Wednesday, 15 January 2025
Τα άρθρα Μελών και Φίλων της Παρέμβασης, όπως δημοσιεύτηκαν στον ελληνικό και διεθνή τύπο.
Για να δείτε τα άρθρα ανά συγγραφέα, πατήστε εδώ .
«Συμβιωτική κοινωνία»:Μοιάζει με πλεονασμό κι όμως δεν είναι. Θα μπορούσε να είναι ένα σύνθημα, μια κραυγή. Κι όμως δεν βγαίνει, το ύφος των δύο αυτών λέξεων εκπέμπει στοχασμό κι αυτοσυγκράτηση. Τί είναι λοιπόν;
Η έκφραση κατ'αρχήν είναι του Μάουρο Μποναϊούτι και παρατίθεται στο βιβλίο του ισπανού συγγραφέα Κάρλος Τάϊμπο «η πρόταση της αποανάπτυξης», από τις «εκδόσεις των συναδέλφων». Βιβλίο τεκμηριωμένο, με ριζοσπαστικές προτάσεις, βιβλίο που σε κάνει να ξανασκεφτείς πολλά πράγματα. Ας γυρίσουμε στο θέμα μας : η συμβιωτική κοινωνία. «Η υλική αποανάπτυξη σύμφωνα με τον Μάουρο Μποναϊούτι «ή θα στηρίζεται στις ανθρώπινες σχέσεις, θα είναι συμβιωτική και πνευματική, ή δεν θα υφίσταται», γράφει ο ακριβώς ο Κάρλος Τάϊμπο.
Στην «Καθημερινή της Κυριακής», της 27ης Απριλίου 2014, σε ένα αφιέρωμα του Πάσχου Μανδραβέλη στο «παλιό αίτημα της ανανέωσης», με αναφορές στη γενιά του '30 και στον Γιώργο Θεοτοκά διαβάζω τη ρήση του Γ. Θεοτοκά: «Το πνεύμα πρώτα, ο άνθρωπος πρώτα κι όλα τα άλλα έρχουνται μετά».
Γιατί σήμερα όλα αυτά, γιατί αυτή η ανάγκη επιστροφής στον άνθρωπο; Τί μας κάνει σήμερα να ξανασκεφτόμαστε τα βασικά; Μα προφανώς το τραγικό αδιέξοδο που ζούμε. Ανοίξτε την οποιαδήποτε εφημερίδα ή περιοδικό, την όποια ισοσελίδα, κάντε μια ήρεμη συζήτηση με φίλους, με συγγενείς, θα δείτε ότι το κύριο αίτημα είναι πλέον η νέα ισορροπία, το αίτημα της δικαιοσύνης και της αξιοπρέπειας, μια νέα σχέση του ανθρώπου με την εξουσία, αλλά και με τη φύση και βεβαίως μια νέα σχέση μεταξύ μας. Μια νέα κοινωνία. Ολα τα άλλα είναι πάντα σημαντικά (οικονομία, ιδεολογία, οικογένεια, κοκ) αλλά το κύριο είναι ο άνθρωπος, ακριβώς αυτός που ξεχάστηκε. Χάριν της ευημερίας, της κατανάλωσης, της διαφήμισης, της εύκολης ζωής, της ανεμελιάς; Μάλλον, αλλά η κρίση που ζούμε έχει το θετικό ότι μας βάζει να ξανασκεφτούμε τα κύρια: χωρίς δικαιοσύνη, ισορροπία, αρχές, αξίες, ποιότητα ζωής, προστασία των κοινών αγαθών, δεν μπορούμε να συνεχίσουμε. Αν δεν δράσουμε τώρα, η καταστροφή θα έλθει και θα είναι αποτέλεσμα της δικής μας απερισκεψίας. Ο καπιταλισμός είναι όντως δημιουργικός μέσα στην καταστροφική του μανία και διογκώνοντας συνεχώς τις ανισότητες, θέτει το ερώτημα: η οικονομία στην υπηρεσία της κοινωνίας ή συνέχιση αυτού του απαράδεκτου συστήματος που φτιάξαμε και μέσα στο οποίο ζούμε σήμερα; Δεν πρόκειται για επιστροφή στα παλαιο-κομμουνιστικά συνθήματα, πρόκειται αντίθετα για στροφή στον άνθρωπο και στον ανθρωπισμό, αφού είναι το μόνο που μπορεί να μας ενώσει, να μας κάνει να συζητήσουμε, να σκεφτούμε τους κανόνες που λείπουν ή που δεν εφαρμόζονται.
Η αναπόφευκτη αλλαγή της οικονομίας, της κοινωνίας, των προτεραιοτήτων, της πολιτικής ζωής συνδέεται με την αναγκαιότητα ειλικρινούς απάντησης στην κρίση. Συνεπώς η προσπάθεια ανασυγκρότησης δεν μπορεί να θεωρηθεί μια διαδικασία ξεκομμένη από το τεράστιο αυτό θέμα. Δεν είναι όλα περασμένα-ξεχασμένα. Εδώ που φτάσαμε, είναι αυτονόητο ότι πρέπει να μιλούμε για κάτι το πραγματικά νέο, ριζοσπαστικό, αυθεντικό και γνήσιο. Το ποιοί θα το εκφράσουν θα φανεί , οι καιροί απαιτούν τεκμηριωμένες προτάσεις, ενώ οι κρίσεις συνήθως δημιουργούν απρόβλεπτες καταστάσεις.
Το νέο πρόταγμα θα είναι αυτό, πρώτα απόλα ο άνθρωπος. Κι αυτό σημαίνει εμπιστοσύνη, συμπόνια, κατανόηση, ενδιαφέρον για τον διπλανό χωρίς διακρίσεις. Να συζητούμε αλλά και να ακούμε τον άλλον, είναι σημαντικό να ακούμε όταν μας μιλά κάποιος: «Του λόγου μέτρον ουχ ο λέγων, αλλ' ο ακούων» έγραφε ο Πλάτωνας και ορθά μας το θυμίζει ο Ε. Σπύρου στο περιοδικό «ΝΑΙ»
«Εκούσια απλότητα», όπως λέει ο Κάρλος Τάϊμπο, συνολική αναθεώρηση και μεταμόρφωση. Ζούμε όντως μια μετάβαση και η τεχνολογία κάθε μέρα αλλάζει τα δεδομένα. Θεωρώ ότι «το παλιό σύστημα πεθαίνει και το νέο θα γεννηθεί μέσα από κρίσεις και ταραχές. Μια μεγάλη αλλαγή νοοτροπιών και αντιλήψεων είναι αναγκαία για να παράσουμε στη νέα μορφή της κοινωνικής οργάνωσης που θα βασίζεται σε μια άλλη ισορροπία ανάμεσα στο είναι και στο έχω. Η «ανθρώπινη διάσταση» τίθεται πλέον στο κέντρο του κοινωνικού ενδιαφέροντος, η παγκοσμιότητα, η ανθρωπότητα έχει σίγουρα περισσότερο μέλλον από την ασύμμετρη παγκοσμιοποίηση που ζούμε και η ποιότητα της ανάπτυξης πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο δημόσιας διαβούλευσης αφού το αδιέξοδο είναι ορατό. Στη νέα της εργασία η αμερικανίδα φιλοσόφος Martha Nussbaum προτείνει μια «ζωή ανθρωπίνως αξιοπρεπή» και μια σειρά από σημεία που μπορούν να αποτελέσουν σχετικά θεσμικά ερείσματα. (βλ. Le Monde, 31 Αυγούστου 2012, βιβλιοπαρουσίαση του νέου της βιβλίου με τίτλο «Creating capabilities. The Human Development Approach »(βλ. Αθανάσιος Θεοδωράκης, «Εξαιρετικώς επείγον. Πολιτεία και δημοκρατία ανιθρωπιάς», εκδόσεις Μανιφέστο).
Δημοσιεύτηκε στο metarithmisi.gr stiw 30/4
Άμεση Παραγωγική Επανάσταση παντού. Σε όλα τα προϊόντα και κλάδους. Η ανάγκη μια Αριστεράς της Παραγωγής και της Δημιουργικότητας
Περπατώντας τις προάλλες στους δρόμους της Πάτρας είδα σε ένα εμπορικό κατάστημα που πουλούσε από πλεκτά μέχρι παιχνίδια, ένα καλάθι με σκόρπια πουκάμισα σε μια εντυπωσιακά χαμηλή αναγραφόμενη τιμή: 7 (επτά) ευρώ. Σκέφτηκα ότι πρόκειται για τις γνωστές «κινεζικές» εισαγωγές αλλά τράβηξε το βλέμμα μου ένα θαυμάσιο medium γαλάζιο χρώμα που ένας Γάλλος φίλος και συμφοιτητής μου που ζει στο Παρίσι ισχυρίζεται ότι μόνο στην Ελλάδα έβρισκε αυτή την απόχρωση και γι' αυτό το έψαχνε κάθε φορά που ερχόταν για διακοπές. Tα πουκάμισα από κοντά έδειχναν να έχουν μια αξιοπρεπέστατη ποιότητα, ήσαν τυλιγμένα με προσοχή και με sophisticated τρόπο αν και χωρίς φίρμα και σε περιτύλιγμα μιας απλής ζελατίνας. Όλα ήσαν ετερογενώς παράδοξα σε αυτό το προϊόν.
Ρωτώντας την συμπαθέστατη νεαρή και μοντέρνα επιχειρηματία του καταστήματος, κατάλαβα το «ελληνικό δράμα» αυτού του τόσο ταπεινού και φτηνού πουκάμισου. Γιατί πίσω από κάθε προϊόν, κάθε εμπόρευμα, υπάρχουν άνθρωποι και συσσωρευμένες δεξιότητες. Όχι δεν είναι κινέζικα, ούτε από τη Σρι Λάνκα τα πουκάμισα, είναι «στοκ ξεπουλήματος» από μια βιομηχανία της Λάρισας που έκλεισε πέρυσι.
Η ίδια γνωστή επαναλαμβανόμενη ιστορία. Η βιομηχανία έκανε και κάποιες εξαγωγές αλλά με την πίεση της φορολογίας (τις πιέσεις του πελατειακού κράτους για «επιπλέον» συνεισφορά θα έλεγα εγώ), το παράρτημα μιας συστημικής τράπεζας που πίεζε για ανάκτηση χρεών, ίσως και κάποια λάθη του επιχειρηματία, οδήγησαν στο κλείσιμο της βιομηχανίας. 60 εργαζόμενοι οδηγήθηκαν στην ανεργία ενώ ο επιχειρηματίας και η οικογένεια του παλεύουν με τις κατασχέσεις. Και όμως ακόμα και με τριπλάσια ή τετραπλάσια τιμή (20- 30 ευρώ), σε συνεργασία με κάποιον designer για βελτίωση του στυλ μιας ήδη καλής ποιότητας ένα καλύτερο packaging (συσκευασία), ένα μικρό marketing φίρμας και υποστήριξη από κάποιες κρατικές δομές προώθησης εξαγωγών, η βιομηχανία ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ και μάλιστα να επεκτείνεται. Με λίγη προσπάθεια, θα υπήρχαν καταστήματα στο Παρίσι, το Λονδίνο ή αλλού στην Ευρώπη, που θα μπορούσαν να πουλάνε τα πουκάμισα αυτής της βιομηχανίας από την Λάρισα. Αγόρασα τρία για να στείλω τα δύο στο φίλο μου και να του εξηγήσω με απλά λόγια τι παραγωγικό έγκλημα συντελείται αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα.
Επισήμως η κυβέρνηση παλεύει για τη Δημοσιονομική Προσαρμογή και το πρωτογενές πλεόνασμα- αναγκαίο και χρήσιμο ως προϋπόθεση- την διάσωση του τραπεζικού συστήματος- χρησιμότατη αλλά με άλλους υπέρ της παραγωγής όρους- και την ίδια στιγμή 1200 μεσαίες βιομηχανίες παλεύουν στο χείλος του γκρεμού, άλλες τόσες έχουν κλείσει η έχουν μεταναστεύσει, χιλιάδες μικρές επιχειρήσεις ασφυκτιούν με κίνδυνο η ανεργία να ανέβει και να μείνει στο 30% κι αυτή να χτυπήσει ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΣ παραγωγικής ΔΙΑΣΩΣΗΣ για ό,τι μπορεί ΤΩΡΑ να ΣΩΘΕΙ αναπτύσσονται φιλολογίες για τις αφηρημένες προοπτικές ανάπτυξης μέσω των νεοφυών επιχειρήσεων (start- ups). Θαυμάσιες οι νεοφυείς επιχειρήσεις, άλλωστε το πρώτο μου δημοσιογραφικό άρθρο στον Οικονομικό Ταχυδρόμο (26/2/1984) ήταν μια ανταπόκριση από το Παρίσι που αφορούσε το Venture Capital (κεφάλαια κινδύνου) και τις επενδύσεις στις νεοφυείς επιχειρήσεις. Σοφός ο –τότε- Διευθυντής του εντύπου Γιάννης Μαρίνος παρόντος και του αγαπητού συναδέλφου Θανάση Παπανδρόπουλου, θυμάμαι ότι μου είχε πει «μα κύριε Βασιλόπουλε γράφετε πράγματα, που αν ποτέ γίνουν θα γίνουν μετά από 20 χρόνια». Σωστός, με λάθος μια ακόμα δεκαετία. Σήμερα όμως το άμεσο είναι να φτιάξουμε μια νέα συμμαχία των πραγματικών παραγωγικών δυνάμεων του τόπου που θα προωθήσει ΕΠΕΙΓΟΝΤΩΣ μια ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΠΑΝΤΟΥ, σε όλα τα προϊόντα που παράγουμε και μπορούμε να παράγουμε. ΠΑΝΤΟΥ, σώζοντας πρώτα τις επιχειρήσεις που κατορθώνουν να παράγουν ακόμα. Αυτό θα είναι το ελληνικό αμυντικό «θαύμα», οι start-ups θα ακολουθήσουν και πολλές θα αναπτυχθούν από τις επιχειρήσεις που θα διασωθούν.
Σκεφτόμουν ακριβώς αυτό διαβάζοντας στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας Le Monde της ίδιας μέρας που έλεγε ότι ο Arnaud Montebοurg, Υπουργός Παραγωγικής Ανασυγκρότησης της Γαλλίας, χτενίζει με το επιτελείο του την επικράτεια για την υποστήριξη των μικρομεσαίων βιομηχανιών και επιχειρήσεων που κινδυνεύουν από τον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Φαντάζεστε τον περίπου αντίστοιχο Έλληνα Υπουργό Κωστή Χατζηδάκη να κάνει το ίδιο; Όχι βέβαια. Δεν φταίει ατομικά ο κ. Χατζηδάκης- ίσα ίσα προσπαθεί ο άνθρωπος να έχει κάποιο ορθολογισμό στο πιο ετερογενές «τρελό» Υπουργείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης- φταίει η συνολική κυβερνητική λογική και των δύο κομμάτων στην καρδιά του πελατειακού κράτους που είναι απολύτως ξεκομμένο και τυραννικά κυρίαρχο πάνω στην πραγματική οικονομία. Εάν προσθέσουμε το ότι το σύνολο σχεδόν των Υπουργών είναι εντελώς ξένοι από τους παραγωγικούς τομείς της οικονομίας, έχουμε την πλήρη εικόνα.
Εις μάτην, φωνάζει εσχάτως ο ΣΕΒ και ο πρόεδρος του Δημήτρης Δασκαλόπουλος για την απαράδεκτη υποβάθμιση της βιομηχανίας (Ανακοίνωση ΣΕΒ 5/9/2013) από την δήθεν νέα «αναπτυξιακή» πολιτική προσθέτοντας μαζί με τους εξαγωγείς, τις δυνατότητες άμεσης εξωστρέφειας αν υπάρξουν κάποιες λίγες χρηματοδοτικές δράσεις (Ανακοίνωση ΣΕΒ 18/11/2013) την ίδια στιγμή που η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί την νέα βιομηχανική επανάσταση. Εις μάτην γιατί αυτό το πελατειακό κράτος με τη σημερινή του στελέχωση, αποκλείεται να δράσει παραγωγικά και είναι αυτό που εξηγεί ίσως και την αυστηρότητα των ευρωπαίων εταίρων- δανειστών μας απέναντι τους (εκτός βέβαια από τις δογματικές τους στρεβλώσεις περί περιοριστικής λιτότητάς). Εδώ δεν έχουν οι ίδιοι εμπιστοσύνη στον εαυτό τους γιατί να έχουν οι άλλοι που παίζουν και τα λεφτά των δικών τους φορολογούμενων;
Κάτω στους δρόμους όμως, στα καταστήματα, στα εργοστάσια στα γραφεία, υπάρχουν εκατομμύρια Έλληνες που προσπαθούν, εργάζονται, ζορίζονται αλλά είναι ακόμα εκεί. Εξουθενωμένοι αλλά εκεί. Είναι αυτό που λέμε στην ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ η Κοινωνία Πολιτών είναι αδύναμη εξαιτίας της κομματικοκρατίας και του πελατειακού κράτους αλλά αντιστέκεται και είναι εδώ. Η Ελλάδα παράγει, όχι αρκετά, όχι τόσο ανταγωνιστικά αλλά παράγει και μπορεί μετά από μια ριζική αλλαγή να παράξει γρήγορα πολλαπλάσιο προϊόν. Με αύξηση των εξαγωγών στο 50% του ΑΕΠ το 2020 από 26% σήμερα (κάτι που έκανε η Ισπανία από το 2009 έως σήμερα) με νέα προϊόντα παντού, με ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ στο εμπορικό ισοζύγιο, τις υπηρεσίες, την τέχνη και τον πολιτισμό.
Μια μικρή απόδειξη γι' αυτό έρχεται από την νεαρή επιχειρηματία στην Πάτρα που προανέφερα. Το εμπορικό κατάστημα ασχολείται με την λιανική αλλά πίσω του υπάρχει μια οικογενειακή βιοτεχνία πλεκτών που προσπαθεί με δυσκολίες να επεκταθεί. Ζήτησα να δω τα προϊόντα της βιοτεχνίας. Ποιοτικά πλεκτά (περίπου στα 50 ευρώ) που είχαν όμως κουμπιά της δεκαετίας του '60 ειδικά για συνταξιούχους αστυνομικούς (εφοριακούς, οτιδήποτε). «Είστε νέα και μοντέρνα» της είπα «γιατί δεν λέτε στο πατέρα σας να αλλάξει τα κουμπιά;». «Έχετε δίκιο», μου είπε, «το σκεφτόμαστε αλλά ξέρετε είναι όλα τόσο δύσκολα». Σωστά αλλά με μικρές αλλαγές ξεκινούν οι μεγάλες διαφορές. Γιατί να μην συνεργαστείτε με νεαρούς designers ή ανθρώπους της μόδας στην Πάτρα και άλλα πολλά. Έχει έλθει πότε κάποιος υπάλληλος αναπτυξιακής υπηρεσίας του κράτους να σας βοηθήσει ή να σας μιλήσει για εξαγωγές;» τη ρώτησα. «Αστειεύεστε» μου είπε «δεν συμβαίνουν αυτά στην Ελλάδα». Λάθος. Θα μπορούσαν να συμβούν σε πέντε ημέρες αν υπήρχε μια ευσυνείδητη και αξιοπρεπής κυβέρνηση που σοβαρολογεί για την παραγωγική ανάπτυξη της χώρας. «Από το στόμα σας...» είπε και είναι αυτή η γνωστή επωδός που πρέπει κάποτε να τελειώσει. Η τρέλα είναι ότι η Πάτρα έχει ήδη ένα σχετικά επιτυχημένο Innovation Forum, το Corallia, για νεοφυείς επιχειρήσεις ενώ αυτό το Σαββατοκύριακο γίνεται και εκδήλωση με τίτλο Innovation Export Forum με συμμετοχή δεκάδων δημοσίων φορέων και επιχειρήσεων. Το πρόβλημα είναι ότι όλοι στην Ελλάδα μιλούν ΓΕΝΙΚΑ και όχι στην εφαρμογή του ΕΙΔΙΚΑ που μπορεί να αξιολογηθεί και να βελτιωθεί. Χρειαζόμαστε άμεσα ένα Έλληνα Υπουργό τύπου Arnaud Montebοurg, που θα καταγράψει λεπτομερώς σε όλη την επικράτεια τις βιομηχανίες και επιχειρήσεις που πρέπει και μπορούν να ΣΩΘΟΥΝ και να τους δώσει άμεση ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ απέναντι στις απαιτήσεις των δανειστών και τραπεζών για την προστασία του παραγωγικού ιστού της χώρας.
Και ίσως περισσότερο κι από αυτό χρειαζόμαστε αυτό που ο Νίκος Μουζέλης, ομ. καθηγητής κοινωνιολογίας LSE και Πρόεδρος της Ένωσης πολιτών για την ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, αναφέρει σε πρόσφατο άρθρο του με τίτλο «Νεωτερικότητα και Αριστερά» (ΒΗΜΑ 17/11/2013) για την ανάγκη ανασυγκρότησης μιας αριστεράς της ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ και της ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ που θα στοχεύει στον περιορισμό του δογματικού νεοφιλελευθερισμού και την προώθηση ενός δεύτερου «εξανθρωπισμού του καπιταλισμού» σε Ευρώπη και Ελλάδα. Μιας σοσιαλδημοκρατικής Αριστεράς που αναγνωρίζει την ανάγκη της παραγωγικής ανασυγκρότησης, που θα εναντιωθεί στην ελληνική κομματικοκρατία και το πελατειακό κράτος και σε συζήτηση με την Αριστερά των Δικαιωμάτων και την Κοινωνία Πολιτών θα αποτελέσει μέρος μιας ευρύτερης Συμμαχίας των Παραγωγικών Δυνάμεων του τόπου που θα οδηγήσει σε ριζική αναγέννηση της χώρας. Αυτή η Αριστερά μπορεί να μην υπάρχει σήμερα με αυτά τα συγκροτημένα χαρακτηριστικά αλλά από ότι φαίνεται όλα στην Ελλάδα θα γίνουν ξαφνικά και όπως πάντα την τελευταία στιγμή πριν το άλμα στο κενό.
Το βασικό κριτήριο μιας τέτοιας συμμαχίας σε μια χώρα υπό καθεστώς επιτήρησης και 30% ανεργία, δεν μπορεί παρά να είναι ένα και μόνο: ΠΑΡΑΓΩΓΗ, ΠΑΡΑΓΩΓΗ, ΠΑΡΑΓΩΓΗ. Βιώσιμη και πράσινη Ανάπτυξη, υγιής επιχειρηματικότητα, όχι στα ολιγοπώλια και ναι σε ένα καινούργιο Αναπτυξιακό κράτος που επενδύει έξυπνα και κυρίως στηρίζει τη δημιουργικότητα των Ελλήνων. Άλλωστε όπως έγραψε και ο Martin Wolf στους Financial Times (20/11/2013) σε άρθρο του για την παγκόσμια οικονομία, ο μόνος δρόμος για την έξοδο από την κρίση δεν είναι η περιοριστική πολιτική λιτότητας και η συνακόλουθη καταστροφή του παραγωγικού ιστού, αλλά οι ιδιωτικές και κυρίως οι έξυπνες δημόσιες επενδύσεις. Για την Ελλάδα η συνταγή είναι πιο απλή. Διάσωση από την καταστροφή των υπαρχουσών ιδιωτικών και δημοσίων επενδύσεων και άμεση παραγωγική αξιοποίηση τους. Μετά βλέπουμε.
Και ας αφήσουν μερικά υψηλόβαθμα κυβερνητικά στελέχη σε αγαστή συνεργασία με μερικά εξίσου υψηλόβαθμα τραπεζικά στελέχη τα υπονοούμενα του τύπου «τι να κάνουμε, ο καπιταλισμός και ο εκσυγχρονισμός έχουν απώλειες». Τα πουκάμισα της Λάρισας και τα πλεκτά της Πάτρας όπως και χιλιάδες άλλες μικρές και μεσαίες παραγωγικές επιχειρήσεις, πρέπει και μπορούν να επιζήσουν και η ελληνική κοινωνία και πολιτεία πρέπει να κάνουν τα πάντα γι αυτό. Σε μια χώρα που ακόμα και οι σερβιτόροι αναγκάστηκαν να έχουν μεταπτυχιακό δίπλωμα, αν υπάρχει κάποιος που πρέπει πρώτα να κάνει θυσίες, είναι αυτοί οι ίδιοι που εκτός των άλλων οδήγησαν την χώρα σε χρεωκοπία ως διευθύνουσα ελίτ και κατεστημένο. Η μετάθεση των βαρών μόνο στους άλλους και τους πολλούς σε λίγο θα είναι αδύνατο να συνεχιστεί. Το ελπίζω.
Τις τελευταίες μέρες, με αφορμή το ευρωψηφοδέλτιο του ΣΥΡΙΖΑ, εκτυλίσσεται (ή, ορθότερα, μαίνεται) στα media μια συζήτηση για τη μειονότητα της Θράκης. Δυστυχώς η συζήτηση αυτή, από πλευράς όσων την υποκινούν, πρωτοστατούσης της ΝΔ, διεξάγεται με όρους επικίνδυνους και βλάπτει όλους: τη μειονότητα, τα δικαιώματα, τον δημόσιο διάλογο, τη δημοκρατία.
Η άποψή μου, την οποία έχω διαμορφώσει και εκφράσει εδώ και χρόνια, μπορεί να συνοψιστεί, επί του πρακτέου, στο εξής: Αν γίνουν μερικές διορθωτικές κινήσεις σχετικά με τα μειονοτικά στη Θράκη, η Ελλάδα θα μπορέσει να αφήσει πίσω της πολλά από τα προβλήματα για τα οποία είναι συνυπεύθυνη μαζί με την Τουρκία και το μέλλον να είναι καλύτερο, σε καιρούς χαλεπούς για όλους τους πολίτες της, μειονοτικούς και μη.
Για να συμβεί όμως αυτό, πρέπει το ελληνικό κράτος να πάψει να αντιλαμβάνεται τη μειονότητα ως πεδίο άσκησης πολιτικών «εκτάκτου ανάγκης» ή ειδικού χειρισμού και να την εντάξει σταδιακά στις κανονικές δημόσιες πολιτικές ενός ευνομούμενου κράτους.
Τα βασικά πεδία στα οποία χρειάζονται επιτακτικά αλλαγές είναι τα εξής:
1. Η μειονοτική εκπαίδευση, η οποία, παρά τα κεκτημένα του Προγράμματος Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων, συνεχίζει να βρίθει αναχρονισμών. Ουσιαστικά πρέπει να την ξαναστήσουμε σχεδόν από την αρχή με ένα νέο, σύγχρονο νομικό πλαίσιο· η κεκτημένη εμπειρία, μέχρι σήμερα, δίνει αυτή τη δυνατότητα.
2. Ο θρησκευτικός αρχηγός της μειονότητας, ο μουφτής, ο οποίος διορίζεται με δεκαετή θητεία από την κυβέρνηση. Την ίδια στιγμή, λειτουργούν οι δύο εκλεγμένοι από τη μειονότητα μουφτήδες, φορείς ακραίων τουρκικών εθνικιστικών και συντηρητικών θέσεων. Μοναδική διέξοδος, εδώ, είναι η διάκριση των λειτουργιών μεταξύ ιερωμένου και δικαστή με νόμο του κράτους. Δεν γίνεται και τα δύο σε ένα πρόσωπο, για ένα σύγχρονο κράτος. Καθαρές κουβέντες... Η διάκριση αυτή θα δώσει τη δυνατότητα στην κοινότητα να εκλέγει τον θρησκευτικό της αρχηγό, ο οποίος δεν θα μπορεί να είναι δικαστής. Οι δικαστές δεν εκλέγονται στα σύγχρονα πολιτεύματα.
3. Τρίτο ζήτημα, παρεπόμενο του προηγουμένου. Στη Θράκη πρέπει να βρούμε τον πιο πρόσφορο τρόπο να καταργηθεί ο ισλαμικός νόμος, η Σαρία. Σήμερα, ο (διορισμένος) μουφτής -ως ιεροδίκης - δικάζει υποθέσεις οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου, σύμφωνα με διατάξεις του ισλαμικού δικαίου, με αποκρουστικά αποτελέσματα σε βάρος της αρχής της ισότητας των φύλων και των δικαιωμάτων του παιδιού. Αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί.
4. Τα μειονοτικά βακούφια. Τα κοινοτικά ιδρύματα - η περιουσία της μουσουλμανικής κοινότητας - διέπονται από το απόλυτο θεσμικό χάος με μόνο στόχο να μην ελέγχονται από τη μειονότητα. Το αποτέλεσμα είναι απολύτως αδιαφανείς διαδικασίες και ακροβασίες σε ό,τι αφορά τη διαχείρισή τους. Το καθεστώς αυτό πρέπει να αλλάξει άμεσα.
5. Τέλος, υπάρχει το ζήτημα των μειονοτικών σωματείων: την ίδια στιγμή που τα ελληνικά δικαστήρια απαγορεύουν την εγγραφή του καταστατικού τους εξαιτίας του επιθέτου «τουρκικός-ή» στον τίτλο τους, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει αποφανθεί ότι τα σωματεία πρέπει να εγγραφούν ως έχουν. Η κατάσταση αυτή οξύνει τα πνεύματα στη Θράκη. Ας εφαρμοστούν επιτέλους οι αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Ετσι δεν μπορεί να συνεχίζουμε.
Το βασικό συνολικό πρόβλημα στη Θράκη, η επίλυση του οποίου θα απελευθερώσει δυναμικές χειραφέτησης στα παραπάνω επιμέρους, είναι η αλλεργία που προκαλεί στο ελληνικό κράτος η χρήση του όρου «τουρκικός» από τους μειονοτικούς που το επιθυμούν και είναι η πολύ μεγάλη πλειοψηφία της μειονότητας. Αυτή αποδίδεται στο ότι η Ελλάδα νιώθει την απειλή πως τυχόν αναγνώριση της δυνατότητας των ανθρώπων να αυτοπροσδιορίζονται όπως θέλουν ανοίγει τον ασκό του Αιόλου για την αναγνώριση «εθνικής μειονότητας». Για τον λόγο αυτόν υπάρχει χαρά όταν κάποιος αυτοαναγνωρίζεται ως «Πομάκος» ή «Τσιγγάνος» και κατήφεια όταν αυτοαναγνωρίζεται ως «Τούρκος».
Ο φόβος αυτός, όταν έχεις απέναντί σου την Τουρκία, είναι σε έναν βαθμό κατανοητός. Ομως αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι η Ελλάδα δεν χρειάζεται να αναγνωρίσει νομικά καμία εθνική ή τουρκική μειονότητα, και για τον λόγο αυτόν δεν τίθεται κανένα ζήτημα αναθεώρησης της Συνθήκης της Λωζάννης. Αλλο είναι το κρίσιμο, το οποίο καμία Λωζάννη δεν απαγορεύει: κάθε άνθρωπος να προσδιορίζεται όπως θέλει, χωρίς φραγμούς, και να ονομάζει όπως θέλει τα σωματεία του, αρκεί φυσικά αυτά να σέβονται τους νόμους και το Σύνταγμα.
Αυτό είναι και το κλειδί για τη λύση του μειονοτικού στη Θράκη. Οι άνθρωποι να αυτοπροσδιορίζονται όπως νομίζουν - Τούρκοι, Τσιγγάνοι, Πομάκοι - και θα είναι ικανοποιημένοι για (το γεγονός ότι δεν στριμώχνονται για) αυτό. Να αυτοπροσδιορίζονται όμως, όχι επειδή έτσι χρηματοδοτεί το τουρκικό προξενείο της Κομοτηνής, το τοπικό γραφείο Πολιτικών Υποθέσεων του ΥπΕξ ή διάφοροι μανδαρίνοι και τα δημιουργήματά τους ένθεν και ένθεν, αλλά επειδή έτσι το ζητάει η ψυχή τους.
Ετερον εκάτερον...
Δημοσιεύτηκε στο ΒΗΜΑ στις 27/4
Μπορεί οι απόψεις του ΣΥΡΙΖΑ στα οικονομικά να βρίσκονται κάπου στις παρυφές της Λίθινης Εποχής, όμως οι απόψεις του στα μειονοτικά θέματα βρίσκονται στο mainstream της δυτικοευρωπαϊκής κουλτούρας -κάτι που, δυστυχώς, δεν μπορεί να ειπωθεί για τα υπόλοιπα ελληνικά κόμματα και ιδιαίτερα για την Νέα Δημοκρατία.
Δεν θα σχολιάσω το θέμα της τοποθέτησης και μετά απόσυρσης της υποψηφιότητας της κ. Σουλεϊμάν Σαμπιχά.
Εκεί υπεισέρχονται διάφορες πολιτικές σκοπιμότητες. Αυτές, όμως, που ήταν εντυπωσιακές για Έλληνα πολιτικό, ήταν οι δηλώσεις του υποψηφίου του ΣΥΡΙΖΑ καθηγητή Δημήτρη Χριστόπουλου για τα μειονοτικά θέματα. Όπως πολύ σωστά παρατήρησε στις δηλώσεις του, η πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων όλα τα χρόνια δεν είχε ποτέ καμία σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά ήταν πάντοτε η έκφραση των κρατικών συμφερόντων, έτσι όπως τα προσδιόριζε η ΕΥΠ και το ΥΠΕΞ.
Το πιο χαρακτηριστικό, φυσικά, ήταν ο τραγέλαφος της ονομασίας. Όταν για πολλά χρόνια ο κυριότερος εχθρός της Ελλάδας ήταν η κομμουνιστική απειλή και οι σχέσεις με την Τουρκία ήσαν εξαιρετικές, τότε το ελληνικό κράτος επέβαλλε δια ροπάλου την ονομασία «Τούρκος» στους μειονοτικούς. Όταν αργότερα, λόγω Κυπριακού κυρίως, οι σχέσεις με την Τουρκία χάλασαν, η μειονότητα αίφνης μεταβλήθηκε σε «μουσουλμανική», με την περαιτέρω απίστευτη διάκριση σε «τουρκογενείς, πομάκους και τσιγγάνους»!
Ανασύρθηκε, με άλλα λόγια, από το οπλοστάσιο της μεσαιωνικής ρητορικής ο όρος «γένος», προκειμένου να αποφευχθεί ο χαρακτηρισμός, απλά και ξάστερα, «Τούρκος» για τον μειονοτικό της Θράκης. Όσο δε για τα άλλα «γένη» που συνιστούν τη «μουσουλμανική» μειονότητα, το όλο θέμα θα μπορούσε να είχε λυθεί με τον απλούστερο τρόπο, δηλαδή με μία απογραφή στην οποία θα δινόταν στους ερωτώμενους η επιλογή του προσδιορισμού της εθνοτικής τους ταυτότητας. Όμως κάτι τέτοιο φυσικά θα ήταν αδιανόητο για ένα κράτος όπως το ελληνικό, το οποίο έχει a priori αποφανθεί ότι στην επικράτεια του δεν ζουν άλλες εθνότητες .
Φυσικά η χρήση «γενεαλογικών» μεσαιωνικών προσδιορισμών, έτσι ώστε να αποφευχθεί το πικρό ποτήρι του εθνοτικού πρσδιορισμού, είναι κάτι που το ελληνικό κράτος εφαρμόζει εξαιρετικά επιλεκτικά. Δεν το εφαρμόζει π.χ. ποτέ για τις ελληνικές μειονότητες που ζουν εκτός των συνόρων της χώρας. Έτσι δεν γίνεται ποτέ λόγος για τους «ελληνογενείς» της Αλβανίας. Αυτό που ακούμε πάντα -και πολύ σωστά- είναι για τους «Έλληνες μειονοτικούς» της Αλβανίας.
Πόσες, αλήθεια, καταδίκες ακόμα θα χρειαστούν από το ευρωπαϊκό δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και πόσοι ακόμα εξευτελισμοί των Ελλήνων διπλωματών σε διεθνή συνέδρια, προτού το ελληνικό κράτος υιοθετήσει μία σύγχρονη, λογική και πεφωτισμένη πολιτική στο θέμα των εθνοτικών και θρησκευτικών μειονοτήτων που ζουν στη χώρα;
Προς το παρόν, μας παρηγορεί το γεγονός ότι ένα ελληνικό κόμμα δίνει περίοπτη θέση και προβάλλει τις απόψεις ενός εξαιρετικού επιστήμονα και γνώστη του θέματος, όπως του Δημήτρη Χριστόπουλου -κάτι που δυστυχώς δεν τόλμησε να κάνει ούτε καν το Ποτάμι, όταν προέκυψε κάποιο ανάλογο θέμα με τις δηλώσεις του Νίκου Δήμου.
Δημοσιεύτηκε στο protagon στις 23/4
Για άλλη μία φορά ένα θέμα που αφορά τη μειονότητα στη Θράκη βρίσκεται στη δίνη του κυκλώνα. Για άλλη μία φορά όλοι γίνονται ειδικοί και εκφράζουν με πάθος βεβαιότητες. Για άλλη μία φορά ένα θέμα που διχάζει κεφαλαιοποιείται από τους εκατέρωθεν εθνικισμούς. Κατά τη γνώμη μου, η χειρότερη υπηρεσία προς τη μειονότητα, προς ολόκληρη την κοινωνία στη Θράκη και την ελληνική κοινωνία στο σύνολό της είναι τούτο: να γίνονται τα δύσκολα θέματα αρμονικής ένταξης συνθήματα, χάρτινο σημαιάκι και κομματικό καρφιτσάκι στο πέτο.
Για να ζήσουν αρμονικά στους κόλπους της κυρίαρχης κοινωνίας οι μειονότητες παντού στον κόσμο χρειάζεται να κατακτηθούν σχέσεις εμπιστοσύνης. Αντί γι' αυτό όμως συνήθως η κάθε πλευρά ρίχνει το φταίξιμο της έλλειψης εμπιστοσύνης στον «άλλον» της αντίπερα όχθης. Ετσι τα χρόνια περνούν και τα προβλήματα, αντί να λύνονται, γίνονται ακόμη πιο δύσκολα. Η οικοδόμηση εμπιστοσύνης προϋποθέτει την εγκατάσταση πρακτικών διαλόγου, τη δέσμευση σε μια μακρόχρονη διαδικασία εξεύρεσης λύσεων, όπου ο καθένας θα αναλάβει την ευθύνη που του αναλογεί και θα εργαστεί προς μια κατεύθυνση αμοιβαίων συμβιβασμών, χωρίς χαμένους και κερδισμένους.
Οι μειονότητες - και προφανώς και η μειονότητα στη Θράκη - δεν μπορούν να ενταχθούν αρμονικά στην κυρίαρχη κοινωνία αν απεμπολήσουν την ταυτότητά τους. Και οι ταυτότητες στην ύστερη νεωτερικότητα που ζούμε είναι πολλαπλές, αντιφατικές και συχνά αντικρουόμενες. Εξίσου όμως δεν μπορούν να ενταχθούν αν δεν ισχυροποιηθεί η ιδιότητα του πολίτη, με όλα τα δικαιώματα και όλες τις υποχρεώσεις που αυτό συνεπάγεται.
Παντού στον κόσμο για τις κοινωνικές ομάδες που βιώνουν διχασμούς είναι απαραίτητες διαδικασίες επίλυσης των διαφορών, τόσο από πάνω προς τα κάτω με πολιτικές αποφάσεις, εξίσου όμως και από κάτω προς τα πάνω με τη συμμετοχή όλων στον διάλογο και στη διαπραγμάτευση. Στη Θράκη είναι πολλή ακόμη η δουλειά που πρέπει να γίνει και στα δύο αυτά πεδία, στο εσωτερικό της μειονότητας όσο και της πλειονότητας και παράλληλα στις μεταξύ τους σχέσεις.
Εχοντας δουλέψει πάνω από 15 χρόνια στη Θράκη με αντικείμενο τα θέματα εκπαίδευσης και ένταξης της μειονότητας, μπορώ να μιλήσω για το επίπεδο που αφορά τις από κάτω προς τα επάνω διαδικασίες και να διαβεβαιώσω τον κάθε δύσπιστο αναγνώστη ότι η εγκατάσταση πρακτικών διαλόγου μαθαίνεται από την πολύ μικρή ηλικία. Τα παιδιά μαθαίνουν να κάνουν γέφυρες ανάμεσα στις διαφορετικότητες και το πετυχαίνουν πολύ αποτελεσματικά. Αντλώντας από στοιχεία της σχολικής χρονιάς 2012-13, επτάμισι χιλιάδες παιδιά σχολικής ηλικίας (από σύνολο σχεδόν 14.000) συμμετείχαν σε μαθήματα ελληνικής γλώσσας και σε δημιουργικές δραστηριότητες που οργανώνει το Πρόγραμμα Εκπαίδευσης των Παιδιών της Μουσουλμανικής Μειονότητας στη Θράκη. Πολλοί γονείς (κυρίως μητέρες των παιδιών) μετείχαν σε μαθήματα ελληνικών που τα ζήτησαν οι ίδιες. Η γνώση της γλώσσας του τόπου όπου ζουν είναι απαραίτητη ώστε οι μειονότητες να μπορούν να έχουν φωνή.
Τα παιδιά, όταν μάλιστα βρίσκονται σε κοινές δραστηριότητες μεταξύ μειονότητας και πλειονότητας, κάνουν πράξη τη συμβίωση. Πηγαίνουν πέρα από διχαστικά στερεότυπα, οξύνουν τον αναστοχασμό και την ενσυναίσθηση. Αυτές είναι ιδιότητες που αν δεν κατακτηθούν ποτέ μειονότητα και πλειονότητα δεν θα πορευθούν δημιουργικά μαζί. Θα ήθελα να δώσω ένα πολύ εύγλωττο παράδειγμα από αυτή τη διαδικασία εκμάθησης της συμβίωσης και της συνεργασίας. Στην κατασκήνωση που γίνεται το καλοκαίρι στις όχθες του Νέστου μετέχουν παιδιά και νέοι μειονότητας και πλειονότητας μαζί. Το πρόγραμμα το καταρτίζουν μαζί εμψυχωτές επίσης μειονότητας και πλειονότητας. Πολλοί από αυτούς έχουν συμμετάσχει σε μαθήματα και δραστηριότητες του Προγράμματος όταν ήταν παιδιά. Στις κατασκηνώσεις αυτές τα παιδιά κολυμπούν, κάνουν ομαδικά παιχνίδια, ανακαλύπτουν τη φύση, φτιάχνουν κατασκευές από φυσικά υλικά, παίζουν μουσική αλλά πάνω από όλα βιώνουν τη δημιουργική συμβίωση, τη συνεργασία και τη συμμετοχή. Στο τέλος της κατασκήνωσης το κάθε παιδί φτιάχνει από μια αποχαιρετιστήρια ζωγραφιά. Ενα κοριτσάκι της μειονότητας πέντε χρόνων ζωγράφισε πρόπερσι με πολλά χρώματα γραμμές και καμπύλες που αλληλοτέμνονται. Οταν τη ρώτησαν τι δείχνει η ζωγραφιά, απάντησε: «Το όλον».
Συμπέρασμα: Η ενδυνάμωση της μειονότητας, η χειραφέτησή της από τους εκατέρωθεν εθνικισμούς, η οικοδόμηση της εμπιστοσύνης και η αξιοποίηση των διαφορών είναι ο μόνος δρόμος που εξασφαλίζει το δημιουργικό μέλλον της Θράκης. Αυτό είναι έργο που δεν μπορεί να το κάνει ούτε η μειονότητα ούτε η πλειονότητα μόνη της. Είναι ένας χορός που χορεύεται από δύο.
Δημοσιεύτηκε στο ΒΗΜΑ στις 27/4
Κάτι λιγότερο από δυο 10ετίες έχουν περάσει από τότε που - στο Χάρβαρντ, με πρωτοβουλία της Γιάννας Αγγελοπούλου και του Kennedy School of Government - δυο ντουζίνες πανεπιστημιακών, πολιτικών, δημοσιογράφων προσπαθούσαν να αποκωδικοποιήσουν σε διεθνές περιβάλλον τι είναι (και πώς λειτουργεί, κι αν έχει πόρτα διαφυγής: εκεί ήταν και παραμένει η ουσία) το Ελληνικό Παράδοξο. Τι είναι αυτό; Ο καθένας δίνει λιγάκι διαφορετικό ορισμό, όμως η συνολική αίσθηση καταλήγει σε δυο βασικές διαστάσεις του φαινομένου: ότι οι ίδιοι οι Έλληνες που "έξω" διαπρέπουν σε κάθε τομέα, "μέσα" γυρνάμε γύρω-γύρω και μένουμε πίσω. ότι ενώ "το Ελληνικό φαινόμενο" δίνει συχνά απεριόριστη υπόσχεση/κουβαλάει μεγάλες προσδοκίες, κάθε τόσο απογοητεύει ως αποτέλεσμα.
Τότε, άνθρωποι σαν τον Νικηφόρο Διαμαντούρο και τον Joseph Nye, σαν τον Σταύρο Θωμαδάκη και τον Misha Glenny, σαν τον Δημήτρη Καιρίδη και τον Monteagle Stearns - αλλά και ο Μάϊκλ Δουκάκης, και ο Κωστής Στεφανόπουλος, και ο Αλέξης Παπαχελάς, και ο Λουκάς Τσούκαλης - είχαν αναλύσει την ελληνική εμπειρία επιχειρώντας να κοιτάξουν μπροστά προς το μέλλον. Αυτό το μέλλον έγινε ήδη σήμερα (ψέματα! εν πολλοίς έγινε ήδη χθες...). Και σήμερα, σε μια περίεργα αμφίθυμη συγκυρία, έχουμε την πρόσκληση μιας από τις πεισματικά αυτοεξόριστες φιγούρες της δημόσιας ζωής των τελευταίων χρόνων - της Γιάννας Αγγελοπούλου - να ξαναδιαβάσουμε εκείνες τις προσεγγίσεις του Ελληνικού Παράδοξου.
Το επιχειρήσαμε. Και αποκομίσαμε, όντως, πέρα από την γεύση του συνεχώς επιβεβαιούμενου déjà vu - γιατί οι ιδιότητες των ανθρώπων, μαζί και οι τοποθετήσεις μπορεί να αλλάζουν, όμως τα φαινόμενα κάτω από την επιφάνεια παραμένουν ανάλλαγα, αποκομίσαμε την αίσθηση, ότι η κύρια/η θεμελιακή πάλη των Ελλήνων είναι με τον εαυτό μας. Σ' όλα τα πεδία όπου αναμετριόμαστε με την πραγματικότητα: μα οικονομικό, μα διεθνοπολιτικό, μα κοινωνικής συνοχής, μα "πολιτικό" (γιατί τα εισαγωγικά; επειδή Έλληνες είμαστε, άρα όλα πολιτικά καταλήγουν - ακόμη και τα τεχνικότερα), με τον εαυτό μας παλεύουμε.
Υπ' αυτήν ακριβώς την έννοια, ένας τέτοιος αναστοχασμός γύρω απο την Ελληνική εμπειρία προκύπτει οδυνηρά επίκαιρος αυτήν την στιγμή. Πώς αυτό; Δείτε - και αναλογισθείτε:
Πώς χρειάζεται να προχωρήσει
πειστικά η ανάταξη της οικονομίας
Εχει ολοκληρωθεί, πάντως έχει γίνει δεκτό ότι ολοκληρώθηκε, το στοίχημα της δημοσιονομικής προσαρμογής της Ελλάδας μετά την (ας είμαστε ειλικρινείς) ελεγχόμενη χρεοκοπία του 2010-12 και την "επάνοδο" στο διεθνές σύστημα (με τους όρους του συστήματος...), πλην όμως με περιορισμένη κατανόηση του κόστους για τους Έλληνες (ο ίδιος ο Ζαν-Κλωντ Γιουνκέρ μίλησε για "υπερβολική κοινωνική σκληρότητα, επειδή δεν είχαμε ασχοληθεί προηγουμένως με τις επιτόπου καταστάσεις...").
Δηλαδή, τι ακριβώς; Η "Ευρώπη" που κάποια στιγμή το είχε αντιμετωπίσει σοβαρά το Grexit, δεν το προχώρησε - νουθέτησαν αυστηρά την Γερμανία και οι Αμερικανοί και οι Κινέζοι, πριν δυο χρόνια τέτοιον καιρό - κυρίως επειδή "εάν η Ελλάδα είχε αφεθεί να εγκαταλείψει την Ευρωζώνη, τότε όλα της τα μέλη θα υποχρεούνταν να αφήσουν το κοινό νόμισμα αργότερα" (Άνγκελα Μέρκελ, εδώ). Η δε Ελλάδα, είτε συνειδητοποιώντας ότι "η μετάβαση σ' ένα νόμισμα χαμηλότερης αξίας, θα πυροδοτήσει μια μακρά διαδικασία μείωσης εισοδημάτων και [το σημαντικότερο: η προσθήκη δικιά μας] διαρκούς αβεβαιότητας, κατά πάσαν πιθανότητα πολύ μεγαλύτερης και απ' εκείνην που βιώνουν σήμερα οι Έλληνες" (αυτό είναι του Ν. Χριστοδούλακη, απο το "Ευρώ ή δραχμή"), είτε μέσα από την διαχείριση του φόβου στις εκλογές του 2012, δέχθηκε να προσπαθήσει - και το φέραμε το πράγμα έως εδώ.
Ο πειρασμός, τώρα, να το διαλύσουμε όλο εκείνο που με τόση πίεση χτίστηκε (ο ένας για να καυχηθεί προεκλογικά ότι το Πρωτογενές Πλεόνασμα θα το κάνει και Δημοσιονομικό, άρα... γυρίσαμε στον χαμένο παράδεισο του προ 2010. ο άλλος για να πολεμήσει το όποιο πλεόνασμα ως ανύπαρκτο και αντικοινωνικό, άρα εκείνος θα μας επαναφέρει στον Μιλτόνειο παράδεισο) είναι μεγάλος. Και γνήσια Ελληνικός, του τύπου "Ελληνικού Παραδόξου".
Τι θα πει αυτό; Θα πει πως ό,τι πληρώθηκε, πληρώθηκε. Ό,τι χάθηκε σε βιοτικό επίπεδο, χάθηκε. Τώρα επείγει (α) να ανακοπεί ο κατήφορος, να μην πάμε κι άλλο προς τα πίσω και (β) να ξαναπάρει μπρος, αληθινά, η μηχανή.
Το ξεκίνημα της συζήτησης, μετά το EuroWorking Group και από το Eurogroup της 5ης Μαΐου για την ελάφρυνση του χρέους, αν φορτωθεί μια νέα γενιά ΕλληνοΕλληνικής πολιτικής αντιδικίας θα στραβώσει διαπραγματευτικά . Αυτή τουλάχιστον η διαπραγμάτευση θάξιζε κάτι σαν μίνιμουμ ενιαίο μέτωπο. Ακόμη περισσότερο ισχύει αυτό προκειμένου περί του διαβόητου Εθνικού Σχεδίου για την Ανάπτυξη, που έστω ως executive summary (επί βάσεως McKinsey, ΙΟΒΕ και ΚΕΠΕ - fusion μαγειρική) κατατέθηκε στο EuroWorking Group με κάποιες βασικές επιλογές : φορολογικές, κλαδικές, χρηματοδοτικές. Επιμελώς απεφεύχθη κάθε προηγούμενη διαβούλευση! Αποτέλεσμα; Πέρα απο τις πολιτικές βολές απο την αντιπολίτευση, έχουμε και απο την βιομηχανία τις πρώτες αντιδράσεις/αντιρρήσεις/επιφυλάξεις...
Παραδείγματα: απο το μέτωπο του Ασφαλιστικού
έως την επιβίωση των μικρομεσαίων
Ακόμη πιο αιχμηρό υπόσχονται/απειλούν να είναι το μέτωπο που θα ανοίξει ευθύς μετεκλογικά με την Κοινωνική Ασφάλιση. Η δυσοίωνη μοίρα των επικουρικών δεν είναι τίποτε μπροστά στην συνολική επαναπαραμετροποίηση του Ασφαλιστικού, απο 1/1/2015. Γίνεται και αυτήν την φορά να πορευτούμε, χωρίς ένα μίνιμουμ συναίνεσης; Και πώς νοείται επιδίωξη συναίνεσης χωρίς - κάποιαν -συζήτηση;
Ή , πάλι, δείτε το μέτωπο των μικρομεσαίων. Ακόμη και μια επιφανειακή προσέγγιση φανερώνει πόσο ιδιαίτερα περιοριστική είναι η κατάσταση στην Ελλάδα : έρευνα της ίδιας της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (το 2013) έδειξε ότι 85% των Γερμανικών ΜΜΕ είχαν από τις τράπεζές "τους" την πλήρη χρηματοδοτική στήριξη που ζητούσαν/χρειάζονταν. Σε χώρες σαν την Γαλλία ή την Αυστρία το ποσοστό αυτό ήταν 72-79%, στην Ιταλία 57%, στην Πορτογαλία 55%, στην Ισπανία 40%. Στην Ελλάδα; Μόλις 25%! Δεύτερη χειρότερη η Ολλανδία γύρω στο 32%. (Οι Ολλανδοί, δε, θεωρούν ότι αυτό οφείλεται στο ότι στην Γερμανία υπάρχει πλήθος τραπεζών, και μάλιστα περιφερειακών, με υψηλό βαθμό ανταγωνισμού, ενώ στην χώρα τους μόλις 3 συστημικές τράπεζες. Ε, εμείς έχουμε 4!).
Την ίδια στιγμή, πάνω από 70% της προστιθέμενης αξίας στην Ελλάδα προέρχεται από τις ΜΜΕ (έναντι 58%, στις χώρες της ΕΕ κατά μέσο όρο), ενώ παρέχεται πάνω από 85% της απασχόλησης που έχει απομείνει (έναντι 67,5% στην ΕΕ). Το να περιγράφει κανείς το πρόβλημα, όμως, δεν χρησιμεύει και τόσο. Από που μπορούν να προέλθουν λύσεις, διέξοδοι - προτού δηλαδή η πτώση απο τις κάπου 900.000 σε κάτω από τις 750.000 (απο τις 330.000 εμπορικές στις κάτω από 200.000) κάνει την κατάσταση ανεπίστροφη;
Η χρηματοδοτική πατέντα που τις κρατούσε ζωντανές ήταν επί δεκαετίες η.... μεταχρονολογημένη επιταγή (δηλαδή: η πίστη στον συναλλασσόμενο). Ο "εξορθολογισμός" που έφερε η εντός Ευρωζώνης ανάπτυξη (δηλαδή: η ανακάλυψη του τραπεζικού χρήματος) οδηγήθηκε μετά το 2010 σε ανώμαλη προσγείωση. Και η ταχύτητα/προσαρμοστικότητα που ήταν οι μεγάλες αρετές των ΜΜΕ, τώρα φθίνουν με επιταχυνόμενο ρυθμό.
Σίγουρα η χαλάρωση του φορολογικού και ασφαλιστικού κλοιού, που λειτουργεί πλέον τυφλά, είναι βασικό προαπαιτούμενο. Και αυτό, χρειάζεται να "πουληθεί" στην Τρόικα, υπό την όποια αυριανή της μετενσάρκωση. Χρηματοδοτικά όμως; Η ύπαρξη και λειτουργία, και η συνεχής νέα εξαγγελία εργαλείων σαν το JEREMIE ή το ΕΤΕΑΝ δεν βοηθάει και τόσο. Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι και το - εδώ και 2 χρόνια στα σχέδια - Επενδυτικό Ταμείο/IfG θα κάνει κάτι καλύτερο: οι τράπεζες δυσπιστούν εναντίον του. Συνολικά, η διαδικαστικότητα των ρυθμίσεων, ο βραδύς ρυθμός ανταπόκρισης, η γραφειοκρατικοποίηση εκεί που χρειάζεται ακριβώς ταχύτητα, η αλληλεπικάλυψη, τραβάει προς τα κάτω.
Απο τα άλλα εργαλεία που συζητήθηκαν σε πρόσφατη διοργάνωση της Ευρωπαϊκής ΟΚΕ (επ' ευκαιρία της Ελληνικής Προεδρίας), λύσεις όπως ειδικά "παράθυρα" στο Χρηματιστήριο, συνεταιριστικές πιστωτικές ενώσεις, λύσεις crowd-financing ή βοήθεια από μεγαλύτερες επιχειρήσεις/business angels, δύσκολα θα ρίζωναν στην άνυδρη Ελληνική γη.
Πιο επείγον, να στραφούν/μεταστραφούν χρηματοδοτικά εργαλεία που σήμερα περιορίζονται στην στήριξη νέων επενδύσεων στην υποβοήθηση της κεφαλαιακής αναδιάρθρωσης των ΜΜΕ. Δηλαδή να διασωθεί κάτι που υπάρχει, και που πάει να σβήσει απο την πίεση των τραπεζών για απομόχλευση. Εχει άλλωστε ένα στοιχείο υποκρισίας να μιλάμε για επενδύσεις των ΜΜΕ, όταν οι υφιστάμενες πάνε φούντο... Ή, πάλι, ας μεταφερόταν και στην Ελλάδα κάτι σαν το βρετανικό σχήμα FLS/Funding for Lending Scheme, που τι κάνει; Δίνει φρέσκο χρήμα στις τράπεζες (και μάλιστα μοχλευμένο) αλίμονο άμα αποδεικνύουν ότι δανείζουν ήδη σε ΜΜΕ. "Δάνεισες; Αναχρηματοδοτείσαι!"
Αντιστροφή του Ελληνικού Παραδόξου: αυτό χρειάζεται η εποχή.
Δημοσιεύτηκε στην Ναυτεμπορική στις 29/4
Η τωρινή διαμάχη Ρωσίας - Δύσης στο θέμα της Ουκρανίας θυμίζει πολύ τη διαμάχη ΗΠΑ - Σοβιετικής Ενωσης την εποχή της εγκατάστασης ρωσικών πυραύλων στην Κούβα. Είναι ενδιαφέρον να συγκρίνει κανείς τις δύο καταστάσεις κρίσης στη βάση μιας σημαντικής διάκρισης που διατύπωσε ο Μαξ Βέμπερ, ένας από τους πατέρες της κλασικής κοινωνιολογίας. Ο Βέμπερ, αναλύοντας διάφορους τύπους κυριαρχίας, διακρίνει μεταξύ τυπικής και ουσιαστικής ορθολογικότητας (formal and substantive rationality). Στην πρώτη περίπτωση, στο πλαίσιο μιας διαμάχης, η επιχειρηματολογία της μιας πλευράς στηρίζεται σε κανόνες δικαιικούς που νομιμοποιούν/δικαιολογούν μια συγκεκριμένη στρατηγική. Στη δεύτερη περίπτωση, η τυπική ορθολογικότητα δίνει τη θέση της στην ουσιαστική. Στο επιχείρημα πως σοβαροί λόγοι αυτοσυντήρησης ή αυτοάμυνας οδηγούν στην επιλογή όχι του τυπικού, αλλά του ουσιαστικού.
Η κουβανική κρίση
Στην Κούβα οι ΗΠΑ, όπως η Ρωσία σήμερα, ακολούθησαν την ουσιαστική ορθολογικότητα, ενώ η Σοβιετική Ενωση την τυπική. Η τελευταία νομιμοποίησε τη στρατηγική της εγκατάστασης των πυραύλων σε κουβανικό έδαφος στη βάση του διεθνούς δικαίου: η Κούβα σαν ανεξάρτητη χώρα είχε κάθε δικαίωμα να ζητήσει από τη σύμμαχό της στρατιωτική βοήθεια υπό τη μορφή πυραύλων. Από την άλλη μεριά, η αμερικανική κυβέρνηση θεώρησε πως η ρωσική κίνηση έβαζε σε κίνδυνο την ασφάλεια της χώρας. Επειδή η Κούβα βρίσκεται στο «κατώφλι» της αμερικανικής υπερδύναμης, ανεξαρτήτως του διεθνούς δικαίου, οι ρωσικές εγκαταστάσεις δεν ήταν με κανέναν τρόπο ανεκτές. Από την αμερικανική σκοπιά, αν η Σοβιετική Ενωση δεν έκανε πίσω, η στρατηγική της θα θεωρούνταν casus belli. Ευτυχώς ο Χρουστσόφ, ως πραγματιστής, λογικός άνθρωπος, έκανε πίσω - και αυτό ήταν το πρώτο σημαντικό βήμα που οδήγησε σταδιακά στην άμβλυνση του ψυχροπολεμικού κλίματος.
Η ουκρανική κρίση
Σε αυτή την περίπτωση η διαμάχη Δύσης (ΕΕ συν ΗΠΑ) - Ρωσίας έχει παρόμοια δομή με την προηγούμενη κρίση - με τη διαφορά πως εδώ οι ρόλοι αντιστρέφονται: η Ρωσία ακολουθεί επιχειρήματα ουσιαστικής ορθολογικότητας, ενώ η δυτική συμμαχία τυπικής. Κατά τους Δυτικούς, οι πρώην σοβιετικοί δορυφόροι, από τη στιγμή που κέρδισαν την εθνική ανεξαρτησία τους, με βάση το διεθνές δίκαιο, έχουν κάθε δικαίωμα να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ (έναν οργανισμό που οι μεν Δυτικοί θεωρούν ότι έχει καθαρά αμυντικό χαρακτήρα, ενώ οι Ρώσοι τον βλέπουν ως επιθετικό/επεκτατικό - αν όχι «ιμπεριαλιστικό»). Για τους Αμερικανούς και τους Ευρωπαίους το γεγονός ότι στην Κριμαία η πλειονότητα του πληθυσμού είναι ρωσική δεν σημαίνει πως κάθε περιοχή μιας χώρας έχει το δικαίωμα (λόγω μιας «τοπικής» πλειονότητας) να αποσπασθεί από την ουκρανική επικράτεια και να ενταχθεί στη ρωσική.
Από την άλλη πλευρά, η Ρωσία ακολουθεί την ουσιαστική ορθολογικότητα. Βλέπει την ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ ως συνέχεια της ένταξης της Πολωνίας και των χωρών της Βαλτικής στο δυτικό στρατόπεδο. Και βέβαια, βλέπει κατά τον ίδιο τρόπο την εγκατάσταση αμερικανικών πυραύλων σε πολωνικό έδαφος. Κατά τους Ρώσους η πιθανή ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ αποτελεί ένα ακόμα επεκτατικό βήμα, αυτή τη φορά σε μια χώρα που βρίσκεται στο «κατώφλι» της ρωσικής υπερδύναμης. Δεν είναι, λοιπόν, περίεργο που ο Πούτιν αποφάσισε να τραβήξει κόκκινη γραμμή στην περίπτωση της Ουκρανίας. Αψηφώντας το διεθνές δίκαιο και ακολουθώντας τη βεμπεριανή έννοια της ουσιαστικής ορθολογικότητας, αποφάσισε να βάλει ένα τέρμα στη σταδιακή συρρίκνωση της ρωσικής «σφαίρας επιρροής». Η ενσωμάτωση της Κριμαίας στη «μητέρα πατρίδα» είναι μια πρώτη αντίδραση στην υποτιθέμενη νατοϊκή περικύκλωση της ρωσικής επικράτειας.
Πίσω στον Ψυχρό Πόλεμο;
Πέρα από τις δυο ορθολογικότητες υπάρχει και η κοινή λογική. Είναι προφανές πως ένας δεύτερος Ψυχρός Πόλεμος δεν βλάπτει μόνο τα δυτικά και ρωσικά συμφέροντα. Δημιουργεί επίσης, παρ'όλο που είναι πολύ λιγότερο επικίνδυνος από τον πρώτο, προβλήματα που θα εμποδίσουν την ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας και τη σταδιακή επικράτηση της παγκόσμιας ειρήνης. Είναι γνωστό ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες χρειάζονται τη συνεργασία της Ρωσίας, αν όχι για να λύσουν, τουλάχιστον για να αμβλύνουν τα δραματικά αποτελέσματα του συριακού εμφυλίου πολέμου. Χρειάζονται επίσης τη συνεργασία σε ό,τι αφορά το Παλαιστινιακό, το Ιρανικό και την παγκόσμια άνοδο, κυρίως, αλλά όχι μόνο, του αραβικού φονταμενταλισμού. Από αυτή τη σκοπιά, και ο νατοϊκός μυωπικός επεκτατισμός και ο ρωσικός αντιδραστικός εθνικισμός μάς πάνε πίσω. Δημιουργούν μια νέα ψυχροπολεμική κατάσταση που κάνει τις δυο πλευρές να κοιτάνε προς τα πίσω, να ακολουθούν μια γεωπολιτική λογική του παρελθόντος. Πρέπει επιτέλους και οι δυο πλευρές να απαλλαγούν από τις εθνικιστικές, ψυχροπολεμικές παρωπίδες - για το καλό των ιδίων αλλά και της ανθρωπότητας.
Βέβαια, δεδομένου πως ούτε η Δύση ούτε η Ρωσία θέλουν να προχωρήσουν σε έναν ρωσοδυτικό πόλεμο, η ουκρανική κρίση δεν είναι τόσο σοβαρή όσο αυτή της Κούβας. Η τωρινή ψυχροπολεμική κατάσταση, σε σύγκριση με την προηγούμενη, είναι λιγότερο επικίνδυνη. Πρόκειται δηλαδή για έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο «light». Οι κυρώσεις δεν πρόκειται να είναι αποτελεσματικές. Ηδη η Γερμανία είναι εξαιρετικά διστακτική σε αυτό το θέμα. Οσο για τις ΗΠΑ, παρ' όλες τις πολεμικές κραυγές μιας μερίδας των Ρεπουμπλικανών, η συντριπτική πλειονότητα των πολιτών δεν θέλει η χώρα να εμπλακεί, μετά το φιάσκο στο Ιράν και στο Αφγανιστάν, σε νέες πολεμικές περιπέτειες.
Συμπέρασμα
Hταν δυνατόν να βρεθεί μια συμβιβαστική λύση της ουκρανικής κρίσης; Σαφώς ναι. Η μεν Ρωσία θα έπρεπε να σεβαστεί την ακεραιότητα της ουκρανικής επικράτειας, απαιτώντας μόνο μια μεγαλύτερη πολιτιστική και διοικητική αυτονομία της Κριμαίας, αυτονομία εντός των ουκρανικών συνόρων. Οσο για τους Δυτικούς, θα έπρεπε να αντιληφθούν πως χώρες όπως η Ουκρανία και η Γεωργία, που βρίσκονται στο «κατώφλι» της Ρωσίας, δεν πρέπει να γίνουν μέλη της νατοϊκής «οικογένειας». Μπορεί η ρωσική απαίτηση περί ουκρανικής ουδετερότητας να μη συνάδει με το διεθνές δίκαιο. Συνάδει, όμως, με τα ουσιαστικά συμφέροντα όχι μόνο της Ρωσίας, αλλά και με τα μακροχρόνια συμφέροντα της Δύσης. Πρόκειται για μια περίπτωση που η ουσιαστική ορθολογικότητα, όπως και στην περίπτωση της κουβανικής κρίσης, έπρεπε να υπερισχύσει της τυπικής. Στη Δύση τα ΜΜΕ και οι πολιτικές ελίτ μάς βομβαρδίζουν από το πρωί ως το βράδυ ότι ο «τσάρος» Πούτιν, στην περίπτωση της Κριμαίας, αγνόησε το διεθνές δίκαιο. Ξεχνούν, όμως, πως τη μεγαλύτερη ευθύνη για τον νέο Ψυχρό Πόλεμο την έχουν οι ΗΠΑ και η ΕΕ. Την έχει η κοντόφθαλμη νατοϊκή στρατηγική που ξεκίνησε μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης. Η παραπάνω θέση δεν βασίζεται στον δογματικό ελληνικό αντιαμερικανισμό, βασίζεται στην πρόβλεψη πως από τη στιγμή που η αμερικανική κυβέρνηση εγκατέστησε πυραύλους στην Πολωνία, η Ρωσία θα αντιδρούσε επιθετικά όταν θα στεκόταν στα πόδια της.
ΥΓ.: Το κείμενο γράφτηκε πριν από τις πρόσφατες εξελίξεις στην ανατολική Ουκρανία. Οι τελευταίες όμως δεν αλλάζουν τη βασική επιχειρηματολογία του.
Δημοσιεύτηκε στο ΒΗΜΑ στις 27/4
Ο όρος «βαριά βιομηχανία», παραπέμπει κατά τον πρωθυπουργό κ. Σαμαρά, σε κάτι μουγκό, σε κάτι απρόσωπο. Έτσι ακριβώς αναφέρθηκε στο συνέδριο στο Μέγαρο Μουσικής, σε ομιλία του για τον τουρισμό, μπροστά σε εκπροσώπους τουριστικών επιχειρήσεων, την Τετάρτη, 30 Απριλίου.
Η έκφραση αυτή, από τα υπεύθυνα χείλη του πρωθυπουργού της Ελλάδος, είναι απαξιωτική για την όποια βιομηχανία έχει μείνει στην Ελλάδα, τρομάζει σαφώς και πιθανούς επενδυτές ή βιομήχανους Έλληνες, που ίσως σκέφτονται να επενδύσουν στην Ελλάδα, αλλά και Ευρωπαίους ή Ασιάτες βιομήχανους. Με ποια προοπτική να έρθουν στην Ελλάδα; ΄Οταν μια τέτοια δημόσια αναφορά του πρωθυπουργού στιγματίζει, κατά κάποιο τρόπο, την κοινωνία της βιομηχανίας;
Ο κύριος Σαμαράς μάλλον δεν έχει επισκεφθεί σύγχρονες βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Δεν είχε, ίσως, δυστυχώς, τη δυνατότητα να αποκτήσει σχετικές παραστάσεις. Παρόλο που ακόμα υπάρχουν και στην Ελλάδα πολύ αξιόλογες βιομηχανικές μονάδες αλλά και εργαζόμενοι εκεί. Αυτοί οι επιχειρηματίες, οι υπάλληλοι και εργάτες της ελληνικής βιομηχανίας, είναι το περιεχόμενο του απρόσωπου; Όχι βέβαια, και πρόσωπο έχουν και όνομα. Και υπόληψη.
Ε, λοιπόν ναι, ζηλεύω τους Γερμανούς, που η πρωθυπουργός τους, η κυρία Μέρκελ, πηγαίνει ανελλιπώς, κάθε έτος, στη βιομηχανική έκθεση του Αννόβερου, δίνει πρώτη το παρόν, συνομιλεί με ευρευνητές και με βιομήχανους για τις νέες τεχνολογίες, παίρνει μηνύματα για να τα περάσει στα υπουργεία της. Έτσι δημιουργείται πολιτικό και κοινωνικό κλίμα για την περιπόθητη ανάπτυξη. Έτσι μειώνεται η ανεργία, σε αντίθεση με την Ελλάδα.
Τι σήμα παίρνουν άραγε, από την αναφερθείσα φράση του πρωθυπουργού, τα νέα παιδιά που σπουδάζουν στα Πολυτεχνεία και σε Τεχνικές Σχολές, αλλά και σε Πανεπιστήμια, με τη θέληση να διαπρέψουν σε δοκιμασμένες, αλλά και σε νέες τεχνολογίες, οι οποίες, ναι, εφαρμόζονται και στη βιομηχανία; Ή να πάρουν τα ματια τους και να σηκωθούν να φύγουν;
Τι αποτυπώνει άραγε το μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα της Ελλάδος, που συζητήθηκε έντονα στη Βουλή, σχετικά με τη βιομηχανία; Έχει εγκαταλειφθεί κάθε ιδέα ανάκαμψης και εκμοντερνισμού της ελληνικής βιομηχανίας; Έτσι φαίνεται. Καμία σχετική πινελιά αισιοδοξίας από τον πρωθυπουργό. Οι όποιες ελπίδες, λοιπόν, επαφίενται στις υπηρεσίες, και δη στον τουρισμό.
Η ιδέα ότι ένα κράτος μέσα στη Ευρώπη, με τη δομή και με τον πληθυσμό της Ελλάδος, δεν χρειάζεται βιομηχανική παραγωγή, είναι απατηλή. Μικρές και μεγάλες χώρες, εντός και εκτός του ευρώ, που ευημερούν, έχουν σοβαρή βιομηχανία. Από τη Δανία, την Ουγγαρία, τη Σλοβενία, την Τσεχία μέχρι την Ελβετία, όλες. Για να μην αναφερθώ στη Νότιο Κορέα η στη Νότιο Αφρική.
Κλείνω με μια ιστορική αναδρομή στην Αγγλία, στο έτος 1980. Όταν τα πράγματα δεν πήγαιναν καθόλου καλά, στην εκεί οικονομία, αρκετοί πολιτικοί είχαν προτείνει στροφή αποκλειστικά στις υπηρεσίες. Οι μάχες με τα συνδικάτα ήταν στο ζενίθ.
Αλλά ύψωσαν την φωνή τους, ευτυχώς για την Αγγλία, και άλλοι με αντίθετη γνώμη, όπως ο διοικητής της GEC, λόρδος Winstock.
«Τι θα κάνει ο τομέας παροχής υπηρεσιών, είπε, εάν δεν θα έχουμε βιομηχανική παραγωγή; Κατά πάσαν πιθανότητα θα γίνουμε υπηρέτες αυτών, που θα είναι σε θέση να παράγουν αξιόλογα προϊόντα. Εμείς θα ταΐζουμε τους φύλακες του Πύργου του Λονδίνου. Θα είμαστε γραφικοί».
Η Αγγλία άλλαξε ρότα. Με την κυβέρνηση της Θάτσερ. Η οποία έφερε αξιολογότατες επενδύσεις στη βιομηχανία της Αγγλίας από την Ιαπωνία αρχικά, και μετά και από τη Γερμανία.
Τα συμπεράσματα για την Ελλάδα, δικά σας.
Υποσημείωση: Κύριε Σαμαρά, εάν θέλετε να επισκευθείτε σύγχρονες, διόλου «μουντές», βιομηχανικές μονάδες στη Γερμανία, έχω άμεση πρόσβαση σε πολλούς τομείς. Μπορώ να σας βοηθήσω. Παρόλο που, μάλλον, δεν χρειάζεστε τη δική μου βοήθεια, υπάρχει και ο απεσταλμένος της κυρίας Μερκελ, ο κύριος Fuchtel, που πιστεύω πως θα σας εξυπηρετήσει σχετικά, εάν το θέλετε.
Δημοσιεύτηκε στο protagon την 1/5
Δεκάδες Έλληνες στελέχη πολυεθνικών επιχειρήσεων, δικηγόροι σε μεγάλα διεθνή δικηγορικά γραφεία της Αμερικής, Μ. Βρετανίας, Γαλλίας κ.λπ, στελέχη ενώσεων, ΜΚΟ και, γενικά, του ιδιωτικού τομέα στο Βέλγιο σύστησαν την «ΑΡΓΩ – Δίκτυο Ελλήνων Βελγίου», στην πρώτη γενική τους συνέλευση, την περασμένη Τρίτη, σε γνωστό ξενοδοχείο των Βρυξελλών.
Στους δύσκολους καιρούς που διανύει η Ελλάδα, Έλληνες, διακεκριμένα στελέχη του ιδιωτικού τομέα που ζουν και εργάζονται στο Βέλγιο, αποφάσισαν να δικτυωθούν στις Βρυξέλλες, με σκοπό τη διάδοση θετικών μηνυμάτων για την Ελλάδα στον επαγγελματικό και κοινωνικό τους περίγυρο, καθώς και την αλληλοϋποστήριξή τους και την προώθηση των σχέσεων με συναφείς φορείς στο Βέλγιο και την Ευρώπη.
Η «ΑΡΓΩ – ΔΙΚΤΥΟ ΕΛΛΗΝΩΝ ΒΕΛΓΙΟΥ» θα οργανώνει εκδηλώσεις με διακεκριμένους Έλληνες και ξένους προσκεκλημένους από τον χώρο της πολιτικής, των επιχειρήσεων, της επιστήμης και της διανόησης, οι οποίοι έχουν σημαντικό λόγο και απόψεις για τις δημόσιες υποθέσεις στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Η πρώτη εκδήλωση αναμένεται με μεγάλο ενδιαφέρον από τους Έλληνες των Βρυξελλών και, σύμφωνα με πληροφορίες, ο κεντρικός ομιλητής θα είναι κορυφαίο δημόσιο πρόσωπο που κινείται μεταξύ Αθήνας και Βρυξελλών.
Ήδη, στο γνωστό μέσο επαγγελματικής δικτύωσης Linkedin, συνδέονται δεκάδες ενδιαφερόμενοι γύρω από την ΑΡΓΩ-ΔΙΚΤΥΟ ΕΛΛΗΝΩΝ ΒΕΛΓΙΟΥ, γεγονός που αποδεικνύει το ζωηρό ενδιαφέρον των Ελλήνων που διακρίνονται σε διάφορους επαγγελματικούς τομείς στις Βρυξέλλες και τη διάθεσή τους να ενώσουν τις δυνάμεις τους ως κατεξοχήν εξωστρεφείς Έλληνες που «άνοιξαν τα πανιά τους» σαν σύγχρονοι Αργοναύτες στον απαιτητικό διεθνή ανταγωνισμό εργασίας στο κέντρο της Ε.Ε. και των αποφάσεων, διατηρώντας ταυτοχρόνως την ελληνική τους ταυτότητα και την έννοια για τη δοκιμαζόμενη Ελλάδα.
Καλοτάξιδη, λοιπόν, η «ΑΡΓΩ – ΔΙΚΤΥΟ ΕΛΛΗΝΩΝ ΒΕΛΓΙΟΥ»! Στις παρούσες δύσκολες περιστάσεις που περνάει η Ελλάδα, χρειαζόμαστε συνένωση δυνάμεων, αφού, εν τέλει, δεν υπάρχουν επιβάτες στη σύγχρονη ΑΡΓΩ, αλλά, με τον τρόπο μας ο καθένας, είμαστε όλοι πλήρωμα - είτε στην Αθήνα είτε στις Βρυξέλλες...
Εβδομάδες σύγχυσης οι τελευταίες για έναν σκεπτόμενο πολίτη. Από τη μια, οικονομικοί αναλυτές με αγελαία αντανακλαστικά τον καλούσαν να πανηγυρίσει την έξοδο στις αγορές. Από την άλλη, μια αντιπολίτευση σε υστερία τον εξόρκιζε να τα θεωρήσει όλα μια καλοστημένη κυβερνητική απάτη. Τι συμβαίνει λοιπόν;
1η πλάνη: Η χώρα βγήκε επιτυχώς στις αγορές διότι οι επενδυτές περιμένουν την ανάπτυξη.
Οχι. Οι ξένοι επενδυτές συνέρρευσαν μαζικά να αγοράσουν το πενταετές ομόλογο γιατί περιμένουν συμφέρουσες αποδόσεις στην επένδυσή τους, που έχει υψηλό επιτόκιο, ασφάλεια ισχυρού νομίσματος, χωρίς κίνδυνο χρεοκοπίας. Η ανάπτυξη είναι άλλο θέμα. Αλλά η Ελλάδα δεν θεωρείται πια οικονομία υψηλού κινδύνου, και αυτό είναι μεγάλη υπόθεση αν σκεφτεί κανείς από τι περάσαμε τα τελευταία τέσσερα χρόνια.
2η πλάνη: Ηταν άχρηστη, αν όχι επιζήμια, η έξοδος στις αγορές.
«Μέρα πένθους και όχι χαράς», έγραψε κάποιος. Ούτε άχρηστη, ούτε επιζήμια, ούτε σωτήρια. Ομως αναμφίβολα θετική. Τέσσερα χρόνια τώρα, η διεθνής εικόνα της Ελλάδας ήταν συνώνυμη της αποτυχίας, αποκλεισμένη από τις αγορές, επιβιώνουσα χάρη στην έκτακτη αιμοδοσία των ξένων. Η εκδήλωση επενδυτικού ενδιαφέροντος αντιστρέφει το αρνητικό στερεότυπο. Τροφοδοτεί θετικές προσδοκίες. Και βοηθά στη γενική αποκλιμάκωση του κόστους δανεισμού. Δεν είναι η έξοδος από την κρίση, αλλά είναι η αρχή της εξόδου.
Βέβαια, ο εγχώριος παραλογισμός χτύπησε κόκκινο. Ο ΣΥΡΙΖΑ κατηγόρησε την κυβέρνηση ότι κατέφυγε στις αγορές για να δανειστεί με επιτόκιο 4,9% – έναντι του 1,5% που μας δίνει η τρόικα. Ορισμένοι θέλουν να ακυρώσουμε το Μνημόνιο, αλλά να κρατήσουμε τη φθηνή χρηματοδότηση, να κηρύξουμε παύση πληρωμών στους εταίρους αφού όμως μας δώσουν πρώτα ένα σχέδιο Μάρσαλ, να διώξουμε την τρόικα αφού συμμαχήσουμε με το ΔΝΤ για να πιέσουμε τους Ευρωπαίους να μας «κουρέψουν» το χρέος.
3η πλάνη: Τώρα που έχουμε πρωτογενές πλεόνασμα και πρόσβαση στις αγορές, μπορούμε να απειλήσουμε τους εταίρους με στάση πληρωμών.
Λάθος. Η σχέση με τους εταίρους είναι εμπεδωμένη σε βάθος χρόνου, σε πλαίσιο αμοιβαίων υποχρεώσεων και ωφελειών. Σκεφτείτε όσα πρόκειται η χώρα να λάβει από τον κοινοτικό προϋπολογισμό την επόμενη επταετία, αλλά και όσα μπορεί ακόμα να διεκδικήσει. Το ήθος της εταιρικής συνύπαρξης και ο ευρωπαϊκός ορίζοντας της χώρας αποκλείουν μονομερείς ενέργειες και συμπεριφορές Βαλκάνιου νταή.
Η διαπραγματευτική δύναμη της χώρας είναι σήμερα ισχυρότερη όχι επειδή μπορούμε να απειλήσουμε με χρεοκοπία, αλλά επειδή τηρήσαμε τα συμφωνημένα, εξαλείψαμε τα ελλείμματα, ματώσαμε για να μείνουμε στο ευρώ. Είναι πάντως απίστευτο πώς η ιδέα ενός καμικάζι εκβιασμού εξακολουθεί ακόμη να γαργαλάει τη φαντασία. Δεν μάθαμε τίποτε από τη δραματική εμπειρία της Κύπρου; Αυτό που μπορεί να πει η Ελλάδα δεν είναι: αν δεν μου διαγράψεις το χρέος, θα το διαγράψω μόνη μου. Είναι: στήριξε την ανάπτυξή μου, για να μπορώ να εξυπηρετώ και το χρέος μου. Οσο για την απειλή, δεν είναι ποτέ αξιόπιστη όσο η ενεργοποίησή της θα επέφερε πολλαπλάσια ζημία στον απειλούντα από ό,τι στον απειλούμενο.
Και μία αλήθεια: Η βελτίωση των οικονομικών μεγεθών δεν περιορίζει τις ανοησίες για τα τάχα πλεονεκτήματα εξόδου μας από το ευρώ.
Κι έχουμε ακούσει πολλές, ακόμα και από τους σοβαρότερους. Κάποιοι, όπως ο Κρούγκμαν που είχε προβλέψει επιστροφή στη δραχμή, παραδέχθηκαν το λάθος τους. Αλλοι πάλι όχι, όπως ο κορυφαίος σύμβουλος αμερικανικής τράπεζας, που το καλοκαίρι 2012 προφήτευε 90% πιθανότητα εξόδου από το ευρώ σε ένα χρόνο επειδή η Ελλάδα έχει κυβέρνηση συνεργασίας!
Η ατυχέστερη ανάλυση της εβδομάδας περιέκλειε πάντως μία μεγάλη αλήθεια. Ενας από τους καλύτερους αρθρογράφους των Financial Times, προφανώς σε πολύ κακή μέρα, περιγράφει το σενάριο μιας τάχα σωτήριας εξόδου από το ευρώ. Προσέξτε: «Η Ελλάδα κηρύσσει παύση πληρωμών στο σύνολο του εξωτερικού της χρέους. Εισάγει νέο νόμισμα, το οποίο αμέσως θα υποτιμάτο. Για να κλειδώσει την ανταγωνιστική ισοτιμία, μετατρέποντάς την σε πραγματική υποτίμηση, θα χρειαζόταν μια κεντρική τράπεζα με αξιόπιστη αντιπληθωριστική πολιτική και επαρκώς απελευθερωμένες αγορές προϊόντων και εργασίας. Αυτή δεν είναι εύκολη επιλογή, και θα απαιτούσε πολύ περισσότερες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις από όσες έχει κάνει ώς τώρα η Αθήνα».
Δηλαδή, με απλά λόγια, μας λέει ο καλός αναλυτής: Επειδή πρέπει να κάνουμε ακόμα πολλά και δύσκολα για να γίνουμε ανταγωνιστικοί μέσα στο ευρώ, καλύτερα να γυρίσουμε στη δραχμή, όπου για να αποκτήσουμε ανταγωνιστικότητα θα πρέπει να κάνουμε ακόμα περισσότερα και δυσκολότερα!
Χρειάζονται ακόμα πολλά για να περάσουμε σε διατηρήσιμη ανάπτυξη και δημιουργία απασχόλησης. Αλλά όχι εύκολες λύσεις, παιχνίδια εκβιασμών, χρεοκοπίας και δραχμής. Η ανάπτυξη και οι δουλειές θα έρθουν από πλήθος διαρθρωτικών αλλαγών, όπως η προωθούμενη αξιολόγηση στο κράτος. Από αμέτρητες δράσεις που θα προσπαθούν να τοποθετήσουν όχι μόνο ελληνικά ομόλογα αλλά ελληνικά προϊόντα και υπηρεσίες σε ξένες αγορές, και να κρατήσουν τα καλύτερα μυαλά στη χώρα. Για να περάσουμε σε έναν ενάρετο κύκλο ανάπτυξης και απασχόλησης, με εξωστρεφείς επιχειρήσεις ποιότητας και προστιθέμενης αξίας. Οχι καφετέριες, αλλά εταιρείες υψηλής τεχνολογίας. Αυτά και πολλά ακόμη θα συναποτελέσουν ένα εθνικό σύμφωνο μεταρρυθμίσεων και ανάπτυξης, που θα δεσμεύει τη χώρα για τα επόμενα χρόνια. Και που θα έχουμε καταρτίσει εμείς και όχι η τρόικα.
Δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή στις 19/4
