείχαν τα περισσότερα από τα μέλη της Επιτροπής Πισσαρίδη, με τους κοινωνικούς εταίρους σε υπεσχημένη δεύτερη γραμμή, προκειμένου να συζητηθεί με βάση το αρχικό πόρισμα της Επιτροπής η κατεύθυνση και οι επιμέρους επιλογές που επιδιώκεται να απαρτίσουν το Εθνικό Σχέδιο. Με το οποίο – μέχρι τα μέσα Οκτωβρίου – θα προσέλθει η Ελλάδα να συμμετάσχει στο Ταμείο Ανάκαμψης /Next Generation EU, δηλαδή στην υπόσχεση επανεκκίνησης των οικονομιών με χρηματοδοτική στήριξη ΕΕ μετά την πανδημία του κορωνοϊού.
Η επιδίωξη του Μεγάρου Μαξίμου – το ακούσαμε ήδη σε όλους τους τόνους, θα το παρακολουθήσουμε εν συνεχεία να εξελίσσεται ως πολιτικό εργαλείο – είναι να διαμορφωθεί γύρω από αυτήν την υπόθεση μια ευρύτερη («η μέγιστη δυνατή») συναίνεση. Που να ξεκινάει μεν από μιαν «ικανή τεχνοκρατία», αλλά και να ενσωματώνει «την διαφάνεια και την λογοδοσία» στην διαμόρφωση κεντρικών επιλογών. Στην τωρινή φάση, δίνεται στο αρχικό πόρισμα μια αίσθηση κατασταλαγμένης δουλειάς. Βέβαια δεν είναι ακριβώς αρχική η φάση: η ίδια η σύνθεση της Επιτροπής Πισσαρίδη έρχεται να επικαιροποιήσει δουλειά που έχει γίνει ήδη στο Beyond Austerity/MIT Press, Πέρα από την λιτότητα/Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (2017) , έργο συλλογικό, με συντονιστές Πισσαρίδη-Βέττα-Μεγήρ-Βαγιανό. [Συνιστούμε εγκάρδια σε όσους συσσωρεύουν – δικαίως! – καλά λόγια για τα επιμέρους μέλη και για την συνολική δομή τής Επιτροπής Πισσαρίδη να αποφύγουν την διδακτική αυτοπαγίδευση της λαμπρής και τότε, μέσα δεκαετίας του ΄80, Επιτροπής Σπράου. όπου η διατύπωση ότι απαρτιζόταν από «τα καλύτερα μυαλά της Ελλάδος» βοήθησε να υπονομευθεί η ίδια η αποδοχή του έργου της]. Προπαντός, όμως έρχονται στο προσκήνιο οι κοινωνικοί εταίροι ως επιδίωξη/πηγή συναίνεσης. Από κυβερνητικής πλευράς, αναφέρεται ως επιθυμητή και η προσέλευση – στην συζήτηση , επί της ουσίας, υποθέτει κανείς... - των πολιτικών δυνάμεων: έτσι, όντως, χτίζονται οι συναινέσεις.
Καθώς βρισκόμαστε στο ξεκίνημα, ένα πρώτο ερώτημα: ΠΟΙΟΙ κοινωνικοί εταίροι; Από την πλευρά του εργοδοτικού συνδικαλισμού, στο μέτρο που κεντρικό ρόλο διεκδικεί ο ΣΕΒ , πολλές από τις επιλογές του Σχεδίου Πισσαρίδη – στροφή στα διεθνώς ανταγωνιστικά αγαθά και υπηρεσίες, μείωση της φορολογίας, ελάφρυνση στις ασφαλιστικές εισφορές σε προοπτική νέου Ασφαλιστικού, ενεργειακό κόστος, αλλά και πιο διαρθρωτικά όπως ψηφιακή μετάβαση, παρεμβάσεις στο εκπαιδευτικό σύστημα και την κατάρτιση, ακόμη και επιτάχυνση στην απονομή δικαιοσύνης – έχουν με κουραστική επαναληπτικότητα περιληφθεί σε διαδοχικές μελέτες. Πάντως σταθερά επανέρχονται σε διοργανώσεις του Συνδέσμου αλλά και κωδικοποιούνται διδακτικά στις παρουσιάσεις του ΙΟΒΕ: το έδαφος έχει καλυφθεί διεξοδικά, θα έτεινε να πει κανείς «εξαντλητικά».
Πάντως, επειδή ο λόγος περί κοινωνικών εταίρων στον πληθυντικό, πού θα βρει κανείς – σε τέτοια συζήτηση – την ΓΣΕΕ (ή και την ΑΔΕΔΥ, π.χ. για την ελάφρυνση του διοικητικού φόρτου , για την πάντα αναμενόμενη «καλή νομοθέτηση», για την ακόμη πιο αναμενόμενη (από εποχής Θόδωρου Παπαλεξόπουλου/Στέφανου Ματθία) γνήσια κωδικοποίηση ή για την ψηφιακή μετάβαση στο Δημόσιο εις βάθος όχι μόνο στην «καλή εκκίνηση» Πιερρακάκη); Είχαμε κάποια ενδιαφέροντα δείγματα δραστηριοποίησης του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ – όπως π.χ. στο Πρόσφατο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων: Τρέχουσα Κατάσταση και Προοπτικές της Εργασίας, όμως προσέλευση των εργατικών συνδικάτων στην κεντρική συζήτηση για το «πού πάμε;» δεν έχουμε εδώ και χρόνια.
Αλλά και η πλευρά των μικρομεσαίων, καθώς και των επιτηδευματιών/ελεύθερων επαγγελματιών, πόσο έχει προσέλθει οργανωμένα στον δημόσιο διάλογο; Όταν π.χ. ακούμε τα καθιερωμένα για ενίσχυση της μισθωτής εργασίας, ως μέσου καταπολέμησης της παραοικονομίας, πόσο έτοιμος είναι ένας ολόκληρος κόσμος επαγγελματιών που βούλιαξε τα χρόνια των Μνημονίων στις εισφορές και επιβαρύνσεις να προσέλθει στην συζήτηση που τον αφορά; De te fabula narratur!
Ασφαλώς, δε, η αληθινή πρόκληση είναι να ανοίξει η συζήτηση γύρω από το Σχέδιο Πισσαρίδη στις πολιτικές δυνάμεις – πάντως στα πολιτικά κόμματα, αν είμασταν «Ευρώπη» θα λέγαμε και στην κοινωνία των πολιτών. «Να ανοίξει η συζήτηση» όχι με την παραδοσιακή λογική του σκυλοκαυγά, της προσπάθειας παγίδευσης σε αντιπαράθεση ή αντιστρόφως της επιθετικής διαφωνίας. Αλλά με εκείνο που άκομψα μεταφράζεται ως συμπεριληπτικότητα, με inclusiveness απόψεων και προσεγγίσεων.
Δεν είναι δουλειά της ίδιας της Επιτροπής Πισσαρίδη, αυτή. Όμως χωρίς συζήτηση, χωρίς moderator της συζήτησης και υποδοχή/αποδοχή της, σχεδιασμοί επί χάρτου!
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 18/7/2020.
Οι κωδικές εκφράσεις έχουν στην πολιτική μεγάλη σημασία. Δείτε μια μικρή συγκομιδή:
Με ψήφισμα της Γερμανικής Βουλής, που στήριζε ο κυβερνών συνασπισμός Χριστιανοδημοκρατών/Σοσιαλδημοκρατών, μαζί με Πράσινους και Φιλελεύθερους, έγινε δεκτό ότι το Πρόγραμμα PSPP της Ευρωπαϊκής Τράπεζας για αγορά ομολόγων/νομισματική στήριξη των Ευρωπαϊκών οικονομιών, πληροί «το κριτήριο της αναλογικότητας». Η δε σχετική δήλωση/αυτοαξιολόγηση του PSPP από μέρους της ΕΚΤ είναι «ολοκληρωμένη».
Σύμφωνα με – προηγηθείσα – δήλωση του Προέδρου της ΕΚΤ Κριστίν Λαγκάρντ «η Τράπεζα σταθερά αξιολογεί την εφαρμοζόμενη πολιτική και τα μέτρα της ως προς την αναλογικότητα».
Κατεβαίνοντας κατά κάποια σκαλοπάτια την κλίμακα, συναντά κανείς τον Αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Βάλντις Ντομπρόβσκις να απευθύνει δια της «Corriere della Sera» έκκληση στις Κυβερνήσεις των Ευρωπαϊκών χωρών – που, τώρα, αυξάνουν τα ελλείμματά τους κατά την διάρκεια της κρίσης – «να λάβουν υπόψη την βιωσιμότητα των δημοσιονομικών [τους] πολιτικών». Διευκρινίζοντας ότι ναι μεν έχει ενεργοποιηθεί ρήτρα διαφυγής που αναστέλλει τους κανόνες του Συμφώνου Σταθερότητας [για τον περιορισμό/αποκλεισμό ελλειμμάτων], όμως «το Σύμφωνο παραμένει σε ισχύ».
Προ καιρού, ίδιος ο Β. Ντομπρόβσκις μιλώντας στα «Νέα» , είχε αναφερθεί στις «δεσμεύσεις της ενισχυμένης εποπτείας» που θα πρέπει να «ληφθούν υπόψη από τις Ελληνικές αρχές κατά την κατάρτιση του εθνικού σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας/Recovery and Resilience». Στην ίδια εκείνη φάση, έκανε λόγο και για «συγκεκριμένα ορόσημα» με τα οποία θα συνδέεται η εκταμίευση δόσεων από το πολυπόθητο – και υπό διαπραγμάτευση – Next Generation EU/Ταμείο Ανάκαμψης.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης, εντελώς πρόσφατα και στους «Financial Times» αυτός, εξηγούσε: «Δεν είμαι διατεθειμένος να αποδεχθώ καμιά πρόσθετη αυστηρή προϋπόθεση [για τους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης] πέραν του φυσιολογικού πλαισίου του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου [...]. Δεν θεωρώ πως είναι απαραίτητο όποιοι πρόσθετοι αυστηροί όροι».
Αν, τώρα, κατέβουμε ένα ακόμη σκαλοπάτι χαμηλότερα – πιο κοντά προς το συγκεκριμένο – δηλαδή στην κλίμακα των μεγεθών αλλά της πολιτικής βαρύτητας, συναντάμε π.χ. την σταθερά επανερχόμενη απαίτηση (ή, πάντως, το αίτημα) π.χ. της Fraport για διεκδίκηση 175 εκατ. ευρώ (ενδεχομένως μέχρι και άνω των 200 εκατ.) στα πλαίσια «κατανομής κινδύνων» από την κατάρρευση της κίνησης και την συνακόλουθη απώλεια τζίρου λόγω κρίσης κορωνοϊού στα 14 περιφερειακά αεροδρόμια που η ίδια διαχειρίζεται στην Ελλάδα. Και ναι μεν υπάρχει διαδικασία για την αποτίμηση καταστάσεων ανωτέρας βίας στην σχετική σύμβαση, όμως μέχρι στιγμής η Fraport φέρεται να επιδιώκει να βρεθεί «αμοιβαία αποδεκτή λύση».
Οι κωδικές εκφράσεις έχουν μεγάλη σημασία – «αναλογική και ολοκληρωμένη», «βιωσιμότητα δημοσιονομικής πολιτικής», «συγκεκριμένα ορόσημα» (για χρηματοδοτήσεις ΕΕ), «καμιά πρόσθετη αυστηρή προϋπόθεση/πρόσθετα αυστηροί όροι», «κατανομή κινδύνων»/ «αμοιβαία αποδεκτή λύση». Όμως, ακόμη μεγαλύτερη σημασία έχει ποιος – κάθε φορά – εκφωνεί αυτές τις κωδικές εκφράσεις.
Στην πρώτη περίπτωση που αναφέραμε, όλη η συγχορδία αναφορών στην αναλογικότητα (και τον ολοκληρωμένο χαρακτήρα) της στήριξης που δίνεται από την ΕΚΤ στην Ευρωπαϊκή οικονομία με την χρήση μέτρων νομισματικής υφής, την στιγμή που γίνεται και επανεκκίνηση του δημοσιονομικού μοχλού/των συνειδητών ελλειμμάτων προκειμένου να αντιμετωπισθεί το υφεσιακό τσουνάμι, δεν είναι παρά απάντηση (ακριβέστερα: απόπειρα απάντησης...) στην διαβόητη απόφαση του Γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου. Που διατύπωσε αμφιβολίες (ακριβέστερα: αρνητική προδιάθεση) τόσο για την αναλογικότητα των μέτρων ΕΚΤ/του Προγράμματα PSPP όσο και για τον ολοκληρωμένο χαρακτήρα της επιχειρηματολογίας της. Έρχεται λοιπόν, τώρα, και η ΕΚΤ και – με σειρά εγγράφων, που μάλιστα κινητοποιούνται δια του Γενς Βάϊντμαν, μέλους του Συμβουλίου της ΕΚΤ αλλά πρωτίστως Διοικητή της Μπούντεσμπανκ ώστε να τηρούνται οι θεσμικές διαδικασίες και αποστάσεις, συν με τις διακηρυκτικές διαβεβαιώσεις Κριστίν Λαγκάρντ – διαδηλώνει ότι έχει συμπεριλάβει ήδη αυτές τις μέριμνες στην λογική της. Και έρχεται η Γερμανική Βουλή και δηλώνει ότι έχει πεισθεί...
Στην περίπτωση Ντομπρόβσκις, ένας εκφραστής της ορθοδοξίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (η οποία επιχειρεί να «περάσει» την πρότασή της για Ταμείο Ανάκαμψης από κάποιους ηγέτες των «27» που δυσανασχετούν με το ενδεχόμενο γενικής δημοσιονομικής χαλάρωσης) δίνει διαπιστευτήρια μελλοντικής αυστηρής/συντηρητικής διαχείρισης. Ενώ ο ημέτερος Κυριάκος Μητσοτάκης – ενώ την χρειάζεται όσο κανείς την χρηματοδοτική στήριξη του Ταμείου Ανάκαμψης που, για να υπάρξει, χρειάζεται να ψηφισθεί! – επειδή έχει και αυτός ψηφοφόρους, προσπαθεί να προκαταλάβει τις αποφάσεις, να μην παραείναι ασφυκτικές και με milestones.
Που κολλάει η Fraport; Είναι σχετικά απλό: όπως τόσοι και τόσοι άλλοι – ξενοδόχοι , εστιάτορες, εργαζόμενοι – υφίσταται την ακραία πίεση της κρίσης. Χωρίς δική τους ευθύνη. Όμως.... πόσο ευρεία θα είναι η «κατανομή κινδύνου»; Ποιους θα συμπεριλάβει; Με δεδομένη την Γερμανική διάσταση της Fraport, ψυχανεμιζόμαστε ότι η «αμοιβαία αποδεκτή λύση» θα βρεθεί.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 11/7/2020.
Το φαινόμενο της μικροκομματικής/ψηφοθηρικής λογικής συνέβαινε και εξακολουθεί να συμβαίνει σε όλα τα κόμματα, συμπεριλαμβανομένων των ΣΥΡΙΖΑ και ΚΙΝΑΛ. Αλλά όπως θα δείξω, η Νέα Δημοκρατία έχει τα πρωτεία. Σε τρεις τομείς: στις Πρέσπες, στο προσφυγικό και στο θέμα της Χάγης.
Πρέσπες
Σίγουρα ο τότε αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης ήξερε πολύ καλά πως με την Συμφωνία των Πρεσπών λύθηκε ένα πρόβλημα που για χρόνια ταλάνιζε τη χώρα μας. Επρόκειτο για μια συμφωνία που έκανε την Ελλάδα να πάψει να είναι το «μαύρο πρόβατο» της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η επιτυχία ήταν τόσο μεγάλη που ο Τσίπρας και ο Ζάεφ προτάθηκαν για το Νόμπελ Ειρήνης. Αν όμως η ΝΔ έλεγε την αλήθεια, δηλαδή πως η συμφωνία ήταν η καλύτερη που θα μπορούσαμε να πετύχουμε, θα έχανε ψήφους. Θα έπρεπε να αντιμετωπίσει τους χιλιάδες «υπερπατριώτεες» που θα κατηγορούσαν τον Κυριάκο Μητσοτάκη ότι πρόδωσε τα «ιερά και όσια της πατρίδας».
Το προσφυγικό
Δεν θα αναφερθώ εδώ στα σοβαρά λάθη της νεοδημοκρατικής κυβέρνησης, λάθη που σε έναν βαθμό τα παραδέχτηκε. Θα αναφερθώ σε ένα διαφορετικό θέμα. Στο ότι παρά την άθλια κατάσταση των προσφύγων στα νησιά και την εντεινόμενη δυσαρέσκεια των κατοίκων, η κυβέρνηση απέφυγε και εξακολουθεί να αποφεύγει τη μεταφορά της πλειοψηφίας των προσφύγων στην ενδοχώρα. Με υπερφίαλες δικαιολογίες: πως κάτι τέτοιο θα αγνοούσε τα ήδη συμφωνηθέντα με τους ευρωπαίους για την Τουρκία, πως δεν υπάρχουν κατάλληλες υποδομές για να στεγαστούν οι μετανάστες στην ενδοχώρα κτλ. Ο πραγματικός λόγος όμως για την κυβερνητική άρνηση να βοηθήσει και τους πρόσφυγες και τους κατοίκους των νησιών ήταν και σε αυτή την περίπτωση η απώλεια ψήφων. Οι δήμαρχοι που στην πλειοψηφία τους είναι νεοδημοκράτες δεν ήθελαν επ' ουδενί λόγω τους πρόσφυγες στους δήμους τους. Το ίδιο βέβαια και οι κάτοικοι της κάθε περιοχής που δεν θέλουν «μπελάδες» σε σχέση με τους πρόσφυγες/μετανάστες. Με άλλα λόγια, η ανθρώπινη λύση στο πρόβλημα αγνοήθηκε και εδώ για ψηφοθηρικούς λόγους.
Η Χάγη
Όπως έχω τονίσει πολλές φορές, ο μόνος τρόπος να αμβλύνουμε τις διαφορές μας με την Τουρκία είναι η προσφυγή μας στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Βέβαια, η κυβέρνηση υποστηρίζει πως δεν απορρίπτει αυτή τη λύση. Αλλά με την προϋπόθεση πως η προσφυγή μας στην Χάγη θα περιορίζεται στα θέματα της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ. Αφού δεν υπάρχουν άλλες διαφορές. Το πρόβλημα όμως είναι πως υπάρχουν. Και επειδή υπάρχουν, η ιδέα της προσφυγής που προτείνει η κυβέρνηση θα απορριφθεί από την Τουρκία. Έτσι η στρατηγική της κυβέρνησης είναι «βλέποντας και κάνοντας». Ελπίζει στην στήριξη που θα έχουμε από τους συμμάχους μας. Αλλά σίγουρα ο πρωθυπουργός ξέρει πολύ καλά πως σε περίπτωση μιας στρατιωτικής σύρραξης, ούτε η στήριξη της Ευρώπης ούτε των ΗΠΑ θα περάσει από τα λόγια στην πράξη. Η άλλη δικαιολογία για την αποφυγή της Χάγης είναι πως ο στρατός μας είναι ετοιμοπόλεμος και η ηρωική αντίστασή του σε περίπτωση επεισοδίου δεδομένη. Ο εφησυχασμός όμως είναι μια λανθασμένη στάση. Σε περίπτωση ενός θερμού επεισοδίου, η τουρκική κυβέρνηση σίγουρα θα προσφύγει στη βία. Για παράδειγμα, θα καταλάβει μία η περισσότερες μη κατοικημένες νησίδες που δεν δέχεται ότι είναι μέρος της ελληνικής επικράτειας. Τι θα κάνει σε αυτή την περίπτωση η Ελλάδα; Θα αναγκαστεί να εμπλακεί σε μια στρατιωτική σύρραξη που, με δεδομένη τη συντριπτική ανισορροπία δύναμης μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας, η γείτονα χώρα θα κερδίσει. Πρόκειται για μια πιθανή καταστροφική εξέλιξη για τη χώρα μας. Με δύο λόγια, η ΝΔ ξέρει πολύ καλά πως μια ουσιαστική προσφυγή μας στην Χάγη, δηλαδή χωρίς τις απίθανες προϋποθέσεις που θέτει, θα έχει ως αποτέλεσμα να πάρουμε, αλλά και να δώσουμε. Κάτι τέτοιο όμως χιλιάδες ψηφοφόροι θα θεωρήσουν ως προδοσία. Είναι ακριβώς αυτό που θέλει να αποφύγει η κυβέρνηση. Αλλά σε αυτή την περίπτωση μπορεί να οδηγηθούμε σε μια εθνική τραγωδία. Πώς είναι δυνατόν η κυβέρνηση να ακολουθεί μια τόσο μυωπική πολιτική;
Συμπέρασμα
Και στις Πρέσπες και στο προσφυγικό, αλλά και στο θέμα της Χάγης η κυβέρνηση ακολουθεί μια μικροκομματική, ψηφοθηρική πολιτική που υποσκάπτει συνειδητά τα εθνικά συμφέροντα.
*Δημοσιεύτηκε στο "Βήμα" στις 28/6/2020.
Η συζήτηση για τις τράπεζες και τον καίριο ρόλο τους (και τις επιπτώσεις σ' αυτές...) στην κρίση του κορωνοϊού ξεκίνησε νωρίς – με τις επισημάνσεις ήδη της Τράπεζας της Ελλάδος αλλά και διεθνών οργανισμών τύπου ΕΕ και ΔΝΤ για τους κινδύνους να ξανακοκκινίσουν δάνεια και να τραυματισθεί η κεφαλαιακή επάρκειά τους – όμως δεν βράδυνε να ξεστρατίσει.
Εδώ και εβδομάδες πύκνωσαν τα παράπονα από την αγορά ότι τα διάφορα εργαλεία στήριξης της ρευστότητας, που περνούν μέσα από τις τράπεζες, δυσλειτουργούν . λειτούργησαν ως ηχείο οι όλο και εντονότερες εκκλήσεις-που-έγιναν-επιθέσεις από μέρους του υπουργού Ανάπτυξης Αδώνιδος Γεωργιάδη εναντίον των συστημικών για καθυστερήσεις και αρνητικότητα. όλα αυτά, σε σημείο να υποχρεώσουν την Ένωση Ελληνικών Τραπεζών να δώσει δημόσια εξηγήσεις. Προβάλλοντας τις πρωτοβουλίες αναστολής δόσεων δανείων – σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά – με (κατά την ΕΕΤ) διευκόλυνση 179.000 επιχειρήσεων και ιδιωτών, με παροχή νέας ρευστότητας της τάξεως των 5 δις ευρώ. Συν νέες ρυθμίσεις παλαιότερων δανείων (80.000 κατά την ΕΕΤ, ύψους στα 10 δις σε 12μηνη βάση), ρυθμίσεις που επιταχύνθηκαν (πάλι κατά την ΕΕΤ) Μάρτιο-Μάϊο. Συν νέες χρηματοδοτήσεις 3 δις στο ξεκίνημα της κρίσης.
Στην πρόσφατη Έκθεση Νομισματικής Πολιτικής, η ΤτΕ έκανε – θεωρώντας κι αυτή ότι το θέμα υπόσχεται/απειλεί να «ανέβει» στο αμέσως ερχόμενο διάστημα - μια διεξοδική αποτίμηση του πώς οι επιπτώσεις της πανδημίας πολλαπλασιάζονται μέσω του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Βλέποντας την διατάραξη στην αγορά εργασίας, την αβεβαιότητα (πέραν της πτώσης των εισοδημάτων) στα νοικοκυριά, την επίπτωση στην επενδυτική δαπάνη των επιχειρήσεων και την ίδια την αβεβαιότητα στον τραπεζικό τομέα, η ΤτΕ βλέπει την επαναφορά των χρηματοοικονομικών βραδύτερη απ' εκείνη της πραγματικής οικονομίας. Και τούτο τόσο σε σενάριο βραχείας διατάραξης, όσο και σε πιο μακρά διαταραχή (οπότε και «σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις, με ενδεχόμενες αλυσιδωτές πτωχεύσεις με μακροχρόνιες συνέπειες για την πραγματική οικονομία»).
Για να μείνουμε όμως στα πολύ πιο άμεσα, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος για τον Μάϊο που μας πέρασε – πλήρη μήνα κρίσης, αλλά με βαθμιαίο άνοιγμα της οικονομίας/άρσης του lock-down – η συνολική χρηματοδότηση της οικονομίας αυξήθηκε κατά 3 δις ευρώ (καθαρή ροή), έναντι 2,5 δις ευρώ τον προηγούμενο μήνα/πλήρη μήνα lock-down.
Που πήγαν, τώρα, τα κεφάλαια αυτά; Βασικά στον δημόσιο τομέα και μάλιστα χωρίς σημαντική μεταβολή μήνα-με-το-μήνα. Σε όρους καθαρής ροής, ο Μάϊος έδωσε 2,7 δις έναντι 2,6 του Απριλίου. Στις επιχειρήσεις κατευθύνθηκαν αισθητά αυξημένοι πόροι – σχεδόν 430 εκατομμύρια έναντι μόλις 195 εκατ. του Απριλίου – ενώ στους ιδιώτες παρατηρήθηκε αρνητική καθαρή ροή, κατά 89 εκατ. ευρώ τον Μάϊο, αν και αισθητά βελτιωμένη σε σχέση με του Απριλίου, όπου η αρνητική καθαρή ροή ήταν 241 εκατομμύρια.(συγκρίνατε δημόσιο – ιδιωτικό τομέα).
Άμα, τώρα, περάσουμε στην άλλη όψη των πραγμάτων με αντίστροφη σειρά, βλέπουμε τις καταθέσεις των ιδιωτών/των νοικοκυριών να έχουν σημειώσει αύξηση κατά 194 εκατ. ευρώ τον Μάιο, έναντι 1,55 δις ευρώ του Απριλίου. Στις επιχειρήσεις πάλι, οι καταθέσεις Μαΐου αυξήθηκαν κατά 1,5 δις ευρώ, την στιγμή που τον Απρίλιο είχε καταγραφεί υποχώρησή τους κατά 125 εκατ. ευρώ. Τι λέει η αντίστροφη αυτή εικόνα νοικοκυριών/επιχειρήσεων; Μέσα στο βάθος (στην βύθιση, ακριβέστερα) του lock-down, τόσο τα νοικοκυριά που διατήρησαν ένα επίπεδο εισοδημάτων όσο και εκείνα που υποχώρησαν επικίνδυνα αλλά είχαν την στήριξη των αντισταθμιστικών επιδομάτων, έκαναν... υποχρεωτική αποταμίευση. Μόλις «κάτι άνοιξε», ξαναπέρασαν στην κατανάλωση. Οι επιχειρήσεις, αντιστρόφως, μέσα στο lock-down άντλησαν από τις καταθέσεις τους προκειμένου να κρατήσουν το κεφάλι πάνω από το νερό, μόλις ξαναπήρε μπρος η αγορά, βρέθηκαν με διαθέσιμα – που θα σκεφτούν τώρα τι θα τα κάνουν. για την ώρα τα διακρατούν.
Όσο για την Γενική Κυβέρνηση, αυτή απαντλεί τις καταθέσεις που διατηρεί στο τραπεζικό σύστημα – γρήγορα. Οι διάφορες μορφές στήριξης που τρέχει , σε φάση επιβράδυνσης των φορολογικών της εσόδων, τής δημιουργούν ανάγκες. Όμως ο ρυθμός ανακόπτεται: τα 4 δις του Απριλίου έγιναν 1,9 τον Μάιο.
Επειδή κάναμε ευρεία χρήση των στοιχείων που δίνει η ΤτΕ , να μην αφήσουμε «εκτός» και εκείνα που παραθέτει η ίδια για την κατάσταση στο μέτωπο κοκκινίσματος των δανείων: σε καθεστώς «προσωρινής αναστολής της καταβολής δόσεων» υπήχθησαν συνολικά δάνεια 14,9 δις ευρώ – τα 7,7 δις αφορούν στεγαστικά, τα 4,4 δις επιχειρηματικά, τα 1,3 δις ελεύθερους επαγγελματίες και ατομικές επιχειρήσεις, ενώ τα 1,5 δις καταναλωτικά.
Κουράσαμε ίσως, με πολλά νούμερα. Αλλά... έρχονται εγκαίνια στο Ελληνικό, αποφάσεις της Κορυφής ΕΕ για το Ταμείο Ανάκαμψης, καθώς και καλοκαίρι!
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 4/7/2020.
Ας ξεκινήσουμε με κάτι από θετική ατμόσφαιρα. Με αφορμή την πρόοδο που παρατηρείται στις συζητήσεις της Alpha Bank με - Αμερικανούς - επενδυτές για την διάθεση ενός χαρτοφυλακίου δανείων μέχρι και 10 δις ευρώ (Galaxy), που αποτελεί σχεδόν τα μισά από τα κόκκινα δάνειά της, οι Financial Times κάνουν μιαν αποτίμηση του Σχεδίου «Ηρακλής» που είχαμε αρχίσει να ξεχνάμε. (Αποτίμηση ως «σοβαρής προσπάθειας να καθαρίσουν οι συστημικές τράπεζες που έχουν σαμαρωθεί με κόκκινα δάνεια μετά την χρηματοπιστωτική κρίση». Και η μεν απόφανση ότι η κίνηση αυτού του τύπου, ως διέξοδος προκειμένου «να αρχίσει το τραπεζικό σύστημα να επαναλειτουργεί» δεν έχει και κάτι το πολύ καινούργιο. όμως η εκτίμηση των κύκλων της εφημερίδας - εμβληματικού παρατηρητή των διεθνών οικονομικών και των αγορών, στην λεπτομέρειά τους - ότι η (καίρια) τιμολόγηση του προϊόντος της τιτλοποίησης αναμένεται, αλλά σήμερα «οι επενδυτές σε χρέος κυνηγούν ευκαιρίες», αφήνει να φανεί μια θετική υπόσχεση.
Βέβαια, οι κινήσεις αυτές τιτλοποίησης στοιχείων ενεργητικού χαμηλής εξασφάλισης - είτε πρόκειται για δάνεια ιδιωτών είτε για επιχειρηματικά - έχουν ως συνέχεια την παράλληλη χορήγηση κρατικής εγγύησης για ένα μέρος του συνολικού προϊόντος που θα δημιουργηθεί. Προηγήθηκε άλλωστε και η αντίστοιχη τιτλοποίηση, με λίγο-πολύ τέτοιο ύψος (7 δις ευρώ) από την Eurobank. Πάντως, ενδιαφέρον με την εκτίμηση των παρατηρητών του διεθνούς συστήματος έγκειται στην επισήμανση ότι, παρ' όλη την αίσθηση ότι πάλι κάτι από κόστος της κρατικής εγγύησης θα βαρύνει εντέλει το δημόσιο ταμείο, οι αγορές δεν δείχνουν τάση δυσπιστίας προς το Ελληνικό χαρτί αφού οι αποδόσεις του δεν δείχνουν τάση απομάκρυνσης π.χ. από εκείνες του Ιταλικού.
Πάμε τώρα ένα βήμα παρακάτω: η Moody's, σε έκτακτο σημείωμά της, αξιολογώντας την επιταχυνόμενη αύξηση του ποσοστού των κόκκινων δανείων που έχουν περάσει πλέον σε servicers/εταιρείες διαχείρισης και έχουν φθάσει περίπου το 40% του συνόλου, θεωρεί ότι αποτελεί «credit positive» εξέλιξη. Η διπλή αυτή κίνηση, ελάφρυνσης των χαρτοφυλακίων των συστημικών από το κοκκίνισμα με την ανάθεση σε servicers πώλησης πακέτου από τα υπόλοιπα των χαρτοφυλακίων, γίνεται - αυτή την στιγμή, πάντως - αποδεκτή απ' όσους κοιτούν απέξω την εξέλιξη των πραγμάτων μετά την κρίση που έφερε, το νέο κύμα, η πανδημία του κορωνοϊού.
Βέβαια, όλη αυτή η προσέγγιση δεν είναι σαφές κατά πόσον λαμβάνει αληθινά υπόψη την επίπτωση της νέας γενεάς προβλημάτων με το άγχος επιβίωσης και το στράγγισμα ρευστότητας των επιχειρήσεων - εκείνα ακριβώς που έκαναν προ εβδομάδων τον Γιάννη Στουρνάρα να επαναφέρει θέμα δημιουργίας bad bank ως ριζικότερης αντιμετώπισης των συνεχιζόμενων αδιεξόδων των συστημικών τραπεζών. (Μην ξεχνούμε ότι τα μη εξυπηρετούμενα ανοίγματα, παρά την προσπάθεια που έχει γίνει, βρίσκονται ακόμη κάπου κοντά στο 4ο% του συνόλου. Με προσδοκία να πάνε σε ένα 28% μέσα στους επόμενους 12-18 μήνες).
Συνεχίζεται ωστόσο να υπάρχει η αίσθηση ότι και σε επίπεδο ΕΚΤ οι σκέψεις για την δημιουργία bad bank σε Ευρωπαϊκό επίπεδο πυκνώνουν - πληροφορίες του Reuters μιλούν για δημιουργία ομάδας εργασίας με αυτό ακριβώς το αντικείμενο, με μια ζαλιστική πρόβλεψη ότι μέχρι και μισό ΤΡΙΣεκατομμύριο ευρώ δανείων κινδυνεύουν να βρεθούν σε αδυναμία εξυπηρέτησης μετά την ολοκλήρωση της επίπτωσης της πανδημίας. Αυτό, δεν σημαίνει ότι έπαψαν οι επίσημες αρνήσεις ενός τέτοιου ενδεχομένου απο την κορυφή της ΕΚΤ («πρόωρη η συζήτηση» κατά τον Αντιπρόεδρο Λουϊς ντε Γκίντος).
Εν τω μεταξύ... Εν τω μεταξύ η διαχείριση των σχεδίων στήριξης της ρευστότητας απο τα σχήματα ΤΕΠΙΧ/ΤΕΠΙΧ-ΙΙ/εγγυοδοσίας Αναπτυξιακής Τράπεζας έχει δημιουργήσει μια άβολη αίσθηση ότι οι αρχικές καθυστερήσεις και γραφειοκρατικές διαδικασίες που είχαν κάνει τον Άδωνι Γεωργιάδη να απευθύνει - μέσα Μαΐου - έκκληση στις τράπεζες να στηρίξουν άμεσα τις τράπεζες («να μην εξαντλούν σήμερα το τυπικό γράμμα του νόμου και την αυστηρότητα, αλλά με ευέλικτο τρόπο - εκεί φυσικά που γίνεται - να δίνουν γρήγορα τα δάνεια») και να δημιουργεί «παρατηρητήριο ρευστότητας» ώστε να παρακολουθείται η πορεία παροχής δανείων, πέρασαν σε σαφώς χειρότερη φάση. Και εκεί που ο, με πάντα ευαίσθητες τις κεραίες για το λαϊκό αίσθημα, Άδωνις ανέφερε το «σέβομαι απόλυτα την ανεξάρτητη λειτουργία των τραπεζών», μετακινήθηκε - μέσα Ιουνίου - σε αναφορά σε «σωρεία καταγγελιών» κατά των τραπεζών και των στελεχών τους και στο σύνθημα «τραπεζικά κριτήρια ναι, τραπεζική τυραννία όχι». Εντέλει, σε προειδοποίηση ότι «θα αφαιρέσω λεφτά από μια τράπεζα [που καθυστερεί] και θα προσθέσω λεφτά στην τράπεζα που πάει γρηγορότερα».
Το κλίμα περνάει γρήγορα στο αχός βαρύς ακούγεται, πολλά ντουφέκια πέφτουν».
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 26/6/2020.
Ήδη όταν – τον Φεβρουάριο του 2019 λίγους μήνες αφότου είχε επισήμως βγει η Ελλάδα από την εποχή των Μνημονίων: έτσι τουλάχιστον πίστευαν οι Βρυξέλλες και οι εταίροι της χώρας μετά τον Αύγουστο 2018 – ανατέθηκε από τον ESM στον πρώην Επίτροπο Οικονομικών και Νομισματικών Υποθέσεων Χοακίν Αλμούνια και πολυπληθή ομάδα εργασίας η αξιολόγηση των Προγραμμάτων της Χρηματοπιστωτικής Βοήθειας προς την Ελλάδα, είχε φανεί ότι «ο βασικός δανειστής μας» ήθελε να κάνει μια ουσιαστικότερη αξιολόγηση εκείνης της πικρής ιστορίας. Ή, πάντως, να δείξει ότι την κάνει μια τέτοια αξιολόγηση.
Είχε ήδη προηγηθεί μια πρώτη Έκθεση Αξιολόγησης, από χαμηλότερου προφίλ ομάδα εργασίας – το 2016 – που κάλυψε συνολικά τα Προγράμματα προς τις 5 χώρες που είχαν λάβει βοήθεια από τον ESM (και τον EFSF): Ιρλανδία, Ισπανία, Κύπρο, Πορτογαλία και εμάς. Ήδη από τότε υπήρχε «υπόσχεση» για έκθεση αξιολόγησης του νέου – τρίτου – Προγράμματος για την Ελλάδα. Ας μην ξεχνάμε ότι αξιολόγηση της δικής του παρέμβασης έχει κάνει – σε δυο δε φάσεις – και το ΔΝΤ, που μας χάρισε κάποιες διατυπώσεις mea culpa, ιδιαίτερα με την αναγνώριση (μετά την επισήμανση από πλευράς Ολιβιέ Μπλανσάρ) της εσφαλμένης χρήσης του διαβόητου δημοσιονομικού πολλαπλασιαστή κατά την σχεδίαση των Προγραμμάτων για την Ελλάδα. Βέβαια, η ανάθεση της ευθύνης αξιολόγησης από μέρους του ESM στον Χ. Αλμούνια, από την προσοχή του οποίου είχε «διαφύγει» το 2008-9 η πλήρης κατάρρευση της δημοσιονομικής ισορροπίας της Ελλάδας, προ Μνημονίων, είχε ένα στοιχεία ειρωνείας. Αλλ' έτσι λειτουργούν οι Βρυξέλλες...
Ήρθε, λοιπόν, η ώρα δημοσιοποίησης της Έκθεσης Αξιολόγησης. Που μάλιστα ο ESM μερίμνησε όχι απλώς να την αναρτήσει στην ιστοσελίδα του διεξοδικά και συνοπτικά αλλά και να την συνοδεύσει με ένα Explainer, δηλονότι με έναν τυφλοσούρτη ανάγνωσης/επίσημης αυτοεξήγησης. Το γύμνασμα αυτό δεν κατόρθωσε να κινήσει μεγάλο ενδιαφέρον σ' εμάς – στο υπομονετικό πειραματόζωο των διαδοχικών παρεμβάσεων διάσωσης: όχι, δεν είναι του ESM/Αλμούνια η διατύπωση, είναι δική μας... Ενώ ο καθένας έμεινε στο τμήμα εκείνο της αξιολόγησης που ανταποκρινόταν στην δική του ανάγνωση αν μη προκατάληψη.
Επειδή όμως έχουμε την αίσθηση ότι το γύμνασμα ESM/Αλμούνια δείχνει μιαν ουσιαστικότερη συνειδητοποίηση, προτείνουμε στον αναγνώστη να μας ακολουθήσει σε μια σύντομη περιήγηση, στο πώς ο ίδιος ο ESM περιγράφει τα ευρήματα της αξιολόγησής του.
Πόσο σχετική/relevant ήταν για τα προβλήματα της Ελλάδας η διαδοχή Προγραμμάτων Βοήθειας; Η χρηματοδότηση έκτακτης ανάγκης εξασφάλισε ότι δεν χρειάστηκε να φύγει η χώρα από την Ευρωζώνη, ΑΛΛΑ «δόθηκε ανεπαρκής προσοχή στις υποκείμενες κοινωνικές ανάγκες του Ελληνικού πληθυσμού». Επιπλέον, δεν υπήρξε σαφές πλαίσιο για την συστηματική ανάπτυξη στρατηγικών στόχων.
Πόσο αποτελεσματικά ήταν τα Προγράμματα; Ήταν... μερικώς. Δόθηκε προτεραιότητα στην δημοσιονομική σταθεροποίηση – μάλιστα «ηπιότερη» σε σχέση με το πρώτο Πρόγραμμα. Ταυτόχρονα αναγνωρίστηκε η ανάγκη εκσυγχρονισμού της Διοίκησης και της Δικαιοσύνης, ΑΛΛΑ επετεύχθη «μόνον εν μέρει πρόοδος». ΚΥΡΙΩΣ, όμως, υπήρξαν ακούσιες συνέπειες: ανεργία, brain drain, διεύρυνση της μαύρης οικονομίας...
Πώς τα πήγαμε από τεχνική αποτελεσματικότητα; Καλά. Σχεδιάστηκαν από τον ESM νέες μορφές δανεισμού και εκταμίευσης στην πράξη, ενώ επιδείχθηκε ελαστικότητα στην εφαρμογή των όρων. (Δεν το λέει η Έκθεση, αλλά σχεδόν ακούει κανείς το παράπονο του ESM που, με δεδομένη αυτήν την τεχνική του αποτελεσματικότητα, δεν πήγαμε τώρα να πάρουμε την πιστωτική γραμμή για Covid...)
Ποια ήταν η αξιολόγηση της πιο μακροπρόθεσμης αποτελεσματικότητας; Το Πρόγραμμα ESM έδωσε μεγαλύτερη σημασία στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και την αναπτυξιακή διάθεση, ΑΛΛΑ «δεν επεδίωξε με συστηματικό και ρωμαλέο τρόπο έναν στόχο μακροοικονομικής βιωσιμότητας σε μακρότερο ορίζοντα καθώς και ανθεκτικότητας της οικονομίας». (Αυτό τσούζει, με δεδομένη την πηγή του σχολίου). Καλύτερη η εικόνα στο επίπεδο βιωσιμότητας του χρέους, ΑΛΛΑ όχι πλήρης αποκατάσταση. Βελτίωση της ανθεκτικότητας και του τραπεζικού τομέα, ΑΛΛΑ η ικανότητά του για απόσβεση τυχών σοκ παραμένει «αδύναμη».
Πώς τα πήγε η διάσταση συνεργασίας; Μεταξύ EFSF/ESM, Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ΕΚΤ και ΔΝΤ «υπήρξε σημαντικός βαθμός συνεργασίας σε ένα πολύπλοκο περιβάλλον», ΑΛΛΑ οι διαφορετικές τους προσεγγίσεις συνέβαλαν «σε έλλειψη ενιαίας κατανόησης». ΚΥΡΙΩΣ και οι τέσσερεις τους «δεν αντελήφθηκαν πλήρως τις βασικές αιτίες της αδύναμης ιδιοκτησίας/ownership του Προγράμματος». Η λογική των μεταρρυθμίσεων και των μακροπρόθεσμων ωφελημάτων τους «θα μπορούσε να είχε εξηγηθεί σε ευρύτερη ομάδα ενδιαφερομένων/stakeholders και στην Ελληνική κοινή γνώμη».
Προσπαθήσαμε να κάνουμε μια ζυγιασμένη ανάγνωση ενός ενδιαφέροντος στην στάθμισή του κειμένου. Ο αναγνώστης, ας επιχειρήσει την δική του – η αξιολόγηση Αλμούνια μιλάει εν συνεχεία με συμβουλές και υποδείξεις στους Θεσμούς. Για το μέλλον.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 20/6/2020.
Η νέα έξοδος στις αγορές, με 10ετές αυτή την φορά ομόλογο – άντληση 3 δις, με 1,55% – αποτελεί ένα πρόσθετο στοίχημα στην πορεία της Κυβερνητικής πολιτικής αντιμετώπισης του οικονομικού σοκ που έφερε η πανδημία του κορωνοϊού (και η έως τώρα διαχείριση του) .
Απέχουμε σχεδόν δυο μήνες από την προηγούμενη έκδοση – 7ετους, τότε – που «έδωσε» 2 δις ευρώ με 2,05%. Και τότε βρισκόμασταν στο μέσο του κύματος του κορωνοϊού, σε lock-down κλπ. Εν τω μεταξύ είχαμε διαδοχικά μέχρι τώρα, 6 εκδόσεις μετά την έξοδο από τα Μνημόνια: δυο φορές με 10ετές, Μάρτιο και Οκτώβριο του 2019, το πρώτο υπήρξε ορόσημο μετά το 2010 (με 3,9% και 1,5% αντιστοίχως), δυο φορές 7ετές Ιούλιο και Απρίλιο 2020 (με 1,9% λίγο μετά τις εκλογές που έδωσαν την σημερινή Κυβέρνηση και με 2,05% το πιο πρόσφατο), συν ένα 5ετές, τον Φεβρουάριο του 2019 (με 3,6%, ήταν εκείνο που ξεκίνησε το σερί) και ένα 15ετές τον Φεβρουάριο του 2020 (με 1,80% - που φθάνει τον ορίζοντα αυτόνομου δανεισμού μέχρι το 2035). Άμα δει κανείς τα χρονικά βήματα των κινήσεων του ΟΔΔΗΧ, του Στέλιου Παπαδόπουλου και ήδη του Δημ. Τσάκωνα, καθώς και την συγκρατημένη κάθε φορά άντληση πόρων – από 1,5 έως 2,5 δις ευρώ – διαπιστώνει ότι πραγματικά εξοικειώνουμε τις αγορές με το Ελληνικό χαρτί. Οι δυο διαδοχικές Κυβερνήσεις μετά την έξοδο από τα Μνημόνια, αυτήν την λογική παρακολούθησαν – και τούτο είτε απλώς κάλυπταν την μέχρι τώρα προγραμματισμένη/συμφωνημένη με τους δανειστές πορεία, είτε και ξεφόρτωναν λίγο ακόμη από τον σχετικά (ακριβό, σχεδόν στο 3%) δανεισμό ΔΝΤ, που έμενε στα 6 περίπου δις.
Βέβαια, μην ξεχνούμε όταν βλέπουμε τα επιτόκια με τα οποία δέχονται να χρηματοδοτούν οι αγορές την Ελλάδα, ότι το βασικό κόστος του μεγάλου δανεισμού της (από EFSF και ESM, σχεδόν στα 200 δις συνολικά) είναι κατά 2,5% από την πρώτη πηγή και λιγότερο από 0,9% από την δεύτερη. Όμως το τωρινό στοίχημα, που κάνει τον ΟΔΔΗΧ και την Κυβέρνηση να προτιμούν να συνεχίσουν την παρουσία στις αγορές κλείνοντας ως σύγχρονος Οδυσσέας τα αυτιά τους στο κάλεσμα των Σειρήνων (υπό την μορφή του ESM, που τόσον δια του φίλου μας του Κλάους Ρέγκλινγκ όσο και δια του οικονομικού διευθυντή του Κάλιν Γιένσε επισημαίνει ότι τα κάπου 4 δις που «μας είναι διαθέσιμα» από το μέρος του πακέτου κορωνοϊού μέσω της προληπτικής πιστωτικής γραμμής του ESM φέρουν... αρνητικό επιτόκιο , στο -0,1%), είναι να μην αποκοπούμε από την ομάδα των υπόλοιπων περισσότερο πληττόμενων χωρών της ΕΕ. Που για την ώρα – πλην Κύπρου – διστάζουν να πλησιάσουν καν τον ESM και τα 240 δις «του» για τον κορωνοϊό. Και τούτο, σ' εμάς, παρά και την παρότρυνση Γιάννη Στουρνάρα.
Το «γιατί» του στοιχήματος αυτού, το οποίο σημειωτέον στηρίζεται ήδη στην εξαιρετικά παρεμβατική στάση της ΕΚΤ στις αγορές με το big bazooka των 1,35 τρισεκατομμυρίων ευρώ – και με δεδομένη, πλέον, την επιλεξιμότητα του Ελληνικού χαρτιού στην διενεργούμενη νέα ποσοτική της χαλάρωση μέχρις 27 δις ευρώ, δεν είναι απλώς μια επιδίωξη πολιτική. Ούτε, θαρρούμε, μια στάση «μάζευε κι ας ειν' και ρόγες, τώρα», ώστε να υπάρχει βάθος αντοχών για δεύτερο και τρίτο κύμα της πανδημίας. Αντιλαμβανόμαστε ότι ο ΟΔΔΗΧ και η Κυβέρνηση, πού «ακούει», θέλουν να ενθέσουν κάπως σταθερότερα την Ελλάδα στο πεδίο των χωρών (γενικότερα: των συντελεστών που προσέρχονται στις αγορές) που θα πρέπει – όπως πρώτος επεσήμανε με το θεμελιακό άρθρο του στους F.T. στο ξεκίνημα της κρίσης ο Μάριο Ντράγκι – να γίνει πλέον αποδεκτό από τις αγορές ότι θα κουβαλούν μεσομακροπρόθεσμα μεγαλύτερο βάρος χρέους. Άμα αποκοπείς από το κοπάδι...
Υπάρχει όμως, αυτές τις ημέρες, κι ένα άλλο στοίχημα που τίθεται σιωπηρά: η οργάνωση της προσέλευσης της Ελλάδας στην διαπραγμάτευση για το Ταμείο Ανάκαμψης των (προτεινόμενων) 750 δις ευρώ σε ορίζοντα 4ετίας. Εδώ, η Κυβέρνηση Μητσοτάκη δείχνει να επιλέγει μιαν επιτροπή οικονομολόγων αληθινά υψηλού προφίλ – Πισσαρίδης, Βέττας, Βαγιανός, Μεγήρ... - αλλά με εξαιρετικά περιορισμένη έκθεση «στα Ευρωπαϊκά». Άρα, την κρίσιμη διαπραγμάτευση θα κάνουν οι υπηρεσίες των υπουργείων και η (δεδομένη) πολιτική ηγεσία. Παράξενο – πολύ! – αυτό το στοίχημα, καθώς απ' αυτήν την διαπραγμάτευση θα κριθεί η ουσία των δεκάδων δις που «μας ανήκουν».
Εκτός κι αν εδώ κρύβεται ένα άλλο στοίχημα (το «=1»): η προσδοκία ότι, άμα δεν πολυδιαπραγματευθούμε και ενσωματώσουμε στο Ελληνικό αναπτυξιακό Σχέδιο (Οκτώβριο) μεταρρυθμιστική διάσταση, θα υπάρξουν σύντομα μηχανισμοί προκαταβολών αρκετών δις – και βλέπουμε!
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 14/6/2020.
Α. Όταν μετά τον θάνατο του Τζωρτζ Φλόυντ ο αρχιεπίσκοπος της Αμερικής Ελπιδοφόρος λαμβάνει μέρος σε μια μαζική διαδήλωση κρατώντας το πλακάτ «Black lives matter», όταν εκατομμύρια άνθρωποι στις περισσότερες πόλεις του δυτικού κόσμου (και στην Ελλάδα) διαμαρτύρονται εναντίον του ρατσισμού της κυβέρνησης Τραμπ, η Ιερά Σύνοδος ασχολείται με ήσσονος σημασίας ζητήματα. Πιο συγκεκριμένα, η εκκλησιαστική ιεραρχία αποκηρύσσει τη γιόγκα ως μη χριστιανική. Ως πρακτική ξένη στις παραδόσεις της ορθόδοξης εκκλησίας. Πώς είναι δυνατόν ο μεν αρχιεπίσκοπος Αμερικής να συμμετέχει ενεργά σε μια διαμαρτυρία με αντικείμενο το υπέρτατο δικαίωμα στη ζωή ενώ η δική μας Ιερά Σύνοδος να ασχολείται με ανύπαρκτα προβλήματα; Πώς είναι δυνατόν ο επικεφαλής της ορθόδοξης εκκλησίας στην Αμερική να ασχολείται με την ουσία, με τον ανθρώπινο πόνο, με τη δίκαιη και ίση μεταχείριση των περιθωριοποιημένων και καταφρονεμένων και οι δικοί μας ιεράρχες να ασχολούνται με τη γιόγκα; Με μια πρακτική που ακολουθούν εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο χωρίς να είναι βουδιστές, αφού αποδεδειγμένα βοηθάει στην υγεία και στο ευ ζην. Την εμπιστεύονται ακόμα και γιατροί σε διάφορα νοσοκομεία στις ΗΠΑ και αλλού. Προτείνουν ασκήσεις τύπου γιόγκα και διαλογισμού κυρίως σε ασθενείς με ψυχολογικά προβλήματα. Πώς εξηγείται η στενομυαλιά της Ιεράς Συνόδου;
Β. Αναπόφευκτα ο επόμενος συνειρμός μου είναι η συνεχιζόμενη περίφημη διαμάχη γύρω από τον τρόπο διδασκαλίας των θρησκευτικών. Ως γνωστόν, σε πολλές χώρες υπάρχει σαφής διαχωρισμός μεταξύ της κατήχησης που διδάσκεται στον χώρο της εκκλησίας και της θρησκειολογίας που διδάσκεται στα σχολεία. Στη δεύτερη περίπτωση, οι μαθητές μαθαίνουν για την οργάνωση και εξέλιξη των μεγάλων θρησκευτικών παραδόσεων – από τον χριστιανισμό μέχρι τον ιουδαϊσμό και τον ισλαμισμό. Γιατί επιμένει η εκκλησία η κατήχηση να μη περιορίζεται στη δική της σφαίρα αλλά να αποτελεί και αντικείμενο σχολικού μαθήματος; Πώς εξηγείται αυτός ο μυωπικός προσανατολισμός στο πλαίσιο ενός παγκοσμιοποιημένου κόσμου, ενός κόσμου όπου ο πολιτισμικός απομονωτισμός είναι αδύνατον να επιτευχθεί; Όταν μια εκκλησία ορθώνει τείχη μεσαιωνικού τύπου, αργά η γρήγορα θα εγκαταλειφθεί από πιστούς που θεωρούν πως η θρησκευτικότητα πρέπει όχι να ταυτίζεται αλλά να συμβαδίζει με τη λογική και την επιστήμη.
Γ. Βεβαία, υπήρχαν και εξακολουθούν να υπάρχουν στη χώρα μας πεφωτισμένοι ιεράρχες, θεολόγοι, φιλόσοφοι και ιστορικοί της ορθοδοξίας. Υπάρχουν επίσης κληρικοί που δεν γυρίζουν την πλάτη τους στον έξω κόσμο. Για παράδειγμα, η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών της Ιεράς Μητρόπολης Δημητριάδος οργανώνει τακτικά διεθνή συνέδρια και δημοσιεύει πάνω σε θέματα όπως η παγκοσμιοποίηση, η πολυπολιτισμικότητα, η σχέση φύλου και θρησκείας (βλ. τον ενδιαφέροντα τόμο Ορθοδοξία και Νεωτερικότητα, Ίνδικτος, 2007). Δυστυχώς όμως η πλειοψηφία στην Ιερά Σύνοδο αδιαφορεί για τέτοια θέματα αιχμής στο σύγχρονο κόσμο. Ασχολείται με τη γιόγκα, αναλώνεται σε εθνολαϊκιστικές παρεμβάσεις όπως παλαιότερα με το θέμα των ταυτοτήτων και πρόσφατα με αυτό της Συμφωνίας των Πρεσπών. Και όλα τα παραπάνω σε ένα γραφειοκρατικό πλαίσιο όπου οι ιερείς αμείβονται από το κράτος.
Δ. Εδώ πρέπει να πως πολλοί νέοι αντιδρούν στις θρησκευτικές γραφειοκρατικές ιεραρχίες και στα δόγματα. Αυτό δεν τους οδηγεί στην αθεΐα. Προσπαθούν να ξαναβρούν μια θρησκευτική πνευματικότητα εκτός των καθιερωμένων εκκλησιών. Ψάχνουν στον χώρο που ο διάσημος φιλόσοφος Charles Taylor στο κλασσικό έργο του A Secular Age (2007) αποκαλεί «εκφραστική θρησκευτικότητα». Αυτό το σταδιακό πέρασμα από την γραφειοκρατική/δογματική θρησκευτικότητα σε αυτή που δίνει έμφαση στην άμεση σχέση μεταξύ του ανθρώπου και του θείου εξελίσσεται ραγδαία στο σύγχρονο κόσμο (βλ. Heelas και Woodhead, The Spiritual Revolution, 2005 και Lynch, The New Spirituality, 2007). Αυτά είναι θέματα που με έχουν απασχολήσει για πολλά χρόνια.
Ε. Τελειώνοντας, πρέπει να σημειώσουμε πως η Ορθοδοξία εμπνέει προσωπικότητες που εγκαταλείπουν τον προτεσταντισμό και στρέφονται προς αυτήν. Θεωρούν πώς η ορθόδοξη θρησκεία βρίσκεται κοντύτερα στη διδασκαλία των Πατέρων. Αλλά στην περίπτωσή τους, η έμφαση είναι στην ορθόδοξη πνευματικότητα και όχι στην αρτηριοσκληρωτική νοοτροπία πολλών ιεραρχών σήμερα. Θυμίζω ότι ο πατριάρχης Βαρθολομαίος έγινε γνωστός παγκοσμίως ως ο «πράσινος πατριάρχης». Υπό την ηγεσία του οργανώθηκαν ταξίδια σε διάφορα μέρη του πλανήτη για την προστασία των μολυσμένων θαλασσών και ποταμών. Σε αυτές τις εκδηλώσεις συμμετείχαν προσωπικότητες όχι μόνο από τον χριστιανικό κόσμο (καθολικό, προτεσταντικό και ορθόδοξο), αλλά και από άλλες θρησκείες. Αυτού του είδους τα προβλήματα δεν φαίνεται να απασχολούν την Ιερά Σύνοδο. Γιατί;
Συμπέρασμα: Είναι καιρός η Εκκλησία μας να ανοιχτεί προς τον έξω κόσμο. Να καθοδηγήσει το ποίμνιό της κατά διαφορετικό τρόπο. Κατά τρόπο που θα δώσει νέα πνοή βοηθώντας όλους αυτούς που σήμερα αναζητούν πνευματικές διεξόδους και που είναι βαθιά απογοητευμένοι από τις θέσεις και τις πρακτικές της σημερινής ηγεσίας της Εκκλησίας.
*Δημοσιεύτηκε στα "Νέα" στις 14/6/2020.
Για όποιον παρακολουθεί τις ομιλίες και τα tweets του Ντόναλντ Τραμπ από το 2016, αυτό που συμβαίνει σήμερα στην Αμερική δεν συνιστά έκπληξη. Ο πρόεδρος Τραμπ αποτέλεσε προϊόν μιας βαθιά πολωμένης Αμερικής. Η αλλοπρόσαλλη θητεία του στον Λευκό Οίκο οδηγήθηκε από την επιδίωξη της βαθύτερης διαίρεσης και οξύτερης πόλωσης, ως συνειδητή στρατηγική επανεκλογής.
Αυτό που συμβαίνει στην Αμερική μας αφορά. Οχι μόνο επειδή η Αμερική παραμένει η απαραίτητη χώρα (the indispensable nation) στον κόσμο. Αλλά διότι η διάβρωση μιας μεγάλης δημοκρατίας στα χέρια ενός δημαγωγού έχει ευρύτερες επιπτώσεις.
Οι σύγχρονες δυτικές δημοκρατίες τείνουν να συνθέτουν: επιδιώκουν συγκλίσεις, συμβιβάζουν αντιθέσεις, αμβλύνουν, ενσωματώνουν. Ομως ο λόγος του Τραμπ είναι καθαρός και ανόθευτος. Απαλλαγμένος από οτιδήποτε θα μπορούσε να μετριάσει το μείγμα της αλαζονείας, υποκρισίας, εχθροπάθειας, περιφρόνησης στην αλήθεια, κολακείας των κατώτερων ενστίκτων μιας βαθιάς Αμερικής. Τα μελλοντικά αναγνώσματα θα σπεύσουν να τον σκιαγραφήσουν ως απόλυτο villain. Ουράια Χιπ συναντά Γκόρντον Γκέκο συναντά Σάιμον Λεγκρή.
Δεν θα είχε τόση σημασία η προσωπικότητα ενός ηγέτη εάν το αμερικανικό σύστημα δεν είχε εναποθέσει τόση θεσμική εξουσία στο πρόσωπο του προέδρου. Ηταν νομοτελειακό οι προσκλήσεις του Τραμπ σε οπαδούς του να «περιποιηθούν» τους αντιπάλους του, ο εκθειασμός της βίας, οι διαρκείς επιθέσεις στα ΜΜΕ, να υποκινήσουν τη βιαιότητα αστυνομικών προς μειονότητες και δημοσιογράφους.
Ηταν εξίσου αναπόφευκτο η κοχλάζουσα κοινωνική ένταση να οδηγήσει στην έκρηξη των (βίαιων αλλά κυρίως ειρηνικών) διαδηλώσεων διαμαρτυρίας που συγκλονίζουν την Αμερική.
Λένε πολλοί ότι ο Τραμπ είναι προϊόν του «συστήματος». Κι όμως το ίδιο «σύστημα» αμέσως πριν είχε δώσει οκτώ χρόνια Ομπάμα, και 2,8 εκατομμύρια περισσότερες ψήφους στη Χίλαρι Κλίντον το 2016. Πάντοτε υπάρχει η άλλη Αμερική: του Ομπάμα, των Κένεντι, της RBG, των liberal Πανεπιστημίων, της καινοτομίας, του Peace Corps. Των λευκών αστυνομικών που αγκαλιάζονται με μαύρους διαδηλωτές.
Ναι είναι ο Τραμπ προϊόν της Αμερικής, όπως ένα δίκτυο αποχέτευσης είναι προϊόν του πολιτισμού μιας πόλης. Να δούμε τις βαθύτερες αιτίες; Ο συνδυασμός πλειοψηφικού συστήματος, κολεγίου των εκλεκτόρων, και αδύναμων κομματικών οργανισμών ενθαρρύνει την πόλωση, τους τυχοδιώκτες, τους λαϊκιστές. Στο υπόστρωμα, η ακόμα βαθύτερη κοινωνική πόλωση: μια λαϊκή κουλτούρα που αποθεώνει τον αδιανόητο επιδεικτικό πλούτο, τη glamorous «επιτυχία», τους χρυσούς τοίχους του Trump Tower. Που συνυπάρχει με μια πραγματικότητα ραγδαίας διεύρυνσης των ανισοτήτων, ανύπαρκτο δίχτυ κοινωνικής ασφάλειας, απέραντες μάζες ξεχασμένων και περιθωριοποιημένων.
Ναι, οι δυνάμεις αυτές είναι οι ίδιες που κινούν τα animal spirits, τις μηχανές παραγωγής πλούτου, τη διεθνή ανταγωνιστικότητα και υπεροχή των ΗΠΑ. Ομως η δημοκρατία είναι μια διαρκής επιδίωξη ισορροπίας. Δεν μπορεί να λειτουργήσει με ακραίες ανισότητες, ούτε με αδιάφορους πολίτες – το γνωρίζουμε από την εποχή του Αριστοτέλη.
Η προϊούσα ασθένεια της αμερικανικής δημοκρατίας είναι η αποπολιτικοποίηση, η εγκατάλειψη των civics, η βαθιά πολιτική αποχαύνωση ευρύτατων μεσαίων και χαμηλότερων στρωμάτων. Η ιδιώτευση της μεσαίας τάξης αδυνατίζει το κέντρο, πυλώνα μετριοπάθειας, κι εγκαταλείπει το γήπεδο στους φανατικούς. Είτε στους φονταμενταλιστές της αριστερής πολιτικής ορθότητας και του έξαλλου φυλετισμού. Είτε (κυρίως) στους αφελείς, τους μισαλλόδοξους, τους ρατσιστές της ακροδεξιάς, που συναπαρτίζουν τη θάλασσα της απαιδευσίας και του φανατισμού. Που αδυνατούν να διακρίνουν τη διαφορά ανάμεσα σε έναν βασιλιά των ριάλιτι κι έναν ηγέτη κατάλληλο να κυβερνήσει μια χώρα.
Η δυτική δημοκρατία που στηρίζεται σε οργανωμένα κόμματα, διαδικασίες, προγράμματα, καταστατικά, είναι ανάχωμα απέναντι σε φαινόμενα πολιτικού τυχοδιωκτισμού όπως ο Τραμπ. Οχι επαρκές ανάχωμα, εάν τα κόμματα καταληφθούν από τους ακραίους, όπως θυμίζει η πτέρυγα Μπόρις Τζόνσον στη Βρετανία. Είναι όμως μια άμυνα. Ιδίως σε εκλογικά συστήματα που συνδυάζουν πλειοψηφικότητα με αναλογικότητα, όπως τα περισσότερα ευρωπαϊκά, υποχρεώνοντας σε αναζήτηση συναινέσεων. Μπορείτε να φανταστείτε τη σύγχρονη γερμανική δημοκρατία να παράγει έναν Τραμπ;
Εχουμε επενδύσει αμέτρητες ώρες μαστιγώνοντας τις δυσλειτουργίες της Ευρώπης, τη βραδύτητα των αποφάσεων, τη δυσκολία των μεταρρυθμίσεων, τις στρεβλώσεις γηρασμένων συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας. Ας αναγνωρίσουμε όμως μια υπεροχή στη μεσότητα και ισορροπία που παράγουν οι δικαιοκρατούμενες δημοκρατίες της Ευρώπης. Στη διαρκή προσπάθεια ενσωμάτωσης των χαμένων και των απέξω, στην άμβλυνση των ακραίων ανισοτήτων που επιτελεί το ευρωπαϊκό κοινωνικό κράτος.
Το σημερινό δράμα της τραμπικής Αμερικής είναι μια υπόμνηση της αξίας της Ευρώπης όπως και των αξιών μιας φιλελεύθερης Αμερικής. Γύρω από τις οποίες επείγει ξανά να συναντηθούμε.
*Δημοσιεύτηκε στην "Καθημερινή" στις 14/6/2020.