Πέμπτη, 18 Απρίλιος 2024
Το βράδυ της Πέμπτης 25/6/2015 στις Βρυξέλλες χάθηκε μία μεγάλη ευκαιρία για τη χώρα αλλά και για τον Πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα. Μια ευκαιρία που μπορεί πλέον να ανακτηθεί και πάλι μόνο το βράδυ της Κυριακής με την ανάληψη της κεντρικής ενωτικής πρωτοβουλίας από τον έλληνα πρωθυπουργό, πέρα και πάνω από την οποιαδήποτε έκβαση του Δημοψηφίσματος. Ποια ήταν όμως η πρόταση ευκαιρία που δεν αξιοποιήθηκε; Κάποιοι πολύ στενοί του συνεργάτες του την πρότειναν, ο ίδιος έτσι κι αλλιώς την σκέφτονταν από καιρό. Παραλλαγές της φαίνεται ότι είχε μάλιστα συζητήσει με κάποιους ξένους ηγέτες σ' αυτές τις πολύωρες πάντα υποθετικές συζητήσεις που είναι προνόμιο των πρωθυπουργών και οι οποίες σπανίως γίνονται γνωστές στο ευρύ κοινό πριν περάσουν τουλάχιστον κάποια χρόνια. Η ευκαιρία χάθηκε γιατί κυριολεκτικά στο πάρα πέντε ο πρωθυπουργός διάλεξε την απολύτως συγκρουσιακή εκδοχή της πρότασης διεξόδου, τρεις τόνους του γκρι πάνω από αυτό που επέτρεπε ο έτσι κι αλλιώς αρνητικός συσχετισμός δυνάμεων και πάνω από τις ανοχές των εταίρων-πιστωτών. Η χαμένη πρόταση διέξοδος ήταν ήδη απίστευτα δύσκολη αλλά στη σύλληψη της απλή. Υπογραφή Συμφωνίας το βράδυ της Πέμπτης, Διάγγελμα από τις Βρυξέλλες για την αιτιολόγηση της, επιστροφή στην Αθήνα, Υπουργικό Συμβούλιο, απόφαση για Δημοψήφισμα στις 5 Ιουλίου με αντικείμενο ΝΑΙ-ΟΧΙ στην Συμφωνία από τους ίδιους τους πολίτες, σχετικά αμερόληπτη στάση του πρωθυπουργού και δήλωση του ότι «Θα σεβαστώ και θα εφαρμόσω ως Πρωθυπουργός οτιδήποτε αποφασίσει ο λαός». Μια τέτοια Συμφωνία θα έπρεπε βεβαίως να περιλαμβάνει και μία διατύπωση, έστω ως Παράρτημα, για την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους και κάποιο συνοδευτικό σημείωμα για τις χρηματοδοτικές ανάγκες της χώρας κάτι που οι εταίροι μας αρνιόντουσαν «λυσσασμένα» μέχρι την τελευταία στιγμή. Ο Πρωθυπουργός σωστά ισχυρίζεται ότι εξάντλησε όλα τα ανθρωπίνως δυνατά επιχειρήματα για να τους πείσει αντιμετωπίζοντας ένα συνεχές γαϊτανάκι υπαναχωρήσεων και παλινωδιών. Δεν υπάρχει αξιόπιστος Διανοητής και Οικονομολόγος στον πλανήτη που δεν υποστηρίζει το δίκαιο και το σωστό της γενικής κατεύθυνσης της μάχης που έδωσε και δίνει ο Αλ. Τσίπρας στην Ευρώπη για μια άλλη Ευρώπη (Γιούργκεν Χαμπερμας, Τζόζεφ Στίγκλιτς, Πολ Κρούγκμαν, Τομά Πικετί, Τζέφρι Σακς, Ζακ Ατταλί και πολλοί άλλοι). Όπως όμως έλεγε ένας άλλος μεγάλος απελθών από τον μάταιο τούτο κόσμο ο Τζον Μέυναρντ Κέυνς "In the long term, we all be dead",(μακροπρόθεσμα θα είμαστε όλοι νεκροί). Κάποιες κρίσιμες στιγμές οι αποφάσεις παίζονται με τις ώρες, τα λεπτά και τα δευτερόλεπτα και όχι με τις μακροχρόνιες τάσεις. Παρενθετικά αν ζούσε ο Κέυνς θα επικροτούσε απολύτως τις ελληνικές θέσεις, θα ήταν έξαλλος με τον Β. Σόιμπλε και τους σκληρούς της ευρωζώνης και θα υπενθύμιζε στους Γερμανούς πολιτικούς ότι ήταν αυτός που κυριολεκτικά τους έσωσε με την διαγραφή του χρέους τους το 1953 διαμέσου της τεράστιας απήχησης του βιβλίου του «Οι οικονομικές συνέπειες της ειρήνης». Εξίσου παρενθετικά ο προσαρμοσμένος αριστερός Κευνσιανισμός είναι η μόνη οικονομική πολιτική που μπορεί να βγάλει την Ελλάδα και τον ευρωπαϊκό Νότο από την ύφεση, τον αποπληθωρισμό και την υπερχρέωση (βλέπε άρθρο «Αριστερά, Κευνς Έκτακτης Ανάγκης και Ξενοφών Ζολώτας» 25/1/2015, tvxs). Αφού όμως πρώτα βγει η χώρα από τις συμπληγάδες των διαπραγματεύσεων με τους πιστωτές και την δεύτερη «οιονεί» χρεοκοπία μέσα σε 5 χρόνια. Άλλο Στρατηγική, άλλο πράγμα η τακτική. Ο Πρωθυπουργός λοιπόν εκείνη την Πέμπτη στις Βρυξέλλες τα προσπάθησε όλα εκτός από ένα. Το ύστατο. Το στρατήγημα του «πάρα πέντε». Που έχει μεγάλη πέραση και ιστορία στις ολονύχτιες διαπραγματεύσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Ε.Ε. Όλα γίνονται βαθιά τη νύχτα στις Βρυξέλλες, μετά από εξουθενωτικές συνομιλίες. Το στρατήγημα συνίσταται στο «αντίστροφο» τελεσίγραφο του αδύνατου Δαβίδ απέναντι στον ισχυρό Γολιάθ. Υποχωρώ σε μερικά σημεία (π.χ. στα σημεία της επιστολής της 1/7/2015), δέξου και εσύ κάτι για το χρέος και τη χρηματοδότηση, είναι η ύστατη προσφορά "Sign it or I leave" (υπόγραψε ή φεύγω). Κάποιοι-λιγοστοί- εμπειρογνώμονες με φιλική προς την ελληνική κυβέρνηση στάση ισχυρίζονται "that it was a risk worth taking", με πιθανή επιτυχία 50-50. Δεν συνέβησαν όμως έτσι τα πράγματα. Αν όμως συνέβαιναν και ο πρωθυπουργός γύριζε στην Αθήνα με μία Συμφωνία και αμέσως μετά αποφάσιζε στο Υπουργικό Συμβούλιο το Δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου με ΝΑΙ-ΟΧΙ στη Συμφωνία η κατάσταση σήμερα θα ήταν εντελώς διαφορετική. Θα είχε την απόλυτη πρωτοβουλία των κινήσεων και η χώρα δεν θα ήταν με τις τράπεζες κλειστές, ευάλωτη στις ρήτρες απαιτητών υποχρεώσεων των εταίρων και του ΔΝΤ και τους πολίτες να αντιμετωπίζουν βαριά διλήμματα. Βεβαίως και πάλι ο σκληρός πυρήνας των πιστωτών θα γίνονταν έξω φρενών με το Δημοψήφισμα, αλλά για λίγο. Θα ήταν δύσκολο να αρνηθεί το Eurogroup την ολιγοήμερη παράταση και ο ELA ίσως να είχε λίγο επεκταθεί. Το Δημοψήφισμα ήταν μία σωστή και βαθιά δημοκρατική επιλογή του πρωθυπουργού αλλά έπρεπε να ενταχθεί διαφορετικά στις σκληρές διαπραγματεύσεις. Άλλωστε για να έχει πραγματική επίπτωση ένα Δημοψήφισμα θα πρέπει το άνοιγμα ανάμεσα στο ΟΧΙ και το ΝΑΙ- και αντιστρόφως- να είναι μεγαλύτερο από το 10-15% των ψήφων. Με τις σημερινές όμως ασφυκτικές συνθήκες και τις τράπεζες κλειστές έγκυροι αναλυτές τονίζουν ότι το αποτέλεσμα θα είναι αμφίρροπο και η διαφορά μάλλον μικρή. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να είναι αλλιώς με δεδομένη την απίστευτη κινδυνολογία που ορισμένοι ευρωπαϊκοί κύκλοι σε σύμπλευση με το παραδοσιακό, κομματικό κατεστημένο αναπτύσσουν ξεπερνώντας οποιοδήποτε όριο. Μιλώντας συνεχώς για κούρεμα καταθέσεων, αποβολή από το ευρώ έως και συνωμοσίες της κυβέρνησης για νέο νόμισμα κ.ο.κ. Κάτι τέτοιο βέβαια δεν ισχύει με την Συντονιστική Επιτροπή για το ΝΑΙ με την πρωτοβουλία Καμίνη-Μπουτάρη και πολλών επαγγελματικών οργανώσεων που εκφράζουν τις θεμιτές ανησυχίες των πολιτών για την παραμονή μας στην ευρωζώνη. Η αλήθεια είναι ότι είτε με το ΟΧΙ, είτε με το ΝΑΙ η κατάσταση πλέον έχει γίνει πιο δύσκολη και πολύπλοκη απ' ότι ήταν πριν μία εβδομάδα. Αλλά μέχρι εκεί. Οι περισσότεροι έγκυροι αναλυτές αλλά και οι περισσότεροι ηγέτες των ευρωπαίων εταίρων πιστεύουν ότι ο έλληνας πρωθυπουργός σε οποιαδήποτε περίπτωση θα υπογράψει μία Συμφωνία η οποία παρότι θα είναι επώδυνη θα δώσει διέξοδο για τη χώρα. Προς το παρόν τουλάχιστον οι ακραίες δυνάμεις στην Ε.Ε δεν έχουν το πάνω χέρι και δεν μπορούν να ταπεινώσουν τελειωτικά τη χώρα. Με την προϋπόθεση βεβαίως ότι έστω και την τελευταία στιγμή διορθωθεί το λάθος και γίνει το κατάλληλο "damage control" (περιορισμός ζημιάς).
Αμοιβαία δυσμενής υποτίμηση του αντιπάλου
Σε ένα πρόσφατο εύστοχο άρθρο του ο Τάσος Παππάς (Εφημ. των Συντακτών 30/6/2015) εξηγεί το περίγραμμα του λάθους που προαναφέραμε. Οι εταίροι υποτίμησαν τη σταθερή δέσμευση του Αλ. Τσίπρα να υπογράψει μία συμφωνία με υποχωρήσεις (π.χ. 48 σελίδες), να αποφύγει τη ρήξη αλλά πάντα εντός των κόκκινων γραμμών του και θεώρησαν ότι όπως και όλοι οι άλλοι πρωθυπουργοί θα υπέγραφε τελικά τις άτεγκτες θέσεις των Θεσμών χωρίς παροχές. Έκαναν λάθος. Ο Αλ. Τσίπρας με τη σειρά του υποτίμησε τον ιδεολογικό φανατισμό και την επιρροή του σκληρού πυρήνα. Στο τέλος ο Αλ. Τσίπρας «αισθάνθηκε προσβεβλημένος όταν οι δανειστές, που είχαν αναγνωρίσει ότι η ελληνική πρόταση είναι μία καλή βάση για συζήτηση, ζήτησαν και άλλα επαχθή μέτρα και απαίτησαν να ανατραπεί το μείγμα». Νομίζω ότι αυτή η ανάλυση περιγράφει σωστά τα γεγονότα εκείνης της Πέμπτης. Οι κρίσιμες λέξεις είναι «προσβεβλημένος» και «αξιοπρέπεια», θα πρόσθετα. Χωρίς να τον γνωρίζω προσωπικά νομίζω ότι αυτές οι δύο έννοιες-λέξεις έπαιξαν σημαντικό ρόλο εκείνες τις κρίσιμες ώρες στην απόφαση του πρωθυπουργού. Πολύ περισσότερο από τις συνιστώσες και την αριστερή πτέρυγα του ΣΥΡΙΖΑ όπως λέει και ο συνάδελφος Τ. Παππάς. Υπάρχει όμως και κάτι άλλο. Η απίστευτη μοναξιά του- κάθε- πρωθυπουργού και ιδίως του έλληνα πρωθυπουργού (έχουμε το λεγόμενο «πρωθυπουργικοκεντρικό» πολίτευμα) μπροστά σε αποφάσεις που κρίνουν τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων συχνά μέσα σε λίγη ώρα. Λεπτά, ώρες, ημέρες όχι μήνες. Πρόκειται για μια κολοσσιαία πύκνωση του χρόνου στις κρίσιμες αποφάσεις. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τα λόγια του Πρωθυπουργού της Οικουμενικής κυβέρνησης Ξενοφώντα Ζολώτα στις 3 Ιανουαρίου 1990 όταν η χώρα κινδύνευσε με άμεση χρεοκοπία, βαθιά νύχτα στο γραφείο του στη Βουλή. «Νιώθω αυτήν τη στιγμή απέραντη μοναξιά. Από μια απόφαση μου κρίνεται η ευημερία εκατομμυρίων Ελλήνων. Είμαι 87 ετών, έχω συνεργαστεί στενά με τόσους πρωθυπουργούς (Κων. Καραμανλής, Γ. Παπανδρέου αλλά και Ελευθέριος Βενιζέλος), νόμιζα ότι ήξερα σχεδόν τα πάντα γι' αυτήν τη χώρα. Και όμως αισθάνομαι ότι μόλις τώρα καταλαβαίνω. Είχε δίκιο τελικά ο (Κωνσταντίνος) Καραμανλής που μου τηλεφώνησε όταν ανέλαβα και μου είπε: «Ξενοφώντα, τώρα θα καταλάβεις αυτό που σου έλεγα, ότι για χάρη της Ελλάδος έχω κάνει τη ζωή μου πέτρα». Ο Μητσοτάκης και ο Αντρέας (Παπανδρέου) το απολαμβάνουν, είναι η εξουσία στο αίμα τους, εγώ όμως υποφέρω. Και αν κάνω λάθος τι θα πω σε όλους αυτούς που με σταματάνε στον δρόμο και μου λένε «Κύριε Καθηγητά, είστε η μόνη μας ελπίδα»; Όμως μετά σκέφτομαι ότι υπάρχει ελπίδα. Αν διορθώσεις το λάθος και είσαι ειλικρινής με τους πολίτες επειδή ο Πρωθυπουργός είναι τα πάντα στην Ελλάδα μπορείς να κυβερνήσεις τη χώρα κυριολεκτικά από το τηλέφωνο». Κοντοστάθηκε, πήρε εκείνο το σοβαρά πονηρό χαμόγελο που τον διέκρινε, σαν να έπεισε ο ίδιος τον εαυτό του ότι είπε κάτι πολύ σημαντικό και συνέχισε. «Με μια απαράβατη προϋπόθεση. Όταν είσαι Πρωθυπουργός δεν ανήκεις στον εαυτό σου, ούτε στην οικογένεια σου ή στη γυναίκα σου, δεν ανήκεις στο κόμμα σου. Ανήκεις στο σύνολο των πολιτών. Δεν ανήκεις σε κανέναν και την ίδια στιγμή σε όλους. Αυτή είναι η μαγεία και μαζί η απέραντη μοναξιά». Σοφά λόγια ενός μοναδικά σοφού Έλληνα. Την επόμενη ημέρα με μαεστρικές κινήσεις, άπειρες επαφές (Μιτεράν, Κολ, Ντελόρ) ο Ξ. Ζολώτας συνήψε δάνειο μόλις 100 εκατομμυρίων δολλαρίων (με μεγάλο επιτόκιο βέβαια) και έσωσε τη χώρα από τη χρεοκοπία. Κάποιοι άλλοι μετέπειτα διάδοχοι του το 2008 και το 2010 παρόλα τα δάνεια των 230 δις ευρώ δεν το κατόρθωσαν. Δεν κατήγγειλε, όπως σκέφτονταν με Διάγγελμα τα δύο τότε μεγάλα κόμματα ΠΑΣΟΚ και ΝΔ για υπονόμευση της κυβέρνησης αλλά δεν έπαψε ποτέ να προβλέπει ότι θα οδηγούσαν τη χώρα σε πτώχευση, όπως και το έκαναν (βλέπε άρθρο «Ξενοφών Ζολώτας: «Αυτοί οι δύο θα χρεοκοπήσουν τη χώρα»19/12/2014, tvxs)
Εικοσιπέντε χρόνια μετά όπως ο ίδιος απαίτησε μεταφέρω μερικές από τις σκέψεις του γιατί νομίζω ότι έχουν κάποια αξία για τη σημερινή κρίσιμη κατάσταση της χώρας. Ο Ξενοφών Ζολώτας ήταν ο γηραιότερος έλληνας Πρωθυπουργός του νεοελληνικού κράτους, ο Αλέξης Τσίπρας ο νεότερος. Αν ζούσε υποθέτω βάσιμα ότι θα τον συμπαθούσε και ότι θα ζητούσε αμέσως, την πρώτη ημέρα ανάληψης των καθηκόντων του να του μεταφέρει την εμπειρία του. Η δική μου υποκειμενική εκδοχή για το τι θα του έλεγε είναι η ακόλουθη: «Παιδί μου (έτσι αποκαλούσε όσους συμπαθούσε ανεξαρτήτως ηλικίας) μείνε στο τιμόνι, κράτα την Ελλάδα πάση θυσία στο ευρώ. Τους Γερμανούς τους ξέρω από πρώτο χέρι, «ξυνίζουν» τα μούτρα τους όταν απαιτείς δίκαια αιτήματα που δεν τους συμφέρουν, είναι υπερόπτες και σκληροί αλλά όταν καταλάβουν ότι θα εφαρμόσεις τη συμφωνία είναι σταθεροί. Ως Πρωθυπουργός δεν ανήκεις στον εαυτό σου ή το κόμμα σου αλλά σε όλους τους έλληνες. Αν χρειαστεί για το καλό της χώρας θα γίνεις προσωρινά «παντός καιρού». Να εφαρμόσεις το αποτέλεσμα του Δημοψηφίσματος όποιο κι αν είναι και όταν βάλεις τη χώρα σε πορεία ανάπτυξης, μόνον τότε και για όσο χρειαστεί θα είσαι ελεύθερος να κάνεις ότι θέλεις. Και καλά θα κάνεις να φύγεις, τουλάχιστον για κάποια χρόνια γιατί μην ξεχνάς ότι θα αναγκαστείς συχνά να κάνεις τη ζωή σου πέτρα».
Ελπίζω ο σεβαστός Καθηγητής, αν υπάρχει κάποια τέτοια δυνατότητα, να συμφωνεί με αυτές τις συμβουλές, που εντελώς υποθετικά ισχυρίζομαι ότι θα έλεγε στον νυν πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα, σε μια απίστευτα κρίσιμη στιγμή που τόσες φορές είχε αντιμετωπίσει και ο ίδιος στη ζωή του.
