Tuesday, 10 December 2024

«Εξυπνη εξειδίκευση», ο δρόμος για το μέλλον



«​Και τώρα για κάτι τελείως διαφορετικό», όπως θα έλεγαν οι Μόντι Πάιθονς. Εκτός κλίματος των ημερών, αλλά κεντρικά συνδεδεμένο με το κορυφαίο ζητούμενο της περιόδου: την επιστροφή επιτέλους της χώρας σε τροχιά διατηρήσιμης οικονομικής ανάπτυξης.

Η γενναία αύξηση των επενδύσεων είναι το πάνδημο αναπτυξιακό αίτημα σήμερα στην Ευρώπη, από εκκλήσεις κυβερνήσεων, κομμάτων και οικονομολόγων, μέχρι τη φιλότιμη προσπάθεια του προέδρου Γιουνκέρ να μοχλεύσει επενδύσεις 315 δισ. παρέχοντας εγγυήσεις, ευγενείς προσδοκίες και πενιχρούς πόρους.

Η επενδυτική προοπτική της Ελλάδας έχει τουλάχιστον ένα πλεονέκτημα: στηρίζεται σε μια εξασφαλισμένη πηγή χρηματοδότησης για τα επόμενα χρόνια, που είναι τα προγράμματα των ευρωπαϊκών Ταμείων (15-20 δισ. μέσω ΕΣΠΑ 2014-2020). Κεφάλαια ύψους 1/10 του ΑΕΠ για την επόμενη εξαετία, που μπορούν να μοχλεύσουν υψηλούς δείκτες ανάπτυξης εάν αξιοποιηθούν σωστά.

Λοιπόν αυτό το ΕΣΠΑ 2014-2020, αντίθετα από τα προηγούμενα, εξαρτά τη χρηματοδότηση επιχειρησιακών προγραμμάτων από την εκπόνηση και εκτέλεση μιας νέας προσέγγισης περιφερειακής ανάπτυξης, που ονομάζεται «έξυπνη εξειδίκευση».

Οι στρατηγικές της «έξυπνης εξειδίκευσης» προϋποθέτουν συμμετοχικές διαδικασίες για την επιλογή και στόχευση καίριων τεχνοοικονομικών δραστηριοτήτων. Επιδιώκουν να παντρέψουν τις δυνατότητες του τοπικού παραγωγικού ιστού με τις τοπικές τεχνολογικές και καινοτομικές δυνατότητες –όχι προς παγίωση παλαιότερων επιλογών, αλλά προς μετασχηματισμό της τοπικής οικονομίας. Προωθούν τη συνεχή παρακολούθηση και αξιολόγηση αποτελεσμάτων – κι όχι απλώς τήρηση τυπικών διαδικασιών. Και δεν είναι άνωθεν (top-down) αλλά κάτωθεν ορμώμενες (bottom-up).

Η υιοθέτηση στρατηγικών «έξυπνης εξειδίκευσης» δεν είναι σύσταση αλλά ρητή υποχρέωση. Και, για μεγάλο μέρος του ΕΣΠΑ, προαπαιτούμενο χρηματοδότησης. Ομως οι στρατηγικές αυτές είναι και ζωτικά χρήσιμες για την παραγωγική ανασυγκρότηση και αναθεμελίωση της ελληνικής οικονομίας σε νέες βάσεις.

Η «έξυπνη εξειδίκευση» αντιτίθεται σε ξεπερασμένες κρατικίστικες (dirigiste) προσεγγίσεις, όπου κάποιοι αναλυτές μανδαρίνοι αποφασίζουν για την πορεία της οικονομίας. Αντιτίθεται εξίσου προς απλοϊκές θεωρήσεις, ότι π.χ. η Silicon Valley ξεπήδησε από μια έκρηξη laissez-faire ιδιωτικής πρωτοβουλίας, αγνοώντας την κρίσιμη δημόσια συμβολή (σε επίπεδο κρατικό, πολιτειακό, τοπικό κ.λπ.). Η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση.

Παραδείγματα καλών επιλογών θα μπορούν να δοθούν μετά το τέλος του νέου ΕΣΠΑ. Η εκ προοιμίου παράθεσή τους θα έπεφτε ακριβώς στην παγίδα της άνωθεν οπτικής, που η νέα προσέγγιση απορρίπτει. Ας προσθέσουμε, πάντως ότι τα πετυχημένα αλλά και τα αποτυχημένα παραδείγματα, από τις ΗΠΑ κι από άλλες χώρες, αποτέλεσαν οδηγό για τους δημιουργούς των στρατηγικών αυτών, στους οποίους περιλαμβάνεται ο ένας από τους υπογράφοντες.

Η καινοτομία είναι η βασιλική οδός προς την ανάπτυξη. Για χώρες όπως η Ελλάδα, που απειλούνται με συντριβή παραγωγικού ιστού έπειτα από κοντόφθαλμες περικοπές επενδυτικών δαπανών, η καινοτομία προβάλλει ως μόνη δυνατότητα αποφυγής της ζοφερής προοπτικής μιας τριτοκοσμικής αρένας μονομάχων που ανταγωνίζονται στη βάση του χαμηλότερου κόστους (εργατικού, περιβαλλοντικού, κ.λπ.).

Η καινοτομία (τεχνολογική και οργανωτική) βρίσκεται στην καρδιά της αναπτυξιακής πορείας, ωθώντας την αύξηση της συνολικής παραγωγικότητας των βασικών συντελεστών της παραγωγής (εργασία, κεφάλαιο), αυτό που αποκλήθηκε «τεχνική πρόοδος» από τη δεκαετία του '50. Πλήθος μελετών αποδίδουν στην «τεχνική πρόοδο» ακόμα και 50% της διαχρονικής αύξησης του ΑΕΠ!

Η επιχειρηματικότητα είναι ο κύριος αγωγός των καινοτομιών στην πορεία τους προς την αγορά, το όχημα για την πραγμάτωση της υπόσχεσης τεχνικής προόδου και αύξησης της οικονομικής δραστηριότητας. Στην επιχειρηματικότητα που μεταλαμπαδεύει καινοτομία μπορεί να πρωταγωνιστούν έμπειρα εταιρικά σχήματα και εταιρείες επενδύσεων, μαζί με τις νεοπαγείς επιχειρήσεις των σκαπανέων της καινοτομίας.

Ούτε η Ευρώπη ούτε η Ελλάδα μπορούν να ανταγωνιστούν χώρες χαμηλού κόστους προσφέροντας τα ίδια, μη διαφοροποιημένα προϊόντα και υπηρεσίες με αυτές. Η λύση περνά από τη διαφοροποίηση. Και το καλύτερο όχημα γι' αυτήν είναι η καινοτομία, που επιτρέπει το λανσάρισμα νέων υπηρεσιών και προϊόντων και τη βελτίωση των υπαρχόντων.

Ο δημόσιος ρόλος είναι κρίσιμος. Πρέπει να δημιουργήσει συνθήκες ώστε η επιστημονική-τεχνολογική εργασία (προάγγελος της καινοτομίας) να μη μαραζώσει, οι επιχειρηματικές της προεκτάσεις να μην ακυρωθούν από τη γραφειοκρατία, η πρόσβαση σε επενδυτικά κεφάλαια να διευκολυνθεί.

Σε ένα οικονομικά ασφυκτικό κλίμα, η «έξυπνη εξειδίκευση» αναθέτει πραγματικές ευθύνες σε τοπικές και εθνικές κοινωνίες και ηγεσίες. Οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι της αντιπολίτευσης, που ξορκίζουν το καταραμένο Μνημόνιο πρωί, μεσημέρι και βράδυ, αλλά κι οι κυβερνητικοί, που περπατούν κυρτωμένοι υπό το βάρος της σωτηρίας της χώρας, πρέπει όλοι να ξέρουν ότι εκεί θα κριθούν.

* Ο κ. Δ. Κυριακού έχει διατελέσει τεχνοοικονομικός σύμβουλος ευρωπαϊκών κυβερνήσεων.
** Ο κ. Γ. Παγουλάτος είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ  7.12.2014

Add comment


Security code
Refresh