Παραμονές δημοψηφίσματος 2015, η Ελλάδα ζούσε ξανά την υπερήφανη μέθη συλλαλητηρίων. Το βροντερό «Οχι» είχε λυτρωτική επίδραση, σε μια κοινωνία γονατισμένη από πέντε χρόνια δεινής κρίσης. Πολλοί είχαν καιρό να νιώσουν τόσο βίαιη ευφορία όσο τη θριαμβευτική νύχτα του «Οχι». Ομως πριν καν ανατείλει η αυγή, άρχισαν να αναδύονται οι συνέπειες. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα συλλαλητήρια για τη Μακεδονία παράγουν την ίδια συλλογική έξαρση. Η αίσθηση της κοινότητας, του ανήκειν, τα θούρια και τα λάβαρα, η μεθυστική ισχύς του παντοδύναμου πλήθους. Η βοή του κυρίαρχου λαού, η εκτόνωση της οργής. Πολλές ομοιότητες με το δημοψήφισμα του 2015 ή με τους «Αγανακτισμένους» του 2011.
Πρώτον, μαξιμαλιστικές και ανέφικτες αξιώσεις. 61% το 2015 θεώρησαν ότι θα απορρίψουμε τα μνημόνια, θα μας «κουρέψουν» το χρέος, και θα παραμείνουμε στο ευρώ. Σήμερα, ένα δημοσκοπικό 65% θεωρεί ότι η ΠΓΔΜ μπορεί και πρέπει να εξαλείψει τον όρο «Μακεδονία» από την ονομασία της. Και ότι αυτή είναι μια μάχη που μπορούμε να κερδίσουμε. Κι ότι αν δεν κερδίσουμε δεν χωρεί καμία υποχώρηση και κανένας συμβιβασμός. Ξεχνούν ότι η διαπραγμάτευση δεν ξεκινά από μηδενική βάση, αλλά από δεκαετίες αναγνώρισης αυτής της χώρας από όλους με τον όρο «Μακεδονία» στην ονομασία της.
Δεύτερον, μάχες που έχουν ήδη χαθεί. Η μάχη της κρίσης χάθηκε στα τεράστια ελλείμματα και στην υπερχρέωση του 2009, χάθηκε στην απόρριψη της μεταρρύθμισης Γιαννίτση. Η μάχη για το όνομα χάθηκε το 1991-92, όταν απορρίψαμε τον συμβιβασμό της μεικτής ονομασίας. Εκτοτε ο υπόλοιπος κόσμος 25 χρόνια έμαθε να ονομάζει «Μακεδονία» την ΠΓΔΜ και οτιδήποτε σχετίζεται με αυτήν ως «μακεδονικό».
Τρίτον, παραγνώριση των συσχετισμών. Το 2015 δεν κατανοήσαμε ότι δεν επρόκειτο να κερδίσουμε, αλλά μόνο να χάσουμε ερχόμενοι σε ρήξη με τους εταίρους. Σήμερα οι αντίπαλοι μιας συμφωνίας αδυνατούν να κατανοήσουν ότι έχουμε εθνικό συμφέρον η ΠΓΔΜ να είναι ασφαλής και ακέραιη, γιατί στέκει ανάχωμα στον αλβανικό αλυτρωτισμό και τον ρωσικό (και τουρκικό) επεκτατισμό. Στο ευρωατλαντικό πλαίσιο σταθεροποιείται. Εκτός, μετατρέπεται σε παράγοντα αποσταθεροποίησης της γειτονιάς μας, διεθνούς εγκληματικότητας, ανόδου του ακραίου Ισλάμ. Κυρίως, οι χαμένες ευκαιρίες. Μια χώρα αδύναμη, μικρή, εξαρτημένη οικονομικά από την Ελλάδα, φυσική σύμμαχός μας, εν δυνάμει «προτεκτοράτο» μας – για τους πιο κυνικούς. Μια οριστική συμφωνία, μεικτή ονομασία, erga omnes, άρση των αλυτρωτικών διατάξεων: αυτή θα ήταν η καλύτερη λύση για την Ελλάδα. Μια δεσμευτική για την ΠΓΔΜ διεθνής σύμβαση υπερκαλύπτει αντίθετες συνταγματικές διατάξεις. Ομως η ορθολογικότητα είναι εξαιρετικά υπερτιμημένη στην πολιτική.
Τέταρτον, τα συναισθήματα (θυμός, υπερηφάνεια, επιθυμία τιμωρητικής εκτόνωσης) οδηγούν την κοινή γνώμη. Η θυμική ψήφος διαρρηγνύει τη λογική σύνδεση μέσου και προσδοκώμενου αποτελέσματος. Οι «Ευρωπαίοι» δεν επρόκειτο να πάθουν κάτι φοβερό από το «Οχι» του δημοψηφίσματος, οι επιπτώσεις θα ήταν όλες δικές μας.
Η «νίκη» μας επί των Σκοπιανών μόνο πύρρειος μπορεί να είναι. Ούτε οι «ξένοι» ούτε η κυβέρνηση Τσίπρα θα τιμωρηθούν. Στη χειρότερη, εάν η κυβέρνηση υπολογίσει ότι το πολιτικό κόστος την υπερβαίνει, θα αφήσει τη συμφωνία για να κρατήσει την εξουσία.
Πέμπτον, διχαστικά δημοψηφίσματα και συλλαλητήρια, πεδίον δόξης λαμπρόν για ακραίους και δημαγωγούς. Χρυσές στιγμές για χουλιγκάνους και Χρυσή Αυγή, άνοδος του πολιτικού υπονόμου. Κρεμάλες για τους «προδότες πολιτικούς», ρατσιστικές χυδαιότητες για τους αντιπάλους. Επίδοξοι δικτατορίσκοι με σύνδρομο εθνικού μεσσία, μισαλλόδοξοι ρασοφόροι, πολιτικοί τσαρλατάνοι, σε πλήρη ανθοφορία, στο φυσικό τους περιβάλλον. Βοηθούν και οι Απόκριες. Το 2015 ζήσαμε ως Βενεζουέλα του Τσάβες, τώρα ξύπνησαν τα φαντάσματα των Βαλκανίων. Παρότι προνομιούχο μέλος των ισχυρότερων κλαμπ, παραμένουμε έθνος με ταυτοτική ανασφάλεια, που δυσφορούμε στην ευρωπαϊκή και δυτική μας φορεσιά.
Εκτον, αναδιάταξη διαιρετικών τομών. Στο δημοψήφισμα του 2015 συνενώθηκαν τα άκρα. Ηταν η κορυφαία στιγμή ιδεολογικής ταύτισης και αγαπητικής συνεύρεσης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, υπό τη σκέπη του εθνικολαϊκισμού, μαζί με την άκρα Δεξιά και την άκρα Αριστερά. Τώρα τα συλλαλητήρια του Μακεδονικού επαναφέρουν παραδοσιακές διαιρετικές τομές Δεξιάς-Αριστεράς. Αυτή τη φορά η Αριστερά μετακινείται προς το στρατόπεδο του ευρωπαϊσμού και ορθολογισμού και η Δεξιά συναντάται με τα υπόγεια ρεύματα της πατριδοκαπηλίας και του εθνικισμού.
Εβδομον, οι ζημιές της επόμενης μέρας. Το 2015 μάς έφερε στο χείλος της καταστροφής. Τώρα αντιμετωπίζουμε απλώς μία ακόμη χαμένη ευκαιρία. Κάποιοι λένε: δεν είναι τώρα η ώρα. Ομως, αν όχι τώρα, πότε; Είκοσι πέντε χρόνια δεν υπήρξε ποτέ ευνοϊκότερη συγκυρία. Κάποιοι λένε: τα συλλαλητήρια δυναμώνουν τη διαπραγματευτική θέση της κυβέρνησης. Μακάρι. Αρκεί να μην την αλυσοδένουν.
Χωρίς συμφωνία, η γειτονική χώρα θα συνεχίσει να ονομάζεται «Δημοκρατία της Μακεδονίας», μονοπωλώντας τον όρο «μακεδονικό». Είναι μια ήττα που θα έπρεπε να απασχολεί κατεξοχήν τους συντελεστές των συλλαλητηρίων, αλλά για κάποιο λόγο αυτό δεν φαίνεται να συμβαίνει. Η στρουθοκάμηλος άλλωστε αισθάνεται ωραία με τον εαυτό της όποτε κρύβει το κεφάλι της στην άμμο.
*Δημοσιεύτηκε στην "Καθημερινή" στις 5/2/2018.