Τρίτη, 16 Απρίλιος 2024
Μπορεί να παρεμβαίνει το κράτος και μέχρι που; Κλασικό ερώτημα από συστάσεως των κρατών-εθνών που πήρε διαστάσεις τις τελευταίες δεκαετίες με την κρίση του κράτους-πρόνοιας, την ανάδυση και την κατίσχυση του νεοφιλελευθερισμού. Οι λόγοι των αρχηγών των κομμάτων στην τελευταία έκθεση της Θεσσαλονίκης είναι μία ευκαιρία να ξαναθέσουμε το ερώτημα.
Τρεις αντιλήψεις- ιδεολογίες, καθόρισαν εν πολλοίς τις στάσεις απέναντι στο κράτος. Η πρώτη, η φιλελεύθερη, στέκεται εχθρικά στον κρατικό παρεμβατισμό, επιδιώκει να περιορίσει την κρατική ισχύ μέσω του ελέγχου από αντίρροπες εξουσίες, όπως η νομοθετική, η δικαστική ή «ανεξάρτητες αρχές». Ακόμη πιο αρνητική στο κράτος και την εξουσία είναι, αρχικά τουλάχιστον, η ριζοσπαστική ιδεολογία και οι μαρξιστές, οι οποίοι θεωρούν το κράτος ως το μηχανισμό επιβολής των συμφερόντων της άρχουσας τάξης. Έτσι, στη αταξική κοινωνία το κράτος νεκρώνεται.
Στον αντίποδα των δύο πρώτων ιδεολογιών είναι η συντηρητική. Στα πρώτα της βήματα πριμοδοτεί θεσμούς όπως η παράδοση και η οικογένεια. Με το χρόνο, όμως, το κράτος θωρείται, ιδιαίτερα στην ακροδεξιά, ως ο βασικός βραχίονας αποκάθαρσης της κοινωνίας από οτιδήποτε βλαβερό, από την ηθική τάξη μέχρι τους «ξένους» που μολύνουν το έθνος και τις παραδόσεις του.
Οι διαμάχες αυτές αμβλύνθηκαν δραστικά μετά την ηγεμονία της σοσιαλδημοκρατίας, από τη δεκαετία του 1930 ως αυτή του 1970. Το «κράτος-πρόνοιας», με οδηγό το σοσιαλδημοκρατικό συμβόλαιο, μπήκε σε όλους τους τομείς, μετατράπηκε στον εργοδότη του ενός τετάρτου των εργαζομένων στις περισσότερες δυτικές χώρες και λειτούργησε ως μηχανισμός αναδιανομής και εξισορρόπησης των κοινωνικών ανισοτήτων. Η συνδυασμένη κριτική κυρίως από δεξιά (σε ζητήματα κυρίως αξιών), η οικονομική κρίση του 1973, και η κριτική για την προνομιακή θέση ορισμένων κρατικοδίαιτων ομάδων (η κριτική περί νεοκορπορατισμού) αποδυνάμωσαν το μοντέλο.
Το υποκατέστησαν δύο νέες ιδεολογίες, που έχουν κοινά αλλά δεν είναι ταυτόσημες: την τεχνοκρατική και τη νεοφιλελεύθερη. Βασική αρχή της πρώτης, οι ρίζες της ανέρχονται στον 19ο αιώνα, είναι ότι η λήψη των αποφάσεων προϋποθέτει τεχνογνωσία. Οι πολιτικοί-αιρετοί που δεν τη διαθέτουν δεν είναι σε θέση να αποφασίζουν για τους άλλους. Τυπική έκφραση της αντίληψης, που έχει μπολιάσει τις σύγχρονες φιλελεύθερες δημοκρατίας, είναι οι λεγόμενες επιτροπές «σοφών» που γνωμοδοτούν, ουσιαστικά αποφασίζουν, για «τεχνικά» ζητήματα. Η αντίληψη αυτή δεν στρέφεται ενάντια στο κράτος, αλλά του αφαιρεί μέρος της ισχύος του καθώς εστιάζει σε δύο κομβικά ζητήματα: ποιος παίρνει τις αποφάσεις; ουσιαστικά ποιος κυβερνά;
Πολύ πιο ρηξικέλευθος σε επίπεδο λόγου είναι ο νεοφιλελευθερισμός. Αρχή του είναι ότι οι κοινωνίες συντίθεται από άτομα, απολύτως ελεύθερα να ελέγχουν το προϊόν της εργασίας τους ή την κληρονομημένη ιδιοκτησία τους, χωρίς το κράτος να έχει «δικαιώματα» ελέγχου-αναδιανομής της. Το κράτος στέκεται εμπόδιο στη δημιουργική τους διαδρομή. Αιτούμενο συνεπώς είναι η ακύρωση με κάθε τρόπο κάθε τι κρατικού (ή δημόσιου που εκλαμβάνεται ως ταυτόσημου).
Μέχρι που, όμως, φτάνει η απόσυρση του κράτους; Οι φιλελεύθεροι έκαναν λόγο για ελάχιστο κράτος. Οι νεοφιλελεύθεροι; Εδώ εντοπίζονται τα όρια της εν λόγω ιδεολογίας. Μία κοινωνία δεν είναι άτομα χωρίς δεσμούς μεταξύ τους και χωρίς συλλογικότητες. Οι νεοφιλελεύθεροι το γνωρίζουν καλά. Η απόσυρση του κράτους επέτρεψε τη γιγάντωση εταιριών που λειτουργούν ως οιονεί κοινωνίες και μικροκράτη. Ενδεικτικά, το ενεργητικό κεφάλαιο εταιρειών, όπως η apple, φτάνει το ΑΕΠ «μεσαίων» χωρών όπως η Ισπανία. Από την άλλη πλευρά, ο νεοφιλελευθερισμός, χωρίς να ταυτίζεται με αυτά, προέρχεται ή συνδέθηκε με συντηρητικά κινήματα «τη νέα δεξιά», που δίνουν έμφαση σε παραδοσιακούς δεσμούς και αξίες του τύπου ασφάλεια, πατρίς, θρησκεία, οικογένεια.
Έτσι, μπορούμε να κατανοήσουμε το διπλό λόγο των νεοφιλελεύθερων. Αντικρατικός στην οικονομία, βαθιά συντηρητικός, νεοσυντηρητικός σύμφωνα με τον J. Habermas, στο κοινωνικό πεδίο. Υπέρ του ατόμου στην οικονομία αλλά υπέρ αρχών όπως η παράδοση και η τάξη στην κοινωνία χωρίς την ανάλογη ευαισθησία για τους δημοκρατικούς θεσμούς. Ενάντια στο κράτος στην οικονομία αλλά υπέρ του κράτους θεματοφύλακα των αξιών όπως ακριβώς οι συντηρητικοί στο παρελθόν. Εδώ έγκειται και μία μεγάλη διαφορά των νεοφιλελεύθερων από τους φιλελεύθερους που είχαν ενιαίο λόγο για όλα τα ζητήματα.
Οι προοδευτικές δυνάμεις οφείλουν να ξεφύγουν από αγκυλώσεις του παρελθόντος για να κατανοήσουν τα όρια τους κράτους. Θα πρόσθετα, ότι μέσα από νέες συμβολαιακού τύπου αντιλήψεις οφείλουν να επινοήσουν μορφές δράσης που προάγουν τη Δημοκρατία και συντελούν στην ευημερία των πολλών.
*Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 24/9/2018.
Η ΕΡΤ όχι μόνο δεν είναι αυτή που θέλουμε αλλά είναι ακόμα χειρότερη και από αυτή που δεν φανταζόμασταν. Και είναι να απορείς: πως το υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής και ο ίδιος ο Νίκος Παππάς τα πήγαν τόσο καλά στην ιδιωτική τηλεόραση με τις τηλεοπτικές άδειες (τις πρώτες με τίμημα από γενέσεως ιδιωτικής τηλεοράσεως!) αλλά απέτυχαν στην ΕΡΤ...
Μία ΕΡΤ που διαθέτει στελέχη (όχι τον... Αλαφογιώργο) αλλά δεν διαθέτει υπόσταση. Χωρίς πρόγραμμα, χωρίς ιδιαίτερη αξιοπιστία, μία ΕΡΤ ακυβέρνητη με τους καπεταναίους της να βρίσκονται στα χαρακώματα. Και είναι απορίας άξιο -επαναλαμβάνω- πως ο Νίκος Παππάς δεν έβαλε σε τάξη τη Δημόσια Ραδιοτηλεόραση όταν το κατάφερε στην ιδιωτική τηλεόραση, σε ένα πεδίο μάχης δηλαδή πολύ πιο δύσκολο και σαφώς πιο εχθρικό.
Φαίνεται πως η υπόθεση ΕΡΤ, το καθεστώς ΕΡΤ θα έλεγα καλύτερα, είναι πιο ισχυρό απ΄ όλα τα ιδιωτικά κανάλια μαζί. Κάστρο απόρθητο. Με τις λογικές και πρακτικές Καλφαγιάννη να ζουν και να βασιλεύουν.
Και χάθηκε μία χρυσή ευκαιρία για μία νέα, ανεξάρτητη, δημιουργική ΕΡΤ. Μία ΕΡΤ πέραν από κόμματα και κυβερνήσεις. Και ήταν ευκαιρία γι αυτή την κυβέρνηση που πήρε μία ΕΡΤ κλειστή, έτοιμη για επανεκκίνηση. Μία ΕΡΤ για την οποία κανένας νεοφιλελεύθερος (αυτή η μάστιγα...) δεν θα μπορούσε να ζητήσει λουκέτο.
Καταλαβαίνω, ήταν δύσκολο να φτιάξεις κάτι πάνω στα αποκαΐδια της ΝΕΡΙΤ, πάνω σε αυτό το άρρωστο και ιογενές μόρφωμα των Σαμαρά-Βενιζέλου. Αλλά από τότε έχουν περάσει και τρία χρόνια, αρκετός χρόνος για να γίνουν πράγματα.
Ήταν λανθασμένες και οι επιλογές προσώπων. Στην πρώτη περίοδο τσακώνονταν μεταξύ τους ο πρόεδρος της ΕΡΤ Διονύσης Τσακνής και ο Διευθύνων Σύμβουλος Λάμπης Ταγματάρχης και στη δεύτερη τσακώνονται ο Διευθύνων Σύμβουλος Βασίλης Κωστόπουλος και ο Αναπληρωτής Διευθύνων Σύμβουλος Γιώργος Θαλασσινός. Τέτοια δίδυμα είναι δύσκολο να τα πετύχεις ακόμα και αν το προσπαθήσεις...
Υπάρχει χρόνος να παρουσιάσει (μέχρι τις εκλογές) το υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής μία καινούργια ΕΡΤ όπως αυτή πρέπει να είναι; Υπάρχει, αλλά απαιτούνται ριζικές αποφάσεις. Μπορούν να τις πάρουν; Δεν το πιστεύω...
Έτσι η ΕΡΤ θα γίνει βορά στους εχθρούς της. Και είναι πολλοί. Με υστεροβουλία και προσωπικές επιδιώξεις. Γιατί τους κάνουν τη χάρη;
*Δημοσιεύτηκε στο e-tetradio.gr στις 13/9/2018.
Ενόψει των συζητήσεων για την αναθεώρηση του Συντάγματος και πέρα από τα βαρετά και γνωστά κομματικά παιχνίδια, αξίζει να συνδεθεί η όλη προβληματική με την υπέρβαση του σημερινού αδιεξόδου. Ας δούμε τι έχουμε και τι ενδεχομένως μπορούμε.
Τα βασικά οικονομικά μεγέθη της χώρας οριοθετούν τις δυνατότητές μας και τις αδυναμίες μας.Οι δεσμεύσεις μας έναντι των δανειστών μέχρι το 2060 είναι δεδομένες και η υποθήκευση της δημόσιας περιουσίας για τα επόμενα 100 χρόνια έχει υπογραφεί. Για κάθε μικρή αλλαγή, θα γίνεται σκληρή συζήτηση για τα περίφημα ισοδύναμα μέτρα. Το ισοζύγιο εμπορικών συναλλαγών, οι εισαγωγές, η αποπληρωμή του δημοσίου χρέους, η κατάσταση του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας, η εξάρτηση των ελληνικών τραπεζών και πολλά άλλα μεγέθη, ειδικά αυτά των νοικοκυριών, δεν προκαλούν αισιοδοξία. Φτάσαμε από την παγίδα του χρέους (190% του ΑΕΠ σήμερα, με πλέον δυσοίωνες προβλέψεις λόγω και του δημογραφικού), στην παγίδα της στασιμότητας.
Αν στα βασικά και δύσκολα μεγέθη προστεθούν οι γνωστές παθογένειες της διοίκησης και οι εμπεδωμένες νοοτροπίες μας, το τοπίο γίνεται αποκαρδιωτικό. Γι αυτό και η νεολαία κυρίως ψάχνει λύση εκτός χώρας και όσοι μένουν εδώ στρέφονται συχνά στην παραοικονομία.
Κι όμως δυνατότητες μια βιώσιμης ανάπτυξης υπάρχουν.Εχουμε ανθρώπινο κεφάλαιο υψηλού επιπέδου, πολλές πλουτοπαραγωγικές πηγές, παρακαταθήκες λαμπρού πολιτισμού, ιδανικό κλίμα και περιβάλλον, εξαιρετική αγροτική παραγωγή με πολλές τοπικές ιδιομορφίες, μεσογειακή διατροφή και ποιοτική γαστρονομία που συνδυάζει πολλές παραλλαγές. Ο συνδυασμός αγροτικής παραγωγής, τουρισμού και βιώσιμης ανάπτυξης μπορεί και πρέπει να στηρίζει ένα νέο μοντέλο βιώσιμης ευημερίας, κι όχι απλά το παλιό μοντέλο της μεγέθυνσης του ΑΕΠ.
Τι δεν έχουμε;
Δεν έχουμε ένα σύγχρονο λειτουργικό πολιτικό σύστημα, που να θέτει στόχους και να αξιοποιεί τις δυνατότητες, ένα σύστημα που θα αποπνέει εμπιστοσύνη, σοβαρότητα, προγραμματισμό.
Η ανεπάρκεια της πολιτικής ηγεσίας στις δύσκολες συνθήκες της εποχής, εσωτερικές και εξωτερικές, επιτάχυνε τις εξελίξεις. Δέκα χρόνια μετά την εκδήλωση της βαθιάς κρίσης, δεν διαθέτουμε σχέδιο εξόδου, ψάχνουμε άλλοθι, παρατάσεις, αποφεύγουμε να υλοποιήσουμε τις μεταρρυθμίσεις, ακόμα και τα συμφωνηθέντα. Η διοίκηση παραπαίει, η γραφειοκρατία διογκώνεται , κανένας δεν παίρνει την ευθύνη για λύσεις. Ούτε μακροπρόθεσμες, ούτε άμεσες, απλές λύσεις για την βελτίωση της καθημερινότητας. Ακόμα και τα απλούστατα πράγματα, εδώ γίνονται περίπλοκα με τη νομοθεσία, τις άπειρες εγκυκλίους, με τις ΚΥΑ, με τις Ανεξάρτητες Αρχές και τις απίστευτες συναρμοδιότητες.
Το έλλειμμα μεταρρυθμίσεων είναι πλέον παγκοσμίως γνωστό:«Η πραγματική αποτυχία του ελληνικού προγράμματος έγκειται στο ότι, παρά τα εννέα χρόνια εντατικής διεθνούς βοήθειας, το ελληνικό κράτος όχι μόνο δεν έχει μεταρρυθμιστεί, αλλά η πολιτική τάξη παρουσιάζει σημάδια υπαναχώρησης απ'ό,τι έχει επιτευχθεί, εγείροντας αμφιβολίες για το αν μπορεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα του χρέους» (The Times, Καθημερινή 31 Αυγ. ΄18).
Το κοινωνικό αδιέξοδο είναι χειροπιαστό. Είναι φανερό ότι το υπάρχον πολιτικό σύστημα παράγει και διασφαλίζει για τους ωφελημένους κάποια κέρδη: κομματικά, συντεχνιακά, θεσμικά, προσόδους μέσω των διαφόρων αδειοδοτήσεων, εκατοντάδες φόρους και παράβολα, αναρίθμητες εισφορές και τέλη χωρίς ανταπόδοση υπηρεσιών προς τους πολίτες. Τελικά το κόστος για τη χώρα είναι διπλό, δηλ. το ακριβό κι αναποτελεσματικό κράτος και η πρόσθετη ατομική και η οικογενειακή δαπάνη για πρόσβαση στα βασικά δημόσια αγαθά. Δίπλα σε κάθε επίσημη δραστηριότητα υπάρχει και η αντίστοιχη ανεπίσημη: παιδεία, υγεία, φορολογία, κοκ., ας μην συνεχίσω τον θλιβερό κατάλογο.
Αυτό που με απασχολεί είναι τούτο: αφού ως λαός έχουμε τα μυαλά, τους επιστήμονες που διαπρέπουν και μας κάνουν περήφανους εδώ και στο εξωτερικό, αφού η ιστορική μας εμπειρία είναι πλούσια, αφού διαχρονικά ο πολιτισμός μας έλαμψε, αφού η γη μας, το κλίμα, η γεωγραφική μας θέση, όλα συντείνουν προς κάτι το ξεχωριστό, το ενδιαφέρον, το δημιουργικό κι αυτό εκδηλώθηκε πολλές φορές στην ιστορία μας, αφού η επιχειρηματικότητα, όπου διαπρέπουμε διεθνώς ως λαός, αποτελεί τη λεωφόρο του μέλλοντος, αφού, αφού, αφού όλα αυτά... πώς ζούμε τη σημερινή στασιμότητα και κυρίως πώς θα ζήσουμε χωρίς προοπτική; Γιατί μέσα σε αυτές τις συνθήκες που ζει ο τόπος δεν υπάρχει μέλλον, δεν υπάρχει προοπτική κι αυτό είναι χειρότερο κι από τη φτώχεια.
Τι πρέπει να γίνει;
Είναι φανερό ότι χωρίς ένα ριζικά νέο πολιτικό σύστημα δεν υπάρχει διέξοδος. Η χώρα θα σέρνεται για χρόνια χωρίς φιλοδοξίες, χωρίς πρωτοβουλίες. Η κοινωνία απογοητευμένη και γονατισμένη από τα σκληρά μέτρα λιτότητας και την υπερφορολόγηση, θα ενδιαφέρεται για την επιβίωση, ενώ η νέα εποχή ζητά υπερβάσεις. Τα κόμματα βολεύτηκαν με τα προνόμιά τους και δεν θέλουν αλλαγές. Οι ισχυρές συντεχνίες που απομυζούν το κράτος, ομοίως. Χρειάζεται επομένως κάτι υπεράνω των κομμάτων, ένας θεσμός που όσο κι αν επηρεάζεται από το επίπεδο πολιτικής που υπάρχει, δημιουργεί εκ συστήματος μια νέα πολιτική λογική και μια νέα δυναμική. Αναφέρομαι σε ένα νέο Πολίτευμα, το σημερινό δεν αξίζει σχολίων, αφού δεν λειτουργεί στην πράξη, επιμένω στην ανάγκη δημιουργίας πολιτεύματος Προεδρικής Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, με βάση τα ισχύοντα αλλού και ειδικά τις εμπειρίες εξισορρόπησης των εξουσιών στις δημοκρατικές χώρες (π.χ. ΗΠΑ, Γαλλία, Κύπρος). Αυτό προϋποθέτει ριζική αλλαγή του ισχύοντος Συντάγματος, όπως έγινε εξ ανάγκης στην απαρχή της Μεταπολίτευσης και θέσπιση άμεσης εκλογής του ανωτάτου άρχοντα από το εκλογικό σώμα. Η αναδιάταξη της χώρας θα αρχίσει από εκεί, όλα τα άλλα θα ακολουθήσουν.
Μια τέτοια πρωτοβουλία, χωρίς υστεροβουλίες και συνηθισμένες θεσμικές τρικλοποδιές, μπορεί, αφενός μεν να προκαλέσει αναδιάταξη του πολιτικού σκηνικού, αφετέρου, να γίνει αφετηρία μιας νέας ιστορικής περιόδου προσανατολισμένης στο μέλλον. Αυτό θα δώσει νόημα στην πολιτική ζωή και θα δώσει ταυτόχρονα ισχυρό μήνυμα προς το εξωτερικό, αφού εταίροι, επενδυτές και δανειστές, που έχουν κι αυτοί έχουν μεγάλη ευθύνη για την σημερινή κατάσταση, θα κληθούν να επαναξιολογήσουν την νέα πραγματικότητα.
Ο καθηγητής Λουκάς Τσούκαλης γράφει σχετικά:«Μια Ελλάδα που αλλάζει θα μπορεί επίσης πιο πειστικά να διαπραγματευθεί με τους Ευρωπαίους εταίρους ένα ευνοϊκότερο πλαίσιο για την οικονομική πολιτική και περισσότερους βαθμούς ελευθερίας» (Καθημερινή, 2 Σεπτ. 2018).
Αναφέρομαι σε μια νέα πρωτοβουλία ολκής κι όχι σε συνήθη κομματικά παίγνια. Με την εκδήλωση μιας νέας ενωτικής εθνικής δυναμικής όλα μπορεί να είναι διαφορετικά, ελπιδοφόρα, αξιοπρεπή. Οι νέες τεχνολογίες επιτρέπουν σήμερα μεγάλες και εύκολες υπερβάσεις, ας επωφεληθούμε με σχέδιο, με στόχους, με ενεργό παρουσία μας στα ευρωπαϊκά δρώμενα. Εχουμε ιστορική εμπειρία, έχουμε άξιους επιστήμονες, ας αξιοποιήσουμε συστηματικά και με σύγχρονα μέσα, τα μεγάλα πλεονεκτήματά μας: γεωστρατηγικά, πολιτιστικά, παραγωγικά. Η ριζική αναδιάταξη του κράτους, η ουσιαστική ανεξαρτησία των εξουσιών, ο έλεγχος των αποτελεσμάτων της διοίκησης, όλα αυτά θα ανοίξουν τον δρόμο για μια παραγωγική οικονομία και αποκατάσταση της εμπιστοσύνης, στοιχείο απαραίτητο για τον πολίτη, τον επενδυτή, τους διεθνείς εταίρους. Το κύρος της χώρας θα ανεβαίνει, αφού θα αποδειχθεί ότι εμπεδώσαμε τα μαθήματα της κρίσης και θέτουμε τα θεμέλια για ένα μέλλον ασφάλειας, παραγωγής και ενισχυμένης δημοκρατίας.
Ενα είναι βέβαιο: όταν δεν λαμβάνονται πρωτοβουλίες, τότε κυριαρχεί η απογοήτευση, η απραξία και η δημαγωγία κάθε μορφής. Ο τόπος γνώρισε αρκετές απογοητεύσεις και τραγωδίες, ήρθε η ώρα μιας θετικής, δημιουργικής πρωτοβουλίας. Η Ελλάδα την έχει απολύτως ανάγκη, η Ευρώπη την περιμένει, περιμένει την αλλαγή του νοήματος της πολιτικής από την κοιτίδα της.
Οι πολίτες ζητούν ελπίδα κι όσοι έχουν την ευθύνη διαχείρισης των κοινών οφείλουν να ανταποκριθούν στα αιτήματα της κοινωνίας. Το μέλλον προετοιμάζεται με κόπο, σύνεση και γενναιότητα. Με υπερβάσεις κι όχι με προσκόλληση σε κεκτημένα, που συνήθως λειτουργούν σε βάρος του κοινού συμφέροντος. Η απάντηση στην σκληρή κι ατέρμονα κρίση που ζούμε είναι η χάραξη μιας νέας πορείας με απαρχή την θέσπιση ενός νέου σύγχρονου δημοκρατικού Πολιτεύματος, που θα εμπεριέχει και θα εκλύει μια νέα κοινωνική βούληση δημιουργικότητας, αποτελεσματικότητας και βιώσιμης ευημερίας.
Υπάρχουν ήδη πολλές προτάσεις σχετικά με την αναθεώρηση του Συντάγματος. Αξίζει όμως να συζητηθεί και η πρόταση αλλαγής του σημερινού Πολιτεύματος, αφού τέτοιες ιστορικές ευκαιρίες δεν παρουσιάζονται συχνά. Η εκ των προτέρων απόρριψη της πρότασης, με όποιο επιχείρημα ή πρόσχημα, δεν αρμόζει σε εποχές έντασης και γενικής κρίσης. Και στη σημερινή εποχή βιώνουμε μια γενικευμένη κρίση, δεν είναι μόνο οικονομικό ή δημοσιοοικονομικό το πρόβλημα. Οι συμπεριφορές μας, το δημογραφικό, η ουσιαστική διοικητική αποκέντρωση είναι εξίσου σημαντικά θέματα όπως το φορολογικό, οι επενδύσεις, οι διεθνείς σχέσεις.
Σε ένα βιβλίο μου, με ευχαριστίες προς τον δραστήριο ισπανό φιλέλληνα καθηγητή Αριστείδη Μιγκέθ, (βλ. «Σ'ευχαριστούμε Αριστείδη», Μεταμεσονύκτιες εκδόσεις) κατέληγα με τα ελπιδοφόρα λόγια του Γιώργου Σεφέρη: Όλα μπορούν λοιπόν να είναι διαφορετικά, αρκεί να το θέλουμε, αρκεί να επιμείνουμε. Μέχρι το τελικό αποτέλεσμα. Οι Έλληνες μπορούμε, το έχουμε αποδείξει πολλές φορές, η Ελλάδα δεν είναι ούτε έρημη, ούτε άμοιρη χώρα. Πίστη, ελπίδα, σχέδιο κι εργασία χρειάζονται και το παρόν και το μέλλον.
*Δημοσιεύτηκε στην huffingtonpost.gr στις 4/9/2018.
Αλλαγές και στην Ιστορία καθώς και στη Γλώσσα και Λογοτεχνία προγραμματίζει ο υπουργός Παιδείας Κώστας Γαβρόγλου από το 2019, ύστερα από την εισαγωγή νέων προγραμμάτων σπουδών για τα Θρησκευτικά κατά την τριετία διακυβέρνησης των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. «Ο στόχος μας είναι να αποκτούν οι μαθητές συνείδηση της ιστορικότητας, να καταλαβαίνουν πώς ένα συμβάν "μετατρέπεται" σε ιστορικό γεγονός», λέει ο κ. Γαβρόγλου στη συνέντευξή του στην «Καθημερινή».
Οι αλλαγές αυτές σε συνδυασμό με το νέο σχέδιο για το λύκειο και το σύστημα εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση εάν ολοκληρωθούν παρά τις αντιδράσεις –ήδη είναι οξύτατες για την πρόβλεψη να καταργηθούν τα Λατινικά και να αντικατασταθούν από την Κοινωνιολογία– θα αποτελέσουν σαφή ιδεολογικοπολιτική παρέμβαση στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Μάλιστα, ο κ. Γαβρόγλου εμφανίζεται με επιθετικό λόγο υπέρ των αλλαγών που προωθεί. «Χύνουν κροκοδείλια δάκρυα όσοι αντιδρούν σήμερα για τα Λατινικά. Πότε υπέβαλαν προτάσεις για το μάθημα;» σχολιάζει. Παράλληλα, απαντά με ειρωνικό τόνο στην κριτική που του γίνεται ότι προτείνει το μόνο μάθημα γενικής παιδείας στη «νέα» Γ΄ Λυκείου να είναι τα Θρησκευτικά και όχι π.χ. η Ιστορία.
Ο υπουργός Παιδείας δηλώνει ότι μετά μία χρονική περίοδο διαβούλευσης, το σχέδιο για τη Γ΄ Λυκείου και το εξεταστικό σύστημα θα οδεύσει προς τη Βουλή περί τα τέλη του έτους. Εκεί θα κριθούν πολλά. Ο προκάτοχος του κ. Γαβρόγλου, Νίκος Φίλης, είχε αναφέρει στη Βουλή ότι δεν μπορεί να ψηφιστεί ένα νέο εξεταστικό σύστημα χωρίς τη συναίνεση των δύο μεγαλύτερων κομμάτων...
Γιατί επιλέγετε να καταργήσετε τα Λατινικά και να τα αντικαταστήσετε με την Κοινωνιολογία, με το επιχείρημα ότι το μάθημα παπαγαλίζεται από τους μαθητές, αντί να βελτιώσετε τη διδασκαλία του;
Έχετε κάποια εμπειρία για το πώς διδάσκεται το μάθημα; Έχετε εμπειρία για το ότι το μόνο που κάνουν τα παιδιά είναι να παπαγαλίζουν ώστε να πάρουν τον υψηλότερο βαθμό στις εξετάσεις; Θα μπορούσαν βέβαια να διορθωθούν αυτά, αλλά το μάθημα αυτό δεν χρειάζεται για πάρα πολλά γνωστικά πεδία. Από την άλλη μεριά υπάρχει μία έκρηξη νέων ιδεών και προσεγγίσεων στην Κοινωνιολογία που «μιλάει» πολύ περισσότερο στα νέα παιδιά.
Ως προς τις αντιδράσεις υπέρ των Λατινικών, όλοι όσοι αντιδρούν, πότε υπέβαλαν προτάσεις για τη βελτίωση του μαθήματος; Χύνουν κροκοδείλια δάκρυα τώρα.
Επίσης, τα γνωστικά πεδία δεν έχουν ιδεολογικό πρόσημο, όπως υπαινίσσεται ο αντιπρόεδρος της Ν.Δ. Άδωνις Γεωργιάδης. Να θυμίσω ότι οι ναζί υποστήριζαν τέτοιες απόψεις. Έτσι, απαγόρευσαν τη διδασκαλία της θεωρίας της σχετικότητας του Αϊνστάιν, διότι θεωρήθηκε ότι είναι εβραϊκή και όχι αρειανή θεωρία. Μήπως ο κ. Γεωργιάδης ξεθάβει τέτοιες θεωρίες; Δηλαδή η Κοινωνιολογία είναι αριστερή, τα Θρησκευτικά κεντρώα και τα Λατινικά δεξιά;
Η ομάδα των ιστορικών, πανεπιστημιακών και εκπαιδευτικών σε σχολεία, που είχε συσταθεί, κατέθεσε πρόταση για αλλαγές στα προγράμματα σπουδών από το Δημοτικό έως και την Α΄ Λυκείου. Την κατέθεσε τον Ιούνιο του 2017 και έκτοτε έχουν περάσει 15 μήνες. Διαφωνείτε πολιτικά με την προώθησή τους;
Ακριβώς το αντίθετο, η ομάδα αυτή έχει κάνει εξαιρετική δουλειά γι' αυτό και έχω συνάντηση μαζί τους τις επόμενες ημέρες για να προετοιμασθεί η εισαγωγή των νέων μαθημάτων στα σχολεία.
Στη Β΄ και στη Γ΄ Λυκείου θα αλλάξει το μάθημα της Ιστορίας; Υπάρχει η πληροφορία ότι η ομάδα των ιστορικών αρνήθηκε να καταθέσει πρόταση, διότι η οδηγία που πήρε ήταν το μάθημα να μην αποτελεί απλή παράθεση γεγονότων, αλλά να οδηγεί στην κοινωνιολογική ερμηνεία τους. Δηλαδή, η Ιστορία να ενταχθεί σε ένα γενικότερο μάθημα με τα χαρακτηριστικά της εισαγωγής στις κοινωνικές επιστήμες.
Η οδηγία που πήρε ήταν όντως να μην είναι γεγονοτολογική ιστορία. Τα υπόλοιπα δεν ισχύουν, γιατί ο στόχος μας είναι να αποκτούν οι μαθητές συνείδηση της ιστορικότητας, να καταλαβαίνουν πώς ένα συμβάν «μετατρέπεται» σε ιστορικό γεγονός, τι σημαίνει ότι το μάθημα Ιστορία δεν είναι μία εγκυκλοπαίδεια, αλλά ένα μάθημα όπου συγκρούονται διαφορετικές ερμηνείες, όπου η ερμηνεία των πηγών δεν είναι μονοσήμαντη, και όπου η αντικειμενικότητα εξασφαλίζεται μέσα από τη σύνθεση τέτοιων διαφορετικοτήτων.
Θα υπάρξουν αλλαγές και στο μάθημα της Γλώσσας και Λογοτεχνίας;
Το μάθημα της Γ΄ Λυκείου που θα αρχίσει να διδάσκεται από του χρόνου στο πλαίσιο του νέου συστήματος, θα είναι ένα καινούργιο μάθημα και έχουν ολοκληρωθεί οι διαδικασίες από το ΙΕΠ.
Καθώς έχουν προωθηθεί τα νέα προγράμματα σπουδών των Θρησκευτικών, με τις αλλαγές σε Ιστορία και Γλώσσα επιχειρείτε μία παρέμβαση στα μαθήματα που έχουν άμεση συνάφεια με την ταυτότητα του Έλληνα;
Εγώ θα έλεγα ότι η ταυτότητα δεν εξαρτάται από τα μαθήματα! Και κυρίως δεν εξαρτάται από μαθήματα με ξεπερασμένο και παλιομοδίτικο περιεχόμενο. Ας μη φοβόμαστε τον εκσυγχρονισμό του περιεχομένου και των τρόπων διδασκαλίας των μαθημάτων.
Από πότε σκοπεύετε να εισαχθούν στο σχολείο αυτές οι αλλαγές;
Οι προετοιμασίες έχουν γίνει, και με κριτήριο την ωρίμανσή τους εκτιμώ ότι οι πρώτες αλλαγές θα εισαχθούν από τον Σεπτέμβριο του 2019.
Ονομάσατε το σχέδιο για τη δομή της Γ΄ Λυκείου και το νέο σύστημα εισαγωγής στα ΑΕΙ «Ριζοσπαστικές λύσεις, προσεκτικά βήματα». Είναι ριζοσπαστικό το μόνο μάθημα γενικής παιδείας που διατηρείται στη Γ΄ Λυκείου να είναι τα Θρησκευτικά, ενώ απουσιάζουν η Ιστορία, ο Ευρωπαϊκός Πολιτισμός, η Βιολογία;
Το μάθημα που εισάγεται είναι οι 6 ώρες Γλώσσα και Γραμματεία. Τα υπόλοιπα τα έχουν διδαχθεί στην Α΄ και στη Β΄ Λυκείου, όπου και ολοκληρώνεται ο κύκλος των εγκύκλιων σπουδών. Ως προς τα Θρησκευτικά, ο τρόπος που διατυπώνετε την ερώτησή σας είναι σαν να ασκείτε κριτική. Με εντυπωσιάζει πόσο προχωρημένη είναι η εφημερίδα σας!
Γιατί χρειάζεται ακόμη μία αλλαγή στο εξεταστικό, η τεσσαρακοστή κατά τη μεταπολίτευση;
Η αλλαγή είναι επιτακτική, όχι γιατί το λέω εγώ ή η κυβέρνηση, το λέει η συντριπτική πλειονότητα των πανεπιστημιακών, των εκπαιδευτικών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, αλλά και της κοινωνίας μας. Σήμερα, έχουμε το λύκειο με ακυρωμένη τη Γ΄ Τάξη. Είναι δυνατόν να ανεχθούμε ως κοινωνία τη συνέχεια αυτής της παθογένειας; Η Γ΄ Λυκείου είναι ένα θέατρο με μαθητές που δεν παρακολουθούν και καθηγητές που, παρά τις προσπάθειές τους, αδυνατούν να κάνουν μάθημα. Αν λέγαμε στα παιδιά να έλθουν στο σχολείο στον αγιασμό του Σεπτεμβρίου για να δηλώσουν παρουσία και μετά να επιστρέψουν στο τέλος της σχολικής χρονιάς, για τη συντριπτική πλειοψηφία δεν θα έκανε καμία διαφορά ως προς το επίπεδο γνώσεων που λαμβάνουν. Την ίδια στιγμή τα μαθήματα γενικής παιδείας έχουν απαξιωθεί και τα απαξίωσε ένα εντελώς στρεβλό σύστημα εισαγωγής στα ΑΕΙ. Οι γονείς ξοδεύουν περίπου 2,5 δισ. ευρώ σε φροντιστήρια και ιδιαίτερα για κάθε φουρνιά υποψηφίων. Για τον λόγο αυτό, ακολουθώντας και συστήματα άλλων χωρών, αποφασίζουμε οι εγκύκλιες σπουδές να ολοκληρώνονται στη Β΄ Λυκείου και η Γ΄ Λυκείου να γίνει προπαρασκευαστικό έτος για την εισαγωγή στα ΑΕΙ και να αναβαθμιστεί το κύρος του απολυτηρίου.
Ωστόσο, η πρότασή σας ακυρώνει μία ολόκληρη τάξη. Ο πρόεδρος της ΟΛΜΕ διαμαρτύρεται ότι έτσι δεν ενισχύεται ο παιδευτικός ρόλος του λυκείου, αλλά αντίθετα υποβαθμίζεται.
Ακυρώνει την ήδη ακυρωμένη τάξη; Σας εξηγώ, ο χαρακτήρας της Γ΄ Λυκείου πρέπει να είναι και θα είναι προπαρασκευαστικός. Αυτό σημαίνει πολύ λιγότερα μαθήματα, πολύ περισσότερες ώρες. Ας αφήσει τις γενικολογίες ο πρόεδρος της ΟΛΜΕ και ας τοποθετηθεί επί των συγκεκριμένων προτάσεων. Διαφωνεί η ΟΛΜΕ ότι τα μαθήματα θα είναι εξάωρα με πλούσιο βοηθητικό υλικό, οι καθηγητές θα έχουν μεγάλη άνεση στη διδασκαλία της ύλης και η ύλη δεν θα αυξηθεί αναλογικά;
Ένα από τα σημεία για το οποίο επικρίνεται η πρότασή σας είναι ότι καθώς θα μετράει η βαθμολογία του εκπαιδευτικού, θα ενισχυθεί η πίεση των γονιών προς τους καθηγητές για 20άρια αλλά και, ίσως, τα ιδιαίτερα μαθήματα.
Έχω απόλυτη εμπιστοσύνη στους εκπαιδευτικούς, όπως νομίζω ότι πρέπει να έχουμε όλοι μας. Θεωρώ επίσης δεδομένο ότι κάποιοι γονείς θα επιχειρήσουν να ασκήσουν πίεση προς τους καθηγητές. Πιστεύω ότι οι ίδιοι οι καθηγητές είναι σε θέση να διαχειριστούν μια τέτοια κατάσταση όπου εμφανιστεί. Αυτήν την κριτική άσκησε και ο πρόεδρος της ΟΛΜΕ. Είναι δυνατόν να είσαι επικεφαλής των καθηγητών μέσης εκπαίδευσης και να προσβάλλεις τα μέλη σου με αυτόν τον τρόπο, γιατί δεν έχει να πει τίποτα σοβαρό εναντίον των ρυθμίσεων;
Δεν υπάρχει κίνδυνος μήπως διαρρεύσουν τα προτεινόμενα θέματα; Γιατί δεν οργανώνετε τράπεζα θεμάτων;
Η πρότασή μας προβλέπει τα θέματα των ενδοσχολικών εξετάσεων να επιλέγονται με κλήρωση, από εκείνα τα οποία θα έχουν προηγουμένως προταθεί από ομάδα καθηγητών του μαθήματος σε επίπεδο δήμου ή νομού. Η βαθμολόγηση των γραπτών θα γίνεται από καθηγητή άλλου σχολείου με κόλλες όπου θα είναι κλειστά τα ονόματα. Έτσι θα προστατεύουμε το αδιάβλητο των εξετάσεων. Εάν υπάρχει άλλη πρόταση, είμαστε ανοιχτοί. Ως προς την τράπεζα θεμάτων, όσοι την είχαν προτείνει και την υλοποίησαν για να την εξευτελίσουν, ας μην την προβάλλουν τώρα ως λύση. Την ακύρωσαν στην πράξη, και τώρα χύνουν και αυτοί δάκρυα γιατί δεν την επαναφέρουμε.
Γιατί πρέπει να υπάρξει ελεύθερη πρόσβαση των αποφοίτων λυκείου στα ΑΕΙ; Μήπως εγκλωβιστήκατε στην προεκλογική δέσμευση του ΣΥΡΙΖΑ, η οποία επί της ουσίας είναι μη ρεαλιστική; Διότι πάντα ένα είδος εξετάσεων θα υπάρχει.
Εμείς είμαστε που έχουμε πει σε κάθε τόνο ότι οι εξετάσεις είναι οργανικό μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας, αλλά πρέπει να μην είναι «ο μπαμπούλας». Ιδανικά ο απόφοιτος λυκείου θα έπρεπε να εισάγεται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση με το απολυτήριο λυκείου όπως γίνεται και σε πολλές χώρες του εξωτερικού, μέσα από ένα μείγμα ενδοσχολικών και κεντρικά οργανωμένων εξετάσεων. Το ζητούμενο για εμάς είναι να προετοιμαστεί το σύστημα προοδευτικά για κάτι τέτοιο. Το πρώτο βήμα είναι να αποκτήσει κύρος το απολυτήριο. Κατ' αρχήν ο βαθμός του θα μετράει κατά 10% στην τελική βαθμολογία για την εισαγωγή στα ΑΕΙ. Το υπόλοιπο 90% θα είναι οι βαθμοί στις Πανελλαδικές Εξετάσεις. Σε δεύτερη φάση τα ποσοστά θα γίνουν 20%-80% και σταδιακά θα αυξάνεται η βαρύτητα του απολυτηρίου.
Οι εξετάσεις με βαθμολόγηση με κρυμμένα ονόματα και θέματα από ομάδες καθηγητών ενέχουν το ρίσκο να μην παίρνουν απολυτήριο χιλιάδες μαθητές. Το 1999, με τις Πανελλήνιες επί υπουργίας Γεράσιμου Αρσένη, το 30% των μαθητών έμεινε στην ίδια τάξη. Το 2014 με την τράπεζα θεμάτων επί Κωνσταντίνου Αρβανιτόπουλου το 33% των μαθητών έμεινε μετεξεταστέο στα Μαθηματικά. Μήπως εισάγετε εμμέσως τη βάση του 10;
Το αν θα πάρει κάποιος απολυτήριο ή όχι είναι μια καθαρά εκπαιδευτική διαδικασία με συγκεκριμένους κανόνες. Εμείς θέλουμε να ισχυροποιήσουμε το απολυτήριο και οι μαθητές θα πρέπει να προσπαθήσουν να το αποκτήσουν ώστε να έχουν ένα εφόδιο που θα έχει ένα εκπαιδευτικό και κοινωνικό κύρος. Και με αυτό θα μπορούν να έχουν τη δυνατότητα να φοιτήσουν σε πολλά τμήματα ελεύθερης πρόσβασης.
Με το νέο σύστημα, όσοι κάτοχοι απολυτηρίου επιθυμούν να μη δώσουν Πανελλαδικές Εξετάσεις για τμήματα υψηλής ζήτησης θα μπορούν να εισαχθούν σε λεγόμενα τμήματα χαμηλής ζήτησης, στα οποία οι αιτήσεις των υποψηφίων θα είναι λιγότερες από τις θέσεις. Έχετε υπολογίσει για πόσες συνολικά θέσεις μιλάμε;
Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα προϋποθέτει μαντικές ικανότητες τις οποίες νομίζω ότι κανένας δεν διαθέτει. Είναι δυνατόν να γνωρίζουμε τις προτιμήσεις των μαθητών; Θα κληθούν τον Ιούλιο του 2019 να δηλώσει ο καθένας δέκα τμήματα προτίμησης. Ποιος μπορεί να προβλέψει τις προτιμήσεις αυτές;
Πώς προχωρεί η προετοιμασία της νέας σχολικής χρονιάς;
Για πρώτη φορά έγινε τέτοιος μεγάλος αριθμός προσλήψεων, περίπου 20.000 αναπληρωτές τόσο νωρίς, και όλα τα βιβλία είναι ήδη στα σχολεία. Μόνον οι κακοπροαίρετοι αμφισβητούν ότι εδραιώνεται η κανονικότητα ως προς το άνοιγμα των σχολείων.
Οι διορισμοί στην εκπαίδευση
Το υπουργείο Παιδείας ανακοίνωσε ότι θα λυθεί η εκκρεμότητα που υπήρχε με τους εκπαιδευτικούς οι οποίοι περιμένουν εδώ και δέκα χρόνια διορισμό, καθώς κατάφεραν να περάσουν στον διαγωνισμό του ΑΣΕΠ του 2008. Συνολικά πρόκειται για περίπου 350 άτομα, δικαιωθέντες του διαγωνισμού του ΑΣΕΠ του 2008 και οι οποίοι θεμελιώνουν δικαίωμα διορισμού. Αφού εξετάστηκαν από τα συναρμόδια υπουργεία τα νομικά προβλήματα που είχαν ανακύψει, θα δρομολογηθούν οι διαδικασίες διορισμού τους.
Έχετε υποσχεθεί διορισμούς στην εκπαίδευση. Γνωρίζετε τον αριθμό τους, τον χρόνο και το σύστημα με το οποίο θα πραγματοποιηθούν;
Τον Οκτώβριο θα ανακοινώσουμε τον αριθμό των διορισμών σε πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση για μία τριετία, και οι πρώτοι διορισμοί θα γίνουν τον Σεπτέμβριο του 2019.
Με ποιο σύστημα θα πραγματοποιηθούν; Υπάρχουν χιλιάδες απόφοιτοι παιδαγωγικών και «καθηγητικών» σχολών, όπως ονομάζονται οι φιλολογίες, τα τμήματα φυσικής, μαθηματικών κ.λπ. που περιμένουν να οργανωθεί διαγωνισμός του ΑΣΕΠ για διορισμούς στα σχολεία.
Επεξεργαζόμαστε το νέο σύστημα το οποίο θα θέσουμε σε διαβούλευση, ωστόσο πρέπει να αναγνωρίσουμε τη σημαντική προσφορά των αναπληρωτών και να συνεκτιμηθεί με σοβαρό τρόπο η πολύχρονη προϋπηρεσία.
*Η συνέντευξη του Κώστα Γαβρόγλου στον Απόστολο Λακασά δημοσιεύτηκε στην "Καθημερινή" στις 10/9/2018.
Είδα πρόσφατα την ταινία «Ομίχλη τον Αύγουστο» (Nebel in August, του Kai Wessel, 2016). Πολύ δυνατή ταινία. Για το πρόγραμμα παιδικής ευθανασίας των ναζί. Βασισμένη σε ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα. Οι ναζί εξολόθρευαν παιδιά ασθενικά, ανάπηρα, τυφλά, κωφά, με επιληψία, αυτισμό, καθώς και παιδιά παραβατικά ή παιδιά πλανόδιων πληθυσμών (Γένις, Ρομά). Η υπόθεση εκτυλίσσεται σε ένα ίδρυμα όπου ο διευθυντής του, ένας γιατρός που θεωρούσε καθήκον του να «λυτρώνει» τα παιδιά από το σώμα τους και την κοινωνία από το βάρος της διατροφής τους, ανέπτυξε μια μέθοδο πώς να τα εξολοθρεύει ήσυχα, χωρίς δυνατότητα να αντιδράσουν. Τη διαφήμιζε μάλιστα ως την πλέον κατάλληλη για το πρόγραμμα ευγονικής.
Είδα την ταινία με δύο μικρά παιδάκια. Παρακολουθούσαν και τα δύο με ενδιαφέρον, αγωνία, σχεδόν ξαναμμένα. Δεν υπήρχε καλύτερη ευκαιρία και καλύτερος τρόπος για να τους εξηγήσεις τι είναι φασισμός. Χωρίς ακατάληπτη πολιτική ορολογία και μέσα στις γνωστικές τους δυνατότητες. Για να δείξεις επί της ουσίας πώς ο φασισμός ενσαρκώνει τη φιλοσοφία της εξόντωσης του αδύναμου, τη λογική του Καιάδα και πώς μεταμορφώνεται στην Ιστορία. Αν ήταν πιο μεγάλα, θα τους μιλούσα και για τον κοινωνικό δαρβινισμό, για τα πολλά πρόσωπά του.
Να λοιπόν ξανά το θέμα του κινηματογράφου στο σχολείο. Τα είχαμε πει και στον Διάλογο για την Παιδεία, είχαμε κάνει και ειδική επιτροπή που εισηγήθηκε προτάσεις. Δεν είναι δυνατόν στην εποχή της εικόνας να μη μιλάς με εικόνες. Δεν έχουν όλα τα παιδιά προδιάθεση να διαβάζουν βιβλία και να εκφράζονται με λέξεις. Κάντε προγράμματα με σειρές ταινιών, όπως έως τώρα με λογοτεχνικά έργα, και δοκιμάστε το πρόγραμμα στα πιο προβληματικά σχολεία, σε εκείνα που οι μαθητές δεν διαβάζουν και τα εγκαταλείπουν. Διαφοροποιήστε τα προγράμματα. Τίποτε.
Ας ξαναπιάσουμε όμως το νήμα του φιλμ. Σήμερα τα παιδιά με τις ειδικές ανάγκες δεν τα σκοτώνουμε. Τα εκπαιδεύουμε. Αλλά πού βρίσκεται η ειδική αγωγή στην Ελλάδα, που αφορά περίπου το 10% των παιδιών; Το Κέντρο Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής της ΓΣΕΕ, ο μοναδικός οργανισμός σοβαρών και τεκμηριωμένων ερευνών της εκπαίδευσης, παρουσίασε την έκθεση 2017-18 «Βασικά μεγέθη Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης: Διακρίσεις και Ανισότητες στην Εκπαίδευση και στην Εργασία» (διαθέσιμη και στο διαδίκτυο). Η έκπληξη που περιμένει τον αναγνώστη της έκθεσης είναι όχι ως προς τα υπαρκτά προβλήματα της ειδικής αγωγής.
Αλλά ότι τα προβλήματα της ειδικής αγωγής στην Ελλάδα είναι τα συνολικά προβλήματα της εκπαίδευσης. Και δεν υπάρχει άλλο πεδίο για να τα δεις με τον πλέον διαυγή τρόπο. Οχι μόνο ως προς τις ελλείψεις της ειδικής εκπαίδευσης, αλλά και ως προς τη συνολική φιλοσοφία του συστήματος της γενικής εκπαίδευσης. Γιατί η εκπαίδευση των παιδιών με τις ειδικές ανάγκες θέτει ερωτήματα πάνω σε όσα θεωρούμε αυτονόητα και δεν αναρωτιόμαστε γι' αυτά. Θέτει δηλαδή συνολικά ερωτήματα για την ευφυΐα, την έννοια της δεξιότητας, της κίνησης, της έκφρασης, της αντίληψης, ζητήματα που δεν τα βλέπουμε υιοθετώντας την οπτική των μέσων όρων ή της λεγόμενης «αριστείας». Γιατί από την ειδική αγωγή προέρχονται οι παιδαγωγικές καινοτομίες, οι οποίες απαντούν στις προκλήσεις που θέτει το σύγχρονο σχολείο.
Και τι ακριβώς μας λέει αυτή η έκθεση; Οτι έχουμε δημιουργήσει και απλώσει πάνω από την εκπαίδευση έναν μανδύα ομοιομορφίας (προγραμμάτων, εξετάσεων, διαδρομών), η οποία εν ονόματι της ισότητας καλύπτει ανόμοιους πληθυσμούς παιδιών με διαφορετικές ανάγκες. Αποτέλεσμα; Κάτω από την κάλυψή της οι ανισότητες να γίνονται πολύ μεγαλύτερες και αποθαρρυντικές για την εκπαιδευτική πορεία των παιδιών. Είναι σαν να διαθέτεις ένα μέγεθος παπούτσια για όλα ανεξαιρέτως τα παιδιά, εν ονόματι της ισότητας και της ομοιομορφίας. Θα καταλήξεις ότι κάποια παιδιά που μπορούν θα αγοράσουν τα δικά τους και μερικά που δεν μπορούν θα κυκλοφορούν ξυπόλυτα. Αυτό συμβαίνει με την ειδική αγωγή, αλλά αυτό συμβαίνει και με τη συνολική εκπαίδευση.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα; Το είδαμε πρόσφατα στις πανελλαδικές εξετάσεις. Στις εκπαιδευτικές διαδρομές τα 8 στα 10 παιδιά δεν μπαίνουν στις σχολές που θέλουν και η πλειονότητα των σχολών δεν παίρνει τα παιδιά που θέλει. Και γι' αυτά είχαμε μιλήσει στον Διάλογο. Η επαναλαμβανόμενη ένσταση γιατί να εισάγονται όσοι πήραν κάτω από τη βάση του 10, είναι ίδια με την απορία γιατί μερικά παιδιά να κυκλοφορούν ξυπόλυτα, ενώ υπάρχουν παπούτσια. Η πρόκληση επομένως για να αρχίσουμε να αναμορφώνουμε το σύστημα της εκπαίδευσης δεν είναι τι θα κάνουμε με τους «πρώτους», αλλά τι θα κάνουμε με τους «έσχατους».
Ο φοιτητής του 19 θα τα καταφέρει, δική μας έγνοια ο φοιτητής του 6. Τον περιμένει Καιάδας; Το προοδευτικό και ουσιαστικό σύγχρονο κριτήριο για τα εκπαιδευτικά συστήματα είναι αν μειώνουν στο εσωτερικό τους τις ανισότητες. Τους Φινλανδούς τούς θαυμάζουμε όχι γιατί έχουν τις καλύτερες επιδόσεις, αλλά γιατί έχουν τη μικρότερη ανισότητα.
*Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 3/9/2018.
Πολλά επετειακά φέτος: πενήντα χρόνια από την Ανοιξη της Πράγας, εκατό χρόνια από τη λήξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, διακόσια χρόνια από τη γέννηση του Μαρξ... Και ένα σημαντικό πρόσφατο. Δέκα χρόνια από την κατάρρευση της Lehman Brothers, της 4ης επενδυτικής τράπεζας των ΗΠΑ (πίσω από τις Goldman Sachs, Morgan Stanley και Merrill Lynch) που λειτουργούσε από το 1850 στη Wall Street.
Πιο συγκεκριμένα, σαν σήμερα, η φούσκα των ακινήτων έσκασε και επίσημα. Στις 7 Σεπτεμβρίου 2008 –και ενώ έσκαγαν μικρά κανόνια από το 2007- πανικόβλητο το ομοσπονδιακό κράτος ανέλαβε τον έλεγχο των δύο μεγαλύτερων τραπεζών στεγαστικής πίστης, Fannie Mae και Freddie Mac, που κατείχαν περίπου το 50% από τα 12 τρισ. δολάρια των στεγαστικών δανείων των ΗΠΑ. Τα δάνεια αυτά έμειναν γνωστά στη χρηματοπιστωτική αργκό ως «δάνεια NINJA»: οι περισσότεροι δανειολήπτες ήταν «χωρίς εισόδημα, χωρίς δουλειά και χωρίς περιουσιακά στοιχεία» (No Income, No Job, Νo Assets).
Η Lehman είχε υψηλή έκθεση σε τιτλοποιημένα δάνεια, με αποτέλεσμα, χωρίς ρευστότητα, να κηρύξει πτώχευση στις 15 Σεπτεμβρίου 2008. Ακολούθησε η Μαύρη Εβδομάδα, όπως ονομάστηκε στην πρόσφατη οικονομική ιστορία (15-22 Σεπτεμβρίου 2008), με τον υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ, Χένρι Πόλσον, να ανακοινώνει ένα μνημειώδες σχέδιο σωτηρίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ύψους 700 δισ. δολαρίων.
Με τη χρεοκοπία της Lehman επιβεβαιώθηκε ο κανόνας. Μια υφεσιακή αναταραχή ποτέ δεν μένει μόνο στην εστία της. Εξαπλώνεται παντού, ταχύτατα. Αλλωστε η Lehman δεν ήταν κάτι στενά αμερικανικό. Λειτουργούσε σε πάνω από 40 χώρες, με περίπου 7.000 ξεχωριστά εταιρικά σχήματα. Εκδηλώθηκε η σχεδόν πιστή επανάληψη της Μεγάλης Κρίσης του 1929-30.
Η μακρινή χρηματιστηριακή φούσκα της δεκαετίας του 1920 επανερχόταν ως φούσκα των ακινήτων το 2008. Εκ των υστέρων αναγνωρίστηκε το διατλαντικό της άπλωμα διότι, όπως αποδείχθηκε, οι μεγάλες ευρωπαϊκές τράπεζες (ιρλανδικές, αγγλικές, γερμανικές, γαλλικές κ.ά.) έπαιξαν ενεργό ρόλο στην ένταση της χρηματοπιστωτικής μόλυνσης: κερδοσκοπούσαν με τοξικά ομόλογα, χωρίς να ενδιαφέρονται για την έκβαση των επενδύσεών τους στην πραγματική οικονομία. Χωρίς επαρκείς κρατικές ρυθμίσεις επειδή αγόραζαν και τα δημόσια χρέη, λειτουργούσαν σαν πυραμίδες.
Η Ευρώπη του Βορρά ανακάλυψε στις τράπεζές της τα δημόσια χρέη του Νότου, όπως της Ελλάδας, της Πορτογαλίας κ.λπ. Αλλά και ένα νόμισμα χωρίς κράτος, το ευρώ, πιο εύθραυστο τελικά από όσο προβλεπόταν και λιγότερο «ουδέτερο»: η Γερμανία δανείζεται με σχεδόν μηδενικά επιτόκια, ενώ η Ελλάδα με 4,6%. Η Ε.Ε. ουδέποτε επινόησε ένα συνεκτικό μοντέλο για να βγει από την κρίση. Επινόησε «το υπόδειγμα του πειραματόζωου Ελλάδα».
Τι έγινε δέκα χρόνια μετά; Το χρέος αυξήθηκε. Από το 2007, ενώ το παγκόσμιο προϊόν αυξήθηκε από 58 τρισ. σε 80 τρισ. δολάρια ΗΠΑ (σε τρέχουσες τιμές) ή περίπου κατά 38%, το παγκόσμιο χρέος διογκώθηκε από 142 τρισ. σε σχεδόν 247 τρισ. δολάρια ΗΠΑ ή κατά 73%. Το ελληνικό χρέος αυξήθηκε από το 107% του ΑΕΠ στο περίπου 180% του ΑΕΠ.
Δέκα χρόνια μετά, οι τραπεζίτες αντεπιτίθενται. «Δεν προκαλέσαμε εμείς την κρίση. Κοιτάξτε τις κυβερνήσεις σας!». Το φτηνό χρήμα και η βουλιμία των κρατικών αρχών για φτηνά δάνεια -που θα μεταφράζονταν σε ψήφο στις εκλογές- δημιούργησαν τη φούσκα στις τιμές. Αλλά λένε τη μισή αλήθεια. Και οι δύο πλευρές –τραπεζίτες και κυβερνήσεις- ήταν άπληστες και απερίσκεπτες. Αλλά απερισκεψία και απληστία εξαπλώθηκαν και ευδοκίμησαν με πολιτικούς όρους. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και στις αρχές του 2000, οι κυβερνήσεις σε ΗΠΑ και Ευρώπη έκαναν μια σειρά από τέτοια θανατηφόρα λάθη.
Δέκα χρόνια μετά, κανείς δεν διδάχθηκε τίποτα. Τα ίδια λάθη συνεχίζονται. Οι ΗΠΑ, βέβαια, αντέδρασαν με έναν «lemon socialism» - έναν ψευδοσοσιαλισμό ιδιωτικοποίησης των κερδών για τους πλούσιους και κοινωνικοποίησης των ζημιών εις βάρος των πολλών. Οπως είχε πει ένας συνεργάτης του προέδρου Μπους (του νεότερου), «καπιταλισμός χωρίς χρεοκοπία είναι όπως ο χριστιανισμός χωρίς κόλαση».
Ομως, τι είχε συμβεί: «Αν δεν πληρώσεις τη δόση σου, χάνεις το σπίτι σου, αν φοροδιαφύγεις, πας φυλακή∙ αλλά αν οδηγήσεις μια τράπεζα σε χρεοκοπία, παίρνεις μπόνους». Απλώς, είχε επιβεβαιωθεί η περιβόητη ρήση του Μπ. Μπρεχτ: «Μεγαλύτερο αδίκημα και από αυτό της ληστείας μιας τράπεζας είναι η ίδρυσή της» - και η ανεξέλεγκτη λειτουργία της.
Η Ε.Ε. ακόμα δεν έχει κλείσει το θέμα της. Πολύ περισσότερο, η Ελλάδα. Υστερα από στερήσεις, αβεβαιότητες και εθνική ξεφτίλα, ολόκληρο το πολιτικό σύστημα προκαλεί σχεδόν τις αγορές να ξανακοσκινίσουν τα ταξίματα στη ΔΕΘ. Ανέχεται τους δανειστές και την Ε.Ε. να ξαναρχίσουν τους εκβιασμούς. Παρακινεί τον λαό να σέρνεται με μακεδονικές περικεφαλαίες, με κατάρες, με πανό και με σταυρούς στα χέρια. Αλήθεια, ποια σωτηρία να περιμένει κάποιος από τόσο χυδαίο πολωτικό κλίμα; Ποια σωτηρία με τα καπρίτσια της Ν.Δ. να κανιβαλίσει τον ασθενή που δημιούργησε; Ποια σωτηρία με παροχές; Αλλά είπαμε: Salus populi suprema lex!
*Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 7/9/2018.
Soren Brostrom, Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Υγειας της Δανίας, Hans Kluge, Διευθυντής συστημάτων υγείας της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ) και Ηλίας Μόσιαλος.
Οι αδυναμίες της ελληνικής δημόσιας διοίκησης είναι γνωστές, δεν χρειάζονται πρόσθετες επεξηγήσεις. Διαχρονικά το σύστημα διακυβέρνησης πάσχει, ο κομματισμός και η πελατοκρατεία κυριαρχούν, τα προγράμματα δεν τηρούνται, ο έλεγχος αποτελεσμάτων είναι ανύπαρκτος. Οι σχέσεις της κεντρικής κυβέρνησης με την Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι αντιφατικές και η έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους εκλεγμένους περιφερειάρχες οδήγησε στην δημιουργία παράλληλης αποκεντρωμένης (αυτο)διοίκησης. Οι αμέτρητοι οργανισμοί και οι δημόσιες υπηρεσίες λειτουργούν με εσωστρέφεια, δεν συνεργάζονται μεταξύ τους και το επίπεδο των παρεχομένων υπηρεσιών δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των πολιτών. Αποτέλεσμα: δίπλα σε κάθε επίσημη δραστηριότητα, υπάρχει και μια ανεπίσημη (υγεία, παιδεία, ασφάλεια, κοκ), το κόστος λειτουργίας του ελληνικού κράτους είναι αβάσταχτο και η κοινωνία παγιδευμένη.
Το πρωθυπουργικό σύστημα, έτσι όπως λειτούργησε μετά την Μεταπολίτευση, θα ήταν υποτίθεται η λύση για τα πολιτικά πράγματα της χώρας. Ο ισχυρός πρωθυπουργός θα συντόνιζε το κυβερνητικό έργο και τα πράγματα θα ήταν και θεσμικά ορθά και στην πράξη θα είχαμε ικανοποιητικά αποτελέσματα. Τελικά απεδείχθη ότι το πρωθυπουργικό σύστημα διασφαλίζει την κομματική παντοδυναμία και μέσω αυτής την πλειοψηφία στη Βουλή, αλλά κατοχυρώνει ουσιαστικά την αναρμοδιότητα του πρωθυπουργού να παρεμβαίνει στη διαμόρφωση της πολιτικής. Ο πρωθυπουργός της χώρας, με όλες σχεδόν τις κυβερνήσεις, έχει ένα τύποις μεν ισχυρό, στην ουσία δε απόμακρο ρόλο. Οι ειδικοί γνωρίζουν ότι δεν υπογράφει σχεδόν καμμία ουσιαστική πράξη... Όλα αφήνονται στους Υπουργούς, στους Οργανισμούς, με τα γνωστά αποτελέσματα, κι έτσι το μόνο όπλο είναι η επικοινωνιακή λειτουργία της κυβέρνησης.
Ο καθηγητής Π. Ιωακειμίδης μας θυμίζει με πρόσφατο άρθρο του στο ΒΗΜΑ (http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=1015793) . Γράφει σχετικά: "Από την πλευρά τους, οι καθηγητές K. Featherstone (LSE) και D. Papadimitriou (Manchester) σε μια εξαντλητική τους ανάλυση με τίτλο «Οι πρωθυπουργοί της Ελλάδας, το παράδοξο της εξουσίας» (Prime Ministers of Greece, the Paradox of Power, Oxford University Press), έχουν εντοπίσει με ενδελεχή εμπειρικό τρόπο τις παθογένειες, τις αδυναμίες και τα ελλείμματα του συστήματος διακυβέρνησης της χώρας. Πρόκειται, γράφουν, για ένα κατακερματισμένο σύστημα με κανένα τμήμα του ικανό να ασκήσει αποτελεσματικό έλεγχο και συντονισμό – ούτε ο Πρωθυπουργός, ούτε το Υπουργικό Συμβούλιο, κανένας. Τα κενά, οι αστάθειες και οι ακαμψίες υπονομεύουν την απόδοσή του. Πρόκειται για ένα σύστημα μοναδικό σε όλη την Ευρώπη".
Οι σύγχρονες νέες τεχνολογίες θα μπορούσαν να λύσουν πολλά από τα κενά της ελληνικής διακυβέρνησης. Κι όμως και εκεί δεν σημειώνεται πρόοδος. Με εξαίρεση τα απολύτως απαραίτητα, ως υποχρεώσεις απέναντι στην ΕΕ, οι περισσότεροι τομείς δεν προχωρούν σε αλλαγές. Ο Αν. καθηγητής του Παν/μίου του Αιγαίου Γιάννης Χαραλαμπίδης, σε συνέντευξή του στα ΝΕΑ (25-26 Αυγ. 2018) τονίζει μεταξύ άλλων: «...κάποια απολύτως απαραίτητα και σχετικά απλά μέτρα λαμβάνονται (εν. ΤΑΧΙS, ΓΕΜΗ, κλπ)...Αλλά εκτός του Υπ. Οικονομικών και ανάλογων Αρχών και κάποιων νησίδων στον υπόλοιπο κυβερνητικό ιστό, κανείς δεν ξέρει τι κάνει, πότε να το κάνει, πώς να συμβάλει, τι να μετρήσει, πώς να αλλάξει. Και φυσικά έτσι δεν μπορεί να λυθεί κανένα δύσκολο πρόβλημα με βέλτιστο τρόπο. Κάθε μέρα μένουμε όλο και πιο πίσω...»
Συνεπώς χωρίς ριζική αλλαγή του τρόπου λειτουργίας της πολιτικής και του κράτους δεν υπάρχει ελπίδα σωτηρίας. Τα προβλήματα της χώρας είναι πολύπλοκα, στην ουσία χρειαζόμαστε ένα νέο πολίτευμα, μια νέα αρχή που θα θέσει νέους στόχους και σύγχρονους όρους λειτουργίας της διοίκησης. Έτσι θα πείσει την κοινωνία και θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για μια νέα εθνική ανασυγκρότηση.
Είναι γνωστό ότι το πολίτευμα που μειώνει με δημοκρατικό τρόπο τον ρόλο των κομμάτων, αυξάνει τον ρόλο των πολιτών και βελτιώνει την θέση του κοινοβουλίου είναι αυτό της Προεδρικής Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας. Υπάρχουν πολλές παραλλαγές, αλλά για τα ελληνικά πολιτικά πράγματα και την ιστορική μας εμπειρία, το σύστημα της 5ης Γαλλικής Δημοκρατίας μπορεί να λειτουργήσει και εδώ αποτελεσματικά. Δυστυχώς η συζήτηση σχετικά με την εκάστοτε προτεινόμενη αναθεώρηση του Συντάγματος εξαντλείται συνήθως σε ανούσιες κομματικές αντιπαραθέσεις, αφού κανένα κόμμα δεν θέλει ουσιαστικές αλλαγές.
Κι όμως η Ελλάδα μέσα στην κρίση άλλαξε δραματικά, η Ευρώπη και ο κόσμος άλλαξαν. Η επόμενη μέρα προϋποθέτει πλήρη διάκριση των εξουσιών, νέα και αποτελεσματικά συστήματα διακυβέρνησης, υπευθυνότητα, λειτουργικό συντονισμό και έλεγχο αποτελεσμάτων όλων των βαθμίδων της διοίκησης. Το πρωθυπουργικό-κομματικό σύστημα απεδείχθη ανεπαρκές, δεν δίνει λύσεις, δεν διασφαλίζει ισονομία, δεν οργανώνει την διοίκηση ώστε να προκύψει ένα παραγωγικό μοντέλο για την χώρα. Συνεπώς πέρα από εκλογές και κομματικές συμμαχίες, πρέπει να συζητηθούν κι άλλα θέματα, και το πρώτο είναι η θεσμική αναδιοργάνωση της χώρας για τη νέα περίοδο.
Η 4η ελληνική δημοκρατία, με Προεδρικό σύστημα, με ευρωπαϊκές αρχές, με ικανή διοίκηση, με παραγωγικό πρότυπο και με κράτος δικαίου, είναι εφικτή, αν υπάρχει βεβαίως θέληση.
*Δημοσιεύτηκε στο metarithmisi.gr στις 29/8/2018.
Είναι προφανές ότι η τραγωδία στο Μάτι έχει αιτίες, οι οποίες ήδη διερευνώνται αλλά πάνω από όλα ευθύνες. Οι πλάτες και οι καρέκλες κάποιων καβαλάνε στην πλάτη τους ήδη τουλάχιστον 80 νεκρούς σε μια σπιθαμή γης.
Σε κάθε μεγάλη καταστροφή ανακαλύπτουμε την... «πυρίτιδα» και την επιβεβλημένη ανάγκη να δράσουμε για να μην μας ξαναβρεί το κακό. Την επομένη μέρα καταστρώνουμε σχέδια επί χάρτου που «καίγονται» εύκολα και ήσυχα στην λήθη, στο βόλεμα, στην ανικανότητα και στον ωχαδελφισμό μιας πολιτείας αδύναμης να επιβάλει κανόνες και να προστατεύσει ζωές, περιουσίες αλλά και το περιβάλλον. Σχέδια, συστήματα και υπηρεσίες που δεν λειτουργούν και που σαπίζουν ανενεργές σε υπόγεια ή σε ανάγεια εγκεφάλων αρμοδίων και ανεύθυνο - υπεύθυνων.
Έχουμε και λέμε:
1) Λειτουργεί και αν όχι γιατί το σύστημα «Engage»;
Για την ηλεκτρονική απεικόνιση των πυροσβεστικών δυνάμεων σε όλη τη χώρα και των διαθέσιμων ποσοτήτων υγρού κατάσβεσης και ύδατος σε πραγματικό χρόνο. (Είχε δρομολογηθεί την περίοδο 2013 - 2014 επί υπουργίας Δένδια.)
2) Το σύστημα «Evita» υπάρχει;
Η εγκατάσταση του Συστήματος Δημιουργίας Σχεδίου Εκκένωσης με τη χρήση γεωγραφικών και μετεωρολογικών παραμέτρων, της διάταξης των μετώπων της πυρκαγιάς, των διαθέσιμων οδικών προσβάσεων και άλλων παραμέτρων, το οποίο έχει τη δυνατότητα υπόδειξης δρομολογίων εκκένωσης, αλλά και υπόδειξης ασφαλών περιοχών.
3) Έχει προβλεφθεί ή είναι σε λειτουργία η δυνατότητα αποστολής SMS στους πολίτες οι οποίοι βρίσκονται στις υπό εκκένωση περιοχές; (Με εντοπισμό τους μέσω των κεραιών της κινητής τηλεφωνίας.)
4) Είναι σε χρήση το συστήματος AVL του Κέντρου Επιχειρήσεων του Πυροσβεστικού Σώματος; Με τη μετάδοση εικόνας από το σημείο της πυρκαγιάς σε πραγματικό χρόνο μέσω καμερών σε πυροσβεστικά οχήματα κλπ. έτσι ώστε να υπάρχει εκτίμηση σε πραγματικό χρόνο όλων των παραμέτρων.
5) Ενοποιήθηκαν τα επιχειρησιακά κέντρα; Λειτουργεί το 112 και ως αριθμός για αντίστοιχες έκτακτες καταστάσεις αλλά και ως επιχειρησιακό κέντρο;
6) Η ομάδα «ΗΦΑΙΣΤΟΣ» και οι 50 μοτοσικλέτες του Πυροσβεστικού Σώματος, για τον εντοπισμό των βέλτιστων διόδων στην πρόσβαση των πυροσβεστικών οχημάτων, αλλά και για τη βοήθεια προς τους πολίτες σε περίπτωση εκκένωσης είναι ενεργή και στελεχωμένη; (Είχε δημιουργηθεί επί υπουργίας Δένδια.)
7) Είναι αλήθεια ότι ο Αρχηγός αλλά και ο επιχειρησιακός Αρχηγός του Πυροσβεστικού σώματος είναι από τη Βόρεια Ελλάδα χωρίς καμία εμπειρία, γνώση ή επιχειρησιακή τριβή με τον Νομό Αττικής; Και αν είναι έτσι, παίζει κάποιο ρόλο;
Εν αναμονή απαντήσεων...
*Δημοσιεύτηκε στην "Καθημερινή" στις 25/7/2018.
Θα ήθελα να ξεκινήσω με κάτι προσωπικό, την ώρα που ο πόνος επιμερίζεται και ακινητοποιεί ολόκληρη την κοινωνία σαν να την καρφώνει στον τοίχο, απέναντι στην σκληρή εικόνα ενός καθρέφτη.
Εδώ και πολλά χρόνια, λόγω επαγγελματικών βιωμάτων, έχω κάνει μια συμφωνία με τον εαυτό μου. Αν ποτέ βρεθώ σε κίνδυνο σε φωτιά, θάλασσα, καταστροφή, θα λειτουργήσω σα να μην υπάρχει πιθανότητα να επιχειρήσει κάποιος οργανωμένα να με σώσει. Ξέρω πως εκεί έξω υπάρχουν σπουδαίοι άνθρωποι σαν αυτούς που ανέδειξε και αυτή η συμφορά, πυροσβέστες με αυταπάρνηση, εθελοντές με ανυστερόβουλη αγάπη, ήρωες πνιγμένοι από το βάρος της άθλιας γραφειοκρατίας, χέρια και καρδιές που είναι ικανά να τα βάλουν με την καταστροφή, αλλά γνωρίζω ακόμη, πως αυτό που ονομάζουμε κράτος και περιμένουμε την ευθύνη του, είναι ναρκοθετημένο δεκαετίες ολόκληρες από το κακό που έγινε δομικό του στοιχείο.
Υπάρχουν δύο ειδών αδυναμίες του κράτους. Η πρώτη είναι συνδεδεμένη με τη διαφθορά και τη γραφειοκρατία. Τα άχρηστα μέσα που προμηθευτήκαμε για να πάρουν κάποιοι μίζα, ο ανίκανος κρατικός υπάλληλος που έγινε επικεφαλής λόγω πολιτικής ένταξης, το λαμόγιο που πάνω στην ανάγκη του άλλου στήνει μπίζνες (κάτι σαν τη δράση της Novartis και του ΚΕΕΛΠΝΟ) αυτός που χρησιμοποίησε το κρατικό χρήμα σαν ιδιοκτησία του. Αυτή η πλευρά του κράτους έχει συνέχεια και διάρκεια μισού αιώνα. Να σας δώσω ένα παράδειγμα. Το 1991 ως νεαρός δημοσιογράφος, έζησα την καταστροφή πευκοδάσους της Λέσβου επειδή τα πυροσβεστικά αεροσκάφη είχαν πάρει εντολή κατάσβεσης στην Ηλεία, όπου η φωτιά ήταν λιγότερο επικίνδυνη, αλλά ετύγχανε πατρίδα του τότε Αντιπροέδρου της Κυβέρνησης Θανάση Κανελλόπουλου. Το 2012 αποκαλύψαμε στο HOT DOC πως τα πυροσβεστικά ελικόπτερα τα οποία είχαν νοικιαστεί από Υπουργούς παρανόμως, έριχναν το 2007 στη μεγάλη φωτιά της Ηλείας, νερό στα βράχια για να γράφουν ώρες κατάσβεσης και να πληρώνεται η εταιρεία. Φυσικά τα αδικήματα των Υπουργών παραγράφηκαν. Αυτή λοιπόν η συνεχής αδυναμία του κράτους συνδέεται με τη διαφθορά και τους ανθρώπους της εξουσίας η οποίοι ακόμη και αν βγαίνουν ως λευκές περιστερές στα κανάλια, κυβέρνησαν και θέλουν να ξανακυβερνήσουν τη χώρα.
Υπάρχει όμως και μια δεύτερη αδυναμία που αφορά το κράτος. Είναι η τραγική κατάσταση που συνθέτουν η διοίκηση και οι έχοντες την πολιτική ευθύνη από τη μία και οι πολίτες από την άλλη, με κύρια ευθύνη όμως αυτή του κράτους. Αν δεν καταλαβαίνετε τι εννοώ, μιλώ για παράδειγμα για τον οδηγό ο οποίος την ώρα της φωτιάς στην Κινέττα, είχε καταλάβει τη Λωρίδα Εκτάκτου Ανάγκης (ΛΕΑ) στην Εθνική, εμποδίζοντας το πυροσβεστικό όχημα να κινηθεί και άκουγε ΣΚΑΙ ο οποίος τα έβαζε με τον κρατικό μηχανισμό που δεν φτάνει έγκαιρα. Παράνοια. Ο ίδιος οδηγός θα ξανακάνει το ίδιο πράγμα και αύριο αφού δεν πήγε φυλακή όπως θα έπρεπε. Γιατί η αστυνομία θα συνεχίσει να γράφει παπάκια στο δρόμο, αλλά δεν θα γράψει αυτόν που θα συνεχίσει να κινείται στη ΛΕΑ.
Αν δούμε κατάματα αυτό που συνέβη στο Μάτι, αν σκουπίσουμε για λίγο τα δάκρυα για να δούμε καθαρά, θα διακρίνουμε ίσως και τις αιτίες. Γι αυτή την καταστροφή δεν έφταιξε ούτε η μη έγκαιρη επέμβαση, ούτε οι πυροσβέστες, ούτε τα μέσα. Δεν έφταιξε ούτε ο στρατηγός άνεμος, ούτε λοχίες των αποφάσεων. Αυτή η χώρα, ακολουθώντας τα βίτσια του καθενός και κάνοντας πολιτικές αποφάσεις τα συμφέροντα, δομήθηκε άναρχα χωρίς κανόνες και λογικές που να παραπέμπουν στο μέλλον. Το Μάτι δημιουργήθηκε την εποχή των αυθαιρέτων και της αντιπαροχής, εκεί που ο καθένας έριχνε τσιμέντο και άπλωνε τούβλα για να χτίσει ένα σπίτι. Χωρίς κανόνες και προοπτική. Φυσικά χωρίς ασφάλεια, η οποία θεωρείται λεπτομέρεια στους μεγάλους σχεδιασμούς του νεοέλληνα. Είναι ίσως από τις λίγες παραθαλάσσιες περιοχές που οι δρόμοι δεν οδηγούν όλοι στη θάλασσα. Μάντρες κόβουν τους δρόμους, αυθαίρετες κατασκευές στέκουν με μεγαλοπρέπεια νεοαθηναϊκού ρυθμού εκεί που έπρεπε να υπάρχουν ελεύθεροι χώροι. Για να ξανακαταφύγω στην προσωπική εμπειρία, στη συγκεκριμένη περιοχή έχω καλύψει δημοσιογραφικά πάνω από 20 φωτιές. Οι δύο θυμάμαι ήταν αποτέλεσμα της προσπάθειας κάποιων να κόψουν μέταλλο μέσα στο κατακαλόκαιρο με ένα σιδεροτροχό, μερικές ήταν το γνωστό τσιγάρο του θεριακλή και οι περισσότερες εκδήλως η προσπάθεια των οικοπεδοφάγων. Ανεξάρτητα από την αιτία το δεδομένο ήταν πως μια περιοχή όπου τα σπίτια είναι μέσα στο δάσος, το λάθος ή η σκοπιμότητα θα έφερναν την καταστροφή. Θα μπορούσε να γίνει αυτό που έγινε αυτή τη φορά. Ισχυροί άνεμοι θα έσερναν τη φωτιά μέσα στον οικισμό, και οι άνθρωποι ανήμποροι θα έπεφταν στο έλεός της. Όχι στο Μάτι δεν έλειψαν τα μέσα ούτε η αυτοθυσία όσων πήγαν να βοηθήσουν. Αποκαλύφθηκε πως η χώρα απολογείται σε λάθος μέτρα ακολουθώντας μια παράλογη λογική που συνδέει τις φωτιές με το έμψυχο υλικό και τους προϋπολογισμούς. Στη χώρα της αυθαίρετης δόμησης και των αυθαίρετων απόψεων δεν υπάρχουν κανόνες και πρωτόκολλα. Το θέμα δεν είναι πόσα λεφτά δίνουμε για την πυρόσβεση μόνο, αλλά πώς σώζουμε. Υπάρχουν εκατοντάδες αυθαίρετοι οικισμοί μέσα σε δάση. Σε αυτούς τους οικισμούς, με ευθύνη της τοπικής αυτοδιοίκησης δεν υπάρχουν ούτε αντιπυρικές ζώνες, ούτε ελεύθερες περιοχές χωρίς δέντρα όπου μπορεί να καταφύγει κάποιος σε περίπτωση φωτιάς, ούτε κανόνες εκκένωσης. Όλα είναι χύμα στο κύμα, όπως ακριβώς τα αυθαίρετα. Όσα χρήματα και αν δοθούν για πυρόσβεση, όσοι πυροσβέστες και αεροσκάφη και αν ενεργήσουν, μια μικρή εστία μπορεί να κάψει ανθρώπους που εγκλωβίζονται όπως ακριβώς στο Μάτι, μέσα στα έργα της αυθαιρεσίας και του πανικού.
Το πράγμα έχει γίνει ένα μπλεγμένο κουβάρι. Το κράτος κάνει τα στραβά μάτια, ο πολεοδόμος και ο μηχανικός το ίδιο, ο πολιτικός δεν θέλει να πάρει το πολιτικό κόστος και η πυροπροστασία γίνεται μια πολιτική κοκορομαχία για τα κονδύλια και την «άμεση επέμβαση». Φυσικά και πολλά πράγματα στη χώρα είναι θέμα κονδυλίων, αλλά δεν είναι γραμμικό αποτέλεσμα των κονδυλίων.
Η χώρα ζει τις αντιφάσεις και τους κινδύνους που δημιουργεί η παθογένεια και οι οποίες αναπαράγουν τις επικινδυνότητες του μέλλοντος. Κάπου πρέπει να υπάρξει ένα κόψιμο του γόρδιου δεσμού. Προσέξτε τι θα συμβεί το επόμενο διάστημα: η κυβέρνηση θα χρηματοδοτήσει την ανοικοδόμηση των καμένων σπιτιών, πολλά από τα οποία είναι αυθαίρετα και ενδεχομένως και ένας από τους παράγοντες που συνέβαλαν στην καταστροφή. Το σπίτι δηλαδή που με την αυθαίρετη μάντρα του έκλεινε το δρόμο προς τη σωτηρία. Πού τελειώνει αυτή η ιστορία που αναπαράγεται συνεχώς με εργαλείο το συναισθηματισμό και το πολιτικό κόστος;
Το εθνικό πένθος και η οδύνη δεν πρέπει να οδηγήσουν μόνο σε μέτρα ανακούφισης. Πρέπει να υπάρξει σχεδιασμός. Όπως ακριβώς σε ένα καράβι όταν πάρει φωτιά ο κόσμος συγκεντρώνεται ακολουθώντας τις οδηγίες του πληρώματος, η χώρα πρέπει να θεσπίσει κανόνες και πρωτόκολλα που θα οδηγούν στη διάσωση. Πρέπει να ξαναδεί τη σύσταση και το μέγεθος των δασών της και ενδεχομένως να πρέπει να δημιουργήσει σταδιακά μικτά δάση μειώνοντας την εύφλεκτη πεύκη. Να επιλέξει εκτός από συστήματα πυρόσβεσης και συστήματα έγκαιρου εντοπισμού φωτιάς από δορυφόρους. Τα δάση θέλουν φροντίδα, περιφρούρηση και έξοδα γι αυτό που μας επιστρέφουν.
Στο κράτος πέφτει και η ευθύνη εκπαίδευσης και συνειδητοποίησης του κόσμου. Δεν μπορεί η χώρα να έχει τη συμπεριφορά του κακομαθημένου Ελληναρά που κυκλοφορεί στη ΛΕΑ και ζητά και τα ρέστα ούτε και να απολογείται σε αυτόν. Πρέπει να έχει σχέδιο και στρατηγική. Κυρίως για το πώς θα δημιουργήσει Έλληνες με άλλη συμπεριφορά σε ένα κράτος με σαφείς κανόνες. Και ατύχημα θα υπάρξει και εμπρησμός και άνεμοι 10 μποφόρ ξανά. Θα συμβεί αναπόφευκτα. Το κράτος δεν είναι οι «επιτόπου» που καταφθάνουν και οι μεμψίμοιροι που γκρινιάζουν ή επιθυμούν πολιτικό κόστος σκυλεύοντας νεκρούς. Το κράτος πρέπει να είναι η εμπιστοσύνη που αποπνέει και πολλές φορές η ανυποχώρητη στάση του σε θέματα που πρέπει να λυθούν. Εκεί θα κριθεί η κυβέρνηση πέρα από τα μέτρα ανακούφισης των πληγέντων. Το Υπουργείο Γεωργίας δεν μπορεί να είναι το υπουργείο των γεωπόνων γραφείου και των επιδοτήσεων ή των στατιστικών παραγωγής.
Προσπαθώ αυτή την ώρα να παραθέσω πράγματα που περνάνε από τη σκέψη μου ξέροντας πως οι στιγμές και η φόρτιση δεν δίνουν το καλύτερο αποτέλεσμα. Βαρέθηκα όμως τόσα χρόνια να καταγράφω καταστροφές και νεκρούς. Κουράστηκα και από τις εύκολες καταγραφές (πολλές φορές μπορεί να υπήρξα και εγώ φορέας τους) που μετράνε πόσα πυροσβεστικά πήγαν και πού. Όπως και σε πολλά άλλα πράγματα πρέπει να κοπούν οι δεσμοί με το παρελθόν που δημιουργεί ομηρίες. Η κυβέρνηση πρέπει να σχεδιάσει ξανά σα να σχεδίαζε μια νέα χώρα από την αρχή. Να δει το νομικό πλαίσιο, να το απλοποιήσει και κυρίως να εκπαιδεύσει. Να χτυπήσει τη γραφειοκρατία που είναι εργαλείο της διαφθοράς και να στηριχτεί στην εκπαίδευση με την προσδοκία που έχει ένας γονιός που μόλις στέλνει το παιδί του στο σχολείο.
Δεν πρέπει μόνο να αλλάζουν οι υπουργοί, πρέπει να αλλάξουν οι προτεραιότητες και η σκέψη. Αυτή η κυβέρνηση δεν έχει τις δεσμεύσεις και τις στερεοτυπίες όσων πέρασαν καταστροφικά σαν τις φωτιές πάνω από τη χώρα. Ας ξεκινήσει λοιπόν με λευκό χαρτί και μολύβι ζητώντας ευρεία συναίνεση για όσα αποφασίσει. Δεν είναι όλοι οι Έλληνες παράλογοι ούτε κανίβαλοι. Όταν καθιερώθηκαν τα capital controls όλοι διέκριναν μια καταστροφή για τη χώρα. Σήμερα όλοι συμφωνούν πως κατέληξε μια φυσική λειτουργία που χτυπά τη διακίνηση μαύρου χρήματος. Η πολιτική δεν μπορεί να χαράσσεται με βάση τις κρωγμές του ΣΚΑΙ ή το πολιτικό IQ του Άδωνη. Χαράσσεται από την κυβέρνηση με βάση τις ανάγκες. Και αυτή τη στιγμή η λέξη «ανάγκη» είναι γραμμένη πάνω σε φέρετρα.
*Δημοσιεύτηκε στο "Κουτί της Πανδώρας" στις 25/7/2018.
