Το γαλλικό Μανιφέστο, ο Όμιλος Γκλίνικερ και η Ελλάδα
- Category: Διάφοροι συγγραφείς
- Created on Thursday, 17 April 2014 13:41
Οι κρίσεις είναι αιτίες αλλαγών, βάσεις για αναθεώρηση των πάντων. Ετσι ήταν στην ιστορία και έτσι θα γίνεται πάντα. Σε καιρούς ήρεμους, ευμάρειας και ευδαιμονίας, έστω πλαστής, όλα μοιάζουν απλά. Οι πολίτες ασχολούνται με τα προσωπικά τους, οι κυβερνήσεις με το πώς θα ξανακερδίσουν στις εκλογές, οι επιχειρήσεις με το πώς θα αυξήσουν την κερδοφορία τους, κοκ. Kαι η Ευρώπη; Κι αυτή ακολούθησε την πεπατημένη, αλλοιώς δεν θα βρίσκονταν σήμερα σε κατάσταση βαθιάς κρίσης. Κάποιες προειδοποιήσεις, ναι υπήρξαν, αλλά χωρίς δραστικά μέτρα, χωρίς επίγνωση των κινδύνων, και χωρίς αλλαγή πορείας. Μέχρι που ήρθε η συστημική κρίση που ζούμε και μετά το 2008 ήρθαν τα πάνω-κάτω.
Η Ευρώπη ωστόσο προκαλεί πάντα το ενδιαφέρον των πολιτών. Παρά τις ατέλειές της. Με την πρόσφατη σηματικότατη πρωτοβουλία τους οι 11 κορυφαίοι γερμανοί διανοοούμενοι θέτουν αρκετά ζητήματα και μας θυμίζουν τα βασικά:(http://www.hertie-school.org/fileadmin/images/Downloads/enderlein_glienickergruppe/Towards_a_Euro_union__English_.pdf). Η επιθεώρηση Athens Review of Books είχε την καλή ιδέα να παρουσιάσει το κείμενο αυτό στα ελληνικά και εκεί διαβάζουμε: «Κανείς δεν πρέπει να υποπέσει στο ολίσθημα να πιστέψει ότι η κρίση θα περάσει και ότι οι μηχανισμοί σταθεροποίησης που τέθηκαν βιαστικά σε εφαρμογή αρκούν για να εγγυηθούν την μακροπρόθεσμη επιτυχία του ευρώ. Ο Ζαν Μονέ, ένας εκ των ιδρυτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είπε κάποτε: «L'Europe se fera dans les crises» (σε ελεύθερη μετάφραση: η Ευρώπη θα πραγματωθεί μέσα από τη διαχείριση των κρίσεων). Η σημερινή κρίση είναι πιθανότατα η πιο σοβαρή που αντιμετώπισε ποτέ η Ευρωπαϊκή Ένωση. Το πώς θα αξιοποιήσουμε αυτήν την ιστορική ευκαιρία εξαρτάται πλέον από εμάς» (http://athensreviewofbooks.com/?p=1001).
Τί προτείνουν όμως οι γερμανοί διανοούμενοι (Glienicker Gruppe (Όμιλος Γκλίνικερ); Προτείνουν μια ευρω-ένωση, μια ένωση της ζώνης ευρώ, με νέα Συνθήκη, μέ όργανα της ευρω-ζώνης, π.χ. ευρω-κοινοβούλιο, ξεχωριστό προϋπολογισμό για την ευρω-ζώνη, διασφάλιση των δημόσιων αγαθών και εκτιμούν επίσης ότι «η Ένωση του Ευρώ χρειάζεται μια οικονομική κυβέρνηση με ουσιαστική δυνατότητα δράσης». Πιό συγκεκριμένα προτείνουν ακόμα μια θεμελιωμένη τραπεζική ένωση κι όχι απλή τραπεζική εποπτεία, έναν ελεγχόμενο μηχανισμό μεταβιβάσεων πόρων για σταθερότητα και αλληλεγγύη, ένα κοινό σύστημα ασφάλισης ανέργων, οργανωμένη κινητικότητα εργατών, ειδικό μηχανισμό κυρώσεων και μια «ευρω-κυβέρνηση» οικονομικής μάλλον φύσης.
Κι εδώ αρχίζουν τα δύσκολα: μόνο με οικονομική διακυβέρνηση, με τραπεζική ένωση και μηχανισμού για αδύνατους ή απείθαρχους, δεν λύνεται το πρόβλημα. Πρέπει θαρρετά να πούμε ότι χρειάζεται Πολιτική Ενωση, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Η σημερινή αμηχανία και τα πολλά προβλήματα της ΕΕ αγγίζουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων όπως έλλειψη σύγχρονων θεσμών και κατάλληλων πολιτικών, αλλά και ζητήματα που άπτονται της ταυτότητας, της συμμετοχής, της ισοτιμίας.
Και καταλήγουν ότι «για να υλοποιηθεί αυτή η πολιτική ατζέντα, η Ευρωζώνη πρέπει να θεμελιωθεί σε μια νέα συμφωνία. Το ζητούμενο είναι να καταρτιστεί μια Ευρωσυνθήκη που θα αντικαταστήσει τις προηγούμενες αποσπασματικές μεταρρυθμίσεις. Μια τέτοια συνθήκη θα αποτελέσει ισόβια παρακαταθήκη συλλογικών εμπειριών και εκτιμήσεων από την περίοδο της κρίσης».
Οι γάλλοι διανοούμενοι δεν άργησαν να απαντήσουν στη γερμανική πρωτοβουλία. Χαιρετίζουν την γερμανική πρωτοβουλία και διαπιστώνουν ότι «το κεντρικό διακύβευμα είναι απλό: τόσο η δημοκρατία όσο και οι δημόσιες αρχές πρέπει να ανακτήσουν τον έλεγχο, ώστε να ρυθμισθεί αποτελεσματικά ο παγκοσμιοποιημένος χρηματιστικός καπιταλισμός του 21ου αιώνα και να υλοποιήσουν τις πολιτικές κοινωνικής προόδου που απουσιάζουν εντελώς από τη σημερινή Ευρώπη». (http://athensreviewofbooks.com/?p=1024)
Προτείνουν ωστόσο να πάμε δυό βήματα πιο πέρα και να δημιουργήσουμε ένα κοινό φόρο για τις επιχειρήσεις, ένα δεύτερο κοινοβουλευτικό σώμα όπου θα εκπροσωπούνται αποκλειστικά και για ευνόητους λόγους τα κράτη-μέλη της ευρωζώνης, μέσα από εθνικά τους κοινοβούλια. (βλ. επίσης http://www.lemonde.fr/idees/article/2014/02/16/manifeste-pour-une-union-politique-de-l-euro_4366865_3232.html) και προτείνουν κι άλλα εργαλεία στον τομέα της οικονομικής διαχείρισης όπως είναι η μερική αμοιβαιοποίηση του χρέους. Ωστόσο παρά το ότι το κείμενό τους είναι περισσότερο συνολικό και πολιτικό, δεν απαντούν κι αυτοί στο επίμαχο θέμα της πραγματικής πολιτικής ένωσης, αφού η οικονομική διακυβέρνηση δεν λύνει τα γνωστά προβλήματα, κι είναι σαφές ότι εντός της ευρωζώνης παρατηρείται ασύμμετρη ανάπτυξη.
Πώς θα εκφραστεί τελικά η βούληση των λαών της Ευρώπης, αφού χωρίς αυτή όλα μοιάζουν ως ένα σύστημα κλασσικής φιλελεύθερης οικονομικής διαχείρισης; Πώς θα πεισθούν οι πολίτες ειδικά σήμερα, με την εμπειρία της κρίσης, την υψηλή ανεργία και το ψυχολογικό χάσμα που αυτή προκάλεσε ανάμεσα στον βορρά και στο νότο; Πώς θα επιστρέψει η πολιτική σε μια κοινωνία που έχει εθιστεί στη λογική της αναγωγής των πάντων σε θέματα ανταγωνιστικότητας....Πώς θα προκύψει μια νέα ισορροπία ανάμεσα στο πολιτικό, στο κοινωνικό, στο οικονομικό και πολιτιστικό στοιχείο;
Είναι κρίσιμο και χρήσιμο συνεπώς να συζητήσουμε το θέμα της πολιτικής ένωσης, και στην Ελλάδα, όπου η κρίση αφήνει πίσω της κοινωνικά συντρίμια. Η ΕΕ χρειάζεται σήμερα μια ριζική αναθεώρηση τόσο της λειτουργίας, όσο και των στόχων της. Παραδόξως, χρειαζόμαστε περισσότερη Ευρώπη, αλλά χρειαζόμαστε μια άλλη Ευρώπη. Μια Ευρώπη που θα απαντά στις προκλήσεις της εποχής:μετανάστευση, δημογραφικό, ανεργία, επιχειρηματικότητα και πραγματική οικονομία, σύγκλιση των οικονομιών, κοινωνική συνοχή, νέα εργαλεία οικονομικής παρέμβασης. Κι όλα αυτά σημαίνουν ανοιχτή συζήτηση γι αυτό που ηθελημένα ξεχάστηκε, την πολιτική ενοποίηση. Η οικονομική ενοποίηση, είναι λειψή, έφτασε το αποκορύφωμά της και τώρα οπισθοχωρεί: η κρίση κατέδειξε ότι η ΕΕ δεν ήταν έτοιμη για δύσκολες αποφάσεις, δεν είχε τις κατάλληλες πολιτικές ή τα εργαλεία και δεν είχε κυρίως την πολιτική βούληση να κάνει την ριζική αλλαγή. Νομίζει ότι κερδίζει χρόνο με την αδράνεια ή με ημίμετρα, αλλά η κρίση προχωρά ακάθεκτη. Παράλληλα ο κόσμος αλλάζει γρήγορα, η τεχνολογία δρα καταλυτικά σε όλα τα επίπεδα και η ΕΕ πρέπει να βρει ένα νέο εσωτερικό και διεθνή ρόλο.
Πρότεινα σχετικά τα εξής: «...επειδή η ΕΕ δεν μπορεί να γίνει υπερκράτος είναι καιρός να επεξεργαστούμε σχέδιο ευρωπαϊκής συνεργασίας ρεαλιστικό και βιώσιμο για την πολιτική, την οικονομία και την κοινωνία. Σε πρακτικό επίπεδο αυτό σημαίνει ότι χρειαζόμαστε μια νέα Συνθήκη και ένα νέο σχέδιο, την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία των κρατών-εθνών του 21ου αιώνα. Μια ομοσπονδία που θα εκφράζει μια νέα σύνθεση και θα δώσει ένα νέο ρόλο στο κύριο συστατικό της στοιχείο, στο κράτος-έθνος και κατ'επέκταση στον πολίτη, στην περιφέρεια. Ενδεχομένως μια Ομοσπονδία νέου τύπου, δηλαδή βασισμένη κυρίως στα κράτη-έθνη κι όχι αναγκαστικά μια ομοσπονδία κλασσικού τύπου, ένα απρόσιτο υπερκράτος». (βλ. Αθ. Θεοδωράκη «Σ'ευχαριστούμε Αριστείδη», από τις Μεταμεσονύκτιες εκδόσεις. Αθήνα 2013).
Για την Ελλάδα η πολιτική ενοποίηση και συγκεκριμένα η Πολιτική Ενωση της ευρωζώνης σημαίνει πρώτα απόλα μια ευρωπαϊκή ομοσπονδία με κοινή εξωτερική και αμυντική πολιτική. Σήμερα, παρά τα σχέδια και διακηρύξεις, δεν υπάρχει τέτοια πολιτική κι έτσι, η δημιουργία κοινής αμυντικής βιομηχανίας όπως προτείνεται, χωρίς κοινή αμυντική πολιτική, δεν έχει για τη χώρα μας ειδικό ενδιαφέρον. Αυτό όμως είναι ένα κεντρικό ζήτημα, σχετίζεται με την προστασία των εξωτερικών συνόρων, με θέματα εθνικής ασφάλειας και πρέπει να απαντηθεί καθαρά.
Η ευκαιρία των ευρω-εκλογών του Μαίου 2014 είναι μοναδική. Τα κόμματα αλλά και οι πολίτες, τα κράτη και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ πρέπει να αρχίσουν έναν έντονο, ειλικρινή διάλογο πάνω στα ουσιαστικά θέματα. Οι πολίτες θέλουν διάλογο ουσίας, επιχειρήματα, προτάσεις, λύσεις. Θεωρώ ότι η αναγκαιότητα προώθησης της ευρωπαϊκής ενοποίησης ως απάντησης στην βαθιά και συστημική κρίση είναι πασιφανής, υπό τον όρο της πολιτικής ενοποίησης. Το ζήτημα σήμερα είναι να δημιουργηθεί μια άλλη Ευρώπη, αφού το υπάρχον οικοδόμημα δεν έχει απάντηση. Εκφράζει μια κατάσταση πραγμάτων, ακολουθεί μια ξεπερασμένη αντίληψη, αλλά δεν έχει προοπτική. Το εύρος της οικονομικής κρίσης ανέδειξε την ανάγκη ουσιαστικής αλλαγής των ρόλων ανάμεσα στο κράτος και στις αγορές, ανάμεσα στην ίδια την ΕΕ και τα κράτη-μέλη,στους θεσμούς και τις πολιτικές της.
Η οικονομική κρίση ανέδειξε επίσης κι ένα νέο, πολιτικής φύσεως, ευρωπαϊκό έλλειμμα: η «κοινοτική μέθοδος» έχει εγκαταλειφθεί στην πράξη, οδηγούμαστε προς μια «μετα-κοινοτική» Ευρώπη, με λειτουργία πολλαπλών ταχυτήτων και έντονο το διακυβερνητικό σύστημα λήψης αποφάσεων. Εχει όμως νόημα για τους πολίτες που βιώνουν την ανεργία, την ανασφάλεια, την απογοήτευση να συνεχισθούν οι σημερινές πολιτικές; Δεν πρέπει να τεθούν στο νέο ευρω-κοινοβούλιο θέματα ουσίας, όπως είναι η πολιτική ενοποίηση, το νέο οικονομικό μοντέλο, οι ισότιμοι όροι ανάπτυξης, η διασφάλιση πρόσβασης στα δημόσια αγαθά;
Ενόψει των ευρωεκλογών του 2014, ας ανοίξει κι εδώ ένας διάλογος ουσίας, για το ποιά Ευρώπη θέλουμε, ποιά Ευρώπη προτείνουμε. Αυτό που έχει τώρα σημασία είναι η υπέρβαση της κρίσης, κι αυτό απαιτεί τη σύλληψη ενός νέου μοντέλου της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Μιας ενοποίησης που είτε θα είναι πολιτική, είτε δεν θα υπάρξει. Γι αυτό θεωρώ ότι χρειάζεται μια νέα ισορροπία ανάμεσα στο κοινό ευρωπαϊκό οικοδόμημα και τα κράτη-έθνη. Αν το νέο ζητούμενο είναι η πολιτική εμβάθυνση και ενοποίηση της ΕΕ κι όχι η ατέρμονη διεύρυνση ως φυγή προς το άγνωστο, αυτό μας οδηγεί σε μια Πολιτική Ενωση, σε μια «νέου τύπου ευρωπαϊκή ομοσπονδία των κρατών-εθνών», (Ζακ Ντελόρ). Μια νέα σχέση μεταξύ μας, ένα νέο αποτελεσματικό και λειτουργικό μοντέλο πρέπει να προκύψει, ώστε το ισχυρό κοινοτικό οικοδόμημα να στηρίζεται πρωτίστως στα ίδια τα δημοκρατικά κράτη-έθνη που το απαρτίζουν. Να τα εκφράζει αλλά και να αντλεί από αυτά γενεσιουργό δύναμη. Να τα στηρίζει στο νέο τους ρόλο και όχι να επιζητεί την υπέρβασή τους. Δεν πρόκειται για επιστροφή στο κράτος-έθνος. Ούτε πρόκειται για δημιουργία υπερκράτους, η Ευρώπη εξάλλου δεν θα γίνει ποτέ ένα υπερκράτος που θα αφομοιώσει και θα εξαφανίσει τα μικρά ή μεγάλα, περήφανα όμως, ιστορικά, έθνη της. Η νέα Ευρώπη πρέπει να στηριχθεί ταυτόχρονα στα κράτη-έθνη και στους ευρωπαίους πολίτες, να στηριχθεί σε αυτούς που πραγματικά και βιωματικά συμμετέχουν, για να ενδυναμωθεί τόσο προς τα έξω (με κοινή άμυνα, με κοινή εξωτερική πολιτική), όσο και προς τα μέσα (ποιότητα ζωής με στροφή στον άνθρωπο, στήριξη της πραγματικής οικονομίας, μικρή και μεσαία επιχειρηματικότητα). Αυτή η επιλογή σημαίνει και εξεύρεση των μέσων, δηλαδή ομοσπονδιακό προϋπολογισμό με ισχυρές αναδιανεμητικές πολιτικές.
Χρειάζεται λοιπόν μια νέα ομοσπονδιακή μέθοδος, μια νέα λογική. Εδώ το πολιτικό στοιχείο θα είναι καθαρό και κυρίαρχο: Ευρωπαϊκή Πολιτική Ένωση, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με ουσιαστικές αρμοδιότητες, Ευρωπαϊκή Επιτροπή με ρόλο κεντρικής κυβέρνησης, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για χάραξη στρατηγικών επιλογών και ενεργοί ευρωπαίοι πολίτες με αποφασιστικό ρόλο (τοπικές, εθνικές, ευρωπαϊκές εκλογές, γενικά και ειδικά δημοψηφίσματα, πρωτοβουλίες, αναφορές). Η νέα έννοια της κυριαρχίας θα είναι διττή και συμμετοχική, θα αφορά τόσο το εθνικό όσο και το ευρωπαϊκό πλαίσιο. Το ίδιο θα πρέπει να γίνει με τη δημοκρατία: τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο δεν νοείται υποχώρηση της δημοκρατίας, όπως είδαμε να γίνεται στη διάρκεια της κρίσης (έκθεση DEMOS). Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση με βάση την αγορά απέτυχε, ευνοεί λίγους, υποσκάπτεται από τις πολυεθνικές. Η πολιτική έχει πλέον τον λόγο.
Η κρίση που ζούμε είναι πράγματι ευκαιρία που πρέπει αξιοποιήσουμε για να βγούμε σε μια άλλη λεωφόρο. Η Ευρώπη χρειάζεται τώρα μια νέα δυναμική και όχι γραφειοκρατική μέθοδο λειτουργίας, χρειάζεται δηλαδή την πολιτική, αφού η επιστροφή της πολιτικής στη δημόσια σφαίρα είναι προϋπόθεση υπέρβασης του αδιεξόδου. Το νέο όραμα, αυτό του «ευρωπαϊκού κοινωνικού συμβολαίου» ( Ulrich Beck) είναι υπό εκκόλαψη και πάνω σε αυτό θα χτιστεί η νέα Ευρώπη. Θα προσέθετα εδώ και το πολιτικό στοιχείο, δηλαδή το νέο «ευρωπαϊκό πολιτικό και κοινωνικό συμβόλαιο». Αυτό θα είναι το νέο ευρωπαϊκό πλαίσιο, μια βιώσιμη οικονομία σε μια βιώσιμη ευρωπαϊκή δημοκρατία, όπου τα κράτη και οι πολίτες θα έχουν λόγο.
Ο έλεγχος της κρίσης, η δημιουργία νέου θεσμικού πλαισίου, οι νέες προτεραιότητες, η επιστροφή της πολιτικής, όλα αυτά αφορούν ταυτόχρονα την Ελλάδα και την Ευρώπη. Με την έννοια αυτή αναπόφευκτα η αλλαγή θα είναι διπλή. Δεν γίνεται σήμερα διαφορετικά, κράτη-μέλη και ΕΕ, ειδικά στην ευρωζώνη, είμαστε αλληλοεξαρτώμενοι. Θα προχωρήσουμε μαζύ, αλλά ως ισότιμοι εταίροι, αυτή είναι η μοίρα μας κι αυτή είναι και η επιλογή μας. Μπορούμε να δημιουργήσουμε αυτή την άλλη Ευρώπη, μπορούμε να ελπίζουμε σε ένα καλύτερο αύριο. Αλλά η πολιτική πρέπει να επιστρέψει, η δημοκρατία να ενδυναμωθεί, η αλληλεγγύη να γίνεται πράξη στα μεγάλα, όπως και στα μικρά θέματα. Προτού λοιπόν μιλήσουμε για ένα « ελληνικό μανιφέστο για την Ευρώπη», προτού συλλέξουμε υπογραφές, ας κάνουμε έναν ουσιαστικό διάλογο. Τα ερωτήματα είναι αμείλικτα: τί Ευρώπη θέλουμε, πόσο μακρυά είμαστε διατεθειμένοι να πάμε, πως συνδέονται με σημαντικά θέματα περαιτέρω εκχώρησης εθνικής κυριαρχίας. Κι επειδή δεν πρόκειται μόνο για θέματα κοινής αγοράς, αύξησης εισροής πόρων ή δανείων, κοκ, τα θεσμικά, πολιτικά και στρατηγικά ανταλλάγματα της συμμετοχής αυτής πρέπει να είναι καθαρά και σημαντικά.
Ετσι μόνο έχει νόημα ο στόχος της Πολιτικής Ενωσης της Ευρωζώνης.