Με αμφιλεγόμενη διάθεση, σημαντικός επιχειρηματίας-αναγνώστης της στήλης (σημαντικός επιχειρηματίας είναι, πλέον, όποιος δεν σκέφτεται προσφυγή στο άρθρο 99, στην Ελλάδα του 2013...) μας ρωτούσε πώς και επί τόσο διάστημα παραλείψαμε να αναφερθούμε σε σχόλια ή τοποθετήσεις ή έργα και ημέρες Αλέκου Παπαδόπουλου.
Πιστεύοντας αληθινά -όπως ο Κάρολος Παπούλιας, όταν θεωρούσε ότι ο σχηματισμός κυβέρνησης (ευθύς μετά τις εκλογές του Ιουνίου 2012, καταγράφει) «αποτελούσε κατηγορική προσταγή»- ότι με ηθική διαίσθηση γνωρίζουμε, υπό κάθε είδους συνθήκες, το ορθό και μπορούμε να κατευθυνόμαστε προς αυτό ακόμη και όταν είναι δύσκολο να τα πράττουμε και συμφωνώντας ότι ακόμη και στην κυνικότατη εποχή μας (λίστα Φαλτσιανί - Λαγκάρντ, για παράδειγμα) η ανάδειξη υποδειγμάτων έχει ένα νόημα, συμμορφωνόμαστε στην υπόδειξη:
Η σκηνή στη Βουλή, όταν γινόταν η συζήτηση για τον Προϋπολογισμό 1995 -με εκτελεσμένο χωρίς απόκλιση τον Προϋπολογισμό του 1994, με δημιουργία πρωτογενούς πλεονάσματος (μη βιαστείτε να κάνετε παραλληλισμό με σήμερα: τότε, δεν είχαμε δισεκατομμύρια άνοιγμα/οφειλές Δημοσίου προς τον ιδιωτικό τομέα που κάνουν κακόγουστο χιούμορ την συζήτηση περί πλεονασμάτων...) και με κάμψη του πληθωρισμού και υποχώρηση των επιτοκίων.
Υπουργός Οικονομικών, Αλ. Παπαδόπουλος, οικονομικός σύμβουλος του Ανδρέα Παπανδρέου (ο οποίος, αν και σε αποδρομή, και παρακολουθούσε και έπαιζε ρόλο) ο Τάσος Γιαννίτσης, ΥΠΕΘΟ βέβαια ο Γιάννος Παπαντωνίου.
Μιλώντας από βήματος, ο Αλ. Παπαδόπουλος κάνει μια σκληρή τοποθέτηση για τα θέματα φοροδιαφυγής -σε μια εποχή που η εισαγωγή π.χ. των αντικειμενικών κριτηρίων (μάλλον ως απειλή, παρά ως λειτουργία) και η αυστηροποίηση της Εφορίας είχε φέρει ανέλπιστη ανάκαμψη εσόδων- ζητάει συστράτευση στη συνεχιζόμενη σταθεροποίηση.
Αλλά... ούτε λέξη, πάντως, όχι πανηγυρισμός για το ότι έχουμε εκτέλεση προϋπολογισμού εντός των ορίων που είχαν ταχθεί, πράγμα ανήκουστο για Ελλάδα της μεταπολίτευσης.
Στην κλειστή συζήτηση που ακολουθεί, ο Παπανδρέου τον συγχαίρει για την αγόρευση, όμως του κάνει την υπόδειξη ότι πρέπει να λέγονται ξεκάθαρα και οι επιτυχίες -το κοινοβουλευτικό παιχνίδι έχει τις απαιτήσεις του, μην ξεχνούμε την ατμόσφαιρα των ημερών, άλλωστε.
Ο Αλέκος επιμένει ότι χρειάζεται να αφεθούν οι εξελίξεις να μιλήσουν μόνες τους ότι η έμφαση πρέπει να δίνεται στη συνέχιση της προσπάθειας. Ο Γιαννίτσης στηρίζει τη θέση, ο Παπανδρέου συναινεί σιωπών. Επάνοδος στην αίθουσα, η συζήτηση εν τω μεταξύ συνεχίζεται. Στο βήμα, κάποια στιγμή, βρίσκεται ο Γιάννος Παπαντωνίου και -φυσικά- ξεσπαθώνει σε μια ενθουσιώδη προβολή των δημοσιονομικών κατορθωμάτων της κυβέρνησης με ζωηρά χρώματα και υψηλούς τόνους. Χαμογελώντας, ο Παπανδρέου χτυπάει τον κρόταφο με το δάχτυλο, λέγοντας σιωπηρά στον Παπαδόπουλο: «Βλέπεις που στα 'λεγα;».
Η αναζήτηση της συνέχειας και του συγκεκριμένου είναι το βασικό αίτημα στο ξεκίνημα του 2013
Τι δηλοί ο μύθος; Ενδεχομένως τίποτε, αλλά αφού μας ζητήθηκε... Πάντως, καθώς ακόμη βρισκόμαστε στο ξεκίνημα του χρόνου, των ευχών και των καλών προθέσεων, ας συνεχίσουμε να καταγράφουμε με θετικό τρόπο την αυτοσυγκράτηση της κυβέρνησης Σαμαρά/Στουρνάρα στην προβολή των αντίστοιχα θετικών στοιχείων που καταγράφονται στην οικονομία. Σχετική η ρητορική αυτοσυγκράτηση, σχετικά άλλωστε και τα θετικά στοιχεία. Ακούσαμε μια στιγμή για πρωτογενές πλεόνασμα 2,3 δισ. στο 11μηνο του 2012. ύστερα «διευκρινίστηκε» ότι επρόκειτο για ταμιακή αποτύπωση. εν συνεχεία πήγαμε σε κάτι σοβαρότερο -ότι υπάρχει μεν πρωτογενές έλλειμμα κάπου 1,5 δισ. στο 11μηνο αλλά αυτό είναι σαφώς συγκρατημένο (ετήσιος στόχος, στα 4,5 δις ευρώ).
Την ίδια στιγμή, βέβαια, έχουμε κάπου στα 9,2 δισ. οφειλές του Δημοσίου προς ιδιώτες - υποχώρηση από τα... 9,3 δισ., ναι, αλλά πριν λίγους μήνες βρισκόμασταν στα 7 δισ. άνοιγμα, όχι; Αμα χρειάζεται κανείς να εκπέμπει θετικά σήματα -για να αντέχει ο κόσμος να υπομένει: κι έχει να υπομείνει βαρύτατη πίεση τώρα, στο ξεκίνημα του 2013...-, τότε καλύτερα να τονίζεται ότι, από το καλοκαίρι του 2012, σταθερά και ενώ έτρεχαν οι τραγικά μακρόσυρτες διαπραγματεύσεις για τη συνέχιση του Προγράμματος 2012-14 (που έγινε 2012-16, αλλά βάρβαρα front-loaded), παρατηρείται μια βήμα βήμα δημοσιονομική βελτίωση.
Παρ' όλες τις οιμωγές -των πολιτικών και των μιντιακών παραγόντων- για το φαινόμενο «Δεν έχω, δεν πληρώνω!», ο κόσμος συνεχίζει να πληρώνει. Πάντως, συνέχισε να προσπαθεί να πληρώσει. Το ζήτημα είναι τώρα, τώρα με την ομοβροντία φορολογικών επιβαρύνσεων (πάλι μια επισήμανση, εδώ: το ότι ακόμη εκκαθαρίζονται φόροι περιουσίας 2010 και 2011 σημαίνει τι; ότι η συνεχής προεκλογική εκκρεμότητα του 2011-12 τώρα πληρώνεται!) τη στιγμή ακριβώς που τα εισοδήματα λυγίζουν και τα αποθέματα τελειώνουν, αν ο κόσμος... θα συνεχίσει να πληρώνει. Γιατί, ενώ το 2012 είχαμε την εξάντληση πολλών από τους αδύναμους -αυτό αποτύπωσε η διάσταση αδιεξόδου στους λογαριασμούς της ΔΕΗ, αυτό και η κάμψη στην απόδοση όχι μόνον του ΦΠΑ αλλά και των παρακρατούμενων φόρων των μικρομεσαίων - το 2013 θα έχουμε την προϊούσα εξάντληση των μεσοστρωμάτων. Και των ανώτερων στρωμάτων της μέσης τάξης, εκείνων δηλαδή που είχαν φαρδύνει τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Εκείνων που όχι μόνο από την Μεταπολίτευση, αλλά ήδη από τη δεκαετία του '60 είχαν βαθιά ριζωμένη την έννοια του «κεκτημένου».
Οι πιο αδύναμοι είχαν μάθει την δεκαετία του '70 ότι αρκούσε να φωνάζει -πολύς κόσμος, πάντως κόσμος που αποτυπωνόταν ως πολύς από τα μίντια...- «Μ' αγώνες καταχτιούνται τα δικαιώματά μας!» ώστε να πισωπατάει φοβισμένη η κρατική εξουσία. Αυτοί, τώρα, έχουν χάσει! Οι εκατοντάδες χιλιάδες των ανέργων το γνωρίζουν, βίαια. το εκατομμύριο των απόλυτα ανασφαλών του ιδιωτικού τομέα, ομοίως. οι δημόσιοι υπάλληλοι (ακόμη και τα ρετιρέ, με το ύφος και την οίηση των πανεπιστημιακών, των δικαστών κ.λπ.) με τις σφαγιασμένες αμοιβές, ομοίως. οι συνταξιούχοι - αυτοί, κλάφ' τε τους!
Ηδη, προστίθενται εκείνοι που είχαν συσσωρεύσει πλούτο ή έστω άνεση και αίσθηση ασφάλειας - άνθρωποι με κάποια ακίνητη περιουσία ή με κάποια ρευστότητα αποταμιευμένη, που στήριξαν πάνω σ' αυτά έναν τρόπο ζωής. Αυτοί βλέπουν να 'ρχεται η σειρά τους. Ομοίως οι ελεύθεροι επαγγελματίες και μικροί επιχειρηματίες, που ακόμη κι όταν έχουν πελατεία... δεν έχουν εισπράξεις, όμως έχουν ταυτόχρονα αυξανόμενη φορολογική επιβάρυνση και κατάρρευση της ασφαλιστικής τους κάλυψης.
(Την ίδια στιγμή, η τρόικα κάνει τον εξής δυσάρεστο ψυχρό υπολογισμό: αν οφείλονται στην εφορία κάπου 50 δισ. σε φόρους - άντε να είναι 40, άντε να είναι 30, άντε να είναι 25, αφού σβήσουν οι απόλυτα ψόφιες οφειλές: άλλωστε ξεπέρασαν τα 12 δισ. οι νέες ληξιπρόθεσμες οφειλές το 11μηνο του 2012! - υπάρχει η δεξαμενή άνω των 160 δισ. καταθέσεων και υπάρχει το απόθεμα ακινήτων των ιδιωτών. Τα δυο μεγέθη, «κάπως», θα συναντηθούν.)
Μια διαφορετική πρόσληψη του ρόλου του ηγέτη, στα δύσκολα χρόνια
Εκείνο που χρειάζεται, με άλλα λόγια, για να βγει πέρα - ή, έστω, για να περπατήσει! -το 2013 δεν είναι αισιοδοξία. Ούτε «αίσθηση προοπτικής». Είναι αίσθηση συνέχειας. Είναι επιμονή. Είναι έμφαση στο συγκεκριμένο και υπεράσπιση των συνθλιπτικών για το μέσο άνθρωπο αποφάσεων. Σίγουρα, δεν είναι ούτε τσακωμοί για τη λίστα Φαλτσιανί/Λαγκάρντ ούτε... συνταγματική αναθεώρηση.
Μιας και ξεκινήσαμε, όμως, με στόχο-αίτημα αναγνώστη θα συνεχίσουμε με άλλον ένα: αυτός, ήταν του πολιτικού χώρου. Επανέφερε το ζήτημα της ηγεσίας, της ηγετικότητας, με το σχόλιο ότι έλειψαν οι μεγάλες φιγούρες που στέκονταν ψηλές σαν πλατάνια -τώρα μείναμε με τους θάμνους, αν μη με τις πόες! Βαρύ. Να φέρουμε δύο παρατηρήσεις, πάντως. Πρώτον, τα πλατάνια ή τις υπερήφανες δρυς των παλιών εποχών... τις πληρώσαμε. Ακόμη τις πληρώνουμε. Ακριβά. Δεύτερον, ξέρετε κάτι: και οι ταπεινότεροι θάμνοι, ακόμη και οι πόες λειτουργούν αληθινά σωτήρια για το χώμα, συγκρατούν τις πλαγιές ώστε να μην κατρακυλήσουν τελείως. Είναι κι αυτή μια προσφορά.
Βέβαια, για να συνεχίσει αυτού του είδους η προφορά θα χρειαζόταν μια εντελώς διαφορετική αντίληψη του ρόλου του ηγέτη. Από τις ίδιες τις ηγεσίες, αντί για το ξεκατίνιασμα γύρω από τις λίστες και αντί για τις ονειροφαντασίες αναβίωσης Ελευθερίου Βενιζέλου, θα χρειαζόταν μια προσγείωση σε ρόλους -ας πούμε- Σοφούλη και Τσαλδάρη, των βαρύτατων μεταπολεμικών χρόνων. Από δε τον (κυρίαρχο, υπερήφανο κ.λπ. κ.λπ. ) λαό, δηλαδή από καθέναν από μας, θα χρειαζόταν προσγείωση στην πραγματικότητα και αυστηρή απαίτηση αποτελέσματος. Ετσι μόνο θα αποκτούσαν νόημα οι ευχές για φέτος... Που -συμπαθάτε μας- είναι «Αίσιο και ευτυχές το 2014» . Το 2013, απλώς ας το αντέξουμε.
*Δημοσιεύτηκε στη Ναυτεμπορική στις 07-01-2013.