Thursday, 25 April 2024
Τα άρθρα Μελών και Φίλων της Παρέμβασης, όπως δημοσιεύτηκαν στον ελληνικό και διεθνή τύπο.
Για να δείτε τα άρθρα ανά συγγραφέα, πατήστε εδώ .
Σημειώστε μια σύμπτωση: τις ώρες που «έτρεχε» η έκδοση του νέου 5ετούς ομολόγου, κάποιος μη-εμπλεκόμενος αν και αρκετά κεντρικός στην κατάσταση πραγμάτων της σημερινής Κυβέρνησης ρωτούσε «γιατί όχι 10ετές ακόμη;» - προφανώς έχοντας ακούσει ότι αυτό θα αποτελούσε την ουσιαστική έξοδο στις αγορές, αυτό θα λειτουργούσε ως Ελληνικό benchmark κλπ. Η απάντηση ήταν: «Σιγά-σιγά, σιγά-σιγά θα γίνουν όλα».
Περίπου αντίστροφη υπήρξε η λειτουργία στο μέτωπο της απόφασης για την σχεδόν κατά 11% (θυμίζουμε: είχε συζητηθεί ψαλίδα 5-10%) αύξηση του κατώτατου μισθού και την κατάργηση του βάρβαρου εκείνου «υποκατώτατου» (που ισοδυναμεί με αύξηση πάνω από 27%). Εκεί, στην διαδρομή είχε προταθεί μια κατανομή της αύξησης στον χρόνο – έστω και με αναγγελία υψηλότερου τελικού στόχου. Προκρίθηκε όμως η μονομιάς αύξηση – και μάλιστα με επιλογή ενός στρογγυλού νούμερου, των 650 ευρώ, άσχετα αν το καθαρό ποσό στον δικαιούχο είναι σαφώς χαμηλότερο (κάτι σαν 546 ευρώ), άσχετα αν το τελικό πρόσθετο κόστος στον εργοδότη είναι πολύ μεγαλύτερο...
Μ' αυτές τις παρατηρήσεις, δεν πάμε να αποφύγουμε μια τοποθέτηση επί της ουσίας. Πρώτα λοιπόν το 5ετές:
Περιμένοντας να δούμε πώς θα λειτουργήσει (και) αυτή η απόπειρα επαναπροσέγγισης των αγορών με το μικρό/λίγο-περισσότερο-από-δοκιμαστικό 5ετές ομόλογο που τελικά τόλμησε η Κυβέρνηση (το άνοιγμα του βιβλίου προσφορών στο 3,75%-3,875% και η τελική διαμόρφωση απόδοσης στο 3,6% με κουπόνι 3,45% ενδιαφέρει ασφαλώς, αλλ' όχι καθοριστικά: το περσινό 7ετές είχε 3,5% απόδοση ενώ είχε ελπιστεί κάτι πλησιέστερο στο 3% όταν ξεκινούσε η έκδοση), χρειάζεται να έχουμε μια λίγο πιο μακροπρόθεσμη προοπτική. Τι εννοούμε; Ότι το καημένο εκείνο 7ετές, λίγες μέρες μετά την έκδοση του βρέθηκε με απόδοση 4,2%! Μάλιστα, τότε, σε περιβάλλον Eurogroup, είχε εκφρασθεί δυσοίωνα ο ίδιος ο Μάριο Ντράγκι, με αποτέλεσμα ο Ευκλείδης Τσακαλώτος να πει, διαφωνώντας, το μοναδικό: «Δεδομένης της κατάστασης στις αγορές, η έκδοση τα πήγε εξαιρετικά [...]. Τρέφω μεγάλο σεβασμό για τον επικεφαλής της ΕΚΤ [...]. Υπήρξαν διαφωνίες και στο παρελθόν, είμαι σίγουρος ότι θα υπάρξουν και στο μέλλον».
Ενώ λοιπόν θα παρακολουθούμε τώρα τον αναπόδραστο καυγά για το κατά πόσον η έκδοση του τωρινού 5ετούς υπήρξε ή όχι επιτυχής, να μεταφέρουμε μια παρατήρηση από την εντελώς πρόσφατη Τριμηνιαία Έκθεση του ΙΟΒΕ (4/18) για την Ελληνική Οικονομία. Και για τις άλλες «χώρες Μνημονίου», Ιρλανδία-Πορτογαλία-Κύπρο, χρειάστηκαν σχεδόν 3 χρόνια (Πορτογαλία 3,5 χρόνια) μέχρι να επανέλθουν σε investment grade /»επενδυτική βαθμίδα». Τσαλαβουτάμε λοιπόν εμείς, τσαλαβουτούσαν κι εκείνοι.
Αν τώρα πάμε στην αύξηση του κατώτατου μισθού, σχετική απουσία αντιδράσεων: η Αξιωματική Αντιπολίτευση διαμαρτυρήθηκε μάλλον για την καθυστέρηση, από ΣΕΒ/ΣΕΤΕ η ανακοίνωση ξεκίνησε με «δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο κατώτατος μισθός των εργαζόμενων πρέπει να βελτιωθεί» με εν συνεχεία μόνο αναφορά στις αντοχές της οικονομίας, την παραγωγικότητα, την αδήλωτη εργασία... Όποιος τυχόν παραξενεύθηκε, πλην ξένων (π.χ. Γίρκι Κατάινεν), ας διαβάσει αρχές 2012 δηλαδή όταν το Μνημόνιο-1 ήδη φαινόταν ότι είχε εκτροχιασθεί και λειτουργούσαμε με Κυβέρνηση Παπαδήμου, την ακόλουθη προσέγγιση: «Σε μιαν οικονομία με αγκυλώσεις και δυσκαμψίες όπως η Ελληνική, και με υπερβάλλουσα προσφορά στην αγορά προϊόντων και εργασίας, μια μείωση των μισθών οδηγεί σε άνοδο της ανεργίας και υποχώρηση της οικονομικής δραστηριότητας, αφού περιορίζει τον κύριο καθοριστικό παράγοντα του επιπέδου παραγωγής: την ζήτηση». Άμα ξαναθυμηθεί κανείς τα πράγματα της εποχής, το ΙΟΒΕ ακόμη λειτουργούσε με σφραγίδα Γιάννη Στουρνάρα (αναλαμβάνει υπουργός Ανάπτυξης στην Κυβέρνηση Πικραμμένου, πριν την κεντρική ευθύνη στο ΥΠΟΙΚ επί Κυβέρνησης Σαμαρά/Βενιζέλου με βασική την ευθύνη διαπραγμάτευσης του Μνημονίου-2, που μας έκανε να μιλούμε για Κυβέρνηση Σαμαρά/Στουρνάρα).
Η θέση εκείνη, ως προς την σκοπιμότητα τού να αποφεύγονται οι μειώσεις μισθών βρέθηκε βαριά τραυματισμένη από την Τροϊκανή επιβολή στην συνέχεια , και μάλιστα η δι' υπουργικής αποφάσεως μείωση του βασικού μισθού (και καθιέρωση του υποκατώτατου) το 2013 υπό καθεστώς Μνημονίου-2 είναι θέση με ιδιαίτερο ενδιαφέρον –επειδή προερχόταν από το ΙΟΒΕ. Για το οποίο, τότε ακριβώς, ο βετεράνος Τάκης Πολίτης του οποίου παρουσιαζόταν το βιβλίο «Το ΙΟΒΕ και η Ελληνική οικονομία», είχε πει: «Το ΙΟΒΕ δεν διστάζει σήμερα να περιλαμβάνει εκδοχές, για το περιβάλλον της Ελληνικής οικονομίας, που μέχρι πριν δύο χρόνια ήταν αδιανόητες».
Βέβαια, ήδη, τότε ο Στουρνάρας άφηνε την συζήτηση ανοιχτή σε μια λιγότερο Κεϋνσιανή ανάγνωση, λέγοντας: «Αν δυο λέξεις θα συνόψιζαν το πιστεύω μας, αυτές είναι μεταρρύθμιση και εξωστρέφεια». Ενώ ο Βασίλης Ράπανος, Καφαβικότερα, παρατηρούσε: «Το ταξίδι για όλους συνεχίζεται».
Όντως συνεχίζεται.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" την 1/2/2019.
Είστε 55+ και θέλετε να δουλέψετε; Ξεχάστε το, εκτός κι αν το δείτε αλλιώς...
Στο διάγραμμα αυτό βλέπουμε τα ποσοστά απασχόλησης ατόμων που βρίσκονται στο ηλικιακό φάσμα 55-64 στις χώρες του Ο.Ο.Σ.Α (2016). Η Ελλάδα είναι η τελευταία στην κατάταξη. Το περιεχόμενο που ακολουθεί σχετίζεται άμεσα με το παρόν διάγραμμα. To ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο έχει καταστήσει σχεδόν αδύνατον το να εργαστεί ένας συνταξιούχος.
Εσείς που διαβάζετε με ενδιαφέρον εκείνα τα κείμενα που αναφέρονται με νοσταλγία στη δεκαετία του εξήντα «όπου όλα ήταν καλύτερα», μη διαβάσετε αυτό το άρθρο. Ωστόσο, εγώ θέλω να το αφιερώσω στους σημερινούς πενηντάρηδες και εξηντάρηδες, δηλαδή στους ανθρώπους της γενιάς μου. Δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια καταγραφή των προσπαθειών μου να βρω δουλειά, που να έχει νόημα για μένα και να δίνει εισόδημα, μέσα στα χρόνια της κρίσης, ως πρόωρη συνταξιούχος με 30 χρόνια εργασίας στο βιογραφικό μου.
Ξεκίνησα να δουλεύω ήδη από τα φοιτητικά μου χρόνια, στην αρχή πιο χαλαρά, ως δασκάλα αγγλικών -με πρώτους μαθητές τους αδελφούς Λεωνίδα και Νικόλα Καβάκο, καλή αρχή, ε;-, μετά ως γραμματέας σε δικηγορικό γραφείο και εντέλει ως ιδιαιτέρα γραμματέας του προέδρου μεγάλης κρατικοποιημένης Τράπεζας. Θέση που εγκατέλειψα με την άνεση του ανθρώπου που βλέπει τη ζωή να του ανοίγει κι άλλες πόρτες. Ήμουν τυχερή με όλους τους ανθρώπους που με προσέλαβαν τότε. Ήταν άνθρωποι που εκτίμησαν τη δουλειά μου και κατάλαβαν τις ανάγκες μου. Ακολούθησαν μεταπτυχιακά και, μετά την επιστροφή μου, πρόσληψη σε μεγάλο ιδιωτικό σχολείο. Τα είκοσι εννέα χρόνια που εργάστηκα εκεί, είτε ως καθηγήτρια είτε σε διοικητικές ή ακαδημαϊκές θέσεις, διαμόρφωσαν την επαγγελματική μου ταυτότητα. Όταν μου δόθηκε η δυνατότητα της πρόωρης συνταξιοδότησης, το 2013, ήμουν 54 ετών και ήξερα ότι στο εξής θα βάδιζα σε γλιστερή πίστα. Γι' αυτήν θέλω να μιλήσω.
Δεν ήμουν ανυποψίαστη, διανύαμε ήδη τον τέταρτο χρόνο της κρίσης. Δεν φανταζόμουν όμως ότι θα αντιμετώπιζα προσβλητική συμπεριφορά στο κοινωνικό περιβάλλον. Συνομήλικος επιχειρηματίας, κληρονόμος οικογενειακής επιχείρησης, χωρίς λαμπρές επαγγελματικές περγαμηνές, μου είπε, μας συνέστησαν, ότι «κάποιοι σαν κι εμένα έχουν ρίξει έξω τα σφαλιστικα ταμεία». Αρκέστηκα να του απαντήσω ότι είχα πληρώσει για πάνω από τριάντα χρόνια εισφορές κι ότι, ως μισθωτή, δεν είχα φοροδιαφύγει. Παράλληλοι μονολογοι.
Μια ΜΚΟ με ωφελούμενους παιδιά από οικογένειες μεταναστών, στο κέντρο της Αθήνας μου φάνηκε πολύ ενδιαφέρων χώρος, όπου θα μπορούσα να αξιοποιησω και την εμπειρία μου ως προς την εκπαίδευση και τα παιδιά, αλλά και την διοικητική μου εμπειρία, καθώς και τις γνώσεις και τις γνωριμίες μου στον εκπαιδευτικό χώρο. «Αξιοποιήθηκα», λοιπόν, για να απασχολώ μια ομάδα νηπίων, μια φορά την εβδομάδα. Μου ζητηθηκε να παρακολουθώ ως εκπαιδεύομενη την μικρή ομάδα των έμμισθων υπαλλήλων να κάνει την καθημερινή διαχείριση και τέλος είχα τη μοναδική ευκαιρία να εκπαιδευθώ στη διδακτική πράξη από μια ψυχολόγο, που δεν είχε διδάξει ούτε μια ώρα. Το αντικείμενο ήταν ένα μάθημα-διαδραστική εμπειρία για εφήβους-που ήταν το αντικείμενο της ειδικότητάς μου για 30 χρόνια. Επίσης διδάχθηκα τη συγγραφή επιστολών για την επικοινωνία με φορείς. Η δυσφορία μου για την αναποτελεσματική χρήση του χρόνου μου και την μη αξιοποίηση όσων μπορούσα να προσφέρω, στο όνομα μιας εσωτερικής γραφειοκρατίας, αποτέλεσε την αιτία του γρήγορου διαζυγίου. Το ότι μίλησα σε ακροατήριο δασκάλων ή χορηγών, επικοινώνησα με χορηγούς ή εκπαιδευτικούς φορείς, παρουσίασα την οργάνωση σε διαφορετικά ακροατήρια, όπως μου ζητήθηκε, μάλλον δυσκόλεψαν την παραμονή μου εκεί. Το ότι συμμετείχα σε μπαζάρ, διοργανώσεις πάσης φύσεως και ότι ήμουν ικανή και στις μεταφορές δεν με διέσωσε. Η επαφή μου με ένα άλλο σωματείο, μεικτού χαρακτήρα, εκπαιδευτικού και κοινωνικού, κατέληξε σε αποτυχία, διδάσκοντάς μου ότι, όσο κι αν αγαπάς τους φίλους σου, είναι δύσκολο να συνεργαστείς μαζι τους. Αυτό ήταν πολύτιμο μάθημα και δεν αισθάνομαι ευγνώμων σε αυτούς που μου το έδωσαν. Έκτοτε κανείς/καμιά από γνωστούς και φίλους που δραστηριοποιούνται στον εθελοντισμό δεν ανταποκρίθηκε στο αίτημά μου να συνδράμω παιδιά, ζώα, ηλικιωμένους. Η απορία μου «πώς να το καταφέρω;» έχει μείνει αναπάντητη.
Ήμουν πια απόλυτως βέβαιη ότι είχα τελειώσει με τον εθελοντισμό. Τότε είναι που συνάντησα την εξαίρεση. Η εξαίρεση ονομάζεται ΝΕΟΝ και πράγματι φέρνει κάτι ολότελα νέο ως προς την αντιμετώπιση των ανθρώπων 55+ που θέλουν να εργαστούν. Εργάστηκα σε δυο πρότζεκτ του Οργανισμού, προσλήφθηκα και πληρώθηκα νόμιμα και με διαφάνεια και είχα την ευκαιρία να δουλέψω με νέους ανθρώπους, κάτω από την ευθύνη τους, αλλά και μεγαλύτερους χωρίς καμία διάκριση ηλικίας. Σήμερα, με αφορμή μια φωτογραφία της Μαντόνα τόπλες, είδα μεταφρασμένο στα ελληνικά τον όρο ageism, ως ηλικιοφοβία. Δεν είμαι καλλιτέχνης κι έτσι δυστυχώς δεν μπορώ να δουλεύω πάντα εκεί και να απολαμβάνω τον αέρα ελευθερίας, ισότητας και απουσίας καθε είδους διάκρισης που έζησα εκεί.
Με γνωριμίες και επαφές φίλων άρχισα να εργάζομαι ως επιμελήτρια εκδόσεων.Παράλληλα, έδινα βιογραφικά, όπου μου ζητούσαν ή όπου έβλεπα ότι μπορούσα να ταιριάζω σε αυτό που ζητιόταν. Σε μεγάλο εκδοτικό οίκο που ζητούσαν κάποιον/α να έρχεται σε επαφή με τον τύπο και να συντονίζει τη δραστηριότητα που είχε σχέση με την εξωστρέφεια, να γράφει και να προβάλλει τη δραστηριότητά τους, δεν πέρασα καν στο πρώτο στάδιο της επιλογής, παρά τις δυο θερμές συστατικές επιστολές που είχα επισυνάψει στο βιογραφικό μου, όπως ζητούσε η αγγελία. Ηλικία; Μάλλον.
Η συνεργασία με τους εκδοτικούς οίκους δεν είναι χωρίς εμπόδια, εκτός του γεγονότος ότι είναι κακοπληρωμένη. Όταν ρωτήθηκα, μετά τη δεύτερη επιμελητική συνεργασία μου, πόσο θα ήθελα να πληρωθώ και είπα «όσα μου δώσατε και την προηγούμενη», η συνεργάτις του εκδότη επέμενε ότι είχε την εντολή να με ρωτήσει. Απάντησα κι εγώ, υπολογίζοντας τα χρήματα που είχα πάρει την προηγούμενη φορά, και το μέγεθος του βιβλίου,και δήλωσα ένα ποσόν, για να μου προτείνουν στο τέλος 30% κάτω. Η συνεργασία τελείωσε άδοξα. Σε επόμενη συνεργασία, με άλλον φορέα, μεταφραστική αυτή τη φορά, στάθηκε αδύνατον να βρεθεί ένας νόμιμος τρόπος πληρωμής, που να είναι και ελάχιστα συμφέρων.
Η κορυφαία, ως τώρα, στιγμή αυτής της πορείας αναζήτησης εργασίας ήρθε την προηγούμενη εβδομάδα κι ήταν αυτή που με έκανε να γράψω το τόσο προσωπικό κείμενο. Βρέθηκα με τρεις ανθρώπους που έχουν προσληφθεί από έναν φορέα του ευρύτερου δημοσίου τομέα για να φέρουν εις πέρας συγκεκριμένο πρότζεκτ διαρκείας ενός έτους. Παρόντες στη συνάντηση ήταν ο διευθυντής, η διευθύντρια του έργου και μια τρίτη, διευθύντρια κι αυτή, του κάτι τι, που δεν το θυμάμαι. Με υποδέχτηκαν με πολλή χαρά, αφού θα αναλάμβανα για ένα χρόνο τη γραμματειακή υποστήριξη και την παρακολούθηση των επί μέρους δράσεων, με αντάλλαγμα ένα γραφείο, όχι το έπιπλο, κι ένα μέιλ του οργανισμού. Τον προϋπολογισμό, όπως μου εξήγησαν, τον είχαν ήδη μοιράσει μεταξύ τους, «είναι και περιορισμένος, άλλωστε». Ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι που τολμούν να ζητούν από «εθελοντές»να κάνουν δωρεάν τη δική τους δουλειά; Ευτυχώς η συνάντηση κράτησε μόνο δέκα λεπτά. Ευχαρίστησα κι έφυγα κι είπα να γράψω τις περιπέτειές μου, γιατί φαντάζομαι δεν είμαι κι η μοναδική. Ίσως όμως να αποτελεί κι ενα ρεκόρ, πρόταση ΔΩΡΕΑΝ γραμματειακής υποστήριξης για ένα χρόνο!
Θα ήμουν άδικη, αν δεν ανέφερα, τη συνάντησή μου με την υπεύθυνη δημοσίων σχέσεων του Pierce College, η οποία μετά από μια αναλυτική και ουσιαστική συζήτηση μου είπε ότι η πολιτική είναι να παίρνουν αποφοίτους του σχολείου τους, αυτή τη δύσκολη εποχή. Για να κλείσω αυτό το επίπονο αλλά και life changing οδοιπορικό, θέλω να πω ότι η λύση, η προοπτική βρέθηκε για μένα σε ένα σχέδιο που εκπονήθηκε από την αρχή από έναν ´Ελληνα που άλλαξε επαγγελματική πορεία και μια Αμερικανοκινέζα που σκέφτηκαν να οργανώνουν μαθήματα ελληνικού πολιτισμού σε κινέζους μαθητές που επισκέπτονται την Ελλάδα. Μια επαγγελματική προοπτική που φτιάχτηκε από την αρχή, πρωτότυπα κι ευέλικτα, χωρίς στεγανά και περιορισμούς, άλλους από αυτούς που θέτει η ελληνική νομοθεσία, που δεν είναι και λίγοι.
Φιλόξενο χώρο στην πορεία αυτή μου έδωσε το διαδικτυακό συνδρομητικό μέσο ερευνητικής δημοσιογραφίας, insidestory.gr, όπου αρθρογράφησα για θέματα εκπαιδευτικά και βέβαια η Athens Voice που φιλοξενεί με δημοκρατική άνεση τους κοινωνικούς αλλά και επαγγελματικούς προβληματισμούς μου.
Με ποιες λέξεις θα απέδιδα την εμπειρία μου; Αποκλεισμός, δυσπιστία, ηλικιοφοβία, κρυμμένες ατζέντες και στον αντίποδα πρωτοτυπία, δημιουργικότητα, τόλμη, άνοιγμα, ανοχή της διαφορετικότητας. Η λύση, για όσους αναζητούν στην ηλικία αυτή επαγγελματική προοπτική είναι να φτιάξουν κάτι από τη αρχή, που θα το θεωρήσουν δικό τους, θα έχουν λόγο στη διαμόρφωσή του. Κάτι καινοτόμο που να αξιοποιεί τη γνώση και την εμπειρία τους. Κάτι, όπως λέμε στα ελληνικά, out of the box.
*Δημοσιεύτηκε στο athensvoice.gr στις 11/2/2018.
Δυστυχώς, η δημοκρατία δεν φαίνεται να αποτελεί συνειδητή επιλογή στην κοιτίδα της, ούτε ιστορικό προορισμό. Ο λόγος ξανά για τα συλλαλητήρια και την ένδεια επιχειρημάτων εκ μέρους της Ν.Δ. για το ονοματολογικό των γειτόνων αλλά και τη νομιμοποίηση της νεοφασιστικής οργάνωσης που –με κάθε τρόπο– θέλει «ξιφολόγχες στα πεζοδρόμια». Στην πραγματικότητα, πίσω από τους αντικυβερνητικούς τακτικισμούς της αντιπολίτευσης βρίσκεται η εθνικιστική αναδίπλωση της ελληνικής συντήρησης.
Το «προοίμιο» της Συμφωνίας των Πρεσπών κάνει λόγο για «πνεύμα και αρχές δημοκρατίας, για σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων...»∙ μιλάει για «την υποχρέωση των κρατών να απέχουν στις διεθνείς σχέσεις τους από την απειλή ή χρήση βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας οποιουδήποτε κράτους»∙ τονίζει «τις αρχές του απαραβίαστου των συνόρων και της εδαφικής ακεραιότητας των κρατών που έχουν ενσωματωθεί στην Τελική Πράξη του Ελσίνκι του 1975».
Μιλάει για «την ενίσχυση της ειρήνης, της σταθερότητας, της ασφάλειας και την περαιτέρω προώθηση της συνεργασίας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη», για «κλίμα εμπιστοσύνης και σχέσεις καλής γειτονίας στην περιοχή και να τερματίσουν οριστικά οιεσδήποτε εχθρικές συμπεριφορές... μορφές αλυτρωτισμού και αναθεωρητισμού...»∙ για διεύρυνση μιας στρατηγικής εταιρικής σχέσης στους τομείς της γεωργίας, της πολιτικής προστασίας, της άμυνας, της οικονομίας, της ενέργειας, του περιβάλλοντος, της βιομηχανίας, των υποδομών, των επενδύσεων, των πολιτικών σχέσεων, του τουρισμού, του εμπορίου, της διασυνοριακής συνεργασίας και των μεταφορών, αξιοποιώντας επίσης τα υπάρχοντα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης κ.λπ., κ.λπ.
Αυτά ποιος τα διάβασε; Πάντως, όχι ο πανελίστας που έλεγε «Εύχομαι να γίνει πόλεμος και να πάτε να πολεμήσετε, κύριε», ούτε ο Πάνος Καμμένος που διαβλέπει –το εύχεται μήπως;– «μελλοντικούς πολέμους στα Βαλκάνια»∙ ούτε όσοι επινοούν σκοτεινές πτυχές της περιώνυμης συμφωνίας.
Προφανώς, τα διάβασε μόνον ο Τρυγαίος του Αριστοφάνη στην «Ειρήνη» (ανέβηκε το 421 π.Χ. στα Μεγάλα Διονύσια). Ποιοι δεν ήθελαν τότε την Ειρήνη; Ο Πόλεμος, που την κρατούσε φυλακισμένη. Και ποιοι άλλοι; Ολοι οι έμποροι –όπως και οι σημερινοί– που σιτίζονταν από τον Πόλεμο. Κι όμως, εκείνοι που ήξεραν τι είναι η Ειρήνη κατάφεραν να την ελευθερώσουν μαζί με την Οπώρα και τη Θεωρία που κι αυτές ήταν φυλακισμένες: την Οπώρα για να την παντρευτεί ο Τρυγαίος, τη Θεωρία για να τη χαρίσουν στη Βουλή. Τη βλέπουμε αυτή την κληρονομιά ή βλέπουμε μόνο «Power of love»;
Και μιλώντας για θεωρία, αλήθεια, πώς φαντάζονται οι «πολέμιοι της συμφωνίας» τη θρυλούμενη ανάπτυξη και τις επενδύσεις, όταν η ανάπτυξη των Βαλκανίων σε κλίμα ειρήνης (και όχι εχθρότητας) είναι άμεση συνισταμένη της δικής μας εθνικής ανάπτυξης; Ας το πούμε για πολλοστή φορά: όσοι εμμένουν σε μη επίλυση του Μακεδονικού με το επιχείρημα «Δεν μας ενδιαφέρει τι κάνουν οι άλλοι, αρκεί εμείς να μην τους αναγνωρίσουμε», κινούνται εις βάρος των εθνικών συμφερόντων.
Ο Ιμάνουελ Καντ, πάνω από διακόσια χρόνια πριν, με το «Προς την αιώνια ειρήνη» (εκδ. Πόλις, 2006), είχε υπερασπιστεί, με υπεραισιοδοξία, ένα διεθνές δίκαιο με σκοπούμενο τον τερματισμό κάθε πολέμου και την ειρηνική αδιάσπαστη κοινότητα όλων των λαών. Δεν εννοούσε «συμμαχίες που θα αποσοβούν τον πόλεμο, με μόνιμο τον κίνδυνο της έκρηξής του». Στην «αιώνια ειρήνη» είχε κάνει, επίσης, διάκριση –σημαντικό σήμερα θέμα– μεταξύ «ηθικού πολιτικού» και «πολιτικού ηθικολόγου».
Ο ηθικός πολιτικός, έλεγε, είναι εκείνος που υποτάσσει τα δημόσια ενεργήματά του σε ασφαλή ηθικά και έλλογα κριτήρια∙ είναι αυτός που πιστεύει ότι οι κανόνες της πολιτικής και της ηθικής μπορούν να συνυπάρξουν ώστε η πολιτική του να διέπεται από δίκαιες και έλλογες αρχές. Αντίθετα, ο πολιτικός ηθικολόγος είναι κυνικός και ιδιοτελής∙ χρησιμοποιεί σοφιστικέ αξιώματα για την, εκ των υστέρων, δικαιολόγηση άδικων πράξεων εναντίον του λαού του ή εναντίον κάποιου γειτονικού κράτους· αποποιείται τις ευθύνες του για το κακό που διαπράττει και χρησιμοποιεί στρατηγικές «διαίρει και βασίλευε».
Πολλοί θα μπορούσαν να ισχυριστούν ότι ο Καντ υπερτίμησε την ισχύ του Λόγου και υποτίμησε τη δύναμη των παθών. Αλλά ακόμα και αυτοί –όπως ο Γιούργκεν Χάμπερμας– που θεώρησαν ότι ο φιλόσοφος της «αιώνιας ειρήνης» έσφαλε και, εν μέρει, διαψεύστηκε ιστορικά ως προς την εμπέδωση της διεθνούς ειρήνης ένεκα του αναπτυσσόμενου «εμπορικού πνεύματος», είναι πεπεισμένοι ότι, κατά βάθος, ο Καντ εξακολουθεί να έχει δίκιο (όσο και ο αντιπολεμικός Αριστοφάνης).
Ο Τζον Ρολς στο «Το Δίκαιο των Λαών» (εκδ. Ποιότητα, 2002) το είχε πει αλλιώς: «...αν δεν είναι εφικτή μια λογική και δίκαιη Κοινωνία των Λαών που τα μέλη της να υποτάσσουν τις δυνάμεις τους σε εύλογους σκοπούς, αλλά αντίθετα οι άνθρωποι είναι σε μεγάλο βαθμό ανήθικοι, κυνικοί και εγωκεντρικοί, θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί μαζί με τον Καντ, αν αξίζει τον κόπο αυτοί οι άνθρωποι να βρίσκονται πάνω στη γη». Ποια είναι επιτέλους τα συνεκτικά στοιχεία που ενώνουν τους Έλληνες; Η φτώχεια, η τυχαιότητα και η εχθρότητα; Μας αξίζει;
*Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 25/1/2019.
Πώς θα μοιάζει το μέλλον της γεωργίας στην ΕΕ; Ποια είδη θα καλλιεργούνται; Σε τίνος τραπέζι θα καταλήξουν τα Ευρωπαϊκά προϊόντα; Τί ρόλο θα παίξει η τεχνολογία; Πως θα κινηθεί το αγροτικό εισόδημα; Αυτά είναι τα ερωτήματα που απάντησε ο Τάσος Χανιώτης, διευθυντής της Διεύθυνσης Στρατηγικής, Απλοποίησης και Αναλύσεων Πολιτικής στη Γενική Διεύθυνση Γεωργίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σε παρουσίασή του στο Συνέδριο για τις Προοπτικές της Γεωργίας που έλαβε χώρα στις Βρυξέλλες τον προηγούμενο μήνα αλλά και σε συνέντευξη που έδωσε στη συνέχεια στο Agro24. Στο Συνέδριο παρουσιάστηκαν αναλυτικά οι προοπτικές ανά κύριο γεωργικό κλάδο, περιεγράφηκαν οι κύριες κινητήριες δυνάμεις πίσω από τις εξελίξεις και ανακοινώθηκαν οι προβλέψεις της Κομισιόν για τις αλλαγές που αναμένονται να συντελεστούν στις διεθνείς αλλά και στις αγορές των χωρών της ΕΕ μες την ερχόμενη δωδεκαετία.
Κλάδοι με δυνατή ανάπτυξη
Όπως φαίνεται από τα στοιχεία της ετήσιας ανάλυσης της Κομισιόν ο γεωργικός κλάδος της ΕΕ αναμένεται να ανεβάσει ταχύτητα κατά την επόμενη δωδεκαετία. 'Η συνολική αξία της γεωργικής παραγωγής της ΕΕ προβλέπεται ότι θα αυξηθεί τόσο σε όρους όγκου όσο και αξίας ανάμεσα στο 2019-2030' είπε ο κ. Χανιώτης. 'Οι κλάδοι που περιμένουμε να δούμε αύξηση είναι τα δημητριακά και τα γαλακτοκομικά προϊόντα προϊόντα καθώς και τα πουλερικά. Η παραγωγή ελαιούχων σπόρων θα αυξηθεί δυναμικά στην περίοδο των προβλέψεων, αλλά παραμένουν μικρό ποσοστό στη συνολική παραγωγή αροτραίων καλλιεργειών στην ΕΕ. Αυτό που θα ανεβάσει την αξία της παραγωγής είναι η αύξηση των τιμών. Το πιο σημαντικό ποσοστό αύξησης της αξίας της παραγωγής αναμένεται να σημειώσουν τα γαλακτοκομικά προϊόντα κι αυτό γιατί η ζήτηση για προϊόντα προστιθέμενης αξίας αναμένεται να αυξηθεί', ανέφερε ο ίδιος.
Χωρίς αντίπαλο η ΕΕ στις παγκόσμιες αγορές
Βασική διαπίστωση της ανάλυσης της Κομισιόν όπως ανέφερε στην παρουσίασή του ο κ. Χανιώτης είναι ότι η ΕΕ θα εξακολουθήσει να έχει ουσιαστικά την ηγεμονία στις παγκόσμιες αγορές τροφίμων υψηλής τελικής αξίας. 'Η ΕΕ δεν έχει ουσιαστικά αντίπαλο όσον αφορά στα τρόφιμα με υψηλές προδιαγραφές ποιότητας και ασφάλειας και ακριβώς γι΄αυτό το λόγο προβλέπουμε ότι τα προϊόντα που έχουν ιδιαίτερη ταυτότητα και συνδέονται με τον Ευρωπαϊκό τρόπο ζωής όπως δηλαδή είναι τα προϊόντα γεωγραφικής ένδειξης και ΠΟΠ ΠΓΕ θα συνεχίσουν να έχουν υψηλή ζήτηση'. Σύμφωνα με τον κ. Χανιώτη οι αλλαγές τις οποίες πρέπει να έχει υπόψιν του ο παραγωγός στον μελλοντικό προγραμματισμό της αγροτικής εκμετάλλευσης είναι οι μεταβολές στις προτιμήσεις των καταναλωτών καθώς αυτές καθορίζουν το ρυθμό των εξελίξεων 'Αυτό που αλλάζει τα πράγματα και πρέπει να αποτελεί πυξίδα για τον παραγωγό είναι η αλλαγή στη ζήτηση των καταναλωτών γιατί αυτή ορίζει τις μελλοντικές τάσεις της αγοράς και όχι οι αλλαγές στην παραγωγή των τροφίμων. Εντός της ΕΕ όπου θα εξακολουθούν να καταναλώνονται το μεγαλύτερο μέρος της Ευρωπαϊκής αγροτικής παραγωγής δεν περιμένουμε σημαντικές αλλαγές. Αυτό διότι ο πληθυσμός μεν σταθεροποιείται και αφετέρου δεν έχεις πολλές αλλαγές στις προτιμήσεις των καταναλωτών πέρα από την ανάδειξη τάσεων προς πιο υγιεινά πρότυπα διατροφής. Εκεί όμως που συντελούνται συνεχώς σημαντικές αλλαγές είναι εκτός ΕΕ όπου ενισχύεται αισθητά η επιρροή των καταναλωτικών προτύπων του Ευρωπαϊκού μοντέλου. Η αγορά της Ασίας διευρύνεται εντυπωσιακά καθώς υπάρχει έντονη στροφή προς μια σειρά προϊόντων που συνδέονται με το λεγόμενο δυτικό τρόπο ζωής όπως τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Η αγορά της Βόρειας Αμερικής επίσης διευρύνεται κυρίως επειδή στις δύο ακτές, δυτική και ανατολική, αναπτύσσονται καταναλωτικά πρότυπα που προσαρμόζονται στα Ευρωπαϊκά δεδομένα διατροφής'.
Το στοίχημα της σταθεροποίησης κερδίζει η ΚΑΠ
Για σταθεροποίηση του εισοδήματος του γεωργού έκανε λόγο ο κ. Χανιώτης τονίζοντας ότι αποτελεί απόδειξη των ευκαιριών που δίνει η ΚΑΠ στον αγροτικό τομέα. 'Στην ΕΕ όπως και σε άλλες αναπτυγμένες οικονομίες η πρόοδος σημαίνει ταυτόχρονα και συρρίκνωση του γεωργικού τομέα. Η αξία της γεωργίας μειώνεται έναντι άλλων οικονομικών κλάδων και γι' αυτό το λόγο τα εισοδήματα του γεωργού υστερούν σε σχέση με άλλα πιο προσοδοφόρα επαγγέλματα. Όμως παρότι το χάσμα εξακολουθεί να είναι μεγάλο, το χάσμα αυτό κλείνει, ενώ τα εισοδήματα των γεωργών σε ολόκληρη την ΕΕ συγκλίνουν. Με άλλα λόγια, η ΚΑΠ βοηθά εξομαλύνοντας το μετασχηματισμό της οικονομίας στηρίζοντας και συγκρατώντας το εισόδημα του γεωργού σε ένα γενικά σταθερό επίπεδο', είπε ο κ. Χανιώτης. Και συμπλήρωσε ότι 'το αγροτικό εισόδημα αναμένεται να παραμείνει σταθερό σε γενικούς όρους κατά την επόμενη δωδεκαετία. Την αύξηση στηρίζει από τη μια πλευρά η άνοδος της αξίας της γεωργικής παραγωγής και η έξοδος του εργατικού δυναμικού που συνεχίζει να μετακινείται σε άλλους κλάδους. Από την άλλη πλευρά την αύξηση του αγροτικού εισοδήματος συγκρατεί η άνοδος στα κόστη παραγωγής που εκτιμάται ότι ανέρχεται σε επίπεδα της τάξης του 2% ως το 2030 κυρίως λόγο του αυξανόμενου κόστους της ενέργειας η οποία οδηγεί σε άνοδο στις τιμές των λιπασμάτων και καυσίμων'.
Μονόδρομος οι νέες τεχνολογίες
Όπως ανέφερε ο κ. Χανιώτης στην τόνωση του γεωργικού εισοδήματος αναμένεται να παίξουν θετικό ρόλο και οι τεχνολογίες γεωργίας ακριβείας που προσφέρουν δυνατότητες διεύρυνσης της παραγωγικότητας. 'Οι τεχνολογίες αυτές για πρώτη φορά προσφέρουν την ευκαιρία για διπλά οφέλη τόσο στο επίπεδο της παραγωγικότητας όσο και στην προστασία του περιβάλλοντος, ενώ βελτιώνουν την ασφάλεια των τροφίμων και παράλληλα μπορούν να διευκολύνουν το έργο του παραγωγού', θα πει ο κ Χανιώτης. Η επίδραση των νέων τεχνολογιών δεν περιορίζεται μόνο στο στάδιο της παραγωγής όμως αλλά προσδιορίζει και νέες συνθήκες στο επίπεδο της ζήτησης δίνοντας στον καταναλωτή πληροφορίες για την προέλευση της τροφής 'Η τεχνολογίες μπλοκτσέην για παράδειγμα δίνουν την ευκαιρία στον καταναλωτή να αποκτήσει μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στα τρόφιμα που επιλέγει. Με ένα σκανάρισμα της ετικέτας από το κινητό τηλέφωνο στο μέλλον ο καταναλωτής μπορεί να δει τα πλήρη στοιχεία για την προέλευση του προϊόντος, τον χρόνο, τον τόπο και τον τρόπο καλλιέργειας ή εκτροφής, το όνομα του παραγωγού. Οι τεχνολογίες αυτές ενισχύουν λοιπόν τη διαφάνεια σε όλη τη διαδικασία της παραγωγής', θα πει ο κ. Χανιώτης.
Είναι όμως ρεαλιστική η προοπτική εφαρμογής των νέων τεχνολογιών στο άμεσο χρονικό διάστημα; Ο κ. Χανιώτης παραδέχεται ότι υπάρχουν εμπόδια στην άμεση υιοθέτηση των πρωτοπόρων τεχνολογιών γεωργίας. 'Υπάρχει ένα χάσμα γνώσης που χρειάζεται για την εφαρμογή των τεχνολογιών γεωργίας ακριβείας, στις αντιλήψεις για την αξία τους αλλά και στην ωριμότητα των νέων τεχνολογιών. Ένα πράγμα είναι όμως είναι σαφές: οι τεχνολογίες αυτές ήρθαν για να μείνουν. Δεν συζητάμε σήμερα για το αν θέλουμε να πάμε προς ένα μέλλον που θα περιλαμβάνει τη γεωργία ακριβείας γιατί είναι βέβαιο ότι προοριζόμαστε να κινηθούμε σε αυτή την κατεύθυνση. Η συζήτηση σήμερα αφορά το αν και πως η πολιτική θα μπορέσει να διευκολύνει τη μετάβαση προς ένα νέο παραγωγικό μοντέλο που ενσωματώνει τις νέες τεχνολογίες'. Επιπλέον όπως υποστηρίζει ο ίδιος η ταχύτητα με την οποία ενδέχεται να υιοθετηθούν οι τεχνολογίες γεωργίας ακριβείας είναι μεγάλη 'Κάθε φορά που υπάρχει μια καινούρια εξέλιξη μοιάζουν όλα φουτουριστικά αλλά εκτιμώ ότι τα πράγματα θα εξελιχθούν πολύ γρήγορα. Υπάρχουν άλλωστε και πρόσφατα εμπειρία όσον αφορά στη γεωργία ακριβείας που εξαπλώνεται ραγδαία. Όπως πληροφορήθηκα σε επίσκεψή μου στην Αμερική για παράδειγμα στις μεσοδυτικές πολιτείες η διάδοση της χρήσης νέων τεχνολογιών στην παραγωγή σόγιας και καλαμποκιού αυξήθηκε από 10% σε 60% μέσα σε μια πενταετία. Στις σημερινές κοινωνίες ακριβώς επειδή οι τεχνολογίες πληροφορικής αυξάνει όχι μόνο τον όγκο των πληροφοριών αλλά και την ταχύτητα διάδοσης τους βλέπουμε ότι οι τεχνολογικές εξελίξεις διαδίδονται με μεγάλη ταχύτητα', καταλήγει.
*Δημοσιεύτηκε στο agro24.gr. Την συνέντευξη στον κ. Τάσο Χανιώτη πήρε η Σοφία Σπύρου.
Για τρίτη συνεχή φορά αφιερώνουμε αυτήν την στήλη (μετά τα σημειώματα της 17/1 και 21/1) στο πέρασμα της μεταΜνημονιακής Τρόικας από την Αθήνα. Ο λόγος δεν – ΔΕΝ – είναι ότι πρόκειται για μια παρουσία ιδιαίτερα σημαντική, από την οποία θα κριθούν πολλά (όπως κατ' επανάληψιν είχε συμβεί τα χρόνια των Μνημονίου-2 και -3, με όλο το σασπένς των αξιολογήσεων, από τις οποίες κρίνονταν δόσεις και υπο-δόσεις από τις οποίες εξαρτάτο η μη-ασφυξία, με αυστηρό έλεγχο προαπαιτουμένων και με αμφισβήτηση στόχων πλεονασμάτων και προβολών ανάπτυξης – θυμόσαστε;), ή έστω η οποία θα συσχετίζεται εύλογα με πολιτικές εκτιμήσεις. Το αντίθετο: κανονικά αυτό το ολιγοήμερο πέρασμα της – να την λέμε έτσι; - μεταΤρόικας είναι πολύ περισσότερο ένα γενικό τσεκάρισμα προόδου παρά μια αντιπαραβολή των 14 ή 16 εκκρεμοτήτων»/ «προαπαιτούμενων», που τα είχε καταγράψει η (λησμονημένη, άλλωστε «ρηχή»...)πρώτη μετά-Μνημονιακή αξιολόγηση του Δεκεμβρίου, με ενδεχόμενο «κόκκινο φως» ή «κίτρινη κάρτα» ή άλλα θεματικά αυτού του τύπου.
Γι αυτό/ μ' αυτήν την λογική, άλλωστε, είχε ψιλο-συμφωνημένα στραφεί η προσοχή των συζητήσεων σε ζητήματα όπως τα εργασιακά/η αύξηση του κατώτατου μισθού (που θα επέτρεπε στην Ευρωπαϊκή πλευρά να δείξει κοινωνικότερο πρόσωπο), ή όπως η πρόοδος στην εξυγίανση του χρηματοπιστωτικού τομέα (σχήματα για επιτάχυνση της μείωσης των NPLs /NPEs, διόρθωση της προστασίας πρώτης κατοικίας). Ειδικά στην δεύτερη κατηγορία ανοιχτών θεμάτων, όλοι γνωρίζουν και αναγνωρίζουν ότι μόνον «βήματα» μπορούν να ζητούνται, να επιδιώκονται και να γίνονται – το να ζητά κανείς «λύσεις» δεν θα ήταν μόνον μάταιο, θα μπορούσε να είναι και αντιπαραγωγικό.
Ενώ λοιπόν κάπως έτσι στρωνόταν το τραπέζι, κι ενώ η προσοχή ήταν να μείνει περισσότερο στα κάποια καλά λόγια της Έκθεσης μετα-Μνημονιακής παρακολούθησης ώστε να διευκολυνθεί και το πείραμα επανόδου της Ελλάδας στις αγορές, ξαναβρέθηκε στην σκηνή το παλιό, δοκιμασμένο σενάριο της αντιπαράθεσης. Κι ενώ στο μέτωπο της αύξησης του κατώτατου μισθού των 586 ευρώ/μήνα γινόταν πλέον δεκτό ότι κάτι στην ψαλίδα των 5-10% αύξηση θα έδινε 35 ευρώ εκεί που νωρίτερα στην διαδικασία γινόταν λόγος για 20-25 (θυμίζουμε ότι η διαδικασία για τον επαναπροσδιορισμό του κατώτατου μισθού, ακόμη νομοθετικά και όχι με συλλογική διαπραγμάτευση, περιλαμβάνει σειρά βημάτων: διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους, υπολογισμούς ΚΕΠΕ, εισήγηση τριμελούς από Πρόεδρο ΟΜΕΔ/ΥΠΟΙΚ/ΥΠ Εργασίας κλπ) αίφνης στοχοποιήθηκε η διάσταση κατάργησης του υποκατώτατου.
Ήταν ήδη γνωστή και δηλωμένη η κυβερνητική πρόθεση, ή μάλλον απόφαση, «να ξαποστείλει αυτό το τερατούργημα» του υποκατώτατου - η διατύπωση ακριβώς έτσι, σε εσωτερικές συζητήσεις... - αλλ' η Τρόικα οψίμως υπολόγισε ότι αυτή η εξίσωση από τα 511 ευρώ σε έναν (αυξημένο ήδη) κατώτατο ας πούμε 610+ ευρώ, θα σημάνει σχεδόν 20% αύξηση διαμιάς. Έτσι όμως, συνεχίζει το Τροϊκανό επιχείρημα, ένα μέτρο που (υποτίθεται ότι) πήγε να «σπάσει» την τρομακτική ανεργία των νέων – η οποία με κόπο προσπέρασε προς τα κάτω το αδιανόητο 45% - θα κινδύνευε τώρα να λειτουργήσει αντίστροφα. Συν, να δημιουργηθούν φαινόμενα νέας υποχώρησης προς την μαύρη εργασία, ακριβώς σ' αυτό το ιδιαίτερα ευαίσθητο μέτωπο του πληθυσμού. Ο αντίλογος, βέβαια, ήταν πώς όταν έχεις αποδιαρθρώσει την αγορά εργασίας όπως είδαμε (με την Τροϊκανή πίεση) τα μετά το 2012 χρόνια, παρόμοιες αναφορές θυμίζουν προφάσεις εν αμαρτία. Πάντως το κλίμα πήγε να χαλάσει.
Σοβαρότερα πάντως ήταν - και παραμένουν - τα πράγματα στο μέτωπο των χρηματοπιστωτικών. Όπου, όπως μας προκύπτει, το μήνυμα που επιδιώχθηκε να δοθεί σε επίπεδο Τρόικας ήταν πως είναι μεν σεβαστές οι ανάγκες προσεκτικού σχεδιασμού των μεθόδων αντιμετώπισης των κόκκινων δανείων (σχέδιο ΤτΕ, σχέδια ΤΧΣ, στήριξη με εγγυήσεις ή δημόσιους πόρους), λεπτορρύθμισης των οροφών υπαγωγής στον «νέο Νόμο Κατσέλη», συνεχών προσαρμογών του εξωδικαστικού κοκ, αλλά «πρέπει να προχωρήσετε πιο γρήγορα, πιο ουσιαστικά, πιο οριστικά». Σε σημείο που σχεδόν η Τρόικα να έδειξε προς την μονοδιάστατη κυριαρχία της Φρανκφούρτης, ΕΚΤ και SSM, όπου πορεύονται και πάλιν οι επικεφαλής των συστημικών τραπεζών με φρέσκιες τις προσλαμβάνουσες από την συνάντηση τους στο Μαξίμου (με απουσία ΤτΕ...). Η μεγάλη διστακτικότητα του νέου επικεφαλής το SSM Αντρέα Ενρία, διαδόχου της Ντανιέλ Νουί που την είχαμε συνηθίσει σε συχνά περάσματα στην Αθήνα και πχ στο Φόρουμ Δελφών, όπως άλλωστε και μέλη Εκτελεστικής Επιτροπής του ΔΣ της ΕΚΤ όπως ο Μπενουά Κερέ διστακτικότητα έστω και χρησμού, προξενεί σκέψεις. Με φόντο την συνεχιζόμενη επισήμανση του ΔΝΤ – που αποκρούεται από Ευρωπαϊκής πλευράς – για ανάγκη πρόσθετης κεφαλαιακής ενίσχυσης των συστημικών.
Σιωπές και χρησμοί.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 25/1/2019.
Να ξεκινήσουμε τη συζήτησή μας από τον έπαινο της κ. Μέρκελ για την οικονομία. Σημείωσε ότι «με την ολοκλήρωση του τρίτου προγράμματος προσαρμογής τον περασμένο χρόνο η Ελλάδα έχει σημειώσει μεγάλη πρόοδο».
Το σχόλιο της κας Μέρκελ για την ελληνική οικονομία έχει μια αλήθεια κι ένα ψέμα. Η αλήθεια είναι ότι πράγματι, πλέον, η οικονομία είναι εκτός του τρίτου προγράμματος, με ολοκληρωμένο αυτό το πρόγραμμα και τα μέτρα που προέβλεπε και το ψέμα είναι ότι έχει βγει από τον κίνδυνο. Ο κίνδυνος έχει να κάνει με το αν μπορεί αυτή η οικονομία να λειτουργήσει στο διεθνές περιβάλλον. Η αλήθεια είναι ότι ακόμη δεν μπορεί να λειτουργήσει φυσιολογικά και αυτό φαίνεται σε μέτρα που έχουν ληφθεί από τον καιρό των προγραμμάτων και εξακολουθούν να ισχύουν. Υπεύθυνη γι' αυτό είναι η ΕΚΤ π.χ., τα capital controls ή ο εξωστρακισμός της ελληνικής οικονομίας από όλα τα μέτρα στήριξης της οικονομίας που έχει πάρει και εξακολουθεί παρά το τέλος της ποσοτικής χαλάρωσης, η ΕΚΤ.
Δάνεια ειδικού σκοπού και η ελληνική περίπτωση
Διάβασα στη «Ναυτεμπορική» ότι η ΕΚΤ ετοιμάζει το μέτρο της χορήγησης φθηνών δανείων μακράς διάρκειας για ενίσχυση της ρευστότητας του τραπεζικού συστήματος. Θα ισχύει και για την Ελλάδα;
Πρόκειται για ένα μέτρο ανανέωσης των δανείων ειδικού σκοπού που είχε δώσει η ΕΚΤ, τα περιβόητα T-L TROS, τα οποία ήταν δάνεια μηδενικού κόστους προς ευρωπαϊκές τράπεζες, με την προϋπόθεση ότι ένα μέρος τους θα διοχετευτεί στη χρηματοδότηση της οικονομίας, δηλαδή των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Θα ανανεωθούν το 2019, καθώς μερικά από αυτά λήγουν το 2020 και το 2021 αλλά χρειάζεται να ανακοινωθεί νωρίτερα για να μπορούν να προγραμματίσουν οι τράπεζες. Κανονικά θα πρέπει αυτό να αφορά και την Ελλάδα, αλλά ακόμη δεν έχει γίνει γνωστό. Να τονίσουμε εδώ πως οι ελληνικές τράπεζες εξακολουθούν να υφίστανται τον περιορισμό της ΕKT από την άνοιξη του 2015, που τους απαγορεύει να ξεπεράσουν ένα ελάχιστο όριο, 8 δισ. ευρώ, αγοράς κρατικών ομολόγων.
Έτσι δεν μπορεί να διαφοροποιηθεί και η σύνθεση του ελληνικού χρέους, με σοβαρές συνέπειες για την οικονομία.
Το ένα είναι ότι δεν μπορούν να απολαμβάνουν τα υψηλά, σχετικά επιτόκια που έχουν τα ελληνικά κρατικά ομόλογα, να στηρίζουν έτσι την κερδοφορία τους και το δεύτερο είναι ότι αποκλείονται μ΄ αυτό τον τρόπο από τη διαμόρφωση τιμών από τα ελληνικά ομόλογα. Πέρα από την ισχύ των capital controls που κρατούν την ελληνική οικονομία απομονωμένη από τις ελεύθερες συναλλαγές της από το εξωτερικό.
Αναχρηματοδότηση του χρέους
Φαίνεται ότι υπάρχει ένα κλίμα στήριξης της ελληνικής οικονομίας από έξω όπως είδαμε και σε σχόλιο κοινοτικού αξιωματούχου για τη δήλωση Σημίτη και την αναφορά Μέρκελ στην έξοδο στις αγορές.
Πρέπει, νομίζω, να πούμε εδώ το εξής. Η επιστροφή της Ελλάδας στις αγορές δεν είναι κάτι που θα εξαρτηθεί από το πόσο ψηλότερο ή χαμηλότερο είναι το επιτόκιο που θα της ζητηθεί. Έχει να κάνει με κάτι άλλο το οποίο είναι πολύ πιο βασικό και ουσιώδες, αλλά δεν έχει μπει στη συζήτηση. Η ελληνική οικονομία έχει ένα χρέος που εξυπηρετείται με περίπου 15 δισ. ευρώ το έτος, όσον αφορά τους δανειστές της. Είναι ένα χαμηλό ποσοστό στο ΑΕΠ, αν το συγκρίνεις με άλλες χώρες. Από την άλλη όμως αυτά τα χρήματα, ακριβώς επειδή αφορούν ξένους δανειστές –το ΔΝΤ, την ΕΚΤ, το διακρατικό δάνειο κ.ά.– βγαίνουν όλα έξω. Και αυτή η έξοδος, ως εκροή κεφαλαίων δεν μπορεί να καλυφθεί με τα υπάρχοντα δεδομένα της οικονομίας ούτε από τον τουρισμό ούτε από τις εξαγωγές. Το υπόλοιπο, δηλαδή, που απομένει, γύρω στα 10 δισ. είναι μια τρύπα η οποία δεν μπορεί παρά να καλυφθεί μέσω δανεισμού. Διαφορετικά θα είναι μια περαιτέρω αφαίμαξη της εσωτερικής ρευστότητας η οποία είναι ήδη συρρικνωμένη. Την οποία δεν μπορεί να καλύψει το τραπεζικό σύστημα για τους γνωστούς λόγους. Κατά συνέπεια ναι μεν η Ελλάδα έχει εξασφαλίσει την κάλυψη του χρέους της μέχρι το 2032, αλλά αυτή η κάλυψη -ακριβώς επειδή αφορά εκροή κεφαλαίων- πρέπει να γίνει με αναχρηματοδότηση του χρέους από τις αγορές. Γι' αυτό θα είναι λάθος να προσεγγίσει κανείς την έξοδο στις αγορές μόνο από το ύψος του επιτοκίου. Έτσι κι αλλιώς, στην τρέχουσα συγκυρία είναι χαμηλότερο από αυτό άλλων ομολόγων που λήγουν τους επόμενους μήνες. Π.χ., εάν αυτή τη στιγμή βγει στις αγορές η Ελλάδα και πληρώσει για ένα πενταετές ομόλογο 3,6%-3,7% αυτό είναι περίπου μια μονάδα λιγότερο από το αντίστοιχο πενταετές δάνειο της άνοιξης του 2014, την περίοδο του success story. Κατά συνέπεια ναι μεν έχουμε επιτόκιο υψηλότερο των άλλων χωρών της Ευρωζώνης, αλλά είναι πολύ φθηνότερο από όσα ήδη πληρώνει η Ελλάδα. Άρα η αναχρηματοδότηση αυτού του κομματιού του χρέους φαίνεται συμφέρουσα, αν και είναι ακριβή.
Αναμένεται η έκθεση για την ελληνική οικονομία που απορρέει από το καθεστώς αυξημένης εποπτείας. Πολλά, απαισιόδοξα, έχουν γραφτεί. Εσύ τι λες;
Νομίζω ότι το κλίμα που θα συνταχθεί η έκθεση είναι το ίδιο με το οποίο μίλησε η κ. Μέρκελ στο ταξίδι της στην Αθήνα ή εκφράζουν τελευταία κοινοτικοί αξιωματούχοι, ειδικά ο κ. Μοσκοβισί που θα έρθει την επόμενη εβδομάδα στην Αθήνα. Δηλαδή, παρά τις επιμέρους παρατηρήσεις θα είναι μια θετική έκθεση και θα οδηγήσει, εκτός απροόπτου, στην εκταμίευση των 600 εκατ. ευρώ από τα κέρδη των ελληνικών ομολόγων που θα αξιοποιηθούν για την κάλυψη χρέους.
Ευνοϊκότερο περιβάλλον στις αγορές
Αναμένεται και αξιολόγηση από τους τρεις οίκους το επόμενο διάστημα.
Ναι, η πρώτη είναι στις 18 Ιανουαρίου, η δεύτερη στις 8 Φεβρουαρίου και η τρίτη την 1η Μαρτίου. Δεν φαίνεται πιθανό να υπάρξει κάποια δραματική βελτίωση. Θα προσεγγίζουν, βαθμιαία, την καλύτερη βαθμολογία που είναι της Moodys, BB– όμως θα απέχουν από το όριο που η ΕΚΤ δέχεται κρατικά ομόλογα ως ενέχυρα. Και εδώ ίσως είναι ένα δεύτερο λεπτό σημείο που αφορά την ΕΚΤ. Από την 1-1-2019 και λόγω του τέλους της ποσοτικής χαλάρωσης η ΕΚΤ είναι υποχρεωμένη να επανεπενδύει όλη την ρευστότητα που αποκτά καθώς πωλεί τους τίτλους που έχει αγοράσει στο πλαίσιο της ποσοτικής χαλάρωσης. Όμως είναι σαφές, ήδη ότι δεν υπάρχει πληθώρα τίτλων προς αγορά και ενδεχομένως η ΕΚΤ να μπει σε μια συζήτηση για διεύρυνση των τίτλων που μπορεί να αγοράσει. Μπορεί αυτό να ακουμπήσει και τα ελληνικά ομόλογα; Πιθανότατα όχι προς το παρόν, αλλά σίγουρα δημιουργεί ένα περιβάλλον πιο ευνοϊκό στις αγορές.
Είναι και τα επικείμενα μέτρα, στα οποία αναφέρθηκε και ο Πρωθυπουργός στην συνέντευξή του. Πως αυτά θα επιδράσουν στην οικονομία;
Όλα σχεδόν έχουν ένα αποτύπωμα στην κατανάλωση. Είναι κυρίως κοινωνικά μέτρα που οδηγούνται στην κατανάλωση, διότι δημιουργούν εισοδήματα που οι άνθρωποι θέλουν για την επιβίωσή τους όχι για αποταμίευση. Είναι πολύ πιθανόν ότι θα έχουμε μια αποτύπωση στην αύξηση του ΑΕΠ. Είναι σαφές ότι η σύνθεσή τους συνδέεται και με τις επερχόμενες εκλογές αλλά έτσι κι αλλιώς φαίνεται ότι η υπεραπόδοση των μέτρων, φορολογικών και μη, αφήνουν ένα σημαντικό περιθώριο για να επιστρέψουν κατά ένα μέρος στα χαμηλά εισοδήματα και να περάσουν στην κατανάλωση.
*Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Εποχή" στις 13/1/2019. Την συνέντευξη πήρε ο Παύλος Κλαυδιανός.
Για μιαν ακόμη φορά, παρουσία στην Αθήνα του αρμόδιου για τα οικονομικά και τα δημοσιονομικά Αντιπροέδρου της (απερχόμενης, σιγά-σιγά) Ευρωπαϊκής Επιτροπής Πιερ Μοσκοβισί, του ανθρώπου που τεχνικά «κράτησε» από πλευράς Βρυξελλών τα ηνία των κυλιόμενων διαπραγματεύσεων, πιέσεων, διευκολύνσεων, απειλών, συμβιβασμών, καθησυχασμών της Τροϊκανής εμπειρίας της Ελλάδας – πάντως τα τελευταία 3 χρόνια – λειτουργεί ως προεισαγωγή στην εδώ παρουσία της ίδιας της Τρόικας. H οποία μας καταφθάνει από Δευτέρα, λίγες μέρες μετά την ψήφιση της εμπιστοσύνης στην Βουλή σε εκρηκτικό κλίμα, την επόμενη κυριολεκτικώς του σχεδιαζόμενου συλλαλητηρίου/λαοσύναξης για το Μακεδονικό στο Σύνταγμα: ενδιαφέρον πυρίκαυστο γενικό πλαίσιο.
Ευλόγως θα παρατηρήσει/διορθώσει ο προσεκτικός αναγνώστης ότι Τρόικα δεν υπάρχει πλέον, ότι έχει γίνει Τετραμερής – Quadriga εδώ και πολύ καιρό με την προσθήκη σε ΕΕ-ΕΚΤ-ΔΝΤ και του εκπροσώπου του ESM, «του δανειστή» κατά κύριο λόγο αλλά και άλλαξε φύση/λειτουργία. Αυτό είναι άλλωστε που εγκατέστησε στην δημόσια σκηνή τον συμπαθή εκείνο Κλάους Ρέγκλινγκ, να συναγωνίζεται με τον εαυτό του (και με κάθε άλλον πρόθυμο) σχετικά με το αν το κόστος του τρίτου Μνημονίου είναι 60, 100 ή 200 δις ευρώ και για το ποιες δεσμεύσεις παραμένουν μεταΜνημονιακά – εκείνο δηλαδή που στην εσωτερική μας αντιδικία επιχειρήθηκε να καταχωρηθεί ως «τέταρτο Μνημόνιο». Όμως, ο Πιερ Μοσκοβισί ο οποίος «τραβάει» προς την άλλη άκρια – εκείνην που λέει και διαβεβαιώνει ότι η εποχή των Μνημονίων έκλεισε, έφυγε, πάει ότι η κανονικότητα επανήλθε στην Ελλάδα (και στην ΕΕ ως προς την Ελλάδα...) – με αποτέλεσμα να επιχειρείται υποτίμησή του από ένα ολόκληρο τμήμα του Ελληνικού πολιτικού σκηνικού, δεν παύει να είναι εκφραστής της επίσημης άποψης της «Ευρώπης» για την Ελληνική περίπτωση.
Και – το πιο σημαντικό – εκφραστής του τι θα κάνει με την Ελληνική περίπτωση η διαβόητη μεταΜνημονιακή ομάδα της ενισχυμένης παρακολούθησης/enhanced surveillance για να μην τσακωνόμαστε με την ορολογία. Ενώ λοιπόν θα ασχολούμαστε όλοι με τα διαμειφθέντα κατά την επίσκεψη Μοσκοβισί, θα προτείνουμε σήμερα στον αναγνώστη να συνειδητοποιήσει κυρίως τι ΔΕΝ θα περιλάβει το μενού της μεταΜνημονιακής Τρόικας ενόψει της (δεύτερης) Έκθεσής της που θα ωριμάσει κάπου Μάρτιο μεριά στο Eurogroup.
Πράγματι, από τις διαρθρωτικού χαρακτήρα δεσμεύσεις/commitments που είχαν περιληφθεί και που πολλοί τις θεωρούν σχεδόν milestones ενώ δεν είναι, όλοι γνώριζαν ότι θέματα όπως π.χ. η βελτίωση των διαδικασιών στον τομέα της Υγείας (πρωτοβάθμια περίθαλψη, προμήθειες) ή πάλιν η στελέχωση της ΑΑΔΕ, και ακόμη περισσότερο το ξύπνημα του Μεγάλου Ασθενούς (της Δικαιοσύνης...) θα κρατήσει 3μηνα και χρόνια, πολλά: απλώς... κινητικότητα αναζητείται. Στην διαχείριση του χρηματοπιστωτικού τομέα/κόκκινα δάνεια κοκ τρέχει η νέα-νέα προθεσμία Φεβρουαρίου, ενώ στις ιδιωτικοποιήσεις (λιγνιτικά ΔΕΗ, ΔΕΠΑ, Εγνατία, επέκταση σύμβασης Ελ. Βενιζέλου, Ελληνικό) απλώς βήματα μπορεί να επιδειχθούν. Και να θεωρηθεί ότι έγιναν, ή να θεωρηθεί ότι αργούν, πάνε πίσω κοκ. Για δυο-τρία επιλεγμένα μέτωπα – σύμβαση Ελ. Βενιζέλου, ή πάλι νομοθέτηση κατώτατου μισθού – θα μας χρειαστεί και Βουλή εν λειτουργία: σημειώστε το κι αυτό.
Απ' εκεί και πέρα, τα αληθινά σημαντικά και μεγάλα δεν – ΔΕΝ – θα απασχολήσουν την μεταΜνημονιακή Τρόικα. Το αν, δηλαδή το μείγμα πολιτικής/το policy mix που έχει δημιουργηθεί με την τοτεμοποίηση και λατρευτική στάση έναντι του πρωτογενούς πλεονάσματος και του υπερπλενάσματος «βγαίνει πέρα» και αν είναι βιώσιμο – μην ξεχνούμε ότι ο Πιερ Μοσκοβισί είναι αρμόδιος για τα οικονομικά ΚΑΙ τα δημοσιονομικά: το 3,5% επι 5ετία είναι εκείνο που μπαίνει πρώτο στην οθόνη του κομπιούτερ του! – δεν έρχεται άμεσα στην συζήτηση. Ούτε καν το αληθινό δημοσιονομικό παγόβουνο, δηλαδή η μέσω δικαστικών αποφάσεων ανατίναξη του δεύτερου (ήδη!) Μνημονίου, μπορεί να τους απασχολήσει αληθινά – ενώ θα έπρεπε. Η χαμένη ευκαιρία της επίσκεψης Μέρκελ, η άρνηση των κυβερνητικών εδράνων να επωφεληθούν της προσέλευσης της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης/του Κυριάκου Μητσοτάκη στην διαπίστωση Στουρνάρα, Χριστοδουλάκη, ακόμη και Σημίτη ότι το άδειασμα της οικονομίας με πρωτογενή πλεονάσματα επείγει να δώσει την θέση του σε δέσμευση μέρους των πλεονασμάτων για επενδυτική χρήση, αδειάζει και την συζήτηση ουσίας για την μεταΜνημονιακή παρακολούθηση της Ελληνικής οικονομίας.
Οπότε, το ακόμη πιο ουσιαστικό, δηλαδή η κάμψη του δείκτη οικονομικού κλίματος στην Ελλάδα στο πέρασμα από το 2018 στο 2019, μετά από πολλά 3μηνα βελτίωσης, κάμψη που υπονομεύει σιγά-σιγά την αναπτυξιακή προοπτική, επίσης δεν θα είναι στο μενού.
Όπως όμως θα εξηγούσε και ο Πιέρ Μοσκοβισί, αυτό σημαίνει το τέλος των Μνημονίων. Κάνεις την πολιτική σου, κάνεις τις επιλογές σου – θα δούμε το αποτέλεσμα...
*Δημοσιέυτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 18/1/2019.
Το πρώτο αυταπόδεικτο είναι ότι η επιτυχία για την Ελλάδα δεν εξαρτάται από αυτό που βλέπουμε στα δελτία ειδήσεων. Ούτε από τις ευαρέσκειες της καγκελαρίου Μέρκελ προς την κυβέρνηση για το έργο της, ούτε από την αναγνώριση των θυσιών του ελληνικού λαού εκ μέρους των δανειστών, ούτε καν από τα παραδεδεγμένα λάθη τους. Εξαρτάται από το πόσο ευτυχισμένοι και αισιόδοξοι είναι οι Ελληνες –και ως Ελληνες και ως Ευρωπαίοι.
Το δεύτερο μείζον έχει να κάνει με το ευρωπαϊκό τοπίο. Για όσο διάστημα οι ευρωπαϊκοί θεσμοί θα λειτουργούν σε πολιτικό κενό με αποκλειστικό γνώμονα την ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς προς όφελος των μεγάλων επιχειρήσεων, δεν θα είναι ο λαϊκισμός και η ακροδεξιά που θα απειλεί την Ε.Ε., αλλά η ίδια η Ε.Ε. που θα δημιουργεί και θα διογκώνει τον ευρωπαϊκό λαϊκισμό. Η συνέπεια είναι ήδη ορατή: φαύλος κύκλος σε εθνικά επίπεδα που επιτίθεται συνεχώς στις ποιότητες της δημοκρατίας, στον χώρο μιας Ηπείρου που απέτυχε να κάνει τη δημοκρατία χειροπιαστή στο ευρωπαϊκό επίπεδο.
Το 1989 η πτώση του Τείχους του Βερολίνου υποσχόταν άνοιξη και νέα περίοδο για την Ευρώπη το μέλλον της οποίας φάνταζε διαφορετικό, όπως διαφορετικό έδειχνε για κείνη την παγκόσμια στιγμή και το παρελθόν της ‒ παρά το γεγονός ότι το τελευταίο προέκυπτε ματωμένο από τα συντρίμμια του 1945 αλλά και από διαχωρισμούς που, εν τω μεταξύ, παγιώθηκαν στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου και επικυρώθηκαν με την ανέγερση του Τείχους το 1961. Υστερα από τρεις δεκαετίες πολλά έχουν αλλάξει στον «ελεύθερο ευρωπαϊκό κόσμο».
Ομως, παρά το γεγονός του πολιτικού χειμώνα, η ευρωπαϊκή ιδέα παραμένει στο τραπέζι. Ο ιστορικός Τόνι Τζαντ αρχίζοντας τις πρώτες κι όλας σελίδες του magnum opus του «Η Ευρώπη μετά τον πόλεμο» (εκδ. Αλεξάνδρεια) με σκέψεις και παρατηρήσεις γύρω από τις μεταβολές του 1989, είχε εκφράσει ορισμένες επιφυλάξεις απέναντι στην άκρατη υπεραισιοδοξία που συνόδευε την πλανητική κυριαρχία του νεοφιλελεύθερου ευρωατλαντισμού, για τις οποίες, δυστυχώς, δεν διαψεύστηκε: «Αν η Ευρώπη ακολουθήσει "γερμανική" πορεία... θα παραμείνει απλώς και μόνο το άθροισμα και ο υψηλότερος κοινός παρονομαστής των ξεχωριστών συμφερόντων των μελών της».
Παρ' όλα αυτά, ως κεντροαριστερός, υποδείκνυε ως μείζον για την προοδευτική ευρωπαϊκή παρακαταθήκη, αυτό που συμβατικά αποκαλούσαμε «ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο». Το μοντέλο αυτό, η δική μας τουλάχιστον γενιά Ευρωπαίων, το αντιπαρέθετε στον αμερικανικό τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας και οικονομίας.
Αυτό το μοντέλο είναι που ενώνει τους Ευρωπαίους, ακόμη και όταν αμφισβητούν κριτικά τη μια ή την άλλη πλευρά του. Και αυτό το μοντέλο υπερασπίζεται αυτή τη στιγμή η Αριστερά. Εκ τούτου, η ενσωμάτωση της ευημερίας δεν μπορεί να επιτευχθεί μόνον με απλή αναδιανομή εισοδημάτων από τους πλούσιους στους φτωχούς ή από τα πιο παραγωγικά τμήματα της οικονομίας σε λιγότερο παραγωγικούς τομείς.
Η ενάρετη πολιτική οικονομία του 21ου αιώνα, για να προχωρήσει, δεν θα πρέπει να έχει παγίδες ανισότητας. Κάποτε –όχι πριν από πολλά χρόνια‒ το σύνθημα στα ευρωπαϊκά γραφεία ήταν το «Εver closer union» (στενότερη Ενωση), μάλλον με την έννοια της διεύρυνσης – η οποία συνεχίζεται στις μέρες μας, ειδικότερα στις χώρες της γειτονιάς μας.
Σήμερα, προεκλογικά, στο κτίριο που βρίσκεται απέναντι από τα γραφεία της Κομισιόν στις Βρυξέλλες, κυριαρχεί με μεγάλα γράμματα το σύνθημα «The Future Is Europe» (Το μέλλον είναι η Ευρώπη). Πρόκειται περί πίστης σε έναν τύπο συλλογικής διακυβέρνησης που, στο πρόσφατο παρελθόν, δεν επέδειξε υψηλά επίπεδα πολιτικής υπευθυνότητας – ίσως επειδή, όπως και οι μεγάλες εταιρείες, δεν είναι υπόλογη κυρίως στους λαούς της Ευρώπης.
Αντίθετα, όπως φάνηκε με την Ελλάδα, με το Brexit, όπως φαίνεται με το κίνημα διαμαρτυρίας των «κίτρινων γιλέκων» στη Γαλλία, αλλά και με το θέμα του προϋπολογισμού στην Ιταλία, οι γραμμές που αποκόπτουν τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και γεννούν τον εθνικισμό πυκνώνουν και δεν μπορούν πλέον να αγνοούνται. Τούτων δοθέντων, δεν μένει άλλο παρά αυτή η πίστη να αποτυπωθεί στην πραγματική ευημερία και αυτό το μέλλον να συνοδευτεί από χειροπιαστές δράσεις τόσο στα εθνικά συμφραζόμενα όσο και στο κοινοτικό επίπεδο, σε πλαίσιο δημοκρατίας.
Ούτως ή άλλως, όπως έχουν εξελιχθεί τα πολιτικά πράγματα, πολλοί στην Ευρωπαϊκή Ένωση ξυπνούν και νυχτώνουν σε τοπία πολιτικού χειμώνα, με κυρίαρχη την αίσθηση της εγκατάλειψης∙ νοιώθουν άβολα∙ αισθάνονται ευάλωτοι απέναντι στις αυξανόμενες περιβαλλοντικές, οικονομικές και πολιτικές απειλές, με αποτέλεσμα το σύνθημα «The Future Is Europe» να μοιάζει κούφιο και να αμφισβητείται, όσο ποτέ άλλοτε, από τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους. Και τι θα μείνει τελικά στα τοπία της Ευρώπης όταν η δημοκρατία θα σταματήσει πρακτικά να είναι μια πολιτική επιλογή; Δυστοπίες και εθνικιστικές φαντασιώσεις. Οι Βρετανοί –και δεν μιλάμε για κάποιο τελείως ανυπόληπτο έθνος-κράτος‒ βασανίζονται αρκετά στις μέρες μας από την ιδέα ότι «θα είμαστε καλύτεροι μόνοι μας»!
*Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 11/1/2019.
Όταν και η επίσκεψη της Καγκελαρίου Μέρκελ στην Ελλάδα του Ιανουαρίου 2019 - σχεδόν πέντε χρόνια μετά την ανάλογη επίσκεψη του Απριλίου 2014 - θα έχει ολοκληρωθεί, όταν θα έχουμε όλοι (;) διαβάσει και ακούσει τις τοποθετήσεις της για την οικονομική φάση στην οποία βρίσκεται η μεταΜνημονιακή Ελλάδα, ίσως χρειαστεί να κάνομε όλοι (πάλι) ένα βήμα πίσω. Να ξανασκεφθούμε.
Το 2014 από την Καγκελαρία είχε δοθεί «στήριξη στην συνεπή μεταρρυθμιστική πορεία της Κυβέρνησης»,, παράλληλα με μήνυμα ότι «η Γερμανική Κυβέρνηση θα συνεχίσει να στηρίζει τα επιτυχή μέτρα λιτότητας της Ελλάδας» (μάλιστα εν συνεχεία υπήρξε διόρθωση της «λιτότητας» σε «εξυγίανση»). Δυο χρόνια αργότερα, στην επίσκεψη του - Πρωθυπουργού, ήδη - Αλέξη Τσίπρα στο Βερολίνο, η Καγκελάριος είχε φροντίσει να σφραγίσει την συνάντηση με την παρατήρηση «Θα συζητήσουμε και θα δούμε πώς εκτιμά (ο Έλληνας Πρωθυπουργός) την κατάσταση. Όμως εδώ (το Βερολίνο) δεν είναι ο τόπος που λαμβάνονται οι αποφάσεις. Οι διαβουλεύσεις γίνονται με τους Θεσμούς». Ήταν τότε η εποχή του «οι συνομιλίες μας δεν ήταν πάντα εύκολες, όμως διακρίνονται για την ειλικρίνεια και την σταθερότητά τους».
Το 2014, πάλι, η επίσκεψη Μέρκελ είχε ακολουθήσει κατά λίγες μέρες την δοκιμαστική έξοδο της Ελλάδας στις αγορές (του Απριλίου 2014, όταν είχαν σηκωθεί 3 δις για 5ετές, με 4,95%). Άλλωστε η Καγκελαρία είχε συνδέσει την επίσκεψη με την αναγνώριση της - τότε - επιτυχίας εξόδου, μάλιστα για 3 δις ενώ αρχικά ζητώντας 2,5 δις. Ακολούθησαν τρία πράγματα, βέβαια: οι Ευρωεκλογές που εισπράχθηκαν ως πλήγμα. ο «φιλολαϊκός» ανασχηματισμός Σαμαρά που έδιωξε τους τότε μεταρρυθμιστές (Χατζηδάκης - Σκορδάς) έναντι λαϊκής δεξιάς (Γιακουμάτος-Βούλτεψη) και η ταλαίπωρη δεύτερη απόπειρα εξόδου στις αγορές, τον Ιούλιο 2014 (ζητήσαμε 3 δις σε 3ετή ομόλογα με 3,5%, δόθηκαν μόλις 1,5 δις). Βέβαια τότε είχε συμπέσει το «τρακάρισμα» της Πορτογαλικής Banco Espirito Santo...
Γιατί το ταλαιπωρούμε, τώρα, το θέμα αφού – όπως ήδη σημειώσαμε – θα είναι σωστό να περιμείνουμε να ακούσουμε τι θα έχει να πει πάλι η Καγκελάριος Μέρκελ η ίδια – αντί για το γνώριμο σπορ, να προεξοφλούν οι δυο πλευρές της Ελληνικής προεκλογικής πολιτικής σκηνής, η καθεμιά αντιθετικά προς την άλλη, τι θα ειπωθεί και τι θα σημαίνει και τι θα συνεπάγεται; (Και παραβλέπουμε, εδώ, το βαρύτερο μενού του Μακεδονικού στην εδώ παρουσία Μέρκελ. Παραβλέπουμε και το Προσφυγικό/Μεταναστευτικό, που ήταν παρόν και το 2014. Παραβλέπουμε και το αγκάθι των πολεμικών επανορθώσεων, που η Καγκελαρία επεδίωξε να προ-εκτονώσει πριν καν ξεκινήσει η επίσκεψη). Πρώτα-πρώτα, διότι ακριβώς παράλληλα με την επίσκεψη Μέρκελ ξαναρχίζουν οι εργασίες της ενισχυμένης μετα-Μνημονιακής εποπτείας (μας): την ερχόμενη εβδομάδα ξαναέρχονται οι άλλοτε Τροϊκανοί – που, με αφοριστική του δήλωση, ο Στέφανος Μάνος τους κατακεραύνωνε προχθές για πλημμελή αν μη στρεβλή παρακολούθηση -, ενώ ήδη το EuroWorking Group ξανακοιτάζει τι έχει προχωρήσει από τα υπεσχημένα διαρθρωτικά. (Τίποτε το ουσιαστικό πάντως). Κυβερνητικοί που «ανακάλυψαν» την Άνγκελα Μέρκελ και κατεδαφιστές της Αντιπολίτευσης ας το ξαναθυμηθούν: ασφαλώς και ο λόγος του Βερολίνου έχει μεγάλο βάρος, η δε Mutti Άνγκελα καίτοι αποδυναμωμένη είναι ό,τι διαθέτει η «Ευρώπη» του 2019 από εξουσία – όμως το πώς λαμβάνονται οι αποφάσεις είναι άλλη ιστορία. Όχι δε μόνο/όχι τόσο για τα διαβόητα 620 εκατ. ευρώ/πρώτη δόση από τις επιστροφές κερδών ANFAs/SMPs , που είναι εν τέλει σταγόνα στον ωκεανό (π.χ.) των υπερπλεονασμάτων. Αλλά και, για το πολυπόθητο «σήμα προς τις αγορές».
Εδώ, κι άλλη αυτοσυγκράτηση! Καλά τα σήματα εμπιστοσύνης, αλλά δεν αρκούν ακόμη κι αν εκπορεύονται από Βερολίνο. Η επαναλαμβανόμενη υπενθύμιση – τελευταία, από τον Ευκλείδη Τσακαλώτο – ότι το cash buffer των 25+ δις ευρώ δίνει στην Ελλάδα άνεση να αποφασίσει όποτε το κρίνει σκόπιμο να ξαναδοκιμάσει τις αγορές, δεν είναι βέβαιο ότι λειτουργεί θετικά. Τείνει να δείξει ότι η Ελλάδα του 2019 διαχειρίζεται δια της αναβολής – σας θυμίζει κάτι; Εν τω μεταξύ, η προοπτική 10ετούς φαίνεται να πηγαίνει ακόμη πιο πίσω έτσι όπως οι αποδόσεις έχουν εγκατασταθεί πάνω από το 4%, τα δε CDS/ασφάλιστρα κινδύνου σκαρφαλώνουν και πάλι (βέβαια σε χαμηλούς όγκους). Αναζήτηση ενός μικρού ποσού για 5ετές δεν θα αντιστοιχούσε με την επίσημη επιδίωξη για εξομάλυνση της καμπύλης των επιτοκίων του Ελληνικού χρέους. Ενώ επάνοδος (μνήμη του 2014...) σε «λύση» 3ετούς, το οποίο θα ήταν κάτω από την ομπρέλα της μεσοπρόθεσμης εγγύησης μέτρων χρέους, θα ήταν ανοιχτά προσχηματική. Χώρια που κάθε σύγκριση επιτοκίων θα λειτουργούσε παραπειστικά.
Αυτά, ως βοήθεια ανάγνωσης της επίσκεψης Μέρκελ.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 11/1/2019.
Η Ευρώπη
Στη Γαλλία, λόγω της αρτηριοσκληρωτικής οικονομίας, των πολιτικών διαταραχών και της πτώσης της δημοτικότητας του Μακρόν, η ισορροπία δύναμης μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας θα ενταθεί. Ετσι θα κυριαρχήσει όχι το μακρονικό σχέδιο για μια ταχεία οικονομική, πολιτική και κοινωνική ενοποίηση, αλλά το γερμανικό. Δηλαδή μια πιο αργή, βήμα προς βήμα ενοποίηση βασισμένη στη συνέχιση της δημοσιονομικής σταθερότητας και της γερμανοκρατίας. Αυτό είναι προφανές αν λάβουμε υπ' όψιν μας πως η Γερμανία έχει σήμερα, μεταξύ άλλων συμμάχων, και τη λεγόμενη «ομάδα των οκτώ» (Δανία, Ολλανδία, Σουηδία, Φινλανδία, Τσεχία καθώς και τις Βαλτικές Χώρες). Και οι «οκτώ» στηρίζουν την πολιτική της λιτότητας, εναντιώνονται στους αναδιανεμητικούς μηχανισμούς πόρων από τον Βορρά προς τον Νότο. Οπως και οι γερμανοί ψηφοφόροι, αρνούνται να συνεχίσουν τη χρηματοδότηση των «ανεύθυνων» Νοτιοευρωπαίων. Ετσι η κυρίαρχη βορειο-γερμανική συμμαχία θα οδηγήσει στην παραπέρα εκτίναξη των ανισοτήτων (ένδον και διακρατικών), στην περιθωριοποίηση ενός σημαντικού μέρους των χαμένων από την παγκοσμιοποίηση και στην παραπέρα άνοδο του εθνολαϊκισμού. Οι παραπάνω εξελίξεις σημαίνουν πως στον χρόνο που έρχεται το χάσμα Βορρά – Νότου θα ενταθεί, η αξία της αλληλεγγύης θα ξεχαστεί και τα θεμέλια του ευρωπαϊκού εγχειρήματος θα εξακολουθήσουν να υποσκάπτονται. Ετσι η προοπτική μιας Ενωμένης Ευρώπης ικανής να γίνει, μετά τις ΗΠΑ και την Κίνα, ο τρίτος βασικός παίκτης στην παγκόσμια οικονομική αρένα εξαφανίζεται.
Περνώ, τέλος, από την ανισορροπία δύναμης μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας στον τρίτο κύριο παίκτη της ευρωζώνης, την Ιταλία. Η λαϊκιστική κυβέρνηση θα κάνει ακόμα πιο δύσκολη τη διαχείριση των προσφυγικών ροών. Αυτό θα οδηγήσει στην ενδυνάμωση της Ευρώπης-«φρουρίου». Από την άλλη μεριά, σε ό,τι αφορά το δημοσιονομικό αδιέξοδο, η ιταλική κυβέρνηση φαίνεται να υποχωρεί. Μάλλον θα κάνει μια «κωλοτούμπα» ελληνικού τύπου. Δηλαδή θα υποκύψει στις πιέσεις των αγορών και σε αυτές των Βρυξελλών.
Οι δύο υπερδυνάμεις
Οι ΗΠΑ του Ντόναλντ Τραμπ θα εξακολουθήσουν να συρρικνώνονται. Ενώ από την άλλη μεριά, η Κίνα μέσω της λεγόμενης «ήπιας δύναμης» (soft power) θα συνεχίσει την επεκτατική πολιτική με μαζικές επενδύσεις στις χώρες που βρίσκονται στον Δρόμο του Μεταξιού και όχι μόνο. Βέβαια, η αμερικανική υπερδύναμη θα διατηρήσει την πρωτοπορία της στην έρευνα, στις τεχνολογίες (κυρίως της ρομποτικής και τεχνητής νοημοσύνης) και στις στρατιωτικές επενδύσεις. Σε αυτόν τον τομέα, βέβαια, και οι δύο υπερδυνάμεις ακολουθούν τις νέες τεχνολογίες, κατασκευάζοντας νέου τύπου πυρηνικούς πυραύλους που καμιά από τις δύο δεν μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά. Σε έναν μελλοντικό πυρηνικό πόλεμο θα βλέπαμε παγκόσμιες καταστροφές βιβλικού τύπου. Για τη στιγμή, τέτοιου είδους πόλεμοι δεν φαίνονται στον ορίζοντα. Το πιο πιθανό είναι η συνέχιση του Ψυχρού Πολέμου που θα βασίζεται σε μια ισορροπία τρόμου. Ισορροπία που κάνει αυτούς που ελέγχουν τα μέσα βίας και κυριαρχίας να αποφεύγουν τα πυρηνικά όπλα και να περιορίζουν τις στρατιωτικές επεμβάσεις ή πιέσεις σε συγκεκριμένα πεδία (π.χ. στη Συρία οι ΗΠΑ και στη Σινική Θάλασσα η Κίνα).
Αν στον στρατιωτικό χώρο υπάρχει ένα είδος ισορροπίας (τρόμου), στον οικονομικό η Κίνα, λόγω της ραγδαίας ανάπτυξης, έχει κάνει τεράστια βήματα προς τα εμπρός. Στον αγροτικό και βιομηχανικό τομέα έχει πλησιάσει, αν όχι ξεπεράσει, τις ΗΠΑ. Βέβαια, στον τομέα των υψηλών τεχνολογιών οι ΗΠΑ υπερτερούν, αλλά η απόσταση μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων μικραίνει (βλ. Economist, 20/1/2018). Με βάση τα παραπάνω, δεν υπάρχει αμφιβολία πως η Κίνα ανεβαίνει, ενώ οι ΗΠΑ, με τη μερκαντιλική πολιτική του αμερικανού προέδρου ακολουθούν μια καθοδική πορεία. Αυτό σημαίνει πως σε μερικά χρόνια η κινεζική υπερδύναμη θα είναι σε θέση να αμφισβητήσει την αμερικανική ηγεμονία με απρόβλεπτες τεκτονικές αλλαγές στον κόσμο που έρχεται.
Η παγκοσμιοποίηση
Αντίθετα με πολλούς λαϊκιστές ηγέτες που ονειρεύονται την αποπαγκοσμιοποίηση και την επιστροφή στην αυτονομία του κράτους-έθνους, η στροφή προς τα πίσω είναι αδύνατη. Η παγκοσμιοποίηση θα συνεχίσει με απίστευτους ρυθμούς. Θα έχει και θετικά και αρνητικά αποτελέσματα. Από τη μια μεριά, θα εξακολουθεί να οδηγεί στην εντυπωσιακή ανάπτυξη της καπιταλιστικής ημιπεριφέρειας, κυρίως στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας. Για τη στιγμή, π.χ., πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι (δηλαδή ένα μεγάλο κομμάτι της ανθρωπότητας) έχει ξεπεράσει το επίπεδο της απόλυτης φτώχειας. Αυτή η πρωτοφανής αλλαγή θα συνεχιστεί στα χρόνια που έρχονται. Από την άλλη μεριά, οι ανισότητες στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ και στην Κίνα συνεχίζουν να εντείνονται. Σε βαθμό που ένας μικρός αριθμός κροίσων ελέγχει σήμερα ένα μεγάλο μέρος του παγκόσμιου παραγόμενου πλούτου. Αν προσθέσουμε την καταστροφή του περιβάλλοντος, την παγκοσμιοποίηση των τρομοκρατικών και εγκληματικών δικτύων και άλλες βαρβαρότητες, το μέλλον φαίνεται εξαιρετικά δυσοίωνο. Αφού δεν υπάρχουν σοβαροί πολιτικοί έλεγχοι της νεοφιλελεύθερης, αγοροκρατικής παγκοσμιοποίησης, παγκοσμιοποίησης που μοιάζει με μια χωρίς φρένα υπερταχεία αμαξοστοιχία.
Η Ελλάδα
Εδώ θα αναφερθώ τηλεγραφικά σε πέντε μελλοντικές εξελίξεις.
• Η συμφωνία των Πρεσπών. Σίγουρα θα ψηφιστεί. Θα λυθεί επιτέλους ένα πρόβλημα που ταλανίζει τη χώρα για 25 χρόνια. Το πρόβλημα θα μπορούσε να είχε λυθεί πριν από καιρό με την πρόταση Πινέιρο. Πρόταση που λανθασμένα απορρίφθηκε από την τότε ελληνική κυβέρνηση. Στη χρονιά που έρχεται αν, μάλλον απίθανο, η στρατηγική της ΝΔ πετύχει, η ιδέα πως μπορεί να ξαναρχίσουν οι διαπραγματεύσεις από το μηδέν είναι φαντασίωση. Θα χαθεί η μοναδική ευκαιρία που έχουμε. Αφού για γεωπολιτικούς λόγους (ρωσικός επεκτατισμός στα Βαλκάνια), αργά ή γρήγορα, θα αγνοηθεί το ελληνικό βέτο.
•Ο μερικός διαχωρισμός Κράτους και Εκκλησίας. Η συμφωνία Τσίπρα – Ιερωνύμου θα επικυρωθεί, με την κυβέρνηση να ικανοποιεί μερικά από τα αιτήματα των ιερέων. Δεν θα πρόκειται για έναν ριζοσπαστικό διαχωρισμό όπως στη Γαλλία. Θα είναι όμως ένα πρώτο βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση.
•Ο ΣΥΡΙΖΑ. Μετά τη στροφή του Αλέξη Τσίπρα προς τον ευρωπαϊκό δρόμο, λόγω της πίεσης από την τρόικα και της προσγείωσης στην πραγματικότητα, ο ΣΥΡΙΖΑ θα μετατραπεί σταδιακά σε ένα ριζοσπαστικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. Μαζί με τα άλλα φιλοευρωπαϊκά σοσιαλιστικά/σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, θα παίξει σημαντικό ρόλο στην Ευρωβουλή.
•Το ΚΙΝΑΛ. Πήρε μια ανάσα με την παράλογη επίθεση του ΣΥΡΙΖΑ εναντίον του Κώστα Σημίτη. Αλλά σίγουρα, όπως τα άλλα κεντροαριστερά κόμματα που στράφηκαν προς τα δεξιά, θα συνεχίσει την καθοδική πορεία του. Δυστυχώς αυτό θα εντείνει τον διπολισμό του κομματικού συστήματος. Το ΚΙΝΑΛ θα χάσει την ευκαιρία να γίνει ο σημαντικός τρίτος πόλος μεταξύ του ΣΥΡΙΖΑ και της ΝΔ.
•Η κομματικοκρατία. Σε ό,τι αφορά τον «πολιτικό πολιτισμό», όλα τα κόμματα, συμπεριλαμβανομένου του ΣΥΡΙΖΑ, ακολουθούν την άκρατη παλαιοκομματική, συγκρουσιακή κουλτούρα. Κοκορομαχίες, απαράδεκτες επιθέσεις/βρισιές, κυριαρχία μικροκομματικών συμφερόντων κ.λπ. Η κομματικοκρατία και το 2019 θα συνεχίσει τον διαβρωτικό της ρόλο. Τα κόμματα θα συνεχίσουν να διεισδύουν σε όλους τους θεσμικούς χώρους, από τα πανεπιστήμια μέχρι τον αθλητισμό, υποσκάπτοντας έτσι την ήδη καχεκτική κοινωνία των πολιτών. Ολα τα παραπάνω προφανώς αδυνατίζουν την αντιπροσωπευτική δημοκρατία της χώρας.
Συμπέρασμα
Βλέπουμε βήματα προς τα εμπρός, αλλά και βήματα προς τα πίσω. Πάντως, ο κασσανδρικός λόγος και η καταστροφολογία της αντιπολίτευσης ούτε πείθουν, ούτε κάνουν καλό στη χώρα. Η Ελλάδα έχει πάψει να είναι το μαύρο πρόβατο της ΟΝΕ. Ο Πρωθυπουργός κατάφερε, κυρίως μέσω της συμφωνίας των Πρεσπών, να κερδίσει την εμπιστοσύνη της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Αυτό θα βοηθήσει τη χώρα να αντιμετωπίσει πιο αποτελεσματικά την εντεινόμενη τουρκική επιθετικότητα.
*Δημοσιεύτηκε στο "Βήμα της Κυριακής" στις 30/12/2018.
