Wednesday, 22 January 2025
Τα άρθρα Μελών και Φίλων της Παρέμβασης, όπως δημοσιεύτηκαν στον ελληνικό και διεθνή τύπο.
Για να δείτε τα άρθρα ανά συγγραφέα, πατήστε εδώ .
Νεωτερικότητα
Η έννοια της νεωτερικότητας παίζει κεντρικό ρόλο στην ανάλυση των σύγχρονων κοινωνιών. Πρόκειται για έναν όρο πολυσημικό που ερμηνεύεται διαφορετικά ανάλογα με το κοινωνικοοικονομικό και ιστορικό πλαίσιο. Ο πιο συνηθισμένος ορισμός εστιάζεται στον πολιτισμικό χώρο. Κυρίως στις αξίες, ιδεολογίες και πρακτικές που απορρέουν από την Γαλλική Επανάσταση. Για παράδειγμα, η εναντίωση στον αυταρχισμό του ancien régime και το θρησκευτικό σκοταδισμό, η έμφαση στο ρασιοναλισμό, στην ατομική ελευθερία, στην ανάπτυξη της επιστήμης κτλ. Αυτού του είδους ο προσανατολισμός κυριαρχεί στους κύκλους φιλοσόφων, διανοητών, και μορφωμένων αριστοκρατών και αστών όχι μόνο στην προεπαναστατική Γαλλία αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό δείχνει πως για την ιδιαιτερότητα των νεωτερικών κοινωνιών η εστίαση πρέπει να είναι λιγότερο στα πολιτισμικά και περισσότερο στα κοινωνικά/δομικά χαρακτηριστικά της νεωτερικότητας. Πιο συγκεκριμένα, αυτό που καθιστά μοναδικά τα χαρακτηριστικά της νεωτερικότητας είναι η σύνδεσή τους με ένα είδος κοινωνικής οργάνωσης που κυριάρχησε στην Δύση μετά την Αγγλική Βιομηχανική και την Γαλλική Επανάσταση. Αυτή η οργάνωση παρουσιάζει δύο κοινωνικο-δομικά χαρακτηριστικά που είναι μοναδικά, δεν εντοπίζονται δηλαδή ούτε κάν στις πλέον πολύπλοκες προνεωτερικές κοινωνίες. Αυτά είναι:
- η αποδυνάμωση της παραδοσιακής κοινότητας και η κινητοποίηση και ένταξη του πληθυσμού στο έθνος κράτος, και
- η ολική διαφοροποίηση των θεσμικών χώρων που ο καθένας έχει δυνητικά τη δική του λογική και δυναμική. Μια κατάσταση που οδηγεί στην ευρεία εξατομίκευση.
Λόγω έλλειψης χώρου και λόγω του ότι είναι το πρώτο χαρακτηριστικό που συνδέεται άμεσα με την Επανάσταση του 1821, δεν θα ασχοληθώ με το δεύτερο.
Κινητοποίηση και ένταξη στο έθνος κράτος
Μετά την ανάδυση του έθνους κράτους και την πρωτόγνωρη διείσδυσή του στην περιφέρεια, βλέπουμε την περιθωριοποίηση της παραδοσιακής, μη κοινωνικά διαφοροποιημένης κοινότητας. Η προνεωτερική σχετική αυτονομία της κοινότητας έναντι της κεντρικής εξουσίας μειώθηκε σημαντικά όταν οι συνεχώς επεκτεινόμενοι μηχανισμοί της κεντρικής διοίκησης οδήγησαν στην έκλειψη του παραδοσιακού οικονομικού, πολιτικού και πολιτισμικού τοπικισμού. Οι κοινότητες στην περιφέρεια δεν εξαφανίστηκαν, έχασαν όμως τον παραδοσιακό χαρακτήρα τους καθώς και μεγάλο μέρος της αυτονομίας τους. Επιπλέον, λόγω της ραγδαίας αστικοποίησης, ο πληθυσμός της υπαίθρου άρχισε να συρρικνώνεται. Οι παραπάνω διαδικασίες συνδέονται με τη μαζική κινητοποίηση του πληθυσμού που εξασθένησε τους δεσμούς του με τις τοπικές, σχετικά αυτάρκεις, παραδοσιακές κοινότητες και τον έφερε πλησιέστερα στο εθνικό κέντρο. Ο πληθυσμός ενσωματώθηκε δηλαδή στις ευρύτερες πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές αρένες οι οποίες συγκροτούν αυτό που αποκαλούμε έθνος κράτος. Είναι με αυτόν τον τρόπο που σταδιακά οι κρατικοί μηχανισμοί διείσδυσαν στην περιφέρεια κατά τρόπο που ήταν αδιανόητος στην προνεωτερικότητα.
Με βάση τα παραπάνω, πρέπει να τονιστεί πως παρόλο που η ιδέα του έθνους προϋπήρχε, ήταν στη διάρκεια των αγώνων εναντίον της οθωμανικής κυριαρχίας και της δημιουργίας μιας στοιχειώδους κρατικής δομής από τον Καποδίστρια που περνάμε από το έθνος στο κράτος έθνος. Καθώς το βάρος μετατίθεται από την περιφέρεια στο εθνικό κέντρο οι ταυτότητες διαμορφώνονται όλο και περισσότερο από τους εθνικούς θεσμούς και ιδεολογίες. Αυτοί που ζουν στην περιφέρεια ταυτίζονται πλέον λιγότερο με τις τοπικές κοινωνίες και περισσότερο με το εθνικό κέντρο. Αισθάνονται για παράδειγμα λιγότερο πατρινοί και περισσότερο έλληνες. Εισέρχονται έτσι σε αυτό που ο Benedict Anderson (1991) αποκαλεί «φαντασιακή κοινότητα του κράτους έθνους».
Στο επίπεδο των συλλογικών φορέων δράσης στη μετα-επαναστατική περίοδο τα μέσα κυριαρχίας περνούν σταδιακά από του τοπικούς προύχοντες στους αρχηγούς των κομμάτων που αρχικά ήταν λέσχες σημαντικών προσώπων (τα τζάκια). Στο λεγόμενο ολιγαρχικό κοινοβουλευτισμό του 19ου αιώνα, τα λαϊκά και το μεγαλύτερο μέρος των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων δεν συμμετείχαν στην ενεργό πολιτική. Στη συνέχεια η εξέγερση στο Γουδί και ο ερχομός του Βενιζέλου στην Αθήνα έσπασε τον παλαιοκομματισμό. Ως πρωθυπουργός προσπάθησε να εκσυγχρονίσει την κοινωνία καθώς και το πολιτικό σύστημα σκοπεύοντας να δημιουργήσει ένα κόμμα κατά τα δυτικοευρωπαϊκά πρότυπα. Οι τοπικοί παράγοντες όμως είχαν ακόμη σημαντική δύναμη και τα βενιζελικά σχέδια απέτυχαν. Καθώς ο κρατικός μηχανισμός δυνάμωνε, οι τοπικοί προύχοντες και καπεταναίοι καταλάβαιναν πως η αντίστασή στην κεντρική εξουσία δεν ήταν πια δυνατή. Αποφάσισαν έτσι να ελέγξουν το κράτος εκ των έσω καταλαμβάνοντας θέσεις κλειδιά στην κρατική διοίκηση.
Βέβαια, όχι μόνο 19ο αιώνα αλλά και στον 20ο παρατηρούμε αντιδημοκρατικές, στρατιωτικές κυρίως επεμβάσεις που κατήργησαν τον δημοκρατικό κοινοβουλευτισμό αναδεικνύοντας έτσι πως η νεωτερικότητα μπορεί να πάρει δημοκρατικές αλλά και αυταρχικές μορφές. Στην Ελλάδα ωστόσο μετά την πτώση των δικτατορίας των συνταγματαρχών η αντιπροσωπευτική δημοκρατία απέκτησε γερές ρίζες. Και σε αυτό βοήθησε και η ένταξή μας στην ευρωζώνη.
Πιο γενικά τώρα, κοιτώντας τις κομματικοπολιτικές εξελίξεις από το 1821 μέχρι σήμερα, η Επανάσταση του 1821 βοήθησε στη γέννηση και, παρά τους εμφύλιους διχασμούς, στην επιβίωση του δημοκρατικού κοινοβουλευτισμού. Ο αυταρχικός εκσυγχρονισμός της μεταξικής περιόδου ήταν πολύ λιγότερο σημαντικός από τον δημοκρατικό εκσυγχρονισμό της τρικουπικής και βενιζελικής περιόδου.
Συμπερασματικά, η νεωτερική περίοδος της Ελλάδας ξεκίνησε με το πέρασμα από το προ-επαναστατικό έθνος στο ελληνικό κράτος έθνος – αποτέλεσμα των αγώνων, εντός και εκτός της χώρας, που προετοίμασαν και στη συνέχεια υλοποίησαν το στόχο της απελευθέρωσης από τον τουρκικό ζυγό. Η ελληνική επανάσταση ήταν η πρώτη εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια. Έγινε έτσι παράδειγμα για τις επαναστάσεις των υπόλοιπων βαλκανικών χωρών. Μαζί με τα ελληνικά δημοκρατικά συντάγματα της περιόδου (τα πιο προοδευτικά εκείνης της εποχής), οι αιματηροί αγώνες για την ανεξαρτησία αποτελούν την παρακαταθήκη των αγώνων του 1821 στις επόμενες γενιές. Είναι ακριβώς αυτή η παρακαταθήκη που εξηγεί την αντοχή των δημοκρατικών θεσμών στη χώρα μας. Γιατί παρά τους διχασμούς και πιο γενικά την εσωτερικευμένη συγκρουσιακή κουλτούρα των νεοελλήνων οι φιλελεύθεροι, δημοκρατικοί θεσμοί επέζησαν.
Συγκρίνοντας την Ελλάδα με αντίστοιχες εξελίξεις
Τελειώνοντας θέλω να αναφερθώ σε άλλες εξίσου οικονομικά λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες της ημιπεριφέρειας που ακολούθησαν μια πορεία προς τη νεωτερικότητα παρόμοια με αυτή της Ελλάδας. Οι χώρες της Λατινικής Αμερικής (κυρίως η Αργεντινή και η Χιλή) την ίδια περίοδο (αρχές του 19ου αιώνα) κατάφεραν να κερδίσουν την ανεξαρτησία τους από την Ισπανική Αυτοκρατορία. Η διαδρομή αυτών των χωρών έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με αυτά της Ελλάδας: ολιγαρχικό κοινοβουλευτισμό στο 19ο αιώνα, άνοιγμα του πολιτικού συστήματος στο πρώτο ήμισυ του 20ού, στρατιωτικές επεμβάσεις και αργότερα χούντες παρόμοιες με τη δική μας επταετή δικτατορία κτλ. Αν για να καταλάβουμε την ιδιαιτερότητα της νεωτερικότητας πρέπει να εστιάσουμε στην κοινωνικο-δομική οργάνωση των σύγχρονων χωρών, για να καταλάβουμε την ιδιαιτερότητα του ελληνικού δρόμου προς τη νεωτερικότητα είναι χρήσιμο στραφούμε προς τις χώρες της Λατινικής Αμερικής και όχι μόνο. Από μια τέτοια σύγκριση γίνεται σαφές πως η Επανάσταση του 1821 δεν ήταν μια παραδοσιακή εξέγερση όπως τα βίαια ξεσπάσματα δουλοπαροίκων κατά του φεουδάρχη, ούτε όπως οι εξεγέρσεις τοπικών parlements εναντίον της απολυταρχικής εξουσίας του Λουδοβίκου toυ 14ου στην Γαλλία. Ήταν μια επανάσταση που συνδέεται άμεσα με την Γαλλική Επανάσταση, τη νεωτερική επανάσταση par excellence. Ήταν η είσοδός μας στη νεωτερική εποχή.
*Δημοσιεύτηκε στα "Νέα" στις 13/3/2020.
Ασφαλώς η προτεραιότητα σ' αυτές τις μέρες που ζούμε θα ανήκε στην προσέγγιση των επιπτώσεων – οικονομικών και όχι μόνο – της επιδημίας του κορωνοϊού, που (φυσικά) έφθασε και στην «θωρακισμένη» υγειονομικά Ελλάδα μας. Αλλά και στην προβολή των ακόμη που δυσάρεστων επιπτώσεων από την διαφαινόμενη – σε απόσταση αναπνοής, πλέον – πραγματική και επίφοβη κρίση του Προσφυγικού/ Μεταναστευτικού. Και στα δυο μέτωπα, η εποχή των λόγων και των σχεδιασμών έχει περάσει. Χώρα τουριστική η Ελλάδα. Με κινητικότητα του πληθυσμού της. Με αδύναμη θέση στις αλυσίδες αξίας. Προσδεθείτε! Να δούμε πώς θα «διαβάσει» την συγκυρία και το EuroWorking Group.
Όμως η ταχύτητα των εξελίξεων δεν επιτρέπει κάτι το αξιόπιστο: μένουμε λοιπόν σε κάτι που ο αναγνώστης ίσως θεωρήσει υπεκφυγή.
Ο λόγος για την επιμελημένα παραμερισμένη οικονομική δημοκρατία – κι ας βρίσκεται παρούσα σε κάθε στροφή: «κόκκινα δάνεια» , ρυθμίσεις, προστασία πρώτης κατοικίας και σχέση του οφειλέτη με τις τράπεζες; σχέσεις εργοδοτών/εργαζομένων στα χρόνια της κρίσης, αλλά και τώρα μετά την επέλευση της «κανονικότητας»; Την συναντήσαμε τις εντελώς τελευταίες μέρες την έννοια αυτή, σε δυο διαφορετικές (;) στιγμές.
Πρώτο επεισόδιο: «Εθνικό Σχέδιο για οριστική λύση στα «κόκκινα δάνεια»» παρουσίασε με Ημερίδα το ΜέΡΑ25 του Γιάνη Βαρουφάκη. Συγκέντρωσε ένα κάποιο κοινό από καταναλωτικούς φορείς, τοπικές αρχές, Επιμελητήρια, Δικηγορικούς Συλλόγους. αρκετή συμμετοχή νεότερων ηλικιών. Ο ίδιος ο Γ. Βαρουφάκης θέλησε να επεξηγήσει το «Εθνικό Σχέδιο» ως λειτουργική εκκαθάριση των ισολογισμών των τραπεζών, με τερματισμό όμως των πλειστηριασμών /των εξώσεων, με επανένταξη των «κόκκινων δανειοληπτών» στην οικονομική ζωή, με εντοπισμό/αποβολή των στρατηγικών κακοπληρωτών. Το προτεινόμενο σχήμα, στην ουσία Bad Bank («Οδυσσέας» αντί του «Ηρακλή») με έκδοση κρατικά εγγυημένων ομολόγων υπέρ των τραπεζών, το θεωρεί συμβατό με τους κανόνες Βρυξελλών/ΕΕ και Φρανκφούρτης/ΕΚΤ: δεν είναι, ακόμη κι αν υπό όρους 2014-15 θα μπορούσε διαπραγματευτικά να ήταν... Προβλέπει Συμβούλιο Εκκαθάρισης με ευρεία συμμετοχή, για τον εντοπισμό των στρατηγικών κακοπληρωτών, αλλά και ρόλο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης για τον προσδιορισμό του ύψους «εισφοράς διατήρησης δικαιώματος χρήσης και συνιδιοκτησίας» στα σχετικά ακίνητα ή/και ΜΜΕ.
Εκείνο όμως που αξίζει να κρατηθεί ήταν η προθυμία φορέων – και μάλιστα των Δικηγορικών Συλλόγων Αθήνας και Πειραιά – να προσέλθουν ως ενδιάμεσοι στην συζήτηση και στην εφαρμογή, μετά την λήξη της προστασίας της πρώτης κατοικίας. (Γιατί αυτός είναι ο ουσιαστικός μοχλός της συζήτησης: το φάσμα των πλειστηριασμών σε εννέα βδομάδες...). Σε αυτού του είδους τους φορείς απηύθυνε έκκληση να αναμειχθούν στην εφεξής διαδικασία και η Λούκα Κατσέλη, η οποία παρενέβη στην ημερίδα με την επιστημονική της ιδιότητα - αλλά και ως εμπνευστής του φερώνυμου Νόμου που τώρα λήγει η τελευταία του εκδοχή. Όμως στην έκκληση Λ. Κατσέλη, ένα σημείο που θα πρέπει να κρατηθεί είναι η αναφορά – και η επεξήγηση – ότι σταθερά επανέρχεται ένα ζήτημα οικονομικής δημοκρατίας. Πρακτικά: αντιμετώπισης της ανισότητας ισχύος μεταξύ δανειολήπτη και τραπεζών ή/και εταιρειών διαχείρισης των κόκκινων δανείων.
Αυτό, θα μας επιτραπεί να πούμε, ήταν η πολιτικά πιο ουσιώδης παρέμβαση της εκδήλωσης ΜέΡΑ25. Μαζί με την βραχύλογη παρέμβαση/παραδοχή της εκπροσώπου του ΣΥΡΙΖΑ στην Ημερίδα, Χριστίνας Ανδρέου, για αναγκαιότητα επίλυσης του προβλήματος των κόκκινων δανείων «με ενιαία κοινωνική αντιπολίτευση» .
Δεύτερο επεισόδιο: σε εντελώς διαφορετικό κοινό – πλειοψηφία μεσόκοπος-και-βάλε-κόσμος, με μια αίσθηση παλαιού ΠΑΣΟΚ... - η διοργάνωση εκδήλωσης από τον Τομέα Οικονομίας του ΣΥΡΙΖΑ, σε αναζήτηση «Δίκαιης και βιώσιμης ανάπτυξης με προοδευτικές πολιτικές». Εδώ, επιχειρήθηκε μια συνύπαρξη ανθρώπων που προσέρχονται με την πιο οικολογική προσέγγιση της βιωσιμότητας – όπως ο Ευρωβουλευτής Πέτρος Κόκκαλης (με έμφαση στο νέο Green Deal της ΕΕ) ή η δήμαρχος Αγ. Δημητρίου Μαρία Ανδρούτσου (που στάθηκε στην πρακτική εμπειρία της πόλης, της συνοικίας, της γειτονιάς από το τι σημαίνει βιώσιμη ανάπτυξη).
Ενώ όμως το κυρίως πολιτικό στίγμα έθεσε ο Νίκος Παππάς ως αρμόδιος του ΣΥΡΙΖΑ «υποδεχόμενος» την λογική της Agenda 2030 και της βιωσιμότητας στην συζήτηση, και πάλι θα σημειώσουμε ότι μια τοποθέτηση της Λούκας Κατσέλη είχε το, δυνητικά πιο ενδιαφέρον, πολιτικό περιεχόμενο μέλλοντος. Τι εννοούμε; Η Λ. Κατσέλη παρουσιάζοντας όλη την ιστορία της Agenda 2030 και αναζητώντας το περιεχόμενο τόσο της έννοιας του «προοδευτικού» / της προοδευτικής προσέγγισης, όσο και της βιωσιμότητας, ανακίνησε και εδώ την έλλειψη οικονομικής δημοκρατίας. Δηλαδή τα φαινόμενα ανισότητας που επιτείνονται λόγω της υποχώρησης του συνδικαλισμού και των ενδιάμεσων φορέων στην εκπροσώπηση των ανθρώπων. Από την αγορά εργασίας μέχρι την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού, η αναζήτηση αυτή μπορεί να αποδειχθεί «φορέας μέλλοντος».
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 7/3/2020.
Η επάνοδος των εργαζομένων στην εργασία μετά τον καρκίνο είναι ένα θέμα με ιδιαίτερη κοινωνική σημασία που θα απασχολεί ολοένα και περισσότερο τους εργαζομένους, τις επιχειρήσεις και την πολιτεία.
Το ανθρώπινο δυναμικό περιλαμβάνει όλο και περισσότερους ανθρώπους που έχουν νοσήσει ή νοσούν από καρκίνο. Η υποστήριξη των συνανθρώπων μας κατά την επάνοδο στην εργασία τους ενέχει, πλέον, ένα σημαντικό διακύβευμα για το σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αφού κάθε χρόνο οι διαγνώσεις νέων περιστατικών καρκίνου στην Ευρώπη ανέρχονται σε 3,4 εκατομμύρια. Περίπου το ήμισυ των ατόμων που διαγιγνώσκονται με καρκίνο βρίσκεται σε ηλικία εργασίας, δηλαδή, ένας στους δύο από εμάς θα αντιμετωπίσουμε έμμεσα ή άμεσα μια διάγνωση καρκίνου, είτε στη διάρκεια της ζωής μας, είτε στον ευρύτερο οικογενειακό μας κύκλο. Την ίδια στιγμή, οι θεραπείες και τα ποσοστά επιβίωσης έχουν βελτιωθεί, καθώς ο καρκίνος μετατρέπεται σταδιακά σε μια χρόνια πάθηση και κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις -όπως η έγκαιρη διάγνωση- αποκτά ιάσιμη μορφή.
Για αυτούς τους λόγους και επειδή οι περισσότεροι από εμάς σίγουρα θα εργάζονται περισσότερα χρόνια, η επάνοδος στην εργασία ενός εργαζόμενου με καρκίνο θα γίνει μια κοινή εμπειρία για τα στελέχη των επιχειρήσεων και μάλιστα, μία από τις δυσκολότερες στη διαχείρισή τους.
Μία περίπλοκη και πολυεπίπεδη διαδικασία
Οι επιπτώσεις του καρκίνου και της θεραπείας του μπορεί να επηρεάσουν όλες τις πτυχές της ανθρώπινης υγείας και ευεξίας, συμπεριλαμβανομένων σωματικών, ψυχολογικών και νοητικών συμπτωμάτων, όπως αναφέρεται σε συμπεράσματα της βρετανικής ΜΚΟ Macmillan και της κοινωνικής εταιρείας Working with Cancer. Οι επιπτώσεις αυτές μπορεί να είναι είτε βραχυπρόθεσμες, είτε μακροπρόθεσμες. Η ανάκαμψη από τον καρκίνο δεν είναι γραμμική διαδικασία και συνήθως διαρκεί αρκετά περισσότερο από 12 μήνες.
Η ανεπαρκής κατανόηση του αντίκτυπου του καρκίνου και οι δυσκολίες που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν οι καρκινοπαθείς εργαζόμενοι, όσον αφορά την εξισορρόπηση των απαιτήσεων εργασίας και θεραπείας, καθώς και η αναποτελεσματική επικοινωνία με τον προϊστάμενο ή τον εργοδότη, είναι παράγοντες που συχνά προκαλούν τριβές στο περιβάλλον εργασίας και μπορούν να τους οδηγήσουν σε μια επαναξιολόγηση των προσδοκιών τους για τη ζωή και την εργασία και, κατ' επέκταση, να αποτρέψουν την επιστροφή σε αυτήν.
Αναλύσεις διεθνών μελετών από τις ΗΠΑ, την Ευρώπη και άλλες χώρες έδειξαν ότι το ποσοστό ανεργίας μετά από καρκίνο αυξάνεται και μάλιστα, όσον αφορά στις γυναίκες που έχουν νοσήσει από καρκίνο του μαστού, το ποσοστό είναι υψηλότερο από ό, τι μετά από άλλες μορφές καρκίνου - 35,6% και 31,7% αντίστοιχα (WHO, Guide to Cancer Early Diagnosis). Επιπλέον, ένας σημαντικός αριθμός από τις γυναίκες που πέτυχαν να επιστρέψουν στην εργασία τους, βιώνουν έλλειψη υποστήριξης από τους συναδέλφους ή τον εργοδότη τους και διακρίσεις, καθώς στιγματίζονται μετά τον καρκίνο, με μείωση των ευθυνών τους, στασιμότητα μισθού ή/και ανακοπή της εξέλιξης της σταδιοδρομίας τους. Δυστυχώς, σε πολλές άλλες περιπτώσεις, οι εργαζόμενοι καρκινοπαθείς απολύονται εξαιτίας της ασθένειάς τους.
Επίσης, δεν υπάρχει ευρωπαϊκό ή εθνικό νομοθετικό πλαίσιο που να προστατεύει τα δικαιώματα των καρκινοπαθών και των επιζώντων στην εργασία. Ανεξάρτητα όμως από αυτό, η δυσκολία παραμονής ή εύρεσης εργασίας εξακολουθεί να είναι τεράστιο θέμα.
Πράγματι, πολλά εμπόδια, που ξεκινούν από τη διάγνωση και τις μακρόχρονες περιόδους αναρρωτικής άδειας και συνεχίζονται με τους λειτουργικούς περιορισμούς, καθιστούν δυσκολότερο για τους ασθενείς και τους επιζώντες να παραμείνουν ή να εισέλθουν ξανά στην αγορά εργασίας.
Αυτό το θέμα γίνεται ολοένα οξύτερο που σημαίνει ότι οι πολιτικές επανόδου στην εργασία είναι κρίσιμης σημασίας για να κρατήσουν οι επιχειρήσεις τους εργασιακούς χώρους βιώσιμους.
Τί μπορεί να γίνει; Και μάλιστα, χωρίς ιδιαίτερο κόστος;
Πρώτο και κυριότερο είναι η ανάγκη συνεργασίας των επιχειρήσεων με τους ενδιαφερομένους. Οι περισσότερες επιχειρήσεις, όταν εξετάζουν τον τρόπο με τον οποίο ο καρκίνος εντάσσεται στην στρατηγική ευημερίας του οργανισμού τους (Workplace Wellbeing), εστιάζουν κυρίως στην ενημέρωση, στην πρόληψη και στην έγκαιρη διάγνωση, παρέχοντας τη δυνατότητα για διαγνωστικές εξετάσεις στο προσωπικό, αλλά και στην ευαισθητοποίηση για την αναγνώριση των συμπτωμάτων του καρκίνου. Τέτοιες πρωτοβουλίες και ενέργειες είναι εξαιρετικά σημαντικές και πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στην στρατηγική τους. Αλλά τι γίνεται με τους εργαζόμενους που έχουν διαγνωσθεί με καρκίνο και θέλουν να παραμείνουν ή να επιστρέψουν στην εργασία τους; Πώς μπορούν οι επιχειρήσεις να διασφαλίσουν ότι η στρατηγική τους για την ευημερία λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες τους;
*Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό HR Professional στις 21/2/2020.
Φαινόταν – από τις συμμετοχές (πολλές) και από το πρόγραμμά της – να επικεντρώνεται στα τεχνολογικά και τα νομικά/θεσμικά, η διοργάνωση ημερίδας από το Ινστιτούτο για το Δίκαιο Προστασίας της Ιδιωτικότητας και των Προσωπικών Δεδομένων (του EPLO) "Quo Vadis I.A./Το δίκαιο, η οικονομία και η κοινωνία μπροστά στις προκλήσεις της Τεχνητής Νοημοσύνης». Με μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας (Microsoft, Hewlett Packard) και συμβουλευτικής (Deloitte, EY) χορηγούς, η ημερίδα αυτή κατόρθωσε – εν πολλοίς λόγω των συντονιστών: Λίλιαν Μήτρου, Μιχάλης Πικραμένος, Νικόλας Κανελλόπουλος – να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις μιας συζήτησης που πήγε παραπέρα. Kαι τούτο για ένα ζήτημα τόσο πολυσυζητημένο, όσο και επιδερμικά γνωστό όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη. Στην πράξη, πλέον, όχι στις παλιότερες μελλοντοστραφείς προβολές.
Ακόμη και ο τεχνολογικά δύσπιστος που θα παρακολούθησε τις εργασίες, δεν μπορεί να μην είδε ότι η τεχνητή νοημοσύνη έχει ήδη προχωρήσει σε πολλούς κλάδους και ότι οι αλγόριθμοί της «ορίζουν», πάντως επηρεάζουν τομείς και επιλογές της καθημερινότητας. Δημιουργώντας ήδη πρακτικά ζητήματα: είσαστε ή όχι επιλέξιμοι για δάνειο (αν μόλις απορριφθήκατε, γιατί;). τι έκταση έχει η ασφαλιστική σας κάλυψη, μετά την τελευταία περίθαλψη που κάλυψε η ασφαλιστική σας (και πάλι; γιατί;). Tι επιλογή χαρτοφυλακίου έγινε από τον διαχειριστή της αποταμίευσής σας; Αύριο, πάλι, όταν θα ορίζεται η οριοθέτηση του χωραφιού σας με του διπλανού, μετά από δορυφορική τηλεπισκόπηση, με βάση τις κλίσεις του εδάφους αλλά και τις τεχνητές μεταβολές που έχουν επέλθει, πόση δυνατότητα έχετε εσείς (και ο διπλανός, και οι τεχνικοί σας) να παρέμβετε; Προτού φθάσουμε στο δίλημμα τι θα επιλέξει να κάνει το χωρίς-οδηγό όχημα μεθαύριο, όταν χρειαστεί να «επιλέξει» ατύχημα; ποιος/ποιοι/γιατί/πώς έχουν την ευθύνη άμα υπάρξει πρόβλημα στην χρήση τεχνητής νοημοσύνης; Ή πάλι μαθαίνοντας ότι σε μεγάλα νομικά γραφεία (των ΗΠΑ, μην βιάζεστε!) οι νομικές υποθέσεις «ξεσκαρτάρονται» με χρήση Α.Ι. ώστε να πιθανολογηθεί ποιές αξίζει να φθάσουν σε δίκη με πιθανότητα επιτυχίας.
Σε αυτής της έκτασης παρουσία της τεχνητής νοημοσύνης στην ζωή των ανθρώπων, παρουσία από την οποία δεν υπάρχει opt-out, η νομική προσέγγιση/θεσμική πλαισίωση έρχεται – ασθμαίνοντας – να παρακολουθήσει την όλο και ταχύτερη τεχνολογική εξέλιξη. Και η αναφορά σε θεσμική πλαισίωση αγκομαχάει να ακολουθήσει (ή: να δείξει ότι ακολουθεί) κοινωνικές επιλογές – ιδιωτικότητα vs. επικοινωνία, προστασία vs. αποτελεσματικότητα – που στο βάθος τους έχουν, η επικαλούνται ηθικά προτάγματα.
Έκανε καλό στον ακροατή η ειλικρινής – ή μήπως αμήχανη; – κατάθεση της Λίλιαν Μήτρου, ότι οσάκις δεν έχουμε ασφαλή εκτίμηση για τις συνέπειες από την χρήση τεχνητής νοημοσύνης, τότε δεν (θα πρέπει να) εφαρμόζουμε τεχνητή νοημοσύνη. Πόσο, όμως, αυτό ισχύει/θα ισχύει στην πράξη; Όπως δημιούργησε σκέψη η αναφορά πολλών στην θέση που επιχειρεί να καταλάβει στην επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης η «Ευρώπη», μετέωρη ανάμεσα στην δυναμική πίεση Αμερικής (με καθαρά επιλογή αγοράς/άρσης περιορισμών) και Κίνας (με την γνώριμη λογική της κρατικής στήριξης, αλλά με οικονομικά φιλελεύθερα εργαλεία). Η Ευρωπαϊκή κλιμακωτή προσέγγιση – η περιγραφή ανήκει στον Θόδωρο Φέσσα: to tax, to regulate, to subsidise δεν δημιουργεί και τόσο ευχάριστη προοπτική. (Τουλάχιστον ο ίδιος έδωσε και μιαν αισιόδοξη νότα, αναφερόμενος σε προοπτική.... εβδομάδας 4 ημερών όταν όλα αυτά τα τεχνολογικά θαύματα θα έχουν απομακρύνει από τον άνθρωπο την ανάγκη να υπηρετεί τις λιγότερο ουσιαστικές/απαιτητικές δουλειές).
Αξίζει να σταθούμε σε δυο επιμέρους εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν: του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννη Στουρνάρα, κάπως απροσδόκητα, που στάθηκε στις οικονομικές πτυχές. και του Κυριάκου Πιερρακάκη, πιο αναμενόμενα, ως υπουργού Ψηφιακής Πολιτικής.
Ο Γιάννης Στουρνάρας, αποτίοντας στην αρχή φόρο τιμής στον Alan Turing που πρώτος έθεσε το ερώτημα «μπορούν οι υπολογιστικές μηχανές να σκεφθούν;», ερώτημα το οποίο έφυγε από την σφαίρα της φιλοσοφίας για να προσγειωθεί στην ίδια την καθημερινότητα, έδωσε τις παραμέτρους της τεχνολογικής επιτάχυνσης με ό,τι σημαίνει για την οικονομική (και, άρα, την πρακτική) διάσταση: το τσιπάκι των 20.000 δολαρίων του 1970, σήμερα κοστίζει λιγότερο από 0,002 ευρώ – και η υπολογιστική ικανότητα διπλασιάζεται κάθε 3,4 μήνες, αντί για τους 18 μήνες του «νόμου του Moore».
Στάθηκε εν συνεχεία ο Γ. Στουρνάρας σε εκτιμήσεις μελετητών για τις δυνατότητες αύξησης της προστιθέμενης αξίας στις οικονομίες – ο λόγος για την Ευρωπαϊκή κλίμακα – από την εισαγωγή Α.Ι., ιδίως μέσω αύξησης της παραγωγικότητας: διπλασιασμός του ετήσιου ρυθμού ανάπτυξης κατά Accenture, αύξηση του ΑΕΠ κατά 19,4% σε ορίζοντα 2030 κατά McKinsey. (Αφήνουμε κατά μέρος την πρόβλεψη για αύξηση 26% της Κινεζικής οικονομίας μέχρι το 2030, ενόσω «τρέχει» ο κορωνοϊός...). Πάντοτε στο επίπεδο των επιπτώσεων στην οικονομία, η προσέγγιση Στουρνάρα επεσήμανε ότι η ψηφιακή υστέρηση της Ευρώπης έναντι ΗΠΑ, αλλά και Κίνας, υστέρηση της τάξεως του 35%, δεν δείχνει να μειώνεται. Πάντως, επιστρέφοντας στις προσδοκίες για αύξηση/απογείωση της παραγωγικότητας, πήρε την προφύλαξη να πει πως «φαίνεται ότι απαιτείται υπομονή μέχρι να δούμε στις στατιστικές της παραγωγικότητας την συμβολή την Α.Ι.».
Στον τομέα της Διοίκησης/Οργάνωσης των επιχειρήσεων, μετέφερε την άποψη ότι οι βελτιώσεις λόγω Α.Ι. μπορούν να φέρουν μέχρι και κατά 80% υψηλότερη κέρδη, ενώ π.χ. στον τομέα του ανθρώπινου δυναμικού οι εύστοχες προσλήψεις θα μπορούσαν να βελτιωθούν δια της χρήσεως Α.Ι. μέχρι και κατά 20%. Κυριότερα ωφελημένες οι μεγάλες επιχειρήσεις – ενώ παράλληλα μέχρι 40% των θέσεων εργασίας στην ΕΕ, 47% στις ΗΠΑ θα καταλήξουν απειληθούν (με αντισταθμιστική (;) αύξηση των ευκαιριών υψηλής εξειδίκευσης).
Στον τομέα των χρηματοπιστωτικών, τέλος, όπου ως Διοικητής ΤτΕ ο Γ. Στουρνάρας λογικά είχε βαρύνουσα γνώμη, είχε ενδιαφέρον να δει κανείς πόσο επέμεινε στο αναπόφευκτο της εξέλιξης των τραπεζικών και άλλων χρηματοπιστωτικών λειτουργιών, με χρήση της Α.Ι. «σε πελατοκεντρικές λειτουργίες». Και η μεν δημιουργία προσωποποιημένων δανείων και επενδυτικών προϊόντων, ή η αντίστοιχη στα ασφαλιστικά προϊόντα ήδη προχωράει, όμως η «υπόσχεση» για βελτίωση της εμπειρίας του πελάτη σαν να φέρνει μειδίαμα – πικρό – μετά τις επί του εδάφους εμπειρίες των τελευταίων χρόνων. Μάλλον στην χρήση Α.Ι. για τους ρυθμιστές των χρηματοπιστωτικών, για τους εφαρμοστές των κανόνων, για τις καταπολεμήσεις της απάτης και του ξεπλύματος, εκεί βλέπουμε το μέλλον... Τουλάχιστον ενθαρρυντικό που ο Γ. Στουρνάρας έκλεισε με επισήμανση των συνειδητοποιημένων κινδύνων: αδιαφάνεια των αλγορίθμων, μεροληψία εγγενής στον σχεδιασμό τους, ευπάθειες (ευγενική περιγραφή των κινδύνων στην ασφάλεια των πληροφοριών), ρηχή γνώση/ελλιπής εξοικείωση του προσωπικού...
Διαφορετικά προσγειωτική για την Ελληνική πραγματικότητα η εισήγηση του Κυριάκου Πιερρακάκη, υπό την έννοια ότι προκειμένου να υπάρξουν εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης εδώ θα χρειαστεί πρώτα η χώρα να αποκτήσει πρόσβαση σε δεδομένα κανονικοποιημένα και διαλειτουργικά (αυτή η αντισηπτική διατύπωση, σημαίνει ότι κήποι στην έρημο, δύσκολα ευδοκιμούν). Υποσχέθηκε ο Κ. Πιερρακάκης μέχρι τέλη Μαρτίου «Βίβλο Ψηφιακού Μετασχηματισμού» για την Ελλάδα.
Έχοντας γίνει πολιτικός, ο Κ. Πιερρακάκης δεν παρέλειψε να αναφερθεί και στην κρισιμότητα της επιμόρφωσης και ανάπτυξης δεξιοτήτων, αν είναι « η αγορά εργασίας να συμβαδίσει με την τεχνολογική επιτάχυνση». Ο ίδιος, τις είδε αυτές τις προοπτικές να προκύπτουν από στροφή του όλου εκπαιδευτικού συστήματος σε συνέργειες με τον ιδιωτικό τομέα και με την Κοινωνία των Πολιτών.
*Δημοσιεύτηκε στην economia.gr στις 27/2/2020.
Εγκατασταθήκαμε, λοιπόν, στον αστερισμό του Ασφαλιστικού Βρούτση όπως θα το λέμε εφεξής - κατά το πρότυπο του Ασφαλιστικού Κατρούγκαλου, του Ασφαλιστικού Κουτρουμάνη, παλιά-παλιά της χαμένης ευκαιρίας του Ασφαλιστικού Γιαννίτση που οδήγησε στο Ασφαλιστικό Ρέππα...
Θα ακούσουμε και θα δούμε να ξετυλίγεται η γνώριμη αντιπαράθεση για το πόσο «καμιά σύνταξη δεν θα μειωθεί, αντιθέτως μέρος των συνταξιούχων θα δει αυξήσεις», ενώ «δημιουργείται ένα ανταποδοτικό Ασφαλιστικό που καλλιεργεί την ασφαλιστική συνείδηση» (αυτή είναι σε γενικές γραμμές η επίσημη θέση - Βρούτση), ενώ αντιθέτως «στο τέλος της ημέρας 9 στους 10 συνταξιούχους θα χάσουν εισόδημα [επειδή θα τους κοπεί η 13η σύνταξη]» και, αντί να αξιοποιείται το περιθώριο που έχει δημιουργηθεί «για να βελτιωθούν τα πράγματα, γίνονται δυο βήματα πίσω [....] ξαναγυρνάμε σε ένα πλαίσιο αδικίας για τους πολλούς» (αυτή είναι η επίσημη αντίθεση-Αχτσιόγλου, αφού ο Γ. Κατρούγκαλος αναρρώνει).
Βέβαια, το τι θα σημάνει αληθινά το νέο Ασφαλιστικό αφού περάσει απο την έγκριση της Βουλής - η οποία Βουλή των Ελλήνων επιψήφισε όλα τα προηγούμενα Ασφαλιστικά, ενώ ακόμη και τώρα οι ρυθμίσεις της πασχίζουν να ενσωματώσουν την κατά καιρούς κρίση της Δικαιοσύνης... - , θα το κρίνει η εμπειρία των ίδιων των πραγματικών ανθρώπων. Των συνταξιούχων πρώτα-πρώτα, που αφού ακούσουν τις αποφάνσεις των αρμοδίων πρωϊνάδικων όπου θα προστρέξει ο Γιάννης Βρούτσης και οι αντίθετοί του για να αναλύσουν/καυχηθούν/διεκτραγωδήσουν, θα δουν τι αποτέλεσμα θα εισπράξουν. Στην τσέπη. Στον τραπεζικό λογαριασμό. Στο τέλος του μήνα, στο τέλος της χρονιάς.
Των εργαζομένων μισθωτών και των εργαζόμενων αυτοαπασχολούμενων/επαγγελματιών/επιτηδηματιών, ύστερα: όσοι βρίσκονται σχετικά λίγο πριν την σύνταξη, θα δουν τις εισφορές τους τις αυριανές, θα υπολογίσουν τις συντάξεις τις μεταγενέστερες. Εδώ το πράγμα θα είναι λιγότερο χειροπιαστό, όμως οι άνθρωποι την έχουν την ικανότητα να καταλαβαίνουν. Οι αντίστοιχοι εργαζόμενοι που είναι στις αρχές ή στο μέσο της καριέρας τους θα έχουν δυο μέτωπα να αξιολογήσουν: ένα τι θα πιστέψουν ότι τους περιμένει μετά απο δεκαετίες (εδώ θέλει άλμα πίστεως/leap of faith κατά την αγγλική περιγραφή του τι αποτελεί το Ασφαλιστικό στην εποχή μας - διεθνώς). το άλλο πώς θα διαμορφωθεί, υπό την επενέργεια του νέου Ασφαλιστικού, η αγορά εργασίας αλλά και το πλαίσιο λειτουργίας των αυτοαπασχολούμενων. Ήδη σε βαθιά νερά...
...Όμως, με δεδομένη την πολύ πιο μονομπλόκ ψηφολογική συμπεριφορά των συνταξιούχων των ή/και των ευρισκομένων πλησίον σύνταξης, ο Γ. Βρούτσης και η πλειοψηφία που θα επιψηφίσει το Ασφαλιστικό Βρούτση γνωρίζει πώς θα κριθεί. Στο σημείωμα αυτό θα περιοριστούμε σε τέσσερεις παρατηρήσεις, πέρα από τα προηγούμενα. Πρώτον, ο υπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων μίλησε για ριζική μεταρρύθμιση, τομή κλπ. Τίποτε τέτοιο! Όλα τα προεκλογικά που είχε «ανεβάσει» η Ν.Δ. για καθοριστική ενίσχυση του τρίτου πυλώνα, για γενικευμένη ελευθερία επιλογών κοκ αφέθηκαν για άλλη φορά! Εκείνο που βασικά επελέγη ήταν μια βελτιωτική (κατά τους σχεδιαστές της...) παρέμβαση στο Ασφαλιστικό Κατρούγκαλου, συν συμμόρφωση προς ορισμένες δικαστικές αποφάσεις για το Ασφαλιστικό των προηγούμενων. Το δεύτερο: αν σε ένα σημείο υπήρξε γνήσια παρέμβαση, αυτό είναι η ηπιότερη περικοπή της σύνταξης άμα συνεχίσει να εργάζονται οι συνταξιούχοι, συν η ελευθερία που δόθηκε στους αυτοαπασχολούμενους να επιλέγουν ασφαλιστική κλάση (και να προσδοκούν ανάλογη σύνταξη). Το τελευταίο μέτρο σίγουρα θα αρέσει σε ελεύθερους επαγγελματίες και επιτηδηματίες άμεσα, αλλά... θα ωθήσει σε παγίωση της απώλειας εισφορών: συμφωνημένη εισφοροαποφυγή, με πολλούς να επιλέγουν χαμηλές κλάσεις ώστε να μην διαφανούν και τα εισοδήματά τους.
Πάμε τώρα στην διαβεβαίωση Βρούτση ότι το Ασφαλιστικό «του», έτσι όπως συνοδεύεται από «πλήρη ειδική αναλογιστική μελέτη» και από «ολοκληρωμένη μελέτη επάρκειας συντάξεων που έχει εκπονήσει το Οικονομικό Πανεπιστήμιο», έχει επιβεβαιωμένη βιωσιμότητα μέχρι το 2070. Με κάθε σεβασμό και εκτίμηση στους αναλογιστές και στο ΟΠΑ, πολλές φορές στο παρελθόν είχαμε την διαβεβαίωση ότι οι τότε ρυθμίσεις - π.χ. τα μπαλώματα όταν ανετράπη το παρολίγον Ασφαλιστικό Γιαννίτση το 2001 - θα αρκούσαν για 30 και για 50 χρόνια. Και... είδαμε!
Φθάνουμε στην καίρια επισήμανση Βρούτση: η ασφαλιστική δαπάνη «ως ποσοστό του ΑΕΠ φθάνει στον μέσο όρο των χωρών της ΕΕ». Μπορεί! Όμως, από τα λίγο λιγότερα των 30 δις όπου διαμορφώνεται σ' εμάς η δαπάνη αυτή για 2,6 εκατομμύρια συνταξιούχους, πόσα καλύπτονται από εισφορές; πόσα από τον Προϋπολογισμό; Μήπως το πρώτο κονδύλι είναι σαφώς μικρότερο από το δεύτερο; Πόσο αληθινά βιώσιμο προκύπτει αυτό στην στέππα του Ασφαλιστικού;
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 22/2/2020.
Η πανεπιστημιακός και πρώην πολιτικός μιλάει για το έργο 22 χρόνων στο Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανόπαιδων στη Θράκη, τις δυσκολίες μέσα και έξω από αυτό και το αναγκαίο restart.
Είκοσι δύο χρόνια. Σχεδόν μια γενιά. Το διάστημα, ας πούμε, που χρειάζεται για να μεγαλώσει ένα παιδί, να σπουδάσει και να επιστρέψει στη γενέτειρά του για να διδάξει το ίδιο. Τόσο κράτησε το Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανόπαιδων στη Θράκη, με εντυπωσιακά αποτελέσματα σε σχέση τόσο με το ποσοστό των παιδιών που τελειώνουν την υποχρεωτική εννιάχρονη εκπαίδευση (από 35% το 2000 σε 80% σήμερα) όσο και γενικότερα με την ένταξή τους στην κοινωνία. Μα τότε γιατί σταμάτησε; Τα καλά πράγματα που γίνονται σ' αυτόν τον τόπο δεν είναι πολλά. Γιατί λοιπόν πυροβολούμε τα πόδια μας; Ψυχή αυτού του προγράμματος ήταν η Θάλεια Δραγώνα και η Αννα Φραγκουδάκη. Συνάντησα την πρώτη στο Καποδιστριακόν, το εστιατόριο του ΕΚΠΑ που στεγάζεται στο κτίριο «Κωστής Παλαμάς», το γνωστό «ροζ κτίριο» της Ακαδημίας. Την τελευταία φορά που της είχα μιλήσει ήταν από την Κομοτηνή, όπου είχε λάβει μέρος σε μια εκδήλωση για το κλείσιμο αυτού του κύκλου. Ήταν παθιασμένη τότε, όπως και τώρα. Μου είπε πόση εθνική υπερηφάνεια αισθάνθηκε με την Κατερίνα Σακελλαροπούλου, ιδίως ακούγοντας την ομιλία της όταν της ανακοινώθηκε η επιλογή της για τη θέση της Προέδρου της Δημοκρατίας. Παρήγγειλε ένα λαβράκι σοτέ, εγώ σολομό. Διάλεξε την πιο υγιεινή σαλάτα που υπήρχε στον κατάλογο. Δεν ήθελε αλκοόλ. Και άρχισε να αναπολεί. «Η Θράκη ήταν πάντα τόπος ειρηνικός. Παρά τις καταπιέσεις, τις διακρίσεις, τους αποκλεισμούς, δεν είχε επιδείξει βία. Ποτέ. Η κατάσταση όμως γινόταν όλο και πιο πνιγηρή. Και αυτό το κατάλαβε το 1990 ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης. Εισηγήθηκε λοιπόν στους αρχηγούς των άλλων κομμάτων της Βουλής και αποφάσισαν ομόφωνα ότι πρέπει ν' αλλάξουν οι σχέσεις κράτους και μειονότητας. Αυτή τη δεκαετία αποφασίστηκαν μέτρα που σταματούσαν μια ανόητη πολιτική - ένα από αυτά ήταν και η συγκρότηση της ομάδας μας. Η Θράκη είχε στα χωριά της Ροδόπης φυλάκια, δεν μπορούσες να πας στο χωράφι σου αν δεν είχες πάσο. Οι άνθρωποι της μειονότητας δεν μπορούσαν να πάρουν άδεια αυτοκινήτου, να καταθέσουν χρήματα στην τράπεζα. Υπήρχε η φαντασίωση ότι έτσι μπορούσες να ελέγξεις τα πράγματα καλύτερα. Όταν όμως οι άνθρωποι είναι καταπιεσμένοι, είναι και πιο χειραγωγούμενοι, πιο οργισμένοι. Για να μπορέσεις να εξασφαλίσεις δημοκρατικούς κανόνες σε οποιαδήποτε κοινωνική ομάδα, ο δρόμος είναι η ενδυνάμωσή τους, να γίνουν δρώντα υποκείμενα. Αν δεν είναι δρώντα υποκείμενα, είναι χειραγωγούμενα. Ο Μητσοτάκης κατάλαβε ότι μπορούσε να γίνει μια έκρηξη. Παρενέβη λοιπόν και μίλησε για ισονομία και ισοπολιτεία». Το 1997 ανέβηκε η ομάδα στη Θράκη. Υπήρχε καχυποψία και από την πλευρά της μειονότητας («ποιοι είναι αυτοί που ήρθαν από την Αθήνα;») και από τους σκληρούς της πλειονότητας, επειδή η ομάδα είχε δουλέψει σε σχολεία με μειονότητες, είχε γράψει και το «Τι είναι η πατρίδα μας; Εθνοκεντρισμός στην εκπαίδευση». Όταν χαλάρωνε η μια πλευρά, αγρίευε η άλλη. Και υπήρχε φυσικά και η εμπλοκή της Τουρκίας. Αλλά ο κόσμος πήγε μαζί τους. Είχαν κάνει κι ένα φιλμάκι, σκηνοθέτης ήταν ο Θάνος Αναστόπουλος, ρωτούσε τι είναι η Θράκη, και όλοι, μέλη της μειονότητας και της πλειονότητας, εξέφραζαν τον ίδιο συναισθηματικό δεσμό με τον τόπο τους. Και λέγαν όλοι, «μυρωδιές, ήχοι, το πρωί που ξυπνάω και βλέπω τη χαμηλή νέφωση». Στην αρχή δεν υπήρχε καν μέρος για να συναντιούνται οι νέοι της μειονότητας με άλλους της πλειονότητας. Κι ένα καφενείο όπου έπαιζαν τάβλι κι έπιναν καφέ το κάψανε τρεις φορές. Σιγά σιγά τα πράγματα άρχισαν να φτιάχνουν. «Η στιγμή που είπα ότι πάμε πλέον καλά, προχωράμε, ήταν μια μέρα που μπήκα στο κέντρο μας στην Ξάνθη. Τα παιδιά έκαναν μάθημα. Και οι μητέρες περιμένοντας είχαν βγάλει το βελονάκι τους και έπλεκαν. Είπα τότε, αν οι μανάδες αισθάνονται τόσο οικείο αυτόν τον χώρο της ελληνικής πολιτείας, έχουμε κερδίσει». Ένα άλλο σπουδαίο επίτευγμα ήταν οι γυναίκες της μειονότητας που έμαθαν ελληνικά. «Εκείνες το ζήτησαν. Αφού έρχεστε και κάνετε μάθημα στα παιδιά μας, είπαν, δεν κάνετε και σε μας; Στην αρχή δεν τις άφηναν οι άντρες τους, έδωσαν μάχη. Έχω μια φωτογραφία που κάνουν το σήμα της νίκης. Και τώρα μας λένε, πού πάτε, γιατί σταματάτε;». «Σεβαστήκαμε τις διαφορετικές ταυτότητες» Αναρωτιέμαι πώς κέρδισε η ομάδα των «πρωτευουσιάνων» την εμπιστοσύνη αυτών των ανθρώπων. Πώς νίκησαν την καχυποψία τους ύστερα από τόσα χρόνια καταπίεσης; «Ήμασταν μια μεγάλη ομάδα πανεπιστημιακών, εκπαιδευτικών, κοινωνικών λειτουργών, εμψυχωτών, όλοι τους αποφασισμένοι να πετύχουν. Κάναμε μαθήματα ελληνικών στα σχολεία τα απογεύματα και τα Σαββατοκύριακα, δημιουργήσαμε κοινοτικά κέντρα που δούλευαν επτά μέρες την εβδομάδα όλον τον χρόνο, τέσσερις κινητές μονάδες επισκέπτονταν καθημερινά τα απομακρυσμένα χωριά, κάναμε καλοκαιρινές κατασκηνώσεις με παιδιά και νέους, μειονότητας και πλειονότητας μαζί, όπου μάθαιναν τη συμβίωση και τη συνεργασία. Σεβαστήκαμε τις διαφορετικές ταυτότητες στη δημιουργία διδακτικών υλικών και βιβλίων, κάνοντας μεικτή επιμόρφωση εκπαιδευτικών από τη μειονότητα και την πλειονότητα, δίνοντας ευκαιρίες στα κορίτσια και τις γυναίκες, δουλέψαμε στο πεδίο σε συνθήκες δύσκολες, ήρθαμε κοντά στην τοπική κοινωνία, και είχαμε μεγάλο πάθος για τη δουλειά που κάναμε. Παράδειγμα, μια από τις τέσσερις κινητές μας μονάδες έφευγε από την Κομοτηνή Κυριακή το χάραμα κάνοντας δυόμισι ώρες ταξίδι στον Έβρο για να κάνει μάθημα στις γυναίκες. Ακόμη και ο ιμάμης σε κάποια χωριά βοηθούσε μετακινώντας το μάθημα του Κορανίου διότι θα κάναμε μάθημα ελληνικών εμείς. Ήταν φορές που μας ανήγγελλε από τον μιναρέ. Τη μεγαλύτερη λαχτάρα την είχαν τα παιδιά. Απολάμβαναν μια μάθηση-παιχνίδι, δημιουργική, με ηλεκτρονικούς υπολογιστές τόσο σπάνιους για τα περισσότερα παιδιά. Τα αποτελέσματα, ποσοτικά και ποιοτικά, είναι εντυπωσιακά». Η Θάλεια είναι ασυγκράτητη, το πιάτο μπροστά της είναι άθικτο. Θα έλεγε κανείς ότι αυτά που έκανε η ομάδα της ήταν τόσο πετυχημένα, ώστε είχαν οικουμενική αποδοχή. Οι ξένοι που παρακολουθούσαν το πρόγραμμα - αφού γινόταν με κοινοτικά κονδύλια - ήταν πράγματι ενθουσιασμένοι. Αλλά ορισμένοι στην Αθήνα ενοχλούνταν. Κι όταν βρέθηκε στο υπουργείο Παιδείας, το 2010, ξέσπασαν εναντίον της. «Εβγαινε στον δρόμο το ΛΑΟΣ και φώναζε "έξω η Δραγώνα από το υπουργείο Παιδείας". Δεν μπόρεσα να το αντέξω και παραιτήθηκα. Ο Καρατζαφέρης καμάρωνε στη Βουλή λέγοντας ότι το κόμμα του κατάφερε να με διώξει. Το υπουργείο είχε άλλωστε ήδη αρχίσει να αποσύρει την εμπιστοσύνη του σε μένα γιατί είχε πολιτικό κόστος».
«Απαραίτητα τα μέτρα ήπιας πολιτικής»
Πάντα υπήρχαν λοιπόν εμπόδια. Διάφοροι πολιτικοί εκπρόσωποι δεν έβλεπαν με καλό μάτι το έργο στη Θράκη. Ωστόσο, παρά τις διαφορές ανάμεσα σε υπουργούς Παιδείας και κόμματα, όλοι στήριζαν την πολιτική ισονομίας και ισοπολιτείας. Και η δυστοκία που υπήρχε στην ανανέωση του προγράμματος εύκολα ή δύσκολα ξεπερνιόταν. «Δεν είχα συναντήσει ποτέ ως τώρα υπουργό που να μην ενδιαφερθεί να καταλάβει. Και πιστεύω ότι τα μέτρα ήπιας πολιτικής, όπως τα έλεγε ο Γιώργος Παπανδρέου, είναι σήμερα πιο απαραίτητα από ποτέ. Πρέπει να κάνουμε ενέσεις συνεχώς, εξέλιξης, δημοκρατίας, φιλίας, ανοιγμάτων. Πρέπει να προετοιμάζουμε την κοινωνία των πολιτών, να υπάρχει διακίνηση ιδεών, να έρχονται κοντά οι άνθρωποι. Άλλωστε το έργο μπορεί να γίνει παράδειγμα. Αυτά που έγιναν στη Θράκη να γίνουν και στη Λάρισα, για παράδειγμα, με τους μετανάστες που μεταφέρονται από τα νησιά. Η κοινωνία είναι έτοιμη να τους φάει ζωντανούς. Και οι αιρετοί δεν βοηθάνε. Πρέπει λοιπόν να εφαρμόσουμε πολυδάπανα μέτρα, που παίρνουν χρόνο. Και χρήμα φυσικά. Η δημοκρατία στοιχίζει. Αλλά δεν γίνεται αλλιώς». Η Δραγώνα πίστευε ανέκαθεν στη σημασία του «από τα κάτω». Όταν ήταν γραμματέας στο υπουργείο, όργωνε όλη την Ελλάδα, πήγαινε στους καταυλισμούς των Ρομά για να βάλει τα παιδιά τους στο σχολείο. Και τα κατάφερνε. «Στην αρχή οι δήμαρχοι φοβόντουσαν, μια πρόεδρος συλλόγου γονέων στη Βέροια, μέλος του ΛΑΟΣ, ήταν πολύ αρνητική. Στο τέλος με ευχαρίστησε, μου ενεχείρισε μάλιστα δώρο κι ένα ταψί ραβανί. Για ν' αλλάξουν νοοτροπίες και προκαταλήψεις, πρέπει το κράτος να κάνει πρωταγωνιστές τις τοπικές κοινωνίες». Το ίδιο έγινε και με ένα άλλο πρόγραμμα στο οποίο δούλεψε με την Άννα Φραγκουδάκη. Συμμετείχαν τέσσερις χώρες: Ισραήλ και Παλαιστινιακή Αρχή, Ελλάδα και Τουρκία. Το θέμα ήταν το ίδιο, η συμβίωση των ανθρώπινων ομάδων που έχει διαιρέσει η ιστορία των εθνών. «Την ανάγκη συνύπαρξης των πολιτισμικών ετεροτήτων την ξέρουμε σε αυτή τη χώρα. Είμαι Ελληνίδα, εγγονή μετανάστη, ο προπάππος μου μετανάστευσε στην Αμερική, και παιδί πρόσφυγα, ο πατέρας μου ήταν πρόσφυγας από τη Σμύρνη. Έχω μέσα μου αυτά τα τραύματα». Κάθε κύκλος όμως έρχεται κάποια στιγμή που κλείνει. Αυτό δεν σημαίνει ότι το έργο πρέπει να σταματήσει. Αντιθέτως, υπάρχουν εκατό λόγοι για να συνεχίσει. Τι θέλουν οι δύο γυναίκες που το κράτησαν επί 22 χρόνια; Να παραδώσουν τη σκυτάλη σε νέους ανθρώπους. Πρέπει να γίνει ένα restart. Ρωτάω τη Θάλεια τι θα έλεγε αν την καλούσε ο Πρωθυπουργός. «Να δημιουργηθεί ένα πειραματικό σχολείο, δίγλωσσο, που να αποτείνεται εξίσου στη μειονότητα και στην πλειονότητα, και να αποτελέσει πείραμα, παράδειγμα πραγματικής συμβίωσης στην εκπαίδευση. Γιατί τα παιδιά που πάνε στο δημόσιο, η ταυτότητά τους, η γλώσσα τους είναι ανύπαρκτη, κι όταν πηγαίνουν στο μειονοτικό σχολείο είναι γκετοποιημένα. Δεν δουλεύει έτσι η εκπαίδευση. Θα μπορούσαμε να είμαστε παράδειγμα στον κόσμο για τη διγλωσσία και τις διαφορετικές ταυτότητες στο σχολείο. Ένας φάρος, σαν τον Καναδά. Έτσι βγήκαν και στην Αμερική τα μαύρα παιδιά από το περιθώριο και την αμάθεια». Το εστιατόριο του πανεπιστημίου είναι πιο πολύβουο απ' ό,τι περίμενα. Τα πιάτα του πάντως είναι πολύ νόστιμα. Ξαφνικά αρχίζει να ακούγεται δυνατή μουσική, κάποιοι φοιτητές κάνουν πρόβα χορού. Κοιτάζω τη συνομιλήτριά μου, το αποκλείω αυτή η γυναίκα να σταματήσει να δουλεύει. Με επιβεβαιώνει. «Από το τέλος Αυγούστου είμαι συνταξιούχος. Αλλά κάνω συνεχώς σχέδια. Κάνω αιτήσεις σε διάφορα ερευνητικά προγράμματα, διεθνικά και πολυπολιτισμικά. Δεν έχω κουραστεί. Κάνω μάθημα στο πανεπιστήμιο αμισθί. Ο τίτλος είναι Ταυτότητες και Ομάδες, όταν το ψυχικό συναντά το κοινωνικό. Το μάθημα με ενθουσιάζει και είναι μεγάλη ανταμοιβή η ανταπόκριση των φοιτητών. Συνεργάζομαι επίσης με τον Δήμο Αθηναίων για την ένταξη των προσφύγων. Είναι ένα σύνθετο πρόγραμμα, κι αυτό ακριβό φυσικά. Αλλά αυτές οι προσπάθειες πρέπει να πολλαπλασιάζονται σαν τα μανιτάρια».
«Στην πολιτική βρέθηκα από σπόντα»
Ρωτάω τη Θάλεια αν δηλώνει αριστερή ή αν έχει πάψει να πιστεύει στις ετικέτες. «Δεν δηλώνω τίποτα. Δεν θήτευσα ποτέ στην Αριστερά, αν και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι κάποιες ιδέες της Αριστεράς με γοητεύουν. Παντρεύτηκα 19 ετών και στα είκοσι ήμουν φοιτήτρια και μαμά, δεν είχα καμιά πολιτική δράση. Ποτέ. Ύστερα έκανα τη διατριβή μου, πήγα στα Γιάννινα, στο πανεπιστήμιο, ως ειδική επιστήμων, μετά επίκουρη, το 1970 ήρθα στην Αθήνα. Στην πολιτική βρέθηκα από σπόντα, με πρότεινε ο Παπανδρέου, είπα να το δοκιμάσω, και μετά κατάλαβα ότι δεν είναι για μένα η πολιτική. Είμαι άνθρωπος της δράσης και με παθιάζει να παρεμβαίνω, αλλά σε πεδία και σε κλίμακα τέτοια που να μπορώ να δω την αλλαγή». Κλείνω το μαγνητόφωνο, αλλά θέλει κάτι ακόμη να πει. «Δύο άνθρωποι με διαμόρφωσαν. Ο ένας ήταν ο Σπύρος Δοξιάδης. Και ο άλλος, η Άννα, που μου άλλαξε εντελώς τον προσανατολισμό. Τα κάναμε όλα μαζί. Πιστεύω πολύ στη δύναμη της ομάδας. Δεν μπορείς να κάνεις τίποτα μόνος σου. Αν δεν μοιραστείς, αν δεν στριμωχτείς... Πρέπει να βάζεις συνεχώς τις ιδέες σου σε κοινή δοκιμασία, μέσα από το βλέμμα των άλλων, μέσα από τον λόγο τους διαμορφώνεται κι ο δικός σου. Ο μοναχικός πανεπιστημιακός είναι ένα μοντέλο που δεν μου ταιριάζει. Γι' αυτό και μπήκα στην πολιτική. Αλλά κατάλαβα ότι δεν ήταν για μένα. Φυσικά με άλλαξε και η ψυχανάλυση, χρόνια πολλά στο ντιβάνι...». Τι διαβάζεις αυτές τις μέρες, Θάλεια; «Ένα βιβλίο της Ετέλ Αντνάν, το Σιττ Μαρί Ροζ. Μιλάει για τον εμφύλιο του Λιβάνου». Και ποια ταινία είδες τελευταία; «Το "1917". Δεν μ' άρεσε. Γυρισμένη άψογα, αλλά τη βρήκα υπερβολική. Λίγο σαν Τζέιμς Μποντ...». Όπως αποδείχθηκε την περασμένη Κυριακή, η Ακαδημία των Όσκαρ συμφωνεί μαζί της.
*Δημοσιεύτηκε στα "Νέα" στις 15/2/2020.
Με εξαιρετικά προσεκτικά, σχεδόν διστακτικά βήματα προχωράει η Κυβέρνηση Μητσοτάκη στην προσπάθεια να διαμορφώσει ένα νέο πλαίσιο οικονομικής πολιτικής που θα την οδηγήσει – κι εμάς μαζί – στην διάρκεια της θητείας της, όση διάρκεια της επιτρέψει η γενικότερη συγκυρία. (ΕλληνοΤουρκικά, Προσφυγικό/ Μεταναστευτικό: αυτά καθορίζουν την συγκυρία). Για μιαν ακόμη φορά «όλα θα κριθούν στην Ευρώπη» - αλλά... ποιαν Ευρώπη;
Όπως και στο κρίσιμο για την συνοχή και ανθεκτικότητα όχι απλώς του πολιτικού συστήματος, αλλά της ίδιας της κοινωνίας Προσφυγικό/Μεταναστευτικό. όπου όλα θα κριθούν από τις ηρωικές προσπάθειες του Γιώργου Κουμουτσάκου να πείσει τους Ευρωπαίους ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να σηκώσει το βάρος που την απειλεί χωρίς ουσιαστικότερη συμμετοχή της «Ευρώπης» (και όχι από τους σχεδιασμούς στρατοπέδων Μηταράκη και τους πλωτούς φράχτες, ούτε από τις φυλάξεις Χρυσοχοϊδη), έτσι και στο μέτωπο της οικονομίας όλα θα κριθούν από το πώς ο Χρήστος Σταϊκούρας και ο Μιχάλης Αργυρού θα πείσουν τις Βρυξέλλες και το Eurogroup ότι το Μεσοπρόθεσμο που τώρα χτίζεται και «βλέπει» σε ορίζοντα 2024 δικαιούται να πετύχει χαμηλότερα πρωτογενή πλεονάσματα/να αποκτήσει δημοσιονομικό χώρο για να φύγει μπροστά η ανάπτυξη (και όχι από το πόσο εύγλωττα/δυναμικά θα επικαλείται ο Άδωνις Γεωργιάδης τις θεότητες της ως άνω ανάπτυξης, ή από το πόσο ο Γιάννης Βρούτσης θα τροφοδοτεί τις προσδοκίες για αυξήσεις στις συντάξεις).
Όλα θα κριθούν στην Ευρώπη – αλλά ποια Ευρώπη; Προτού μπούμε, πάντως, στην νέα στενωπό που μας προκύπτει με τα αποσταθεροποιητικά γεγονότα στην πολιτική σκηνή της Γερμανίας (διότι όποιος λέει «Ευρώπη», Γερμανία εννοεί! – όσο κι αν αυτό είναι δύσπεπτο), μια στάση στα περί πρωτογενούς πλεονάσματος/δημοσιονομικού χώρου. Την περασμένη εβδομάδα, με την ευκαιρία της παρουσίασης δυο βιβλίων – «Ταξίδι του Οδυσσέα» του Μπομπ Τράα (στις Εκδόσεις economia) και «Ζήτημα εθνικής επιβίωσης» των Κωνστ. Γάτσιου-Δημ. Ιωάννου (στις Εκδόσεις Κριτική) – προσεγγίστηκε ξανά η ίδια η σκοπιμότητα των υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων, ή αντιστρόφως της επιδίωξης ως βασικού πολιτικού στόχου μεγαλύτερου δημοσιονομικού χώρου. Και στην μεν παρουσίαση Τράα, του επί χρόνια resident του ΔΝΤ στην Αθήνα, τόσο ο ίδιος όσο και η Μιράντα Ξαφά (αναμενόμενο) αλλά και ο Βασίλης Ράπανος τοποθετήθηκαν με επιφυλακτικότητα για το πόσο σοφό θα ήταν – ακριβώς τώρα, που η διαχείριση του Ελληνικού χρέους περνάει στις αγορές (το 10ετές πάει για αποδόσεις 1%...) και η αξιοπιστία της οικονομικής πολιτικής θα κρίνεται σε μόνιμη βάση από τον άγαρμπο αυτό κριτή – να επιδιωχθεί ως βασικός στόχος ένα rollback των πλεονασμάτων. Ανάλογη προσέγγιση είχε και ο Γιώργος Χουλιαράκης, φαινομενικά απροσδόκητο αυτό, στην παρουσίαση Γάτσιου/Ιωάννου, εξηγώντας επιπρόσθετα πόσο σημαντικό ήταν το ότι στην Ελληνική οικονομία – υπό την δυσάρεστη, βέβαια, πίεση των Μνημονίων και την ανοίκεια της Τρόικας – έχει πλέον εγκατασταθεί εσωτερική δημοσιονομική δυναμική πλεονασμάτων, που δρομολογεί αλλιώς την όποια ανάπτυξη (με βάση σταθερότητα, όχι ενέσεις δανεισμού: οι ίδιες οι αγορές θα θέτουν όρια) αλλά και θα δείξει στην πράξη ότι το χρέος έχει γίνει εξυπηρετήσιιμο/βιώσιμο και χωρίς το δεκανίκι των «εταίρων». Βέβαια, ο συμπαρουσιάζων Γιάννης Στουρνάρας επιμένει ότι η ανάπτυξη βοηθάει περισσότερο από την δημιουργία πλεονασμάτων και σε επίπεδο μείωση του χρέους.
Λέγαμε παραπάνω ότι, στο μέτωπο των πλεονασμάτων, η Κυβέρνηση/ο Χρ. Σταϊκούρας προχωράει με προσεκτικά βήματα: συλλέγει υποστηρικτικές τοποθετήσεις τύπου Εμμανουέλ Μακρόν ή Πάολο Τζεντιλόνι, αλλά δεν θέτει ευθέως ζήτημα μείωσης του στόχου 3,5% του ΑΕΠ στα πρωτογενή στο Eurogroup. Ακόμη και το κυοφορούμενο Μεσοπρόθεσμο, μας το υπόσχονται σε δυο εκδοχές/σενάρια (εμπρός στον δρόμο που χάραξε ο Ευκλείδης Τσακαλώτος): ένα με ευρύτερο δημοσιονομικό χώρο για το 2021-22, και ευελιξία για την συνέχεια. ένα με μηδενικές αλλαγές στα πρωτογενή, αλλά με επίτευξη τέτοιων ρυθμών ανάπτυξης (2,8% τουλάχιστον) και τέτοια επιβράβευση στις αγορές, που να επιτρέπει δημοσιονομική χαλάρωση μέσα από την διαφορετική ανάγνωση της βιωσιμότητας του χρέους. Όπως η Ελληνική πλευρά έχει τις μηχανές στο «πρόσω αργά» - σε ποιο Eurogroup θα τεθεί ευθέως το θέμα; - έτσι και οι Ευρωπαίοι κάνουν τις μηχανές σε «κράτει» - πότε θα έχουμε την νέα DSA, την ανάλυση βιωσιμότητας του χρέους κατ' αυτούς; (Ανάλογη διστακτικότητα και από ΔΝΤ).
Εκεί ακριβώς, επέπεσε η ταραχή που αλλάζει το πολιτικό σκηνικό στην Γερμανία. Υπό την πίεση του υπερσυντηρητικού AfD, οι Χριστιανοδημοκράτες τείνουν να μετακινηθούν από κεντροδεξιά, δεξιότερα (άνθρωπος του ημετέρου Σώϋμπλε ο πιθανός διάδοχος της διαδόχου Μέρκελ Φρήντριχ Μέρτς). Άντε, τώρα, να διαπραγματεύεσαι χαμηλότερα πρωτογενή, ή ευέλικτα ANFAs/SMPs.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 15/2/2020.
Ας ξεκινήσουμε με την – εντελώς πρόσφατη – περιπέτεια του ατυχούς, εν προκειμένω, Αδώνιδος Γεωργιάδη όταν αναφέρθηκε στο θέμα της λήξης της προστασίας της πρώτης κατοικίας από 1ης Μαΐου. Δεν φυλάχτηκε ο , πολύπειρος ωστόσο, Άδωνις και η τοποθέτησή του – ότι η απόλυτη προστασία της πρώτης κατοικίας (που παύει τότε μετά την τετράμηνη παράταση της ισχύος του ν. 4605/19) είναι ζημιογόνα για την οικονομία – επιδεχόταν, όπως απεδείχθη, αποσπασματική απόδοση. Οπότε βρέθηκε ο αρμόδιος εν μέρει υπουργός να θεωρείται υπέρ της προοπτικής επίσπευσης των πλειστηριασμών μετά απ' αυτό το χρονικό διάστημα – και είναι γνωστό ότι, ήδη, με την μεταβίβαση οφειλών που εμπλέκουν (και) πρώτη κατοικία οι εταιρείες διαχείρισης και αναζήτησης οφειλών («κοράκια» κατά την διατύπωση των πιστών τηλεπαραθύρων) η προοπτική έντασης των πλειστηριασμών από την άνοιξη («τσουνάμι πλειστηριασμών», πάλι κατά τα τηλεπαράθυρα) γίνεται πολύ συγκεκριμένη. Όταν ακολούθησαν διευκρινήσεις – τού ίδιου, του Κυβερνητικού Εκπροσώπου κλπ – η (πολιτική) ζημιά είχε γίνει: από ΣΥΡΙΖΑ αλλά και ΚΙΝΑΛ/ΠΑΣΟΚ κατακεραυνώθηκε για κοινωνική αναλγησία, κυρίως όμως δόθηκε μια ακόμη ευκαιρία για de facto προσέγγιση της Αξιωματικής με την Ελάσσονα Αντιπολίτευση στις επικριτικές/καταδικαστικές δηλώσεις σ' αυτό το θέμα. Ενώ και ΚΚΕ και ΜΕΡΑ25 προσήλθαν επίσης.
«Η θηλιά των τραπεζών και των funds σφίγγει γύρω από εκατοντάδες χιλιάδες νοικοκυριά», «πολιτικές θέσεις και πρακτικές που εκπορεύονται από την Τρόικα, με μεγάλο ζήλο υλοποιούνται από κυνικούς υπουργούς-εντολοδόχους», «φτιάχνετε κλίμα και διαφημίζετε το τι θα συμβεί μετά τον Απρίλιο», «δεν θα αφήσουμε την Κυβέρνηση να γυρίσει στις μνημονιακές πολιτικές, να υλοποιήσει όσα ζητούσαν οι πιο ακραίοι κύκλοι των δανειστών». Δύσκολα θα διακρίνει ποιος πολιτικός χώρος εξέπεμψε ποιο από τα παραπάνω. (Για να διευκολύνουμε: κατά σειράν είναι ΚΚΕ, ΜΕΡΑ25, ΚΙΝΑΛ, ΣΥΡΙΖΑ...).
Ασφαλώς και δεν είχε άγνοια κινδύνου ο Άδωνις Γεωργιάδης γι αυτό τον αναφέραμε ως πολύπειρο, αλλά και ατυχή. Γνωρίζει (η δημοσιότητα είναι πλήρης σχετικά με το τι βρίσκεται μπροστά μας) ότι όταν ολοκληρωθούν και οι εορτασμοί για την Πρωτομαγιά του 2020, θα ξημερώσει – αν δεν υπάρξει βέβαια άλλη μια αναβολή... - μια νέα κατάσταση για τους οφειλέτες των οποίων εμπλέκεται πρώτη κατοικία. Δεν είναι άλλωστε κρυφό – η διαφάνεια με την οποία λειτουργεί η Γενική Γραμματεία Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους υπό τον Φώτη Κουρμούση είναι υποδειγματική – ότι τέλη 2019, ενώ είχαν μπει στην σχετική πλατφόρμα κάπου 60.000 ενδιαφερόμενοι και είχαν ξεκινήσει διαδικασία αίτησης σχεδόν 38.000, λιγότερες από 1.300 αιτήσεις είχαν υποβληθεί. Και το πράγμα χειροτερεύει: 315 προτάσεις ρύθμισης είχαν δοθεί από τις τράπεζες, διψήφιος μόλις αριθμός είχε οριστικοποιηθεί. (Και να σκεφτεί κανείς ότι η χαρτούρα της υποβολής έχει ελαφρυνθεί πρωτοφανώς. Και ότι υπάρχει και κρατική επιδότηση κατά την ρύθμιση).
Πάμε τώρα και στην μετάβαση από το καθεστώς της ρύθμισης καθυστερούμενων οφειλών προς το Δημόσιο, δηλαδή από το ιδιαίτερα ευνοϊκό καθεστώς των 120 δόσεων: εντάχθηκαν κάπου 750.000 οφειλέτες, ρυθμίζοντας 7 δις ευρώ σε οφειλές. Δεν είναι αμελητέο, δεν είναι όμως και πάνω από 20% των εισπράξιμων καθυστερούμενων οφειλών το ποσό, λιγότερο από 7% του υποκριτικά καταγραφόμενου ύψους των συνολικά 105 δις ευρώ. Μετάβαση στο τωρινό, πάγιο, καθεστώς ρύθμισης σε 24 δόσεις για τις τακτικές οφειλές (ΦΠΑ, φόρος εισοδήματος) και σε 48 δόσεις για τις έκτακτες (πρόστιμα, κληρονομίες). Η αλήθεια είναι ότι οι «120 δόσεις» ήταν «έως 120 δόσεις» με βάση εισοδηματικά κριτήρια και ύψος οφειλής κατά τον ν. 4611/19 – όμως ούτως ή άλλως τώρα έρχεται ένα «σφίξιμο» των λουριών. Το καλό με την υπόθεση της πάγιας ρύθμισης είναι ότι... δεν προσωποποιείται, όπως επικεντρώθηκε περί το πρόσωπο του Α. Γεωργιάδη η συζήτηση τους πλειστηριασμούς. Όμως από και με πάγια ρύθμιση υπάρχουν ακόμη προβλήματα: κύριο, το ότι δεν είναι ξεκάθαρο το πόσο φέρνει ξεπάγωμα λογαριασμών άμα έχει χαθεί προηγούμενη ρύθμιση. Κατά τα άλλα, από την αντίστοιχη ρύθμιση 120 δόσεων προς Ασφαλιστικά Ταμεία, σε 80.000 περιπτώσεις «χάθηκε» η ρύθμιση κι ας είναι εδώ ισχυρό το κίνητρο να πάρει κανείς την σύνταξή του...
Όλα αυτά γνωστά στον Άδωνι Γεωργιάδη. Όπως γνωστό και ότι, όταν ξεκινήσει αληθινά κύμα πλειστηριασμών – και η οπτικοποιημένη σκηνή δεν θα είναι πια έξω από τα συμβολαιογραφεία ή τα δικαστήρια, αλλά στις γειτονιές άμα λειτουργήσουν εξώσεις: ρωτήστε τους Ισπανούς!... - το πολιτικό τράνταγμα θα είναι βαρύ. Αυτό πήγε να προλάβει: δεν είναι τι λέγεται, αλλά το τι θα γίνει εκείνο που μετράει.
Και πού να ξεκινήσει, στα σοβαρά, η συζήτηση για το Ασφαλιστικό Βρούτση...
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 9/2/2020.
Είναι πασιφανές ότι οι διακρατικές σχέσεις στη νοτιοανατολική Μεσόγειο βρίσκονται σε ένταση και αναβρασμό. Πέραν των νέων διεθνών παραμέτρων, χρήζουν ανάλυσης και τα έντονα εθνικά και διμερή ζητήματα. Η τελευταία δεκαετία προσέθεσε κι άλλα προβλήματα στην περιοχή, οι διακρατικές σχέσεις έχουν χειροτερεύσει λόγω ισχυρών ανταγωνισμών. Χωρίς να ξεχνούμε την βαθιά επιθυμία στην περιοχή για δημοκρατία και ευημερία, δεν πρέπει να υποτιμούμε την ενδημική εσωτερική αστάθεια. Μικρά και μεγάλα κράτη, αδύνατες και ισχυρές χώρες, πρώην αυτοκρατορίες και πρώην αποικίες, κοινό αλλά φορτισμένο παρελθόν, όλα συνυπάρχουν σε αυτή την ιστορική κοιτίδα θρησκειών και πολιτισμών.
Οι διακρατικές σχέσεις δεν έχουν βρει μια πάγια και ειρηνική διευθέτηση. Αιγιαλίτιδα ζώνη, καθορισμός των ΑΟΖ, διέλευση αγωγών ενέργειας, έλεγχος του νερού, έρευνες για φυσικό αέριο, προστασία του περιβάλλοντος. Το κυπριακό και το παλαιστινιακό πρόβλημα είναι πάντοτε πηγές έντασης και απειλών, ενώ η κατάσταση της Συρίας είναι απερίγραπτη. Η κατάσταση όπως έχει σήμερα είναι απρόβλεπτη, συγκρουσιακή κι εγκυμονεί πολλούς κινδύνους. Χρειάζεται σαφώς αλλαγή προσέγγισης, αλλαγή μεθόδου. Πολυσχιδείς συνεργασίες διμερούς ή και πολυμερούς υφής, είναι θέματα που πρέπει να λυθούν με γνώμονα το διεθνές δίκαιο και με στόχο την περιφερειακή συνεργασία για την διασφάλιση της ειρήνης. Η κρίση στην Λιβύη και η εμπλοκή πολλών χωρών, είναι ένα άλλο επείγον ζήτημα που αναδεικνύει την ανάγκη της περιφερειακής προσέγγισης. Η πρόσφατη συνάντηση των τεσσάρων Υπουργών Εξωτερικών στο Κάϊρο ήταν σαφής και στο τελικό ανακοινωθέν αναφέρεται ότι "το μνημόνιο συμφωνίας Τουρκίας-Λιβύης που υπονοεί την οριοθέτηση των θαλάσσιων δικαιοδοσιών στη Μεσόγειο Θάλασσα παραβιάζει τα κυριαρχικά δικαιώματα τρίτων κρατών, δεν συμμορφώνεται με το δίκαιο της θάλασσας και δεν μπορεί να παράγει έννομες συνέπειες. Επιπλέον, οι Υπουργοί επανέλαβαν την ανάγκη πλήρους σεβασμού της κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων όλων των κρατών στις θαλάσσιες ζώνες τους στη Μεσόγειο."
Η μεσογειακή διάσταση της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι δεδομένη. Κύπρος, Ελλάδα, Μάλτα, Κροατία, Σλοβενία, Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο, ενώ τα συμφέροντα πολλών κρατών που δεν έχουν άμεση πρόσβαση στη Μεσόγειο δεν είναι αμελητέα. Τόσο η οριοθέτηση των εξωτερικών θαλασσίων συνόρων των κρατών-μελών και συνεπώς και της ΕΕ, όσο και η αποτελεσματική προστασία τους (ασφάλεια, έλεγχος, επιτήρηση, αλλά και ευθύνη παροχής βοήθειας) προϋποθέτουν πρωτοβουλίες στις οποίες θα συμμετέχουν τα σημερινά μεσογειακά κράτη-μέλη καθώς και οι υποψήφιες προς ένταξη στην ΕΕ χώρες. Χώρες όπως η Αλβανία, το Μαυροβούνιο, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη και η Τουρκία, έχουν κάθε συμφέρον να συμμετέχουν σε μια τέτοια πρωτοβουλία, αφού δεσμεύονται από τις συμφωνίες με την ΕΕ για σεβασμό του διεθνούς δικαίου και τις σχέσεις καλής γειτονίας. Η λειτουργία της Τελωνειακής Ενωσης ΕΕ-Τουρκίας στηρίζεται σαφώς σε αυτές τις αρχές και αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο επίλυσης των ζητημάτων. Οι πρόσφατες τουρκικές πρωτοβουλίες και η συμφωνία της Τουρκίας με την κυβέρνηση της Λιβύης για τον καθορισμό των ΑΟΖ, κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου, θέτουν σε κίνδυνο τα συμφέροντα πολλών χωρών της περιοχής και καθιστούν αναγκαία μια συνολική, ρύθμιση των σχετικών ζητημάτων.
Για την εκδήλωση ωστόσο μιας περιφερειακής πρωτοβουλίας επίλυσης των διαφορών, απαιτείται η συμμετοχή και η συνεργασία όλων ανεξαιρέτως των κρατών. Η πρωτοβουλία αυτή χρειάζεται κατάλληλη προετοιμασία, αλλά είναι προφανές ότι η αδράνεια και η αυξανόμενη ένταση δεν λειτουργεί υπέρ της σταθερότητας και της ειρήνης. Αυτό είναι μια σημαντική πρόκληση για την Ευρωπαϊκή Ενωση στο νέο της ξεκίνημα. Είναι εφικτό ένα ευρω-μεσογειακό σύμφωνο ειρήνης με αποδεκτούς κανόνες και αρχές, με βάση το διεθνές δίκαιο για μια ειρηνική διευθέτηση των ζητημάτων. Το κοινό ευρω-μεσογειακό μέλλον περνά μέσα από την πραγμάτωση αυτού του ονείρου και ανοίγει προοπτικές συνεργασίας σε πολλούς τομείς, παρά τις απογοητεύσεις του παρελθόντος. Το κλειδί είναι ισότιμη συμμετοχή όλων στην κοινή προσπάθεια και η ασφαλής βάση είναι ο απόλυτος σεβασμός του διεθνούς δικαίου. Απαιτούνται οπωσδήποτε συνέργειες μεταξύ των υφισταμένων ευρωπαϊκών πολιτικών και οργανισμών, επανακαθορισμός προτεραιοτήτων και συσχέτιση μεταξύ στρατηγικών στόχων και διαθέσιμων οικονομικών μέσων.
Η διεθνής εμπειρία και νομολογία, το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο και ειδικά το δίκαιο της θάλασσας, ο ΟΗΕ και η ανάγκη διατήρησης της ειρήνης είναι τα κύρια στοιχεία για την ανάληψη μιας τέτοιας υψηλής πρωτοβουλίας. Οι επιπτώσεις μιας τέτοιας κίνησης θα είναι λυτρωτικές και οι εντάσεις θα μειωθούν. Το προηγούμενο του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ, OSCE) μπορεί να είναι πολύ χρήσιμο, παρά την αλλαγή των δεδομένων. Ενας Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Συνεργασία στην Μεσόγειο (ΟΑΣΜ, OSCM) θα είναι χρήσιμο διεθνές πλαίσιο για όλες τις χώρες της περιοχής, αλλά και τις άλλες δυνάμεις ή οργανισμούς που εμπλέκονται λόγω ειδικών συμφερόντων και θεμάτων (π.χ. ελεύθερη ναυσιπλοϊα, κλιματική αλλαγή, μεταναστευτικό, αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, ναρκωτικά, διακίνηση όπλων, κοκ).
Μια αντίστοιχη Διάσκεψη και μια Τελική Πράξη για την Ειρήνη στη Μεσόγειο, όπως έγινε παρά τις μεγάλες δυσκολίες το 1975 στο Ελσίνκι, είναι εφικτή. Αντίστοιχοι μηχανισμοί επίλυσης των διαφορών μπορούν να λειτουργήσουν ή και να βελτιωθούν με βάση την αποκτηθείσα εμπειρία, η οποία αφορά και την Μεσόγειο (πχ Διάσκεψη του ΟΑΣΕ για τη Μεσόγειο του 2018 με ενδιαφέρουσα θεματολογία, βλ. ετήσια έκθεση για το 2018 https://www.osce.org/annual-report/2018). Από το Μαρόκο μέχρι τη Συρία κι από το Ισραήλ μέχρι την Πορτογαλία, όλοι έχουν συμφέροντα, όλοι μπορούν να ελπίζουν. Χρειάζεται θέληση, εργασία, εμπιστοσύνη, ειλικρίνεια, επιμονή. Η Μεσόγειος. λίκνο των μεγάλων πολιτισμών, μπορεί και πρέπει να γίνει μια θάλασσα που ενώνει, πρωτίστως με συνεργασία για πρόληψη των συγκρούσεων και παράλληλα με στέρεες βάσεις για μια βιώσιμη ευημερία.
Ιδού η πρόκληση για την ΕΕ και για όλα τα κράτη της περιοχής, ιδιαίτερα σήμερα, μετά την εμπειρία της Διάσκεψης του Βερολίνου για τη Λιβύη. Σε ένα τέτοιο διεθνές φόρουμ όλα συσχετίζονται και συζητούνται, όλα δοκιμάζονται και όλα κρίνονται. Διπλωματικές σχέσεις, επίσημες και άτυπες συνεργασίες, χρήση βέλτιστων πρακτικών για αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων, όλα είναι θετικά. Μετρά πρωτίστως η δύναμη των επιχειρημάτων, οι συνεργασίες, οι λογικές προτάσεις. Ολοι έχουν να κερδίσουν, εφόσον στόχος είναι η εδραίωση της ειρήνης. Κι αφού έγινε κάτι σημαντικό τότε, μεσούντος του ψυχρού πολέμου, γιατί να μην γίνει κάτι ανάλογο τώρα; Εξάλλου οι μεσογειακές χώρες θα έχουν έτσι έναν σταθερό μηχανισμό επίλυσης των διαφορών με τη δική τους εθνική συμμετοχή, χωρίς έξωθεν επεμβάσεις και χωρίς μεθοδεύσεις παλιών εποχών.
Η διασφάλιση της ειρήνης απαιτεί προσπάθειες, επιμονή, όραμα. Οπως έγραψε σε πρόσφατο άρθρο του στο PROJECT SYNDICATE (βλ. ΤΑ ΝΕΑ 4-5 Ιαν. 2020) ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Κορέας Moon Jae-in "η ειρήνη δεν είναι κατάσταση ηρεμίας. Η ειρήνη μπορεί να έλθει μέσα από τον διάλογο και πολλές συναντήσεις, με την ανάληψη τολμηρής δράσης που κάνει το αδύνατο δυνατό και με τη διαρκή αναζήτηση των λόγων που την καθιστούν προτιμότερη".
Ο καθηγητής κ. Γιάννης Βούλγαρης ειδικότερα γράφει στα ΝΕΑ (25-26 Ιαν. 2020) στο άρθρο του "Σε ποιά Δύση θα ανήκουμε;": "Και για μια άλλη φορά το κεντρικό διακύβευμα είναι η γεωπολιτική ισχυροποίηση της Ευρώπης, ζήτημα υπαρξιακό πλέον. Σε αυτό η Ελλάδα πρέπει να συνεισφέρει όχι σαν επαίτης προστασίας, αλλά σαν συνδιαμορφωτής μιας νέας πολιτικής παρουσίας της Ευρώπης στην Μεσόγειο".
Η Ευρώπη μπορεί να αναλάβει τώρα μια τέτοια πρωτοβουλία. Θέληση και στόχευση χρειάζονται.
*Δημοσιεύτηκε στο metarithmisi.gr στις 27/1/2020.
Παρά τα φώτα της σκηνής που στράφηκαν στην επίσκεψη Μητσοτάκη στο Παρίσι, σε αναζήτηση – πέραν των γεωπολιτικών ερεισμάτων – «γαλλικού κλειδιού» για τα πρωτογενή πλεονάσματα και των παραδοσιακών επενδυτικών προσδοκιών, θα σταθούμε στην πραγματικά σημαδιακή έκδοση του 15ετους ομολόγου, του πρώτου Ελληνικού χαρτιού που δέχθηκαν οι διεθνείς αγορές να σηκώσουν μετά από έντεκα χρόνια «έκλειψης» της Ελλάδας. Χωρίς ασπίδα προστασίας των διαδοχικών μέτρων Eurogroup (η λήξη του 15ετούς είναι Φεβρουαρίου 2035, ενώ το 2032 μας τελειώνει η βεβαιωμένη βιωσιμότητα του χρέους) και με την δικαιολογημένα υπερήφανη διατύπωση του υπευθύνου του ΟΔΔΗΧ Δημήτρη Τσάκωνα, δανεική από τις ημέρες Ομπάμα, «Yes we can!». Το γεγονός ότι με το 15ετές αντλήθηκαν 2,5 δις ευρώ (από υπερεπταπλάσιες προσφορές) στο 1,875% (κάτω από το συμβολικά σημαντικό 2%), με κατεύθυνση την μείωση της εξάρτησης από έντοκα γραμμάτια – πράγμα που θα δώσει και πρόσθετες δυνατότητες στις συστημικές τράπεζες – ας καταγραφεί ως πραγματική διεκδίκηση της κανονικότητας, πέραν ωραιολογιών.
Η «θετική όσμωση» με την οποία η έκδοση του 15ετους βελτίωσε τις αποδόσεις και του 10ετους (μέχρι και σε 1,165%, ενώ είχε κολλήσει γύρω στο 1,3%) και του 5ετούς σαφώς κάτω από το 0,5%, στο 0,335% δημιουργεί μια συνολική έλξη για όποιον κοιτάξει προς Ελλάδα. Προσοχή βέβαια: όλα αυτά τα ωραία σε μιαν αγορά που παραμένει «εξαιρετικά ρηχή και εύκολα επηρεάσιμη» – όμως, σ' αυτήν την φάση, στα θετικά.
Καθώς όλοι έδειξαν πρόθυμοι να συνδυάσουν την πετυχημένη έξοδο με 15ετές με την προ εβδομάδας αναβάθμιση από την Fitch – που μας έχει στην καλύτερη βαθμίδα αξιολόγησης από τις rating agencies – ας σταθούμε λίγο περισσότερο στην δική της συλλογιστική. Πρώτα-πρώτα, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να συγκριθεί η τωρινή της επιχειρηματολογία με την προ έτους διατύπωση επιφυλάξεων (τέλη Φεβρουαρίου του 2019) που είχε θεωρήσει ότι θα μπορούσε η Ελλάδα να ξαναβρεθεί «σε βαθιά κρίση της οικονομίας της». όμως περισσότερο είχε προβληματίσει ο λόγος εκείνης της στάσης: έβλεπε η ανάλυσή της «πρόβλημα με τα υψηλά μη-εξυπηρετούμενα ανοίγματα των τραπεζών», αλλά και με τις επικρεμάμενες δικαστικές αποφάσεις «για αναδρομικά των συνταξιούχων και των δημοσίων υπαλλήλων». Από δίπλα και μια γενική αμφιθυμία για τα δημοσιονομικά 2019-20, αλλά και την «αναιμική» μεσοπρόθεσμη τάση της ανάπτυξης (στο 1,2%).
Η Fitch δεν «ωρίμασε» απότομα: τον Αύγουστο του 2019 είχε χαρίσει στην Ελλάδα τουλάχιστον θετική προοπτική/outlook, παραμένοντας στις «αδύναμες μεσοπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης». Αυτή διέψευσε ευχάριστα τώρα και καταγράφοντας υπεραπόδοση των πρωτογενών πλεονασμάτων, αλλά και δεχόμενη «ενίσχυση του ΑΕΠ για το 2019 κατά 2,2% από 1,9% του 2018, και μάλιστα εντός δύσκολου εξωτερικού περιβάλλοντος». Μ' αυτήν την βάση, μίλησε πλέον για στόχο 2,5% για το 2020-21, αν και κράτησε επιφυλάξεις για τις επενδυτικές προοπτικές, όμως με επιβράδυνση της ανάπτυξης «στο 1,2% μέχρι το 2027». Για τις τράπεζες και την απειλή των αναδρομικών, σαφώς λιγότερα...
Περνώντας, τώρα, από τις προσεγγίσεις των οίκων αξιολόγησης στον «επίσημο τομέα» αξίζει να ξαναδεί κανείς το περισσότερο-παρά-ποτέ διεκπεραιωτικό και ατάραχο ύφος της δήλωσης των επικεφαλής των Θεσμών (δηλαδή της υπό την μετονομασία λόγω Βαρουφάκη, Τρόικας...) μετά το πέρασμά της την προηγούμενη εβδομάδα από την Αθήνα για την 5η μεταΜνημονιακή αξιολόγηση: «Η αποστολή είχε παραγωγικές συζητήσεις για την κατάσταση, την πρόοδο που έχει πραγματοποιηθεί αλλά και για τις βασικές προκλήσεις τις οποίες συνεχίζει να αντιμετωπίζει η χώρα». Και να συγκρίνει την έκκληση του υπουργού Ανάπτυξης και Επενδύσεων Αδώνιδος Γεωργιάδη (στα καθοδηγητικά πρωϊνάδικα της τηλεόρασης, όταν αυτά δεν μονοπωλούνται από το Ασφαλιστικό) «ο κόσμος να ρυθμίσει τα δάνειά του μέχρι 30ης Απριλίου [...] δεν θέλω να δω τον κόσμο να χάνει τα σπίτια του άδικα». Αλλά και με την συνεχιζόμενη αγχώδη προσπάθεια του υπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων Γιάννη Βρούτση να δείξει – στα ίδια καθοδηγητικά πρωϊνάδικα – πόσο το Ασφαλιστικό θα μπει σε νέα τροχιά («βιωσιμότητας μέχρι το 2070») με βελτίωση των συντάξεων και με μείωση των εισφορών και με αναδρομικά. θα φροντίσει γι αυτό ο Προϋπολογισμός.
Τι βλέπουμε; Ότι όχι μόνον η Ελλάδα του 2020 κινείται εκτός Μνημονίων, αλλά και ότι ανακτά παλιότερα αντανακλαστικά. Και οι «εταίροι» της χώρας, παρομοίως: αν έχουν επιφυλάξεις, τις κρατούν για τον εαυτό τους.
Πίσω στην Τρόικα/τους Θεσμούς: «Στενός διάλογος σχετικά με τις προτεραιότητες και τις προκλήσεις της οικονομικής πολιτικής θα συνεχιστεί». Κόκκινα δάνεια; Ασφαλιστικό; Ουδέν καινόν υπό τον ήλιον, τελικά.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" την 1/2/2020.
