Τρίτη, 10 Δεκέμβριος 2024

Τέσσερις προκλήσεις για την Ευρώπη

Η Ευρωπαϊκή Ενωση κινδυνεύει να διασπασθεί. Τέσσερις είναι, σε έναν μεγάλο βαθμό, οι αλληλοσυνδεόμενοι λόγοι. Η λανθασμένη αρχιτεκτονική της, η υφεσιακή διαχείριση της κρίσης, η ένταση των προσφυγικών ροών και η τρομοκρατία.

Τα βασικά προβλήματα

Ξεκινώ από τις σαθρές βάσεις της ευρωζώνης. Η ΟΝΕ αποτελείται από ανταγωνιστικές οικονομίες (κυρίως βορειοδυτικές) και λιγότερο ανταγωνιστικές (οι οικονομίες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης). Ολες λειτουργούν στη βάση του κοινού νομίσματος, του ευρώ. Αυτό σημαίνει πως υπάρχει μια συστηματική μεταφορά πόρων από τις δεύτερες στις πρώτες. Αυτού του είδους η «άνιση συναλλαγή» μεταξύ Βορρά και Νότου ενέχει μια οικονομική αιμορραγία πολύ μεγαλύτερη από τη βοήθεια που ο Βορράς δίνει στον Νότο. Ετσι, αντί για σύγκλιση έχουμε την ένταση των ανισοτήτων μεταξύ ευρωπαϊκού κέντρου και περιφέρειας. Για να ισορροπήσει κάπως το σύστημα χρειάζεται σίγουρα μια άλλου τύπου βοήθεια. Χρειάζονται, όπως πολλοί αναλυτές έχουν υποστηρίξει, σοβαροί αναδιανεμητικοί μηχανισμοί που για τη στιγμή δεν υπάρχουν.

Η παραπάνω ανισορροπία μεταξύ ευρωπαϊκού κέντρου και περιφέρειας εντάθηκε με την παγκόσμια κρίση που ξεκίνησε το 2008. Αντίθετα με την πετυχημένη αντιμετώπιση της κρίσης από την κυβέρνηση Ομπάμα, η Γερμανία επέβαλε τη λιτότητα όχι μόνο στην καταχρεωμένη χώρα μας, αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Αυτό οδήγησε στην εκτίναξη της ανεργίας (κυρίως στον Νότο), των ανισοτήτων, καθώς και στην περιθωριοποίηση των λαϊκών στρωμάτων. Με αποτέλεσμα τη θεαματική άνοδο της άκρας Δεξιάς, την αντίθεση μιας μεγάλης μερίδας του πληθυσμού στην ΕΕ και την ξενοφοβία.

Και στους δύο παραπάνω παράγοντες προστέθηκε το μαζικό προσφυγικό ρεύμα που συνδέεται άμεσα με τον συριακό εμφύλιο. Στην Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, η προσφυγική εισροή έγινε και εξακολουθεί να γίνεται όλο και πιο εκρηκτική. Κυρίως από τη στιγμή που, με την σε κάποιον βαθμό εξαίρεση της Γερμανίας, οι υπόλοιποι εταίροι μας αρνούνται να δεχτούν έναν ικανό αριθμό προσφύγων. Μετά τα πρόσφατα τρομοκρατικά χτυπήματα στο Παρίσι, τα τείχη για την ανάσχεση των προσφύγων θα πολλαπλασιαστούν ενώ η Συμφωνία του Σένγκεν αργοπεθαίνει.

Το ευρωπαϊκό εγχείρημα

Σε ό,τι αφορά την άνιση ανταλλαγή και την έλλειψη αλληλεγγύης, από τη μια μεριά η Γερμανία δεν εννοεί να εγκαταλείψει τη νεοφιλελεύθερη συνταγή της λιτότητας, από την άλλη μεριά όμως δεν επιθυμεί την κατάρρευση της ευρωζώνης. Αντιλαμβάνεται πως εκτός της ΟΝΕ θα καταστεί τρίτης κατηγορίας παίκτης σε ένα παγκόσμιο οικονομικό σύστημα όπου οι κύριοι παίκτες είναι οι ΗΠΑ και η Κίνα. Αρα, οι γερμανικές ελίτ θα πρέπει να αποφασίσουν: ή την πολιτική αλλά και κοινωνική ενοποίηση ή τη διάλυση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Η πρώτη, θετική επιλογή, σημαίνει περισσότερη αλληλεγγύη και πέρασμα, όσο είναι δυνατό, στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, από την κυρίαρχη νεοφιλελεύθερη σε μια πιο σοσιαλδημοκρατική πολιτική. Σημαίνει, με άλλα λόγια, τη δημιουργία μιας αλληλέγγυας ευρωπαϊκής ομοσπονδίας.

Οσο για τα προβλήματα της προσφυγικής κρίσης και της επιδείνωσης της τρομοκρατίας, αυτά δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν μόνο σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το πρώτο προϋποθέτει την εξεύρεση λύσης στον συριακό εμφύλιο πόλεμο. Το δεύτερο, μεταξύ άλλων, προϋποθέτει την εξουδετέρωση του ισλαμικού κράτους που στρατολογεί, εκπαιδεύει, χρηματοδοτεί και συντονίζει τις εγκληματικές ενέργειες των τρομοκρατών. Βέβαια, η καταστροφή του ισλαμικού κράτους δεν μπορεί να επιτευχθεί μόνο με αεροπορικούς βομβαρδισμούς. Απαιτούνται στρατιωτικές επιχειρήσεις εδάφους. Κάτι τέτοιο δεν θα εξαφανίσει την τρομοκρατία. Οσο υπάρχουν άτομα που όχι μόνο δεν φοβούνται τον θάνατο, αλλά και τον επιθυμούν σαν μέσο «ηρωοποίησης» σε αυτόν τον κόσμο και περάσματος στον παράδεισο, η μακάβρια πορεία θα συνεχίζεται. Παρ' όλα αυτά, η εξουδετέρωση της κρατικής βάσης των τρομοκρατών θα κάνει πιο αποτελεσματική την καταπολέμηση του τρομοκρατικού φαινομένου.

Βέβαια, δεν πρέπει να ξεχνάμε και την ευθύνη της Δύσης για τη δημιουργία συνθηκών που ευνοούν την τρομοκρατία. Από την αποικιοκρατία και τις μυωπικές επεμβάσεις των δυτικών με σκοπό τον «εκδημοκρατισμό» του Ιράκ, της Λιβύης και άλλων χωρών, ως την οικονομική και κοινωνική περιθωριοποίηση των μουσουλμάνων (κυρίως δεύτερης γενιάς) στη Γαλλία και αλλού, οι ευρωπαϊκές ελίτ φέρουν ευθύνες για την ακραία ριζοσπαστικοποίηση ενός κομματιού του μουσουλμανικού κόσμου. Αυτό που απαιτείται δεν είναι μόνο ο σαφής διαχωρισμός μεταξύ του ακραία φανατικού/τρομοκρατικού και του ειρηνόφιλου Ισλάμ, αλλά και η μη ταύτιση της τρομοκρατίας με τη μωαμεθανική θρησκεία. Επιπλέον και κυρίως, χρειάζονται οικονομικοί πόροι για τον απεγκλωβισμό των μειονοτήτων από τα γκέτο των ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων. Οι δυτικές κοινωνίες έχουν γίνει πολυπολιτισμικές χώρες, όμως, με λίγες εξαιρέσεις, οι κυβερνήσεις τους δεν καταφέρνουν να χειριστούν αποτελεσματικά την πολυπλοκότητα του μετανεωτερικού κόσμου.

Ευρωπαϊκός σοσιαλδημοκρατικός καπιταλισμός

Ολα τα παραπάνω προβλήματα είναι πολύ σοβαρά, αλλά όχι ανυπέρβλητα. Η σημερινή ευρωπαϊκή κρίση δεν είναι η πρώτη ούτε η τελευταία. Πιστεύω πως το όραμα μια ενωμένης Ευρώπης δεν θα σβήσει. Δεν θα σβήσει γιατί γίνεται όλο και πιο προφανές πως η σταδιακή υλοποίηση τους ευρωπαϊκού οράματος δεν θα είναι μόνο προς όφελος των ευρωπαϊκών χωρών, αλλά και προς όφελος της παγκόσμιας κοινότητας. Οπως ο κόσμος όλο και περισσότερο διαμορφώνεται από μεγάλους κοινωνικούς σχηματισμούς όπως οι ΗΠΑ και η Κίνα, μια Ενωμένη Ευρώπη θα καταστεί ένας τρίτος σοβαρός παίκτης στην παγκόσμια πολιτικοοικονομική αρένα. Αν γίνει αυτό, η Ευρώπη με τα κοινωνικά επιτεύγματά της στην πρώιμη μεταπολεμική περίοδο (τη «χρυσή εποχή» της σοσιαλδημοκρατίας - 1945-1975) και με το ότι ακόμα και σήμερα συνδυάζει την αντιπροσωπευτική δημοκρατία με ένα κράτος πρόνοιας που είναι, παρ' όλη τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, πολύ πιο αναπτυγμένο από αυτό των ΗΠΑ και της Κίνας, μπορεί να καταστεί ο κύριος εκπρόσωπος ενός σοσιαλδημοκρατικού καπιταλισμού. Αν μετά την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα αποτελείται κυρίως από τον νεοφιλελεύθερο αγγλοσαξονικό καπιταλισμό και τον αυταρχικό κινεζικό, ένας ευρωπαϊκός, σοσιαλδημοκρατικός καπιταλισμός σίγουρα θα οδηγήσει σε μια πιο ανθρώπινη παγκόσμια κατάσταση. Επιπλέον, μια Ενωμένη Ευρώπη δεν θα διαμορφώνεται μόνο, αλλά και θα διαμορφώνει προς το καλύτερο τον κόσμο που έρχεται.

Δημοσιεύτηκε στο Βήμα της Κυριακής στις 22/11/2015.

Είναι ο Τσίπρας σοσιαλδημοκράτης;

Προχωρεί σταδιακά ο Τσίπρας προς τη σοσιαλδημοκρατία; Πολλοί υποστηρίζουν πως ο αρχηγός του ΣΥΡΙΖΑ ούτε είναι ούτε πρόκειται στο μέλλον να ασπαστεί σοσιαλδημοκρατικές αρχές. Οι λενινιστικές καταβολές του, οι ομοϊδεάτες στενοί συνεργάτες του και η βασική ιδεολογία του θα τον κάνουν να παραμείνει στο αντισοσιαλδημοκρατικό στρατόπεδο. Στο κείμενο αυτό θα υποστηρίξω πως τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα.

Ο Τσίπρας πρoτού γίνει πρωθυπουργός όντως δεν ήταν σοσιαλδημοκράτης - ούτε στα λόγια ούτε στις πράξεις. Στη συνέχεια όμως αναγκάστηκε να ακολουθήσει έναν κεντροαριστερό, σοσιαλδημοκρατικό δρόμο, κυρίως όταν δέχτηκε το τρίτο Μνημόνιο. Σήμερα προσπαθεί, ειλικρινά κατά τη γνώμη μου, να το υλοποιήσει. Αν τα καταφέρει, πράγμα δύσκολο αλλά όχι ακατόρθωτο, ο δρόμος του προς τη σοσιαλδημοκρατία θα είναι αναπόφευκτος. Ο ΣΥΡΙΖΑ θα εξελιχθεί σε ένα ριζοσπαστικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα.

Βέβαια υπάρχει το επιχείρημα πως ο ιδεολογικά στρατευμένος δεν αλλάζει. Ο Τσίπρας έχει την ακραία «αριστεροσύνη στο DNA του». Αυτό είναι λάθος. Οι άνθρωποι δεν είναι μηχανές που δεν αλλάζουν σε όποιο πλαίσιο και αν βρεθούν. Τα υποκείμενα όχι μόνο διαμορφώνουν αλλά και διαμορφώνονται από το συνεχώς εξελισσόμενο περιβάλλον. Είναι βέβαια γεγονός πως, παρ' όλο που στην ουσία δεν συμφωνούσε με πολλές από τις απαιτήσεις του Μνημονίου, αναγκάστηκε να τις δεχθεί. Δηλαδή, μετά τις συνεχείς «κωλοτούμπες» του, αντελήφθη πλήρως την πραγματικότητα: την προφανή ανισορροπία δύναμης μεταξύ ΣΥΡΙΖΑ και γερμανοκρατούμενης ευρωζώνης. Ετσι δέχθηκε μεν το τρίτο Μνημόνιο, αλλά τόνισε πως θα προσπαθήσει να το υλοποιήσει παρ' όλο που δεν συμφωνεί με βασικές διατάξεις του. Υπονόησε άρα πως ο αρχικός προσανατολισμός του ίδιου και των στενών συνεργατών του δεν άλλαξε ούτε πρόκειται να αλλάξει. Αλλα όμως τα λόγια και άλλες οι πράξεις.

Η απόφαση αποδοχής του Μνημονίου και οι πρακτικές της υλοποίησης που έχουν ήδη αρχίσει αργά ή γρήγορα θα κάνουν τον Πρωθυπουργό να αλλάξει την ιδεολογία του. Η προσγείωση στην πραγματικότητα θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ιδεολογία του, στον τρόπο που σκέφτεται, στην πολιτική του ταυτότητα. Θα περάσει από τον λόγο της αριστερής «ανατροπής» σε αυτόν της σταδιακής/εξελικτικής σοσιαλδημοκρατικής αλλαγής. Δηλαδή, θα περάσει από τον Λένιν στον Μπερνστάιν. Από την άμεση ανατροπή στη «ρεφορμιστική» στρατηγική εξανθρωπισμού του καπιταλισμού. Οπως υποστηρίζει ο Μπερνστάιν, η βασική προϋπόθεση για το μελλοντικό πέρασμα στην κυριαρχία ενός δημοκρατικού και συγχρόνως σοσιαλιστικού τρόπου παραγωγής είναι η σταδιακή αλλαγή προς έναν λιγότερο βάρβαρο, σοσιαλδημοκρατικό καπιταλισμό.

Βέβαια ο Τσίπρας αποφεύγει να χρησιμοποιεί τη λέξη σοσιαλδημοκρατία, αφού ο όρος αυτός είναι ταμπού στον χώρο της Αριστεράς. Από τη στιγμή όμως που αποφάσισε να υλοποιήσει στα σοβαρά το μνημονιακό εγχείρημα, η υλοποίησή του θέτει στενά όρια μέσα στα οποία η μόνη προοδευτική, ρεαλιστική κατεύθυνση είναι το πέρασμα από τον νεοφιλελεύθερο στον σοσιαλδημοκρατικό καπιταλισμό. Με άλλα λόγια, αν τα καταφέρει, δεν θα υπάρξει δρόμος επιστροφής. Οπως πολλοί υποστηρίζουν, θα γίνει ένας νέος Παπανδρέου. Θα περάσει, όπως ο Ανδρέας, από τον πρώιμο ριζοσπαστικό αριστερισμό του σε μια σοσιαλδημοκρατία με έντονα λαϊκιστικά χαρακτηριστικά. Ο ΣΥΡΙΖΑ, με άλλα λόγια, θα γίνει ένα κεντροαριστερό, ριζοσπαστικό, σοσιαλδημοκρατικό κόμμα - όχι βέβαια βορειοδυτικού αλλά νοτιοευρωπαϊκού τύπου. Ο ΣΥΡΙΖΑ, όπως το ανδρεϊκό ΠαΣοΚ, θα αποδεχθεί τη μόνιμη ένταξή μας στον ευρωπαϊκό χώρο, θα ξεχάσει τους εξωευρωπαϊκούς προσανατολισμούς του και, όπως τα άλλα σοσιαλδημοκρατικά ευρωπαϊκά κόμματα, θα προσπαθήσει, μέσα στα όρια που ο παγκόσμιος νεοφιλελευθερισμός επιτρέπει, να προστατεύσει τα οικονομικά αδύναμα στρώματα και να αποτρέψει την παραπέρα συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας.

Από την άλλη μεριά, όμως, αν ο Πρωθυπουργός αποτύχει να φέρει εις πέρας την υλοποίηση του Μνημονίου, είναι πιθανόν να χάσει την πλειοψηφία που έχει στη Βουλή. Σε αυτή την περίπτωση θα έχει δύο επιλογές: είτε να αντιπολιτευθεί ως αρχηγός ενός σοσιαλδημοκρατικού ΣΥΡΙΖΑ (όπως το ΠαΣοΚ του Ανδρέα Παπανδρέου) είτε να διαλέξει μια νέα αντιμνημονιακή στρατηγική, σε μια προσπάθεια να ξαναποκτήσει τη ριζοσπαστική αριστεροσύνη του. Νομίζω πως αν περάσει στην αντιπολίτευση μάλλον θα διαλέξει την πρώτη λύση.

Συμπερασματικά, τα παραπάνω σημαίνουν πως η πολιτική ταυτότητα δεν είναι ένα ρούχο που φοράει κανείς μια για πάντα. Οπως γνωρίζουμε από την ελληνική περίπτωση, μπορεί αυτή η ταυτότητα να αλλάξει ή και να αλλάζει ανάλογα με τις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Τέλος, οι αλλαγές πολιτικής ταυτότητας, για όσους βλέπουν τα πράγματα και από μια ψυχολογική διάσταση, μπορεί να είναι οπορτουνιστικές αλλά μπορεί και να μην είναι.

Δημοσιεύτηκε στο Βήμα της Κυριακής στις 25/10/2015

The crisis of socialdemocracy/Causes and prospects

I. The historical background

Social democracy emerged in the 19th century as a movement which initially had both revolutionary/Marxist and evolutionary/gradualist tendencies. This dualism took its most characteristic expression in the clash between the Lenin's and Bernstein's approach towards capitalism and its transcendence. The former was stressing that the reformist strategy would lead to the "embourgeoisement" of the working class and therefore to the survival of the capitalist mode of production. Bernstein on the other hand was arguing that the gradual improvement of the workers' conditions by democratic means such as the gradual spread of voting right, was a necessary precondition, in the long term, for the overcoming of capitalism and the eventual establishment of democratic socialism - i.e. for achieving a shift from the dominance of capitalist to the dominance of socialist relations of production.

II. The "golden years"

Subsequently the bernsteinian position prevailed and this led in the early post-war period to the so called "30 glorious years" of the social democratic movement from 1945 to 1975. In fact, during this period many social democratic parties came to power and managed to "humanise" capitalism. They managed to develop the welfare state and to spread civic, political and social rights to the working class base of the social pyramid - a condition never achieved before in modern times.

III. The crisis

In the late 70's however we witness a severe social democratic crisis. It had two main causes: First, due to the new technologies of the post-fordist era, the industrial working class base of the social democratic parties shrank. Second, the rise of neo-liberal globalisation and the reduction of the nation state's autonomy changed the balance of power between capital and labour - since the state was not any more able to regulate and control the rapid capital movements within its national frontiers. This meant that there is a marked imbalance of power between capital and labour. When the state or the trade unions tried to contest capital's strategies, private enterprises can easily move to countries where labour is cheaper and labour legislation is weak or non existent. Due to these developments social democratic parties, in order to survive, were transformed into "catch all parties", they lost their pro-labour progressive character and accepted to some degree the neo-liberal principles as expressed in the famous "Washington Consensus" which entails anti-inflationary policies, austerity, balanced budgets, anti-union measures etc. The sort of measures that Germany imposes on the eurozone today. The implementation of this neo-liberal strategy, as is well known, created huge inequalities, the relative diminution of welfare resources, unemployment, and the peripheralisation of a large part of the population in several european societies.

IV. Definitions

There are those (particularly on the left) who identify social democracy exclusively with its golden-age period. They argue that today "real" social democracy is dead; it was a phenomenon of the fordist past and its present decline is irreversible. On the other hand there are also those who still call themselves social democrats and who define social democracy in a broader manner: as a reformist movement which, under favourable conditions, can overcome its present crisis by creating new strategies aiming at a second humanisation of capitalism. Such new ideas and strategies already exist but, in most countries, material conditions and neo-liberal policies render them peripheral.

V. The european level

Given that globalisation entails not the shrinking of the state but the reduction of its autonomy, it is obvious that the social democracy of the early post-war type is not any more possible. More generally, a progressive social democracy is not any more possible "within one country". It can only be achieved on a post-national level. It can only be achieved within a broader framework like the eurozone which has greater autonomy vis-à-vis the global social order. Of course, this presupposes that the eurozone changes its present architecture. It presupposes a decisive shift from the neo-liberal, german dominated Europe to a social democratic community of countries which realises that its survival depends on greater solidarity between the economically more competitive to the less competitive countries. It is only in this way that the present imbalances and dysfunctions of the eurozone will be overcome. Dysfunctions such as growing inequalities between centre and periphery and massive unemployment in the latter, these trends leading to europhobia and to the spectacular rise of anti-Europe extreme left and right wing parties and movements.
In fact, the main weakness of the eurozone's overall structure is that it consists of two types of economies: the more developed, north-western competitive countries and the less competitive south and eastern european ones; all operating on the basis of the euro currency. This situation leads to a systematic transfer of resources from the less to the more competitive economies. Such an "unequal exchange" entails sums greater than the aid that the european centre gives to the periphery. Given this process, the only way to redress the above imbalance is to create serious redistributive mechanisms which will gradually diminish the growing gap between rich and less rich members. It presupposes, in other terms, a shift from the neo-liberal to a social-democratic european order.
Is a Europe based on solidarity possible? I think that it is difficult but possible. Germany, as already mentioned, is the dominant power in the EU. Not the voters but the german elites realise that it is in the long term interests of their country to maintain the Union. For destroying it, given the rising new economies, Germany will become a third class player in the global economic and geopolitical arena. For the moment Merkel wants something impossible: to maintain the eurozone neo-liberal character and at the same time ensure EU's long term survival. However, one cannot achieve both. Therefore Germany will soon have to choose either solidarity, i.e. a social democratic transformation of the EU or its eventual dissolution.

VI. The global level

Moving finally from the national and european to the global level, in left wing circles there are new theories that predict the imminent collapse of capitalism. Such theories are not new, but they have been revived today by the recent world economic crisis. The basic logic here is that the present unprecedented concentration of wealth at the top of the global system which means that 1% of the population owns more than 1/5 of the global produced wealth. This grotesque situation, according to the well known work of Thomas Piketty, has not only surpassed the 19th century's colossal inequalities, but the owners of these resources direct them not to the more but to the less productive financial sectors - where profits are quicker and much higher. The growing "financialization" of the world economy creates difficulties for the enlarged reproduction of capitalism. According to those who predict the coming collapse of capitalism, such internal/systemic contradictions will lead to the final end of capitalism.
I think that this type of theories have to do more with wishful thinking and less with a serious assessment of present and future developments. It is true of course that the capitalist mode of production, contra Fukuyama, is not to last forever. But surely its overall collapse is not around the corner. After the collapse of the soviet collectivist economic system, I think that capitalism will be with us for a long time still. It might of course change form. Neoliberalism may have already reached a peak (as has shown Obama's successful quasi-keynesian strategy for dealing with the crisis). More generally, I think that capitalism in an overall mixture of different forms, as an extremely flexible and adaptive system will survive - if not in the very long term, at least in the decades to come.
The reason for the above is that in the global economic space there are at present three types of capitalism which together are dominant on a planetary level:
(a) The neo-liberal type whose dominant actor remains the USA.
(b) The rapidly ascending authoritarian capitalism of China.
(c) The weaker, quasi-socialdemocratic/"socioliberal" type of western european capitalism which has a long history of popular social reforms and which might in the future, if the eurozone survives as an economically, politically and socially integrated formation, become a serious force of progressive social transformation.
For the moment, there are only two hegemons, two serious global players in the economic arena: the USA and China. The USA still remains the leading economic power in the world. Its technological advances, the quality of its research and the dynamism of its workforce, place the country at the top. China, on the other hand, with the impressive rapid growth and the size of its economy, has become the other dominant global power. Of course, for the moment the suppression of civil and political rights has created a very negative image of China in the West.
But, on the other hand, its rapid economic growth starts creating a large middle class which, as in South Korea and Taiwan, may lead to the gradual opening of its political system. Moreover China has achieved a unique social transformation. Despite its huge inequalities in the urban centres, it managed to get out of absolute poverty almost half a billion human beings. That means that for the first time in chinese history, during bad harvests peasants do not face starvation.
Finally, as far as the eurozone is concerned, if it avoids collapse, might become the third major economic player. If that happens, we will pass "from the G2 to the G3" dominance. The G3 have of course divergent interests. But increasingly, as nation states are becoming more and more interrelated, their common interests might become stronger than their conflicting ones. And this because there are several problems which, if not dealt with globally and cooperatively, will hurt all three: problems like climate change and global environmental destruction, non effective control of atomic energy, terrorism, the rapidly expanding global networks of drug dealers, traffickers of human beings etc.
But above all, the three global capitalist superpowers have a common interest in regulating the world economy in a way that future economic crises will be less destructive, more effectively managed. That means, regulating the world market not in a neo-liberal but in a neo-socialdemocratic manner. This need not imply the creation of a world state but rather the cooperation of three mega actors, who have a common interest in running the global capitalist economy in a more rational manner. A good example of the need for G3 cooperation is the repeated efforts of the US government to persuade the eurozone leadership to change the neo-liberal austerity strategy in dealing with the world crisis.

VII. Concluding remarks

To conclude:
- Social democracy is not dead, a revival is possible.
- The overcoming of social democracy's crisis presupposes:
First, the creation of new progressive strategies for the overcoming of its present crisis. Progressive strategies in the sense that they will aim at reactivating new mechanisms for the further spread of civic, political, economic, social and cultural rights to the social base.
Second, the above entails seriously regulated markets, aiming at growth, democracy, social justice and environmental responsibility.
Third, such new social democratic strategies will have greater chances of success if they take place in a united Europe leaving behind a neo-liberalism which, at least partly, has strengthened the right wing populisms that threaten the very existence of the EU.
- For those who think that the collapse of capitalism is not around the corner, that it will be with us for a long time, a revival of a capitalism with a human face is the only path forwards. For transcending capitalism in a revolutionary manner, under the present conditions, is unlikely to succeed; or if it succeeds it will lead to new types of authoritarianism. Therefore, given the continued adaptability of global capitalism, it is the social democratic type, at least in the medium term, that can lead us to a more humane global social order.
Finally, needless to say, this paper gives a rather optimistic view of future developments. Unfortunately, there is also a very pessimistic scenario, a scenario where global pressures for G3 cooperation are weaker than the formidable forces of chauvinistic nationalism leading to zero-sum geopolitical games. Unfortunately, contra Hegel, history is not always the unfolding of human reason. In this, rather festive, context which celebrates the emancipative spirit of the ancient Olympic Games, I have decided not to deal with the possible darker scenario.

Οι φαντασιώσεις της Αριστεράς

Στο παρόν κείμενο δεν θα ασχοληθώ με τις συγκεκριμένες διαμάχες που οδήγησαν στη διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ (ευρώ - δραχμή, μνημόνιο - αντιμνημόνιο κ.τ.λ.). Θα εξετάσω πιο γενικά / επιγραμματικά τρεις βασικές ιδεοληψίες / φαντασιώσεις που αφορούν μερικούς κύκλους της Αριστεράς, όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και πιο γενικά. Σε παραμονές εκλογών ένα τέτοιο θέμα μπορεί να φανεί χρήσιμο, μια και διακινείται μια ρητορεία η οποία οικειοποιείται τα βασικά διακυβεύματα της Αριστεράς.

Η κατάρρευση του καπιταλισμού έρχεται. Η ιδέα πως ο καπιταλισμός λόγω συστημικών αντιφάσεων πνέει τα λοίσθια είναι παλιά. Τη βλέπουμε, για παράδειγμα, στον ντετερμινιστικό ιστορικό υλισμό όπου το καπιταλιστικό σύστημα εννοιολογείται μηχανιστικά, σαν ένα σύστημα που αναπτύσσεται στη βάση σιδηρών εξελικτικών νόμων που καθορίζουν τη μελλοντική πορεία του. Εδώ η κινητήριος δύναμη είναι λιγότερο οι φορείς δράσης και περισσότερο οι αντινομίες του συστήματος που θα οδηγήσουν σε ένα τελειωτικό κραχ. Τέτοιου είδους θεωρίες ξαναζωντάνεψαν στην περίοδο της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2008 (βλ. π.χ. Wolfang Streeck, 2014). Το βασικό επιχείρημα αυτών των θεωριών είναι ότι πριν από την κρίση η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση δημιούργησε τερατώδεις ανισότητες - σε βαθμό που μια μικρή πλουτοκρατία (1/100 του πληθυσμού) τείνει να κατέχει ή να ελέγχει ένα τεράστιο ποσοστό του παγκόσμιου πλούτου. Επιπλέον, οι παραγόμενοι πόροι κατευθύνονται όλο και περισσότερο στον χρηματοπιστωτικό τομέα όπου τα κέρδη είναι υψηλά, άμεσα και συχνά μη φορολογούμενα. Αυτή η κατάσταση δεν είναι δυνατόν να συνεχισθεί αφού βάζει σοβαρά εμπόδια στη διευρυμένη αναπαραγωγή του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Νομίζω πως η παραπάνω ανάλυση της νεοφιλελεύθερης πραγματικότητας είναι σωστή αλλά η πρόβλεψη περί άμεσης καπιταλιστικής κατάρρευσης λανθασμένη.

Ο καπιταλισμός δεν είναι βέβαια αιώνιος, αλλά δεν πρόκειται να καταρρεύσει άμεσα. Μετά την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης η υφήλιος κυριαρχείται από τρεις τύπους καπιταλισμού: τον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό των ΗΠΑ, τον αυταρχικό καπιταλισμό της Κίνας και τον ημι-σοσιαλδημοκρατικό / «σοσιαλφιλελεύθερο» καπιταλισμό της Βορειοδυτικής Ευρώπης. Ο τελευταίος έχει μια μακρά ιστορία κοινωνικών μεταρρυθμίσεων και που μέσω της ευρωζώνης (αν αυτή δεν διαλυθεί και ενοποιηθεί πολιτικά και κοινωνικά) μπορεί να εξελιχθεί ως τρίτος παίκτης του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος.

Με την παγκοσμιοποίηση η αλληλοσύνδεση μεταξύ των τεράστιων αυτών κοινωνικοοικονομικών σχηματισμών εντείνεται ραγδαία. Αυτό σημαίνει πως μια σειρά από προβλήματα είναι κοινά μεταξύ τους. Δεν μπορούν να λυθούν παρά μόνο με τη συνεργασία και των τριών κυρίαρχων παικτών στην παγκόσμια αρένα. Κοινά προβλήματα όπως η περιβαλλοντική καταστροφή που δεν μπορεί να περιοριστεί σε ένα μόνο μέρος του πλανήτη, ο κίνδυνος χρήσης πυρηνικών όπλων, η τρομοκρατία, τα διεθνή εγκληματικά δίκτυα κ.τ.λ. Σε αυτόν τον κατάλογο πρέπει κανείς να προσθέσει τον έλεγχο των παγκόσμιων οικονομικών κρίσεων. Βεβαίως, όσο ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής είναι κυρίαρχος, θεωρώ πως οι παγκόσμιες οικονομικές κρίσεις δεν πρόκειται να εξαφανιστούν. Μπορεί όμως να ελεγχθούν πολύ πιο γρήγορα και λιγότερο καταστροφικά όταν υπάρξει συστηματική συνεργασία μεταξύ των τριών υπερδυνάμεων.

Μπορεί βεβαίως κάποιος να υποστηρίξει πως οι συστημικές αντιφάσεις του καπιταλισμού συνδέονται άμεσα με την ταξική πάλη και με κινητοποιήσεις άλλων φορέων που στοχεύουν στην υπέρβαση, βίαιη ή λιγότερο βίαιη, ενός συστήματος που δεν είναι μόνο εξαιρετικά άδικο αλλά και παράλογο. Στη σημερινή συγκυρία όμως οι αντικαπιταλιστικές δυνάμεις σε εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο είναι αδύνατες. Τα συνδικάτα συνεχώς συρρικνώνονται, τα νέα κοινωνικά κινήματα δεν έχουν ούτε γερές ρίζες ούτε σημαντικό δυναμισμό. Οσο για τις κινητοποιήσεις τύπου Σιάτλ, Γένοβας, «Αγανακτισμένων» κ.τ.λ., παρ' όλες τις νέες επικοινωνιακές τεχνολογίες έχουν εφήμερο χαρακτήρα.

Τελικά, είτε μας αρέσει είτε όχι, ο καπιταλισμός θα είναι μαζί μας για πολλά χρόνια ακόμα. Μέσα στα όρια που θέτει, υπάρχουν όμως πιθανότητες προοδευτικών εξελίξεων, όπως το πέρασμα από τον βάρβαρο νεοφιλελευθερισμό σε έναν καπιταλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο.

Ο σοσιαλισμός σε μία μόνο χώρα

Με σοσιαλισμό εδώ δεν εννοώ τον όρο που συχνά χρησιμοποιούν μερικά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα. Αναφέρομαι σε έναν κοινωνικό σχηματισμό όπου τα κύρια μέσα παραγωγής δεν ελέγχονται κατά τον γνωστό καπιταλιστικό τρόπο, αλλά με συλλογικά όργανα όπως οι συνεταιρισμοί. Η ιδέα πως το πέρασμα από τον καπιταλιστικό σε έναν μετακαπιταλιστικό τρόπο παραγωγής σε μία μόνο χώρα χαρακτηρίζει κυρίως, αλλά όχι μόνο, κύκλους της άκρας Αριστεράς, και στη χώρα μας και πιο γενικά. Στο σημερινό νεοφιλελεύθερο παγκοσμιοποιημένο πλαίσιο, ένα πλαίσιο όπου η αυτονομία του κράτους - έθνους έχει μειωθεί σημαντικά, η μόνη περίπτωση επιβίωσης μιας μη καπιταλιστικής οικονομίας είναι η πλήρης απομόνωση (π.χ. η περίπτωση της Βόρειας Κορέας). Παντού αλλού ο καπιταλισμός κυριαρχεί ή τείνει να κυριαρχήσει (π.χ. Κούβα).

Ο Τρότσκι πριν από πολλά χρόνια είχε σωστά τονίσει πως ο σοσιαλισμός / κομμουνισμός δεν είναι εφικτός σε μία μόνο χώρα. Το ίδιο ισχύει και σήμερα. Ούτε ο δημοκρατικός σοσιαλισμός της δραχμής όπως τον ονειρεύεται μέρος της Αριστεράς, ούτε ένας νέος «υπαρκτός σοσιαλισμός» στον οποίο στοχεύει το ΚΚΕ είναι εφικτοί στόχοι. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως κάθε προσπάθεια προοδευτικής αλλαγής εξαφανίζεται. Ηδη στη χρυσή εποχή της σοσιαλδημοκρατίας (1945-1975) παρατηρούμε όχι την κατάργηση του καπιταλισμού αλλά τον εξανθρωπισμό του. Για πρώτη φορά στην Ιστορία της νεωτερικότητας όχι μόνο αστικά και πολιτικά, αλλά και κοινωνικά δικαιώματα εξαπλώθηκαν προς τα λαϊκά στρώματα. Για πρώτη φορά παρατηρούμε τον συνδυασμό οικονομικής ανάπτυξης, αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και σχετικής κοινωνικής δικαιοσύνης. Με την άνοδο της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης αυτός ο συνδυασμός καταργείται. Αλλά πολλά από τα επιτεύγματα της πρώιμης μεταπολεμικής σοσιαλδημοκρατίας επιβιώνουν. Το κράτος πρόνοιας, για παράδειγμα, όπως αυτό αναπτύχθηκε στην περίοδο 1945-1975, συρρικνώθηκε σε έναν βαθμό αλλά δεν εξαφανίστηκε. Ιδίως στις σκανδιναβικές χώρες, παρ' όλη την επιρροή του νεοφιλελευθερισμού, η κρατική πρόνοια παρέχει σχεδόν σε όλον τον πληθυσμό έναν ανθρώπινο, αξιοπρεπή και δημοκρατικό τρόπο ζωής. Αρα ο πιο προφανής και εφικτός σκοπός της Αριστεράς σήμερα είναι ένας δεύτερος εξανθρωπισμός του καπιταλισμού.

Με άλλα λόγια, αν κανείς δεχθεί πως ο καπιταλισμός δεν καταρρέει στα χρόνια που έρχονται και πως θέτει όρια στο τι είναι δυνατόν και στο τι δεν είναι, μέσα σε αυτά τα όρια, ο στόχος της τωρινής Αριστεράς πρέπει να είναι ένας δεύτερος καπιταλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο. Δηλαδή η δημιουργία μιας σοσιαλδημοκρατίας που θα αποβάλλει τα νεοφιλελεύθερα στοιχεία που έχει σήμερα, ακολουθώντας νέες προοδευτικές στρατηγικές. Αρα, το πραγματικό δίλημμα για την Αριστερά σήμερα δεν είναι καπιταλισμός ή μετακαπιταλισμός, αλλά νεοφιλελεύθερος ή νεοσοσιαλδημοκρατικός καπιταλισμός. Βέβαια, η Αριστερά σιχαίνεται τον όρο σοσιαλδημοκρατία. Πιστεύει πως η «αληθινή» σοσιαλδημοκρατία πέθανε με την άνοδο του θατσερισμού. Η τωρινή σοσιαλδημοκρατία έχει ταυτιστεί με τον νεοφιλελευθερισμό. Το πρόβλημα όμως δεν είναι θέμα ορολογίας. Είναι το επιχείρημα πως μέσα στον σύγχρονο καπιταλισμό υπάρχουν δυνατότητες για μια προοδευτική αλλαγή του. Αν αυτό το ονομάσουμε νεοσοσιαλδημοκρατία ή κάτι άλλο είναι δευτερεύουσας σημασίας. Για παράδειγμα, αντί για νεοσοσιαλδημοκρατικό καπιταλισμό θα μπορούσαμε να μιλάμε για «καπιταλισμό όπου οι αγορές δεν κυριαρχούν απόλυτα αλλά ελέγχονται από το κράτος και την κοινωνία των πολιτών με σκοπό τον παραπέρα εκδημοκρατισμό της χώρας». Με άλλα λόγια, το πρόβλημα της ορολογίας είναι βασικό μόνο για αυτούς που πιστεύουν πως δεν υπάρχει χειρότερος και καλύτερος καπιταλισμός. Ο καπιταλισμός, κατά μονοδιάστατο τρόπο, είναι «κακός». Είναι όμως έτσι τα πράγματα;

Η μονοδιάστατη θεώρηση του καπιταλισμού

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός που βιώνουμε σήμερα έχει μια σειρά από βάρβαρα χαρακτηριστικά. Παράγει τεράστιο πλούτο που όμως κατανέμεται κατά τελείως απαράδεκτο τρόπο. Οι αρνητικές επιπτώσεις ενός τέτοιου συστήματος είναι γνωστές: φτώχεια, παρασιτισμός, περιθωριοποίηση μιας μεγάλης μερίδας του πληθυσμού και μαζική ανεργία - ανεργία που δεν μειώνεται, ακόμη και με ραγδαία ανάπτυξη.
Υπάρχει όμως και μια άλλη, πιο θετική πλευρά του καπιταλισμού, μια πλευρά που η Αριστερά είτε αγνοεί είτε συστηματικά αποκρύπτει. Ανέφερα πιο πάνω τα επιτεύγματα της καπιταλιστικής σοσιαλδημοκρατίας στην πρώιμη μεταπολεμική περίοδο. Μια ακόμα πιο εκπληκτική επιτυχία τη βλέπουμε στον κινεζικό αυταρχικό καπιταλισμό. Το άνοιγμα της Κίνας στις παγκόσμιες αγορές στη δεκαετία του '70 και η στόχευση στις εξαγωγές οδήγησαν τη χώρα σε εξαιρετικά υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Αυτό βέβαια οδήγησε σε τεράστιες ανισότητες - κυρίως στον αστικό χώρο. Συγχρόνως όμως οδήγησε στη ριζική μείωση της απόλυτης φτώχειας (από το 40% στο 20% περίπου). Αυτό σημαίνει πως περίπου μισό δισεκατομμύριο άτομα που ζούσαν στην πλήρη εξαθλίωση έχουν σήμερα μια υποφερτή διαβίωση. Σημαίνει επίσης πως για πρώτη φορά στην ιστορία της Κίνας, οι αγρότες δεν πεθαίνουν από πείνα σε περιόδους ξηρασίας. Σε ποιο άλλο κοινωνικό σύστημα έχουμε δει μια παρόμοια κοσμογονική αλλαγή σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα;

Συμπερασματικά, ένα σημαντικό κομμάτι της Αριστεράς σήμερα ακολουθεί στρατηγικές που βασίζονται σε φαντασιώσεις. Φαντασιώσεις όπως η ιδέα πως μετά την κρίση του 2008 η κατάρρευση του καπιταλισμού είναι προ των θυρών, πως είναι δυνατή η δημιουργία ενός μετακαπιταλιστικού / σοσιαλιστικού τρόπου παραγωγής σε μία μόνο χώρα, πως ο καπιταλισμός, ως απόλυτο κακό, οδηγεί πάντα σε αρνητικά, αντιλαϊκά αποτελέσματα.

Οι παραπάνω φαντασιώσεις όχι μόνο οδηγούν σε αδιέξοδα αλλά και λειτουργούν σαν παρωπίδες που εμποδίζουν την Αριστερά να δει τις προοδευτικές δυνατότητες που υπάρχουν μέσα στον καπιταλισμό. Για να το επαναλάβω, το ουσιαστικό δίλημμα για την Αριστερά σήμερα δεν είναι καπιταλισμός ή μετακαπιταλισμός. Είναι νεοφιλελεύθερος ή νεοσοσιαλδημοκρατικός καπιταλισμός. Ή, για να αποφύγουμε τον επίμαχο όρο νεοσοσιαλδημοκρατία, μπορούμε να πούμε καπιταλισμός όπου οι αγορές είναι απόλυτα κυρίαρχες ή καπιταλισμός όπου οι αγορές ελέγχονται κατά προοδευτικό τρόπο.

Δημοσιεύτηκε στο Βήμα της Κυριακής στις 30/8/2015

Μετά τον ανασχηματισμό

Το θετικό είναι πως με τον ανασχηματισμό οι κύριοι Λαφαζάνης, Στρατούλης και Ήσυχος δεν είναι πια υπουργοί. Όμως οι νεοφερμένοι στο κυβερνητικό σχήμα, με μερικές εξαιρέσεις, δεν πείθουν πως είναι ικανοί να φέρουν σε πέρας το εξαιρετικά δύσκολο έργο που τους έχει ανατεθεί. Όσο για την αντιπολίτευση, αυτή άρχισε αμέσως την επίθεση. Επαναλαμβάνει συνεχώς πως ο πρωθυπουργός δεν έμαθε τίποτα από τα προηγούμενα λάθη του και εξακολουθεί να είναι κολλημένος στις αριστερίστικες ιδεοληψίες του. Άρα δεν πρόκειται ποτέ να φέρει σε πέρας το νέο πρόγραμμα/μνημόνιο. Έτσι θα πάμε αργά ή γρήγορα στην δραχμή. Νομίζω πως όλοι αυτοί που κάνουν αυτού του είδους την κριτική υποσκάπτουν συστηματικά την προσπάθεια παραμονής μας στο ευρώ. Ο Αλέξης Τσίπρας έκανε σίγουρα πολλά λάθη. Από τις εξωπραγματικές κόκκινες γραμμές, τους συνεχείς τακτικισμούς και μικρομεγαλισμούς μέχρι το ολέθριο δημοψήφισμα που μας κόστισε πολύ ακριβά, ο πρωθυπουργός, κυρίως κάτω από την πίεση διαφόρων οπαδών της δραχμής, έκανε όντως σφάλματα. Παρόλα αυτά είχε το θάρρος να παλέψει για την παραμονή μας στο ευρώ. Στην τελευταία σύνοδο κορυφής χειρίστηκε τις επιθέσεις τύπου Σόιμπλε με ηρεμία, σαφήνεια και διορατικότητα. Τελικά, αποδεχόμενος ένα πολύ αυστηρό και τιμωρητικό πρόγραμμα, κατόρθωσε να αποφύγει την καταστροφική επιστροφή στην δραχμή. Με αυτή τη θαρραλέα στάση έβαλε τελικά τη χώρα πάνω από την κομματική συνοχή. Έκανε πολλούς εχθρούς και ενέτεινε το ρήγμα μεταξύ οπαδών του ευρώ και οπαδών της δραχμής.
Βέβαια, αυτή η κίνηση δεν αρκεί. Ο πρωθυπουργός πρέπει να κάνει ένα δεύτερο θαρραλέο βήμα που είναι μια βασική προϋπόθεση για να προχωρήσει στην υλοποίηση του προγράμματος. Πρέπει να βρει έναν τρόπο απαλλαγής από την αριστερή πλατφόρμα που, όπως έδειξε το πρόσφατο σχέδιο του Παναγιώτη Λαφαζάνη (επιδρομή στην Τράπεζα της Ελλάδος)θυμίζει κινηματογραφικό ριφιφί. Αν ο Αλέξης Τσίπρας ξαναβάλει τη συνοχή του ΣΥΡΙΖΑ πάνω από τα εθνικά συμφέροντα, η αποτυχία υλοποίησης του προγράμματος και η επιστροφή μας στην δραχμή θα είναι αναπόφευκτη. Πρέπει με άλλα λόγια, ο πρωθυπουργός και η πλειοψηφία που τον στηρίζει να απαλλαγούν από τους αιθεροβάμονες πρώην συναγωνιστές του. Δηλαδή όλους αυτούς που υποστηρίζουν πως η επιστροφή στην δραχμή θα αποκαταστήσει τη χαμένη εθνική κυριαρχία - ενώ είναι σίγουρο πως ακριβώς το αντίθετο θα συμβεί (βλ. άρθρο μου στο ΒΗΜΑ, 19/7/15).
Βέβαια πολλοί υποστηρίζουν μια δεύτερη λύση. Τη δημιουργία μιας κυβέρνησης εθνικής σωτηρίας που θα αναλάβει την υλοποίηση του προγράμματος. Αυτό δεν είναι δυνατό. Ο γνωστός συγκρουσιακός και κομματικοκρατικός χαρακτήρας του παλαιού πολιτικού κατεστημένου κάνει αδύνατη την απαραίτητη συνεργασία για την επιτυχία ενός τέτοιου εγχειρήματος. Ο πρωθυπουργός έχει ακόμα την εμπιστοσύνη όλων αυτών που ψήφισαν όχι και οι οποίοι θεωρούν αποκλειστικά υπεύθυνους τους θεσμούς για την επιβολή του βάρβαρου προγράμματος. Έχει επίσης την εμπιστοσύνη όλων αυτών που ψήφισαν ναι και θέλουν την παραμονή μας στην ευρωζώνη. Έτσι, ο Αλέξης Τσίπρας παραμένει ο κυρίαρχος παίκτης του πολιτικού σκηνικού. Και για αυτό θέλει σύντομα εκλογές. Ο κόσμος βέβαια τις απεύχεται. Αυτές όμως είναι απαραίτητες για να μπορέσει ο πρωθυπουργός να προχωρήσει χωρίς τα βαρίδια της εσωκομματικής αντιπολίτευσης (με το εκλογικό σύστημα στη βάση της λίστας η αποπομπή αυτών που θέλουν την δραχμή είναι εύκολη). Είναι επίσης απαραίτητες για να αποκτήσει την πλειοψηφία στη βουλή. Πλειοψηφία αναγκαία για να μην εξαρτάται πλέον από την καλή θέληση της ΝΔ ή την ανάγκη συνεργασίας με τους ΑΝΕΛ.
Τέλος, τίθεται και το εξής ερώτημα: Ακόμα και αν ο Αλέξης Τσίπρας απαλλαγεί από τα βαρίδια της εσωκομματικής αντιπολίτευσης, με δεδομένο το παρελθόν του και την ιδεολογία του, έχει την ικανότητα να φέρει εις πέρας το δύσκολο και εξαιρετικά επώδυνο πρόγραμμα; Δεν είναι καθόλου σίγουρο, αλλά ούτε και απίθανο. Νομίζω πως με την αποδοχή του προγράμματος, ο Αλέξης Τσίπρας έχει αρχίσει να κάνει μια στροφή προς την πραγματικότητα. Σίγουρα ο πρωθυπουργός δεν θέλει να μείνει στην ιστορία ως κάποιος που οδήγησε τη χώρα σε μια καταστροφική πτώση.
Συμπέρασμα: Ή θα πετύχει ο πρωθυπουργός ή θα πάμε στην δραχμή. Αυτό είναι το βασικό δίλημμα σήμερα. Αν έτσι έχουν τα πράγματα, όσοι θέλουν την παραμονή μας στο ευρώ, ανεξαρτήτως κομματικής προτίμησης, πρέπει να ασχολούνται λιγότερο με το «ποιος φταίει» και περισσότερο με το πώς θα βοηθήσουμε τον πρωθυπουργό να υλοποιήσει το δύσκολο πρόγραμμα που μας έχει επιβληθεί.

Δημοσιεύτηκε στα ΝΕΑ στις 22/7/2015

Διαπραγματεύσεις, ευθύνες και σφάλματα

Και οι τρεις πλευρές, κυβέρνηση, αντιπολίτευση, θεσμοί, έκαναν σοβαρά σφάλματα. Ξεκινώ από την πρώτη.

Η κυβέρνηση
Πέρα από τον ερασιτεχνισμό και την ανικανότητα των κυβερνώντων, ο Πρωθυπουργός έβαλε αρχικά τη συνοχή του βαθιά διχασμένου κόμματός του πάνω από την επίτευξη του κύριου στόχου που είναι η παραμονή μας στην ευρωζώνη. Αντίθετα, διέψευσε τον ευρέως διαδεδομένο μύθο πως ούτε ο ίδιος ούτε η πλειοψηφία των ευρωπαίων εταίρων μας στόχευαν εξαρχής στο Grexit. Δεν κατόρθωσε όμως να περιθωριοποιήσει την αριστερή πτέρυγα του κόμματος που συνεχώς έβαζε εμπόδια στην επίτευξη μιας συμφωνίας. Ετσι ο ΣΥΡΙΖΑ όδευε συγχρόνως προς δύο αντίθετες κατευθύνσεις. Αποτέλεσμα: συνεχή πισωγυρίσματα, γενικευμένη ασάφεια και συστηματική διγλωσσία (μια γλώσσα για το εσωτερικό και μια άλλη για το εξωτερικό). Αγνοώντας βέβαια πως οι εταίροι μας γνώριζαν με κάθε λεπτομέρεια τι λεγόταν στο ελληνικό ακροατήριο.

Επιπλέον το δημοψήφισμα ήταν μια λανθασμένη επιλογή. Ηταν παραπλανητικό και αντιδημοκρατικό / «βοναπαρτικό». Εδωσε την ευκαιρία στους ευρωπαίους οπαδούς του Grexit να υποστηρίζουν, υποκριτικά βέβαια, πως η πλειοψηφία στη χώρα μας θέλει την έξοδο από το ευρώ.

Ως αποτέλεσμα όλων των παραπάνω σφαλμάτων αργοπορήσαμε την τελική επίτευξη συμφωνίας, αργοπορία που είχε πολύ αρνητικά αποτελέσματα για μια οικονομία που αργ οπεθαίνει. Τελικά ο Πρωθυπουργός είχε το θάρρος να αποδεχθεί την εξαιρετικά επώδυνη πρόταση των θεσμών. Εχουμε μπροστά μας μια σειρά δρακόντεια μέτρα που πολύ δύσκολα θα υλοποιηθούν. Ελπίζω ο Αλέξης Τσίπρας να κάνει το επόμενο θαρραλέο βήμα: να βρει τον τρόπο να απαλλαγεί από όλους αυτούς που τον καταψήφισαν και που έχουν μια ριζικά αντίθετη στρατηγική για τη διάσωση της χώρας - δηλαδή, την επιστροφή στη δραχμή. Είναι ο μόνος τρόπος να αποφευχθούν τα λάθη του παρελθόντος και να απαλλαγεί ο Πρωθυπουργός από αυτούς που συστηματικά τον υπονομεύουν. Γιατί ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι ένα συνηθισμένο πλουραλιστικό κόμμα. Είναι ένα κόμμα διχασμένο σε βαθμό που κάθε συμβιβασμός οδηγεί στην παραλυσία, στην πλήρη αδυναμία συγκρότησης ενός αποτελεσματικού κυβερνητικού προγράμματος. Αν ο Πρωθυπουργός ξαναβάλει τη συνοχή του ΣΥΡΙΖΑ πάνω από την ανάπτυξη της χώρας, δεν θα καταφέρει ούτε συνοχή ούτε ανάπτυξη. Χωρίς να το θέλει θα οδηγήσει τη χώρα στη δραχμή - κάτι που και ο Σόιμπλε και ο Λαφαζάνης διακαώς επιθυμούν.

Αυτό γίνεται πιο αντιληπτό όταν λάβουμε υπόψη μας πως ο λόγος της λαφαζανικής Αριστεράς βασίζεται στην πίστη πως μέσα στην ευρωζώνη, πέρα από όλα τα άλλα κακά, χάνουμε την εθνική μας κυριαρχία. Αν αφήσουμε όμως τις φαντασιώσεις, πρέπει να ερωτηθούμε τι γίνεται με τις ελληνοτουρκικές σχέσεις αν απομονωθούμε από την Ευρώπη; Πώς αντιμετωπίζουμε μια χώρα που έχει πολλαπλάσιο πληθυσμό και πολλαπλάσιους οικονομικούς και στρατιωτικούς πόρους; Πώς μπορεί να προχωρήσει ο εξοπλισμός της χώρας όταν δεν μπορούμε να αγοράσουμε με δραχμές νέα συστήματα αντίστασης και επίθεσης; Κάτω από αυτές τις συνθήκες τι είδους κυριαρχία θα έχουμε; Πώς θα μπορούσαμε να αντιδράσουμε σε μια επιθετική Τουρκία που στον χώρο των ελληνοτουρκικών σχέσεων (από την Κύπρο ως το Αιγαίο και τη Θράκη) θα προσπαθήσει διά της βίας να επιβάλει τη θέλησή της; Θέλουμε έναν νέο ελληνοτουρκικό πόλεμο τόσο καταστροφικό όσο αυτός του 1897; Είναι η κυριαρχία των θεσμών χειρότερη από την τουρκική;

Αυτό που δεν αντιλαμβάνεται η αριστερή πλατφόρμα του ΣΥΡΙΖΑ είναι πως ο μετακαπιταλιστικός δημοκρατικός σοσιαλισμός που ονειρεύεται δεν είναι δυνατός σε μια μικρή χώρα σαν την Ελλάδα. Μια χώρα που βρίσκεται σε ένα παγκόσμιο πλαίσιο που, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης, κυριαρχείται από τρεις τύπους καπιταλισμού: τον νεοφιλελεύθερο, τον αυταρχικό καπιταλισμό της Κίνας και τον ημι-σοσιαλδημοκρατικό / σοσιοφιλελεύθερο καπιταλισμό των σκανδιναβικών χώρων. Σε αυτό το πλαίσιο η απομόνωσή μας από την Ευρώπη δεν θα οδηγήσει στην εθνική ανεξαρτησία. Θα οδηγήσει μάλλον σε μια αλβανοποίηση τύπου Χότζα.

Η αντιπολίτευση
Ο πρώην πρωθυπουργός κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ δεν έπαψε ούτε στιγμή να τονίζει πως προτού αναλάβει ο Αλέξης Τσίπρας την εξουσία τα πράγματα πήγαιναν πολύ καλύτερα. Η χώρα έφτασε στο σημείο να δανείζεται από τις αγορές με σχετικά χαμηλό επιτόκιο. Αλλά σε αυτή την επίμονη επιχειρηματολογία έλειπε η άλλη μισή αλήθεια. Ο Αντώνης Σαμαράς, ακολουθώντας την αυτοκαταστροφική του προδιάθεση, «κλώτσησε την καρδάρα με το γάλα». Αρχισε να απομακρύνεται από την Κεντροδεξιά εντείνοντας την εσωκομματική ρήξη. Αρχισε επίσης, μετά την ήττα της κυβέρνησης ΝΔ - ΠαΣοΚ στις ευρωεκλογές, να λαϊκίζει χάνοντας έτσι την εμπιστοσύνη της κυρίας Μέρκελ.

Οσο για τα υπόλοιπα κόμματα της αντιπολίτευσης (με την εξαίρεση του Ποταμιού, ο αρχηγός του οποίου έχει άμεση σχέση με την κοινή λογική), εξακολούθησαν μέχρι τέλους να υποσκάπτουν τον Αλέξη Τσίπρα με σωστά μεν επιχειρήματα που δεν έπρεπε όμως να ειπωθούν τη στιγμή που ειπώθηκαν. Ετσι, από τη μια μεριά μιλούσαν συνεχώς για την απόλυτη ανάγκη αποφυγής του διχασμού, από την άλλη τον τροφοδοτούσαν συστηματικά. Ο συγκρουσιακός λόγος της πολιτικής μας κουλτούρας καθώς και η κομματικοκρατική λογική της αντιπολίτευσης και κυβέρνησης καλά κρατούν. Το ancien regime ούτε πέθανε ούτε καν αργοπεθαίνει.

Τα σφάλματα και η ευθύνη των θεσμών
Το πιο βασικό σφάλμα της τρόικας είναι ο γενικός προσανατολισμός της. Αυτός βασίζεται στην εμμονή της να επιβάλλει άγρια λιτότητα σε περίοδο ύφεσης. Αυτή η στρατηγική δεν είναι μόνο αντικοινωνική αλλά και λανθασμένη. Δεν χρειάζεται μεγάλη γνώση οικονομικών για να καταλάβει κανείς πως τα μέτρα λιτότητας εντείνουν την οικονομική κρίση και οδηγούν στην αδυναμία της χώρας να ξεπληρώσει έστω και μερικώς το τεράστιο χρέος της. Σε μια χώρα που αναλογικά έχει το μεγαλύτερο χρέος στην ΕΕ και που, για ιστορικούς λόγους, έχει μια πολιτική κουλτούρα και δομή διαφορετική όχι μόνο από τις βορειοδυτικές αλλά και από τις άλλες νοτιοευρωπαϊκές κοινωνίες, τα έντονα υφεσιακά μέτρα οδηγούν σε πλήρες αδιέξοδο.

Βέβαια την κύρια ευθύνη για το τεράστιο ελληνικό χρέος έχουν οι παλαιοκομματικές πολιτικές ελίτ της χώρας. Η λιτότητα σίγουρα «τιμωρεί» και τις πολιτικές ελίτ και ολόκληρο τον ελληνικό λαό. Αλλά σίγουρα δεν λύνει το πρόβλημα της ουσιαστικής μείωσης του χρέους. Με άλλα λόγια, η λιτότητα δεν βλάπτει μόνο τους δανειζόμενους αλλά και τους δανειστές. Από αυτή τη σκοπιά, κάτω από τη γερμανική ηγεμονία, οι εταίροι μας φέρθηκαν «μπακαλίστικα» και μυωπικά. Σαν τέλειοι γραφειοκράτες επέβαλαν στη χώρα λιγότερο αναπτυξιακά και περισσότερο υφεσιακά αντικοινωνικά μέτρα. Για παράδειγμα, η τρόικα δεν πίεσε αρκετά τους πολιτικούς να λύσουν άμεσα το πρόβλημα των κλειστών επαγγελμάτων επιβάλλοντας όπου υπήρχε απόκλιση από τα συμφωνηθέντα αυστηρά χρονοδιαγράμματα και ποινές. Το βάρος δόθηκε στην οριζόντια μείωση μισθών και συντάξεων.

Την ακραία στενομυαλιά την παρατηρούμε και στην παρέμβαση της κυρίας Λαγκάρντ. Οταν η κυβέρνηση και οι θεσμοί είχαν σχεδόν φτάσει σε μια συμφωνία, η επικεφαλής του ΔΝΤ παρενέβη υποστηρίζοντας πως η ελληνική πρόταση δεν ήταν επαρκώς ισορροπημένη. Αυτό οδήγησε τους ευρωπαίους εταίρους, σαν πρόβατα, να αλλάξουν αμέσως γνώμη και να συμφωνήσουν με τη «σοφή» γαλλίδα πολιτικό. Απέρριψαν την ελληνική πρόταση και οδήγησαν τον έλληνα πρωθυπουργό να προχωρήσει στο μοιραίο δημοψήφισμα. Δυστυχώς η κυρία Λαγκάρντ σε αυτή την περίπτωση δεν είχε τη διορατικότητα και μεγαλοψυχία του προκατόχου της. Τελικά μας επιβλήθηκε μια συμφωνία με δρακόντεια και τιμωρητικά μέτρα που είναι πολύ δύσκολο να υλοποιηθούν.

Γλιτώσαμε έτσι το Grexit, αλλά θα εξακολουθήσουμε να λειτουργούμε σε ένα τεχνο-γραφειοκρατικό πλαίσιο όπου η πλειονότητα των εταίρων μας, και κυρίως η Γερμανία, θα παραμείνει αποκομμένη από το όραμα των δημιουργών της ευρωπαϊκής ενοποίησης: το όραμα μιας πολιτικά ενωμένης και κοινωνικά αλληλέγγυας Ευρώπης.

Δημοσιεύτηκε στο Βήμα της Κυριακής στις 19/7/2015

Περί Δημοψηφίσματος

Γενικά ένα δημοψήφισμα μπορεί να έχει και δημοκρατικό αλλά και αυταρχικό/βοναπαρτικό χαρακτήρα. Αν η ερώτηση που τίθεται είναι έτσι διαμορφωμένη που, έμμεσα, ενισχύει τη μια πλευρά των ανταγωνιστών, τότε ο αντιδημοκρατικός υπερισχύει του δημοκρατικού. Το ίδιο ισχύει αν δεν δίνεται αρκετός χρόνος στις δύο παρατάξεις να αναπτύξουν ξεκάθαρα τα επιχειρήματά τους, βοηθώντας έτσι τους ψηφοφόρους να αποφασίσουν ποια πλευρά να υποστηρίξουν.
Και σε ό,τι αφορά τη σαφήνεια της ερώτησης και σε ό,τι αφορά τον εξαιρετικά περιορισμένο χρόνο, το σχεδιαζόμενο δημοψήφισμα της Κυριακής είναι αντιδημοκρατικό. Δίνει την ευκαιρία σε μια μειοψηφία που είναι υπέρ της δραχμής να επιβάλλει τη βούλησή της σε μια πλειοψηφία που είναι υπέρ του ευρώ και της Ευρώπης.
Εξηγούμε: Σε ό,τι αφορά τον περιορισμένο χρόνο, δεν χρειάζεται να ειπωθεί τίποτα παραπάνω. Είναι προφανές πως χρειαζόταν περισσότερος χρόνος για να διευκρινιστεί τί ακριβώς θέλει και υποστηρίζει η κάθε πλευρά.
Σε ό,τι αφορά τον παραπλανητικό χαρακτήρα της ερώτησης, αυτό φαίνεται αμέσως αν τεθεί το εξής ερώτημα: Αν ένας ψηφοφόρος δεν συμφωνεί με τον απαράδεκτο τρόπο που οι θεσμοί χειρίστηκαν την όλη διαπραγμάτευση, αλλά πιστεύει πως πρέπει να εξακολουθήσουμε τη διαπραγμάτευση αφού ο κύριος στόχος είναι, πάση θυσία, να παραμείνουμε στην ευρωζώνη - πώς ψηφίζει αυτό το άτομο; Αυτή η παραπλανητική ασάφεια σίγουρα προβληματίζει μια μεγάλη μερίδα ψηφοφόρων που αποδοκιμάζουν μεν τους χειρισμούς των θεσμών στη διαπραγμάτευση, αλλά διαφωνούν με την αντίδραση του πρωθυπουργού να την σταματήσει απότομα - ενώ είχε την ευκαιρία (που την έχει και σήμερα) να την συνεχίσει.
Πολλοί έχουν τη συνομωσιολογική αντίληψη πως οι διαπραγματεύσεις σταμάτησαν γιατί από την αρχή και οι δύο πλευρές δεν ήθελαν μια συμφωνία. Οι θεσμοί ήθελαν το grexit, καθώς και η ελληνική κυβέρνηση. Νομίζω πως αυτό είναι λάθος. Νομίζω πως και οι δύο πλευρές δεν παίζουν όλους αυτούς τους μήνες θέατρο. Προσπαθούσαν να τα βρούνε και μάλιστα έφτασαν πολύ κοντά. Αυτό πριν από την επέμβαση της κυρίας Λαγκάρντ που φαίνεται τελείως ανίκανη να ξεχωρίσει το δέντρο από το δάσος. Αγνόησε τις καταστροφικές επιπτώσεις μιας αποτυχίας - για την Ελλάδα (απόλυτη εξαθλίωση), για την Ευρώπη (το πρώτο βήμα προς μια πιθανή διάλυση) και για την παγκόσμια οικονομία (αν το grexit λειτουργήσει όπως η Τράπεζα Lehman Brothers). Είναι κρίμα που η αντικαταστάτρια του Στρος Καν στο ΔΝΤ δεν έχει τίποτα από το ανοικτό πνεύμα και τη διορατικότητα του προκατόχου της. Λειτούργησε τελείως στενόμυαλα, γραφειοκρατικά και ανεύθυνα.
Συμπέρασμα: Το δημοψήφισμα δεν ήταν καλή ιδέα. Είναι παραπλανητικό ως προς τον τρόπο διαμόρφωσης της ερώτησης και δείχνει μια απότομη στροφή του πρωθυπουργού που μάλλον έχει πάψει να πιστεύει στην ανάγκη παραμονής μας στην ευρωζώνη. Δεν πιστεύω πως ο αρχηγός του ΣΥΡΙΖΑ ήταν εξαρχής υπέρ της δραχμής. Δεν ξέρω όμως γιατί αυτή η απότομη στροφή την στιγμή που οι θεσμοί, μετά και την χθεσινή παρέμβαση Γιούνκερ, δεν φαίνεται να θέλουν ένα grexit. Θέλουν να βρεθεί μια συμφωνία. Μια συμφωνία δεν θα λύσει μαγικά τα προβλήματα της χώρας. Θα είναι όμως ένα πρώτο βήμα για την αποφυγή μιας καταστροφικής πτώσης στο κενό.

Το μέλλον του Σύριζα ή η διάσπαση του Σύριζα;

Η επίθεση της αριστερής κυρίως πτέρυγας εναντίον του Αλέξη Τσίπρα στην πρόσφατη συνάντηση της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ δείχνει πως, με βάση την τωρινή δομή του κόμματος, η επίτευξη μιας μακρόχρονης συμφωνίας με τους εταίρους μας θα είναι εξαιρετικά δύσκολη, αν όχι αδύνατη. Μπορεί βέβαια οι τωρινές διαφωνίες να ξεπεραστούν.

Η αδυναμία μακροπρόθεσμης συμφωνίας

Αλλά μακροπρόθεσμα, όταν έρθουν τα πολύ πιο δύσκολα προβλήματα (π.χ. το επόμενο οδυνηρότατο μνημόνιο), θα δημιουργηθεί βαθύ χάσμα μεταξύ της στρατηγικής Τσίπρα και αυτής του Λαφαζάνη. Ο πρωθυπουργός έχει σίγουρα αποφασίσει η χώρα μας να συνεχίσει την ευρωπαϊκή πορεία της. Από την άλλη μεριά, η αριστερή πτέρυγα δεν την πειράζει ή επιθυμεί την επιστροφή στην δραχμή. Είναι φανερό πως οι δύο πλευρές έχουν διαφορετικούς στόχους και κινούνται προς διαφορετικές κατευθύνσεις. Πρόκειται για μια πολύ σοβαρή διαφωνία που οδηγεί σε αδιέξοδο. Σε ένα αδιέξοδο που εν μέρει εξηγεί τις παλινωδίες των διαπραγματεύσεων, τις ατελείωτες συζητήσεις, την παντελή έλλειψη συντονισμού, τα συνεχή πισωγυρίσματα και όλα τα άλλα εμπόδια που κάθε μέρα που περνάει εντείνουν την ύφεση. Αυτό που πρέπει να τονιστεί εδώ είναι πως παρόλο που η πολιτική του πρωθυπουργού υποστηρίζεται όχι μόνο από την πλειοψηφία των στελεχών, της κομματικής βάσης αλλά και από την πλειοψηφία του ελληνικού λαού, είναι αναγκασμένος στις συνομιλίες του με τους θεσμούς να φέρει τα βαρίδια της εσωτερικής αντιπολίτευσης.
Αν τελικά η τελευταία, μέσω μιας πολύ σκληρής αντίστασης «πετύχει» (με τη συνδρομή αξιωματούχων όπως ο Σόιμπλε) να μας οδηγήσει στο grexit, αυτό θα σημάνει πως μια μειοψηφία θα επιβάλλει έμμεσα μια λύση που ο ελληνικός λαός δεν επιθυμεί. Έτσι, παρόλο που η λήψη αποφάσεων στον ΣΥΡΙΖΑ δεν έχουν το μονοδιάστατο και αυταρχικό χαρακτήρα που παρατηρούμε στο ΚΚΕ, η αριστερή πλατφόρμα μπορεί τελικά να σαμποτάρει τις διαπραγματεύσεις και να οδηγήσει σε έναν ριζοσπαστικό αναπροσδιορισμό των βασικών προσανατολισμών της χώρας, χωρίς τη συναίνεση της μεγαλύτερης μερίδας των πολιτών.

Οι υποστηρικτές του ευρώ

Ας σημειωθεί εδώ πως οι περισσότεροι υποστηρικτές του ευρώ, εντός και εκτός του ΣΥΡΙΖΑ, δεν αγνοούν τη βάρβαρη και συγχρόνως λανθασμένη πολιτική της λιτότητας που η γερμανική κυβέρνηση επιβάλλει στην ευρωζώνη. Μια στρατηγική λιτότητας που η κυρία Μέρκελ επιβάλλει παρ' όλη την ύφεση. Ως γνωστόν, αυτή η κατάσταση οδηγεί στη μαζική ανεργία, στον ακροδεξιό εθνολαϊκισμό και στην ευρωφοβία. Ούτε αγνοούν οι έλληνες πολίτες πως η Γερμανία, με το βουνό των πλεονασμάτων που έχει, κερδίζει πολύ περισσότερα από ό,τι δίνει σαν βοήθεια στις λιγότερο ανταγωνιστικές οικονομίες της ευρωζωνικής περιφέρειας. Παρόλα αυτά, οι οπαδοί της συνέχισης της ευρωπαϊκής πορείας της χώρας επιμένουν πως μεταξύ δύο κακών, η επιστροφή στην δραχμή θα είναι η χειρότερη. Γιατί κάτι τέτοιο θα οδηγήσει σε πληθωρισμό, στην παραπέρα καταστροφική μείωση μισθών και συντάξεων, καθώς και στην εκτίναξη των ανισοτήτων μεταξύ φτωχών και πλουσίων - κυρίως πλούσιων που κατόρθωσαν να στείλουν τα χρήματά τους στο εξωτερικό. Αυτοί που υποστηρίζουν την επιστροφή στην δραχμή δεν έχουν ποτέ εξηγήσει με σοβαρό, πειστικό τρόπο πώς θα ξεπεραστεί μια τέτοια ζοφερή κατάσταση. Ούτε μας έχουν πει πώς, στο γεωπολιτικό χώρο, μια μικρή χώρα όπως η Ελλάδα θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τη ραγδαία αναπτυσσόμενη (οικονομικά και στρατιωτικά) Τουρκία του Ερντογάν που δεν φαίνεται να έχει φιλειρηνικές προθέσεις έναντι της χώρας μας.

Η διάσπαση

Υπάρχει λύση στο αδιέξοδο; Μόνο μια καθαρή ρήξη μεταξύ πρωθυπουργού και των οπαδών της δραχμής μπορεί να απελευθερώσει τον Αλέξη Τσίπρα από τις υπονομευτικές πρακτικές των αντιπάλων του - πρακτικές που σήμερα έχουν οδηγήσει τον ΣΥΡΙΖΑ στην ακινησία, στην πλήρη ασυνεννοησία και στο οργανωτικό χάος. Σίγουρα πολλοί θα υποστηρίξουν πως παρ' όλες τις διαφορές που υπάρχουν, όπως κάθε πλουραλιστικό κόμμα, έτσι και ο ΣΥΡΙΖΑ θα μπορέσει να επιβιώσει χωρίς μια διάσπαση. Αυτό θα ήταν δυνατό αν οι διαφορές των δύο πλευρών δεν ήταν τόσο αντιθετικές και τόσο καθοριστικές στον αν η χώρα θα συνεχίσει ή όχι την ευρωπαϊκή πορεία της. Βέβαια, μια τέτοια εξέλιξη για ευνόητους λόγους δεν μπορεί να επιτευχθεί σήμερα. Μπορεί όμως να είναι δυνατή αργότερα, για παράδειγμα με εκλογές στους επόμενους μήνες στη βάση λίστας που θα αποκλείει τους σκληροπυρηνικούς της αριστερής πλατφόρμας καθώς και τους ακροδεξιούς των ΑΝΕΛ. Προφανώς η πρόταση για μια ακόμα εκλογή σε περίοδο κρίσης δεν είναι ούτε δημοφιλής ούτε ανέξοδη. Θα ξεκαθαρίσει όμως μια κατάσταση που αυτή την στιγμή υπονομεύει το μέλλον της χώρας. Σε μια τέτοια κίνηση δεν υπάρχει αμφιβολία πως η πλειοψηφία του ελληνικού λαού θα προτιμήσει τον Τσίπρα από τον Λαφαζάνη και το ευρώ από την δραχμή.
Τελειώνοντας, δεν είναι βέβαια σίγουρο πως ο πρωθυπουργός θα θελήσει να προχωρήσει στη διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ. Αν όμως το επιχειρήσει και αν πετύχει, σίγουρα θα γίνει ο κύριος παίκτης στην ελληνική πολιτική αρένα στα χρόνια που έρχονται.

Δημοσιεύτηκε στα ΝΕΑ στις 29/5/2015

ΝΕΟ ΜΝΗΜΟΝΙΟ Ή GREXIT; ΤΟ ΒΑΣΙΚΟ ΔΙΛΗΜΜΑ ΤΟΥ ΑΛΕΞΗ ΤΣΙΠΡΑ

Είναι πιθανό στο Eurogroup στις 24 Απριλίου, για μια ακόμα φορά, να μην επιτευχθεί συμφωνία μεταξύ κυβέρνησης και τρόικας/θεσμών (το παρόν κείμενο γράφτηκε στις 20/4). Οι δημοσκοπήσεις όμως εξακολουθούν να δείχνουν πως η δημοτικότητα του ΣΥΡΙΖΑ παραμένει σε υψηλά επίπεδα ενώ ο Αλέξης Τσίπρας είναι αναμφίβολα ο πιο δημοφιλής πολιτικός της χώρας.

Περισσότερα...

Παιχνίδι κυριαρχίας

Το πιο κομβικό πρόβλημα της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ στη σημερινή συγκυρία είναι ο χειρισμός των εξελισσόμενων διαπραγματεύσεων μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και των εταίρων μας. 

Περισσότερα...