Thursday, 18 April 2024
Αγαπητές φίλες και φίλοι,
Θα ήθελα καταρχήν και προσωπικά, και εκ μέρους της Fondation Gabriel Péri, και του διευθυντή της, Michel Maso, να ευχαριστήσω τους διοργανωτές αυτής της εκδήλωσης για την πρόσκληση τους. Το επιστημονικό έργο του Κώστα Βεργόπουλοu, άρρηκτα δεμένο με τα πολιτικά και ιδεολογικά διακυβεύματα της γαλλικής κοινωνίας, αλλά και σε διαρκή ενασχόληση με τα προβλήματα της Ελλάδας στην ευρωπαϊκή της διάσταση, αποτελεί πηγή στοχασμού αλλά και έμπνευση προτάσεων για λύσεις.
Θα μου επιτρέψετε δυο προκαταρκτικές παρατηρήσεις.
Πρώτον, ο Κώστας Βεργόπουλος δεν ήταν απλά ένας πανεπιστημιακός οικονομολόγος. Τα διανοητικά του εργαλεία και η μεθοδολογία του εδραιώνονταν σε μια πολύπλευρη παιδεία κοινωνικών επιστήμων. Ήξερε πολύ καλά ότι οι οικονομικές σχέσεις δεν είναι μετέωρες αλλά συμπυκνώνουν πολλαπλούς κοινωνικούς καθορισμούς και εκφράζουν συγκεκριμένες στρατηγικές ταξικών, εθνικών και γεωπολιτικών παικτών. Η εικόνα της οικονομίας ως μηχανής που τείνει ή αποκλίνει από τη γενική ισορροπία του ήταν ολότελα ξένη. Συζητώντας μαζί του, ο καλόβουλος συνομιλητής καταλάβαινε τον πολυδιάστατο χαρακτήρα φαινομένων όπως για παράδειγμα η παγκοσμιοποίηση που λειτουργούν ταυτόχρονα και ως ιδεολογικά εγχειρήματα ή μεταμοντέρνες διηγήσεις. Συγκεκριμένα, ως κοινωνικό πολιτικό διακύβευμα διακύβευμα, ο όρος-ομπρέλα παγκοσμιοποίηση καλύπτει ετερογενείς και ανισοβαρείς πραγματικότητες. Θα μπορούσαμε να διακρίνουμε διάφορες πτυχές όπως :
• Η παγκοσμιοποίηση ως ένα σύστημα περιορισμών που επιβαρύνουν τις εθνικές οικονομίες;
• Ως μια αμείλικτη δυναμική που προκαλεί σημαντική εξασθένιση του εθνικού κράτους, χωρίς όμως να το καταλύει ως συμβατικό πεδίο ταξικών συσχετισμών, συμβιβασμών και συγκρούσεων;
• Ως παράγοντας που οξύνει τα αποτελέσματα της κοινωνικής κρίσης και βαθαίνει τις κοινωνικές ανισότητες;
• Ως πλανητική επικοινωνιακή διαδικασία με πολλαπλές εκφάνσεις (πολλαπλασιασμός των ανταλλαγών, "παγκόσμιο χωριό", "διαδικτυακός πλανήτης", επανάσταση των μεταδόσεων, ιδιότυπος νεοτεχνολογικός ουτοπισμός);
• Ως πολιτισμική μετάλλαξη (κτητικός ατομικισμός, νέα εμπειρία του χωροχρόνου, melting pot, αισθητική της επιφάνειας);
• Ως νέος γεωπολιτικός χώρος, πολυκεντρικός και φυγόκεντρος.
Η δεύτερη παρατήρηση αφορά την πολιτική διάσταση του έργου του Κώστα Βεργόπουλου. Μπορούμε να πούμε ότι δεν υπήρξε ποτέ υπέρμαχος της αξιολογικής ουδετερότητας στην ίδια τη επιλογή, σύλληψη και εμβάθυνση του αντικείμενου ερευνάς του. Η πολιτική του συνείδηση είναι στοιχείο συγκρότησης της διανοητικής του παραγωγικότητας. Όμως ο Κώστας δεν υπήρξε ποτέ ένας κομματικός διανοούμενος αλλά ένας ελεύθερος στοχαστής που πάντα ασκούσε δημιουργική κριτική χωρίς προϊδεάσεις και διακρίσεις. Ήταν όπως το ορίζει ο Pierre Bourdieu, ένας αυθεντικός δημόσιος διανοούμενος που παρεισφρύει στο πεδίο της πολιτικής χωρίς να εγκαταλείψει τα επιστημονικά του σύνεργα, τις απαιτήσεις και τις δεξιότητες του ερευνητή.
Με τον Κώστα ήμασταν συνάδελφοι στο ίδιο πανεπιστήμιο, εκείνος στο τμήμα οικονομίας, προσωπικά στο τμήμα πολιτικών επιστημών. Γνωριστήκαμε στα τέλη της δεκαετίας του 1880 όταν ήμουν ακόμα υποψήφιος διδάκτορας φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο της Ναντέρ. Εκείνο που χαρακτήριζε τον Κώστα, ήταν η συναδελφική του συμπεριφορά με τους νέους ερευνητές, χωρίς κανένα ίχνος σνομπισμού ή πρόθεση συμβολικής κατίσχυσης. Ζητούσε πάντα πρώτος τη γνώμη του συνομιλητή του όχι για να επιβεβαιώσει την άποψη του άλλα για να εμπλουτιστεί από το προβληματισμό του άλλου. Η άποψη του όμως, στην εκφορά της, είχε την απλότητα, τη διαύγεια και την βαθύτητα των κατασταλαγμένων πονημάτων.
Θα μου επιτρέψετε να τελειώσω με ένα απόσπασμα του Κώστα. Η πρώτη μας συνεργασία ήταν μια κοινή συνέντευξη που κάμαμε το τον μεγάλο Αμερικάνο ιστορικό Immanuel Wallerstein. Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε το 1996 στο περιοδικό Futur Antérieur που βγάζαμε τότε με τον Jean-Marie Vincent και τον Toni Negri.
Ο Wallerstein μιλούσε για τη παρακμή του παγκόσμιου φιλελευθερισμού, τη πτώση της αμερικανικής ηγεμονίας και την αδυναμία του καπιταλισμού να διαχειριστεί τα οικολογικά προβλήματα της συσσώρευσης κεφαλαίου. Η ερώτηση όμως του Κώστα, χωρίς να αντιλέγει έπη της ουσίας, επικεντρώνεται πρώιμα σε σημεία που σήμερα είναι περισσότερο επίκαιρα παρία πότε.
"Η προσέγγισή σας φαίνεται πολύ αισιόδοξη: αναφέρετε για παράδειγμα την άνοδο των δημοκρατικών απαιτήσεων. Αυτό που βλέπουμε σήμερα είναι μάλλον μια εξέλιξη προς τον αυταρχισμό. Από τη μια πλευρά, παρατηρούμε μια μαζική κοινωνική περιθωριοποίηση, συμπεριλαμβανομένων των ανεπτυγμένων χώρων, μια απώλεια της συνοχής του συστήματος, μια σειρά από σωρευτικά φαινόμενα ανισοτήτων που ορισμένοι ορίζουν ως «κοινωνικό κάταγμα». Από την άλλη πλευρά, το πολιτικό παιχνίδι στη Δύση γίνεται όλο και πιο αφυδατωμένο και οι κυβερνήσεις λογοδοτούν όλο και λιγότερο για τη δράση τους στους εκλογείς τους. Πρέπει λοιπόν να ειπωθεί ότι δεν είναι η επιβεβαίωση του δημοκρατικού παιχνιδιού που βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη, αλλά ο πολλαπλασιασμός των ανησυχητικών συμπτωμάτων που σηματοδοτούν μια εξέλιξη προς καθεστώτα που απονευρώνουν τη δημοκρατική συμμετοχή."
Αυτό ήταν το ασίγαστο πάθος που μας κληροδότησε ο Κώστας Βεργόπουλος. Ένα πάθος που μας βοηθάει και σήμερα, παρ όλες τις διαφορές και τις διχογνωμίες, να κατανοήσουμε τον κόσμο για να τον αλλάξουμε όχι με βάση τις παρωχημένες συνταγές πολιτικής μαγειρικής του παρελθόντος άλλα με βάση τις ελπιδοφόρες ενατενίσεις και πρακτικές του μέλλοντος.
*Εισήγηση του Μιχάλη Βακαλούλη στο πλαίσιο της εκδήλωσης προς τιμήν του Κώστα Βεργόπουλου (26/11/2018).
