Friday, 29 March 2024

Η Ευρώπη μετά την πανδημία

Στις αρχές της πανδημίας παγώσαμε από τις αντιδράσεις στην Ευρώπη. Κάθε χώρα ακολουθούσε το δικό της πρωτόκολλο, και στο ζήτημα των οικονομικών επιπτώσεων, απερρίφθη η αμοιβαιότητα ανάληψης του κόστους. Προϊούσης της κρίσης όμως οι ευρωπαϊκές ηγεσίες, και η ισχυρότερη Γερμανική, αντιλήφθηκαν ότι η αλληλεγγύη δεν είναι ηθικό αίτημα των αδύναμων, των διανοουμένων ή της Αριστεράς, αλλά κοινό συμφέρον όλων. Έτσι ένα δόγμα που φάνταζε απαρασάλευτο το 2010 και το 2015, και το οποίο προκάλεσε στην Ελλάδα τόσες άσκοπες θυσίες, ανατράπηκε το 2020, δημιουργώντας μια γενικότερη ανακούφιση στην Ευρώπη.
Η αντιμετώπιση της πανδημία θα καταγραφεί στην ιστορία ως ένα τεράστιο κοινωνικό πείραμα, για πρώτη φορά σε πλανητική κλίμακα. Το μέγεθος της εμπειρίας αυτής που βιώθηκε από δισεκατομμύρια πληθυσμού επιβεβαιώνουν ότι έχουμε εισέλθει εδώ και δεκαετίες σε μια ζώνη υψηλής διασυνδεσιμότητας η οποία δεν θα υποχωρήσει, αλλά αντίθετα θα ενισχυθεί. Επομένως τα ζητήματα που είναι μπροστά μας δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν από μικρές απομονωμένες χώρες. Η πανδημία αντιπροσωπεύει αυτόν τον καινούργιο τύπο κρίσεων. Κρίσεις πλανητικές, όπως η κλιματική, κρίσεις υπερπληθυσμού και της διατροφικής αλυσίδας, μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών και τεράστια προσφυγικά ρεύματα. Δεν είναι άγνωστη η κλίμακα αυτών των φαινομένων στην βαθειά ιστορία του ανθρώπινου είδους, απλώς δεν την αναγνωρίζουμε. Δεν σκεπτόμαστε με τους όρους της.
Πού βρίσκεται η Ευρώπη απέναντι σε όλα αυτά; Αυτή η δυτική απόληξη της Ευρασίας με την πλούσια γεωγραφική και πληθυσμιακή ποικιλότητά της δοκιμάζει και δοκιμάζεται τα τελευταία δυο χιλιάδες χρόνια από μια διαδικασία αλλεπάλληλων συνθέσεων και αποσυνθέσεων. Η τελευταία προσπάθεια που έχει συμπληρώσει περίπου μισό αιώνα, είναι η ευρωπαϊκή ενοποίηση ως μια αμοιβαία διαδικασία προσχωρήσεων, παραχωρήσεων και συμβιβασμών. Η ιδεολογική της προίκα προήλθε από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο: Το αντιφασιστικό πνεύμα ως κατάφαση στις αξίες του Διαφωτισμού, η Χάρτα του Ατλαντικού που ενσωματώθηκε στην οικουμενική διακήρυξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ΟΗΕ το 1948, η διακήρυξη Μπέβεριτζ για το κράτος πρόνοιας και τα κοινωνικά δικαιώματα των πολιτών, η Σύμβαση της Γενεύης για το δικαίωμα στο άσυλο το 1951. Αυτές οι τέσσερις αρχές συγκροτούν τον πυρήνα του ευρωπαϊσμού, και αποτελούν τα διακριτικά του σημεία ως προς τον αμερικανικό και τον ασιατικό τρόπο διαχείρισης της οικονομίας και της πολιτικής. Το «ευρωπαϊκό μοντέλο» βασίστηκε στον συνδυασμό δημοκρατίας και οικονομικής ανάπτυξης με κοινωνικό κράτος, βελτίωση της θέσης της εργασίας με πολιτικές για τη σύγκλιση των περιφερειών.
Τι έχει μείνει από όλα αυτά τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς η εμπειρία του πολέμου και των καταστατικών αρχών της ΕΕ απομακρύνεται στο παρελθόν;
Οι όροι κοινωνική συνοχή και σύγκλιση των ευρωπαϊκών περιφερειών έχουν χαθεί από το ευρωπαϊκό λεξιλόγιο. Η Ευρώπη αποτελείται από τρεις κύκλους. Την βορειοδυτική, την ανατολικοευρωπαϊκή και τη νότια Ευρώπη. Και στις τρεις παρατηρούμε αποκλίνουσες διαδικασίες και στο οικονομικό και στο πολιτικό επίπεδο.
Αυτή όμως η απόκλιση δεν σημαίνει ότι κάθε μια από τις τρεις περιφέρειες κλείνεται στον εαυτό της, αλλά ότι υπονομεύονται καταστατικά οι ευρωπαϊκές αξίες. Εκείνο που μας ενοχλούσε και καταγγέλλαμε ως προς την μετανάστευση στην Ουγγαρία του Ορμπαν, βλέπουμε να επαναλαμβάνεται στο Έβρο και στο Αιγαίο χωρίς αντιδράσεις. Η Ελλάδα ζητά να εξαιρεθεί από το δικαίωμα στο άσυλο, παραβιάζοντας της συνθήκη της Γενεύης. Απέναντι στα προσφυγικά/μεταναστευτικά ρεύματα , η Ευρώπη δεν μπόρεσε να τιθασεύσει το κύμα εθνικισμού και ξενοφοβίας, ούτε να συντονίσει μια ευρωπαϊκή απάντηση.
Η επικράτηση των νεοφιλελεύθερων ιδεών και πολιτικών απέτυχε να δώσει νέα ορμή στην οικονομία και τα τιμωρητικά προγράμματα ακραίας λιτότητας, όπως εφαρμόστηκαν στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες, κατέστρεψαν, αντί να θεραπεύσουν τις οικονομίες, διέλυσαν τον κοινωνικό ιστό, έφεραν φτώχεια και ανεργία. Το Brexit καταγγέλθηκε ως λαϊκισμός, δεν προκάλεσε όμως μια κρίση αναστοχασμού της κοινής πορείας.
Τέλος η υποβάθμιση του ΟΗΕ, συμπαρασύρει και τη δέσμευση του μεταπολεμικού κόσμου για τον σεβασμό των δικαιωμάτων. Η Ευρώπη έχει παρασυρθεί κατά καιρούς σε τυχοδιωκτικές πραξικοπηματικού τύπου επιχειρήσεις (υποστήριξη στον πόλεμο του Ιράκ, πάνω στο αποδεδειγμένο πλέον ψεύδος των μαζικών όπλων καταστροφής, ή του τυχοδιώκτη Guaido στην Βενεζουέλα, κλπ.)
Η κρίση της πανδημίας μπορεί να γίνει μια νέα αφετηρία; Το σχέδιο ανάκαμψης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αποτελεί σημαντικό βήμα, όπως και η μερική αμοιβαιοποίηση του δανεισμού, η ενίσχυση κρατών μελών με επιχορηγήσεις, η σημαντική αύξηση του προϋπολογισμού και των ιδίων πόρων της Ένωσης, η εισαγωγή φόρων για το περιβάλλον και για μεγάλες πολυεθνικές εταιρίες είναι θετικά στοιχεία. Πάγια τα υποστήριζαν οι προοδευτικές δυνάμεις και τα απέκλειαν οι κρατούντες.
Μπροστά μας είναι η μεγάλη πρόκληση του περιβάλλοντος και της πράσινης μετάβασης. Δεν πρέπει όμως να γίνει σε βάρος του περιβάλλοντος (ας ακούσουμε τις τοπικές κοινότητες που αντιδρούν) , σε βάρος της πλειοψηφίας του πληθυσμού (ισοπεδωτικός φόρος άνθρακα) και σε βάρος εκείνων που χάνουν τη δουλειά τους από την αναδιάρθρωση των παραγωγικών δραστηριοτήτων. Αν κάτι έπληξε η πανδημία είναι η αλαζονεία και η υπεροψία.
Η αποτυχία της Αμερικής στη διαχείριση της πανδημίας και οι φυλετικές ταραχές, αλλά και ο αυταρχισμός του καθεστώτος της Κίνας παρά τις επιτυχίες του, προσφέρουν τη δυνατότητα στην Ευρώπη να αναλάβει καθοδηγητικό ρόλο στη νέα παγκόσμια πραγματικότητα. Θα τον αναλάβει;

*Δημοσιεύτηκε στο "Βήμα της Κυριακής" στις 14/6/2020. 

Add comment


Security code
Refresh