Thursday, 03 October 2024

Τι ακόμα χρειάζεται η Ευρώπη για να ξυπνήσει;

«Η ζωή φέρνει τα πάνω-κάτω». Τη μία μέρα η οικονομία ατενίζει το αύριο με αισιοδοξία, το κράτος δανείζεται με μηδενικά επιτόκια, ο τουρισμός ετοιμάζεται για μία ακόμα χρονιά επιτυχίας. Ενα μήνα αργότερα, τα αεροπλάνα έχουν καθηλωθεί στο έδαφος, τα ξενοδοχεία ερημώνουν, ο πληθυσμός παρακολουθεί κάθε απόγευμα στην τηλεόραση το ημερήσιο δελτίο θανάτων.

Η φοβερή νέα κρίση χτυπά όλες τις χώρες της Ευρώπης, σφοδρότερα όμως εκείνες που ξεκινούν από πιο αδύναμη βάση. Προσέξτε τον φαύλο κύκλο. Εξασθενημένες από μακρά προγράμματα προσαρμογής, οι χώρες του Νότου πλήττονται βαρύτερα λόγω τουρισμού, έχουν μειωμένα δημοσιονομικά περιθώρια, δεν μπορούν να ρίξουν στην οικονομία τους όσα οι βόρειες. Μέτρα τόνωσης 126 δισ. έχει λάβει η Γερμανία, μόλις 16 δισ. η Ιταλία (βλ. 5ο Εβδομαδιαίο Δελτίο του ΕΛΙΑΜΕΠ). Οι οικονομίες του Νότου θα βγουν με βαθύτερη ύφεση, υψηλή ανεργία, ακόμα πιο αδύναμες τράπεζες. Το χρέος τους θα φλερτάρει με την υποβάθμιση, οι αγορές θα απαιτούν υψηλότερα επιτόκια για να τις δανείσουν. Αλλοτε υγιέστατες επιχειρήσεις θα χρειάζονται διάσωση, όμως το κράτος δεν θα μπορεί να τις ενισχύσει, την ίδια ώρα που οι επιχειρήσεις των πλούσιων οικονομιών θα ανακεφαλαιοποιούνται από κυβερνήσεις με βαθιές τσέπες.

Από τους χειρότερους κινδύνους της ζωής είναι η περιέλευση σε αυτοτροφοδοτούμενη αδυναμία. Σε έναν τέτοιο φαύλο κύκλο επιδείνωσης, η τοξικότητα περνά από τον ένα τομέα στον άλλο, από την οικονομία, στην κοινωνία, στο πολιτικό σύστημα. Στις τελευταίες πράξεις του δράματος, μελανοχίτωνες εθνικιστές θα καίνε ευρωπαϊκές σημαίες στις πλατείες της Ρώμης και του Μιλάνου.

Γιατί είναι λογική η διάσωση του Νότου από τον Βορρά; Οχι μόνο από αλληλεγγύη, που είναι στο κάτω κάτω μια υποκειμενική ηθική επιλογή. Είναι η (ευφυής) αντίληψη του ίδιου συμφέροντος ως κοινού ευρωπαϊκού συμφέροντος που υπαγορεύει στον Βορρά να βοηθήσει τον Νότο. Η προστασία των κεκτημένων της ενιαίας αγοράς, του κοινού νομίσματος, των κοινών θεσμών, από τα οποία οι πλούσιες χώρες βγαίνουν κατεξοχήν ωφελημένες. Οι μεγάλες οικονομίες μόνες τους, η ίδια η κραταιά Γερμανία, θα ήταν μικρομεσαία μεγέθη στον κόσμο, κλωτσοσκούφι στον ανταγωνισμό ΗΠΑ και Κίνας, χωρίς την Ε.Ε. των «27» πίσω τους.

Σε περιόδους οξείας κρίσης, η Ε.Ε. είναι τόσο αδύναμη όσο ο πιο αδύναμος κρίκος της. Ενα ασφαλιστικό πρόγραμμα είναι ισχυρό όταν ασφαλίζει και υγιείς ασφαλισμένους – υγιείς οικονομίες. Η Ε.Ε. έχει το μέγεθος και το θεσμικό οπλοστάσιο για να λειτουργεί ως ένας τεράστιος οργανισμός ασφάλισης για τα κράτη-μέλη της.

Αυτός ο επιμερισμός κινδύνων (risk-sharing) δεν είναι καθόλου ξένος στην Ε.Ε. Τον ασκεί η ΕΚΤ με ένα θεόρατο πρόγραμμα αγοράς τίτλων που σώζει εκ νέου την Ευρωζώνη. Αλλά μόνη της δεν φτάνει για να επιμερίσει το κόστος της ανοικοδόμησης. Τα προγράμματα της Ε.Ε. (όπως το SHARE – ασφάλιση απέναντι στην ανεργία) είναι στη σωστή κατεύθυνση. Μια γιγαντιαία έκδοση κοινών ομολόγων από ένα Ταμείο Ανάκαμψης θα έκανε καλύτερα τη δουλειά.

Οι πλουσιότερες χώρες τείνουν να ξεχνούν ότι ούτε ο πλούτος, ούτε η ισχύς, ούτε η καλή τύχη είναι μόνιμες. Κοιτάξτε τη Λομβαρδία, την πλουσιότερη περιφέρεια στην Ιταλία – μία από τις πλουσιότερες στην Ευρώπη. Χρειάστηκε μια πανδημία για να καταρρεύσει. Η Ολλανδία το 2008 χρειάστηκε να διασώσει όλες σχεδόν τις μεγάλες τράπεζές της. Καμία ιταλική τράπεζα τότε δεν βρέθηκε σε παρόμοιο κίνδυνο κατάρρευσης. H Σουηδία πέρασε μία από τις χειρότερες κρίσεις το 1991-92. Οικονομικά στάσιμη, η Γερμανία των αρχών δεκαετίας του 2000 ήταν ο «μεγάλος ασθενής». Την ίδια περίοδο, Ιρλανδία και Ελλάδα αναδύονταν ως τα success stories της Ευρώπης...

Η επιτυχία στα έθνη δεν είναι γραμμική ευθεία οδός, όπως ούτε και στη ζωή. Η ανατροπή, το απρόοπτο, η τυχαιότητα, η έκπληξη, οι κύκλοι της ζωής, είναι κανόνας παρά εξαίρεση.

Η Ε.Ε. έχει τη μοναδική δυνατότητα να λειτουργήσει ως τεράστια δεξαμενή εσωτερικού επιμερισμού κινδύνων. Τι λαμπρότερη ευκαιρία από μια κρίση εξωγενή που ως φυσική καταστροφή χτυπά όλους, αλλά επιδεινώνει θανάσιμα την ευπάθεια των πιο αδύναμων. Αυτή είναι η ευκαιρία για τις ευρισκόμενες σε θετική συγκυρία να θωρακίσουν τις πιο ευάλωτες, μαζί και τον εαυτό τους, επιμερίζοντας το κόστος ανοικοδόμησης για την επόμενη μέρα.

Το 2006 ο δυτικός κόσμος ζούσε μια αυταπάτη ατέρμονης ανάπτυξης. Χρειάστηκαν δύο χρόνια για να καταλάβει ότι βρισκόταν σε μια τεράστια φούσκα. Το 2019 η Ε.Ε. είχε αφήσει πίσω της τις μεγάλες κρίσεις. Χρειάστηκε ένας ιός από την άλλη άκρη του κόσμου για να φέρει τη μεγαλύτερη ύφεση από το '30. To 1910 η Ευρώπη ζούσε τη Belle Epoque της, και το 1938 η Βρετανία ετοιμαζόταν για τη διαρκή ειρήνη (peace for our time). Οι ακραίες κρίσεις όταν αφεθούν ανεξέλεγκτες γίνονται αυτό ακριβώς που η εξέλιξή τους προδιαγράφει: ανεξέλεγκτες. Τι ακόμα χρειάζεται η Ευρώπη για να ξυπνήσει;

*Δημοσιεύτηκε στην "Καθημερινή της Κυριακής" στις 26/4/2020. 

Add comment


Security code
Refresh