Ο Μακιαβέλι λέει ότι η πολιτική μοιάζει με Κένταυρο. Μισός άνθρωπος – μισός άλογο, δηλαδή συνδυασμός πειθούς και καταναγκασμού. Αυτόν τον εύγλωττο συνδυασμό έλλογου και α-λογου χρησιμοποίησε και ο Γκράμσι για να δημιουργήσει την έννοια της ηγεμονίας. Η ηγεμονία είναι κάτι πολύ περισσότερο από την κατοχή της εξουσίας, αλλά και κάτι περισσότερο από ωραίες ιδέες. Δεν υπάρχει πολιτική χωρίς τη λάντζα της. Αλλά είναι η περιβάλλουσα ατμόσφαιρα ιδεών και συναισθημάτων που δίνει ισχύ και προοπτική στις αποφάσεις της.
Ας σκεφτούμε με τους όρους αυτούς την πολιτική μας εμπειρία. Αν η Μεταπολίτευση ήταν μια μεγάλη εποχή μεταρρυθμίσεων –δημοκρατικοί θεσμοί, εκπαίδευση, οικογενειακό δίκαιο και έμφυλες σχέσεις, ΕΣΥ κ.λπ.– και αν οι μεταρρυθμίσεις αυτές άλλαξαν σε βάθος την ελληνική κοινωνία, ήταν γιατί τις διασφάλισε ένας κύκλος ιδεών και συναισθημάτων, πολύ ευρύτερος στη διάδοσή του, από τα κόμματα που είχαν την πρωτοβουλία τους.
Διαθέτει σήμερα η κυβέρνηση μια ανάλογη ηγεμονία ιδεών στην κοινωνία; Δύσκολα θα το υποστήριζε κανείς αυτό. Περάσαμε πράγματι μια δύσκολη και ανάποδη περίοδο, με διακυβέρνηση υπό κηδεμονία, με ισχνή πλειοψηφία, την οποία εξασφάλιζε μια συμμαχία με συντηρητικές δυνάμεις. Ο Κένταυρος επιβίωσε, αλλά το μήνυμά του δεν ακούστηκε ευκρινώς.
Εχει όμως ένα μήνυμα η Αριστερά και ποιο είναι αυτό; Ως έναν βαθμό, η ίδια η Αριστερά, συγκρίνοντας το τι ήθελε και προσδοκούσε πριν από το 2015 και το τι πέτυχε σήμερα, δεν το αντιλαμβάνεται. Γι' αυτό και κατατρύχεται από αισθήματα «ήττας» και από ενοχές εγκατάλειψης των ιδεολογικών της «πιστεύω». Δηλαδή η συνείδηση δεν ανταποκρίνεται στο είναι. Συνέπεια η παλινδρόμηση ανάμεσα στο τι ήταν πριν και τι είναι τώρα.
Δεν έχει ανακεφαλαιώσει τα ίδια της τα πεπραγμένα και δεν έχει δώσει προοπτική και μελλοντικότητα σε αυτό που κάνει. Δεν έχει συνειδητοποιηθεί δηλαδή ότι η Ελλάδα βγήκε από μια κρίση η οποία ισοδυναμούσε σχεδόν με πόλεμο, και η οποία ήταν διπλή, αν συνυπολογίσουμε και τη μεγάλη μεταναστευτική κρίση, με τους δημοκρατικούς της θεσμούς άθικτους και εν λειτουργία, με ενισχυμένους δεσμούς με την Ευρώπη παρά τα καψώνια, χωρίς να έχει εξοκείλει στην Ακρα Δεξιά που θεριεύει σε όλη την Ευρώπη, προσπαθώντας να λύσει μεγάλα χρονίζοντα προβλήματα όπως το Μακεδονικό, τα δικαιώματα και οι σχέσεις με την Εκκλησία.
Αλλά αυτά είναι η αφετηρία. Εκείνο που περιμένουν οι πολίτες να ακούσουν είναι τις προτάσεις της για το τι κοινωνία θέλουμε, τι πολίτες θέλουμε, όχι γενικά και αόριστα, αλλά στις συγκεκριμένες συνθήκες και καταναγκασμούς.
Εχει γίνει πολύς λόγος για σοσιαλδημοκρατικοποίηση του ΣΥΡΙΖΑ. Αγονη συζήτηση γιατί:
α) στην Ελλάδα η σοσιαλδημοκρατία δεν έχει ρίζες,
β) το ΠΑΣΟΚ ποτέ δεν έγινε κλασικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα και
γ) η σοσιαλδημοκρατία περνά βαθιά κρίση, δεν είναι αυτό που ήταν και στο εσωτερικό της σοβαρές συζητήσεις εγκυμονούν ευρύτερες ανακατατάξεις. Εκείνο το οποίο έχει σημασία είναι η ανασυγκρότηση της Αριστεράς. Μια αναδόμηση με ευρύτερες δυνάμεις, με βάση τα νέα προβλήματα και με βάση την εμπειρία της διακυβέρνησης.
Γιατί η Αριστερά δεν είναι πλέον ο άοπλος αγνός προφήτης, αλλά πολύπαθος και πολυμήχανος Κένταυρος. Επομένως, η ανασυγκρότηση δεν θα γίνει στο πεδίο των συζητήσεων, αλλά στο πεδίο των πολιτικών πρωτοβουλιών.
Και εδώ αρχίζουν τα προβλήματα. Παρά τις διακηρύξεις, εξακολουθεί μια αυτο-απομονωτική πολιτική, και το βλέπουμε στον ορισμό στενά κομματικά υποψηφίων στις δημοτικές εκλογές, σε ένα πεδίο που προσφέρεται κατ'εξοχήν σε συμμαχίες. Δεν είναι δυνατόν στη δεκαετία του '50, όταν η Αριστερά καταδιωκόταν, να μπορεί να αναδεικνύει υποψηφίους με ευρύτερη επιρροή, να κερδίζει όλους τους μεγάλους δήμους, και να μην μπορεί να το κάνει σήμερα, καταφεύγοντας στην απομόνωση. Τα είπαμε γι' αυτά με αφορμή την παλινδρόμηση στη σκανδαλολογία. Νοοτροπία σκαντζόχοιρου.
Πράττει σαν να έχει προαποφασιστεί ότι, εν όψει ήττας, θα σμιλέψει ένα μικρό αλλά ανθεκτικό κόμμα αποφασισμένων για τους δύσκολους καιρούς. Αλλά επιβίωση και συντήρηση, με τις συνειδήσεις των οπαδών στο ψυγείο, είναι νοοτροπία ΚΚΕ, όχι μιας Αριστεράς που συμμετέχει στο ιστορικό γίγνεσθαι.
Τι κάνουμε απέναντι στο τσουνάμι της Ακροδεξιάς, που το βλέπουμε όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά να έρχεται κι εδώ, και μάλιστα με εφήβους; Είναι μόνο ο ΣΥΡΙΖΑ που ανησυχεί; Και η άλλη Αριστερά, το προοδευτικό κομμάτι της κοινωνίας; Ποιος θα ανταποκριθεί στις ανησυχίες του; Το ΚΙΝ.ΑΛΛ. απογοητεύει, γιατί πάει όλο και πιο δεξιά. Πώς θα γίνουν συμμαχίες;
Συχνά επικαλούμαστε την εμπειρία της δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Αλλά αν τα δυο αριστερά της κόμματα δεν πολεμούσαν τότε το ένα το άλλο, η κατάληξη θα μπορούσε να είναι και διαφορετική. Αλίμονο για την ίδια την κοινωνία και για την τύχη της δημοκρατίας στην Ελλάδα, αν η μάχη δοθεί με σημαία την κομματική επιβίωση. Πρέπει να δοθεί με στόχο την ηγεμονία στην κοινωνία. Με τη δημιουργία μιας ευρύτερης περιβάλλουσας ατμόσφαιρας. Την ευρύτερη ανασυγκρότηση της Αριστεράς.
*Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 3/12/2018.