Thursday, 03 October 2024

Η αβάσταχτη ελαφρότητα του αντι-νεοφιλελευθερισμού

Ανθρωποι της Κεντροαριστεράς, ορισμένους εκ των οποίων εκτιμώ, συναντήθηκαν για να ανοίξουν «Γέφυρες» στον ΣΥΡΙΖΑ. Δεν θα σχολιάσω εδώ το πολιτικό εγχείρημα με το οποίο ευθέως διαφωνώ. Θέλω να σταθώ στον διμέτωπο αγώνα που κήρυξαν, όχι μόνο εναντίον του εθνικισμού (εδώ συμφωνούμε), αλλά κι εναντίον του «νεοφιλελευθερισμού».

Τί είναι ακριβώς ο νεοφιλελευθερισμός και πώς συνιστά απειλή στην Ελλάδα σήμερα; Και τι δικαιολογεί, από αυτή τη γωνιά της Ευρώπης, το προσκλητήριο καταπολέμησής του;

Θα ήταν κατανοητή η εκστρατεία εάν βρισκόμασταν στις ΗΠΑ. Εκεί τις τελευταίες δεκαετίες ο πλούτος του πλουσιότερου 1% αυξήθηκε αλματωδώς, ενώ τα εισοδήματα μεσαίων και εργατικών στρωμάτων παραμένουν στάσιμα ή συρρικνώνονται. Η οργή των στρωμάτων αυτών συνέβαλε στην τερατογένεση του λαϊκισμού που εκπροσωπεί ο σημερινός ένοικος του Λευκού Οίκου. Εκεί η Γουόλ Στριτ που προκάλεσε το κραχ του 2008 απορρυθμίζεται ξανά, οι πλουσιότεροι λαμβάνουν νέες μειώσεις φόρων, την ώρα που εκατομμύρια Αμερικανοί παραμένουν ανασφάλιστοι, και οι κανονισμοί περιβαλλοντικής προστασίας καταργούνται για να αυξηθούν τα περιθώρια κέρδους. Εκεί θα είχε νόημα μια εκστρατεία εναντίον του ακραίου κανιβαλικού ατομικισμού.

Σε μια διεθνή συγκυρία επιστροφής του προστατευτισμού, όταν ο εθνικιστής Τραμπ κατεδαφίζει τους φιλελεύθερους θεσμούς του παγκόσμιου εμπορίου και του πολυμερισμού, όταν οι σχέσεις με εμπορικούς εταίρους αντιμετωπίζονται με όρους στρατηγικής απειλής κι όταν το σύνθημα «για μια Ευρώπη που προστατεύει» ενώνει τους φιλελεύθερους ανά την Ευρώπη, τόσο ώστε να θέτει σε αμφισβήτηση τους κανόνες ανταγωνισμού της ενιαίας αγοράς, σε μια τέτοια συγκυρία είναι μάλλον ανεπίκαιρο ο πρώτος αντίπαλος να είναι ο «νεοφιλελευθερισμός». Το αίτημα της φορολογικής δικαιοσύνης, ο έλεγχος του αθέμιτου διασυνοριακού φορολογικού ανταγωνισμού, όλα αυτά είναι σημαντικά. Αποτελούν ήδη επίσημη πολιτική της Κομισιόν και κυβερνήσεων όπως του Μακρόν.

Είναι η Ελλάδα ένας παράδεισος του laissez faire και του παγκόσμιου καπιταλισμού για να φοβάται τον «νεοφιλελευθερισμό»; Ο διεθνής καπιταλισμός μάς αποφεύγει συστηματικά, όπως δείχνουν τα γλίσχρα ποσοστά άμεσων ξένων επενδύσεων. Εχουμε τον έκτο υψηλότερο φορολογικό συντελεστή επιχειρήσεων στην Ε.Ε. και μέσο φορολογικό βάρος στην εργασία 41% έναντι 36% της Ε.Ε. Οι εταιρείες ξοδεύουν πάνω από τον διπλάσιο χρόνο για φορολογική συμμόρφωση σε σχέση με την Ε.Ε. Είμαστε μήπως η χώρα των ανεξέλεγκτων χρηματοπιστωτικών αγορών, όπου τα σπίτια των ανθρώπων εκπλειστηριάζονται κατά χιλιάδες; Καλά καλά δεν έχουμε τράπεζες, και χιλιάδες στρατηγικοί κακοπληρωτές βρήκαν χρόνια θαλπωρή στις προστατευτικές διατάξεις των οποίων η τροποποίηση ακόμα καρκινοβατεί.

Το μεγαλύτερο πρόβλημά μας δεν είναι οι ασύδοτες αγορές αλλά οι κλειστές αγορές και η ασφυκτική γραφειοκρατία. Παραμένουμε η χώρα χωρίς κεφαλαιοποιητικό και ανταποδοτικό πυλώνα συνταξιοδοτικού, όπου μια τεράστια χοάνη καταπίνει υπέρμετρες εισφορές παραγωγικών ανθρώπων με την προοπτική απόδοσης συντάξεων πείνας. Γιατί ένα σύστημα κρατικά προστατευόμενων πελατειακών ομάδων, που συνταξιοδοτούνταν στα 55 με παχυλά εφάπαξ και συντάξεις μεγαλύτερες του τελευταίου μισθού, χρεοκόπησε το ασφαλιστικό και τη χώρα.

Πράγματι, οι ανισότητες στην Ελλάδα είναι υψηλές και η κρίση αύξησε δραματικά τη φτώχεια. Ομως η επιδείνωση συνδέεται με τη ραγδαία αύξηση της ανεργίας, που έπληξε κατ' εξοχήν νοικοκυριά με ένα εργαζόμενο μέλος. Γιατί η Ελλάδα προ κρίσης, λόγω στρεβλώσεων στις αγορές εργασίας (σίγουρα όχι λόγω υπερβολικού νεοφιλελευθερισμού), είχε και τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας νέων και γυναικών, παρά την ταχεία ανάπτυξη. Η εργασιακή ευελιξία σήμερα βοηθάει την ταχεία μείωση της ανεργίας. Οι νέες δουλειές δεν είναι καλές – αλλά γι' αυτό χρειάζονται καλύτερης ποιότητας επενδύσεις. Και το «νεοφιλελεύθερο» ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα παρέχει ένα δίχτυ ασφαλείας.

Δεν είμαστε οικονομία ανεξέλεγκτης συσσώρευσης πλούτου προς επίλυση του ζητήματος αναδιανομής. Είμαστε μια οικονομία που κατέρρευσε από την πελατειακή αναδιανομή και αγωνιά να επιστρέψει σε διατηρήσιμη εξωστρεφή ανάπτυξη. Ηταν λάθος η ταχεία πιστωτική επέκταση στην πρώτη δεκαετία του ευρώ – όμως η χώρα χρεοκόπησε από τη διόγκωση του δημόσιου χρέους, όχι του ιδιωτικού. Πλέον η εξυπηρέτηση αυτού του δημόσιου χρέους στραγγαλίζει την οικονομία. Η μόνη βιώσιμη στρατηγική ελάφρυνσης των υπέρογκων πρωτογενών πλεονασμάτων περνάει από την πραγματοποίηση εμβληματικών αποκρατικοποιήσεων και μεταρρυθμίσεων φιλελεύθερου προσανατολισμού, και όχι το αντίθετο.

Η Ελλάδα ήταν πάντα κοντύτερα σε μια κρατικιστικού τύπου «μεσογειακή» οικονομία παρά σε αγγλοσαξονικού τύπου «νεοφιλελευθερισμό». Χρειαζόμαστε περισσότερη αγορά, απελευθέρωση των επιχειρηματικών δυνάμεων, των animal spirits, χωρίς να θυσιάσουμε την κοινωνική αλληλεγγύη και την κοινωνική συνοχή. Είναι μια λεπτή ισορροπία, που υπηρετείται με ευφυείς και ικανούς δημόσιους θεσμούς, όχι με ιδεολογικές σκιαμαχίες.

H πρόκληση των καιρών, για την Ευρώπη και για την Ελλάδα, είναι μια οικονομική ανάπτυξη που ενσωματώνει το σύνολο της κοινωνίας (Inclusive Growth). Αυτό συμβαίνει να είναι και το κεντρικό θέμα του φετινού 4ου Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών, από όπου γράφεται αυτό το άρθρο.

*Δημοσιεύτηκε στην "Καθημερινή" στις 3/3/2019. 

Add comment


Security code
Refresh