Πέμπτη, 25 Απρίλιος 2024
Λίγες μέρες μετά την υπογραφή της συμφωνίας της 13ης Ιουλίου για την Ελλάδα, δόθηκε στη δημοσιότητα το κείμενο της επιτροπής «των πέντε σοφών» όπως καθιερώθηκε να λέγεται, της γερμανικής οικονομίας με τίτλο «Συνέπειες της ελληνικής κρίσης - Υπέρ μιας σταθερής Ευρωζώνης», οι θέσεις του οποίου απηχούν την κυρίαρχη πολιτική της Γερμανίας και υποστηρίζονται από τους τέσσερις καθηγητές, Λαρς Φελντ, Κρίστοφ Σπιρ, Ιζαμπελ Κνάμπελ και Φόλκερ Βίλαντ, ενώ ο πέμπτος, που είναι και το αρχαιότερο μέλος της επιτροπής, ο Πέτερ Μπόφινγκερ, διατυπώνει στο τέλος του κειμένου τη δική του μειοψηφούσα άποψη, έντονα κριτική απέναντι στην πλειοψηφία.
Μεταφέρουμε παρακάτω δύο βασικά σημεία της τοποθέτησής του. 1) Τη διαφωνία του με τη νέα πρόταση για την εισαγωγή μηχανισμού χρεοκοπίας κρατών - μελών της Eυρωζώνης, που θα ωθούνται στην έξοδο υπό την επιτήρηση των δυνάμεων της αγοράς. Επισημαίνουμε ότι οι επιδιώξεις του Σόιμπλε για το Grexit εντάσσονται σε τέτοιες λογικές και μηχανισμούς. 2) Τη διαφωνία του με τις πολιτικές της λιτότητας, για τις οποίες αναφέρει ως χαρακτηριστικό το παράδειγμα της Ελλάδας.
Το κείμενο του Μπόφινγκερ έχει ενδιαφέρον και ως προς τις λύσεις που προτείνει για την Ευρωζώνη, προβάλλοντας σήμερα την ανάγκη μεγαλύτερης πολιτικής ενοποίησης και μεταφοράς εξουσιών στις Βρυξέλλες. Σε κάπως ανάλογη προοπτική κινείται η τελευταία πρόταση Ολάντ, αλλά προωθεί τη λογική της Ευρωζώνης των δύο ταχυτήτων, προσπαθώντας να συναντηθεί και με τις θέσεις Σόιμπλε. Αντίθετα, η πρόταση Πρόντι ("Αυγή", 25/7) κινείται πιο κοντά στη λογική του Μπόφινγκερ. Τέλος, ο Μπόφινγκερ δηλώνει τη συμφωνία του με τις απόψεις του Φουκώ ενάντια στην κυριαρχία των αγορών επί των κρατών, τασσόμενος υπέρ της εποπτείας του κράτους στις αγορές.
Άννα Φιλίνη
"Η κρίση στην Ελλάδα θέτει το ερώτημα της εκ βάθρων μεταρρύθμισης της θεσμικής υπόστασης της νομισματικής ένωσης. Το κεντρικό ζήτημα είναι κατά πόσο μια νομισματική ένωση διαρκείας μπορεί να επιβιώσει δίχως πολιτική ενοποίηση. Σε αντίθεση με πολλούς οικονομολόγους (Ιζινγκ, το 2004), η Πλειοψηφία καταλήγει στο συμπέρασμα ότι, και χωρίς να υπάρξει πραγματική μεταφορά κυριαρχίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, είναι δυνατόν να διαμορφωθεί ένα συνεπές πλαίσιο υπέρ της νομισματικής ενοποίησης.
Η Πλειοψηφία προτείνει με το σχέδιο «Μάαστριχτ 2.0», που ανέπτυξε ήδη από το 2012, μια λύση που με λίγες διαφοροποιήσεις αντιστοιχεί περίπου στο σημερινό στάτους κβο. Ο κύριος νεωτερισμός είναι ένας μηχανισμός χρεοκοπίας κρατών. Σύμφωνα με αυτόν, θα ήταν αναγκαία μια λύση όπου ήδη από την αρχή θα έμπαινε υπό συζήτηση η δυνατότητα ανάληψης χρεών με την πιθανή συμμετοχή ιδιωτών πιστωτών. Ας γίνει σαφές ότι η απόφαση υπέρ μιας κρατικής χρεοκοπίας θα πρέπει να ληφθεί αμέσως, ώστε να αποφευχθεί η μεταφορά της σε ασαφές μέλλον. Επιπλέον η Πλειοψηφία αφήνει ανοιχτό τον τρόπο για το πώς θα πρέπει να διαμορφωθεί αυτός ο μηχανισμός..
Περαιτέρω η Πλειοψηφία εκτιμά πως δεν είναι ρεαλιστικές οι προτάσεις που καταθέσαμε υπέρ της μεταφοράς εθνικής κυριαρχίας από την περιοχή της οικονομίας και της πολιτικής προς το ευρωπαϊκό επίπεδο και ότι μέσα από αυτήν θα μπορούσε να επιτευχθεί η ενδυνάμωση και η καλύτερη δημοκρατική νομιμοποίηση των αποφάσεων στην Ευρώπη.
Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι το σχέδιο που προτείνει η Πλειοψηφία για την ενδυνάμωση της νομισματικής ένωσης βασίζεται στην εμπιστοσύνη επί των σταθεροποιητικών δυνάμεων της αγοράς. Οι χώρες σε κατάσταση ανάγκης θα πρέπει στο μέλλον να αντιμετωπίζονται «όχι από πολιτικούς συνεταίρους αλλά από ανώνυμες χρηματαγορές». Εφόσον θα αποκλείεται η ανάληψη ευθύνης για άλλες χώρες - μέλη λόγω έλλειψης αξιοπιστίας εκ μέρους τους, τότε θα είναι δυνατόν «να αναλάβουν οι χρηματαγορές τον ρόλο της πειθάρχησής τους, καθόσον θα πληρώνουν με υψηλότερα ασφάλιστρα κινδύνου επί των κρατικών δανείων την δημοσιονομική απειθαρχία των μελών
Σχετικά με την πολιτική λιτότητας
Η Πλειοψηφία διαφωνεί με την άποψη ότι η πολιτική λιτότητας, άρα η απαίτηση για γρήγορη μείωση του χρέους, δεν οδηγεί στην ανάπτυξη και στην υπερνίκηση της κρίσης, αλλά ότι, αντίθετα, την εμποδίζει.
Έτσι παραβλέπει ότι κυρίως η Ισπανία, η οποία παρουσιάζεται ως μοντέλο επιτυχίας, ουσιαστικά εκμεταλλεύτηκε από το 2013 το γεγονός ότι δεν έκανε περαιτέρω περικοπές δαπανών. Το έλλειμμα, όπως είχε διευθετηθεί υπό την επίδραση της ύφεσης, δεν μειώθηκε παραπέρα, παρά το γεγονός ότι έλλειμμα 5,8% το 2014 και 4,5% αρχικά φέτος παρουσιάζεται εξαιρετικά ψηλό σε σύγκριση με το διεθνές επίπεδο. Η Ισπανία δεν χρησιμοποίησε τελικά αυτή τη δημοσιονομική κατάσταση για να λάβει επιπρόσθετα μέτρα. Υποστήριξε την αυτοκινητοβιομηχανία της με οκτώ προγράμματα που περιλαμβάνουν επιδοτήσεις για την αποφυγή χρεοκοπιών, που οδήγησαν σε ισχυρή άνοδο της παραγωγής.
Η εξέλιξη υπό την επίδραση της ύφεσης των χρηματοδοτικών υπολοίπων των προϋπολογισμών και των πρωτογενών χρηματοδοτικών υπολοίπων επιβεβαιώνει ότι ζητήθηκαν από την Πορτογαλία, τη Λετονία, την Ιρλανδία, την Ιταλία, την Ισπανία λιγότερα μέτρα εξοικονόμησης και σταθεροποίησης σε σχέση με την Ελλάδα (βλ. πίνακα 15). Τούτων δοθέντων, ενισχύεται η άποψη ότι η υπερβολική μείωση των ελλειμμάτων επηρεάζει την κρίση με αυξητικό ρυθμό.
Σε συσχετισμό με τα παραπάνω, πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη η άποψη της Πλειοψηφίας, σύμφωνα με την οποία η Ελλάδα εφάρμοσε λιγότερες μεταρρυθμίσεις σε σύγκριση με τις επιτυχείς μεταρρυθμίσεις σε Ισπανία, Ιρλανδία και Πορτογαλία. Αυτό το γεγονός όμως δεν είναι σύμφωνο με τα πραγματικά δεδομένα. Σύμφωνα με τον δείκτη «ανταπόκρισης στις μεταρρυθμίσεις» του OECD, η Ελλάδα εφήρμοσε μετά το 2007 σαφώς περισσότερες μεταρρυθμίσεις συγκριτικά με άλλες προβληματικές χώρες (βλ. πίνακα 16).
Επιπλέον, η γενική συζήτηση σχετικά με τις δομικές μεταρρυθμίσεις έχει αδυναμίες εξ αιτίας του γεγονότος ότι δεν υπολογίζεται η ξεχωριστή βαρύτητα του κάθε μέτρου. Από γερμανικής πλευράς θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε προκειμένου να δοθεί στην Ελλάδα η συμβουλή για την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων Hartz IV, ώστε να δοθούν ισχυρά κίνητρα για τους ανέργους προκειμένου να αποκτήσουν ξανά απασχόληση. Επιπλέον πρέπει να σημειώσουμε ότι στην Ελλάδα οι άνεργοι δεν λαμβάνουν μετά τις 360 μέρες καμία ενίσχυση. Τούτο εξηγεί επιπλέον το γεγονός ότι στην Ελλάδα οι κρατικές κοινωνικές παροχές (δεν παρατίθενται στοιχεία για τις συντάξεις και το σύστημα Υγείας) είναι πολύ μικρότερες σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες (βλ. πίνακα 17). Άρα η Ελλάδα έχει εφαρμόσει καλύτερα τα «καθήκοντά της» από τη Γερμανία.
Σύνοψη
Η Γερμανία αποκόμισε οικονομικά κέρδη από τη συμμετοχή της στη νομισματική ένωση όσο καμία άλλη χώρα. Γι' αυτό μια διάσπαση του ευρώ θα έπληττε ιδιαίτερα την γερμανική οικονομία Λαμβάνοντας υπόψη όλες τις δυσκολίες που παρουσιάζονται κατά τη διάρκεια μιας ενοποίησης, θα έπρεπε να δείξει η γερμανική πολιτική ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκειμένου να σταθεροποιηθεί με συνέπεια η αρχιτεκτονική της νομισματικής ένωσης μετά τους κλυδωνισμούς που προέκυψαν μέσω της κρίσης στην Ελλάδα.
Βρισκόμαστε εδώ μπρος σε μια μεγάλης πολιτικής σημασίας θέση υποχώρησης. Θα πρέπει στο μέλλον να τίθεται η Ευρώπη υπό την πειθάρχηση «ανωνύμων χρηματαγορών» ή θα πρέπει να οικοδομηθεί με δημοκρατικά νομιμοποιημένες πολιτικές διαδικασίες; Με τα λόγια του Φουκώ (2004) τίθεται το ερώτημα κατά πόσο θέλουμε ένα κράτος υπό την εποπτεία των αγορών ή μια αγορά υπό την εποπτεία του κράτους. Εάν απορρίπτει κανείς την επάνοδο στα εθνικά νομίσματα, τότε πρέπει να επιλέξει είτε την κυριαρχία της χρηματαγοράς είτε τη μεταφορά σε ευρωπαϊκό επίπεδο συγκεκριμένων δικαιωμάτων κυριαρχίας. Η παραίτηση από δικαιώματα εθνικής κυριαρχίας επιφέρει λιγότερες ζημιές από όσο φαίνεται από πρώτη ματιά. Εάν κανείς υποκύπτει στις μαντικές διεργασίες που προωθούν οι χρηματαγορές, τότε δεν βρίσκεται υπό καθεστώς ουσιαστικής υλικής κυριαρχίας.
Ύστερα από τις εμπειρίες της οικονομικής κρίσης και των διαδικασιών αποσταθεροποίησης από το 2010 μέχρι τον Ιούλιο του 2012, τα ίδια τα γεγονότα δεν συνηγορούν υπέρ της άποψης -όπως προτείνει η Πλειοψηφία- ότι πρέπει να δείξει κανείς μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στις διαδικασίες που διαμορφώνουν οι χρηματαγορές. Ο δρόμος υπέρ της μεγαλύτερης πολιτικής ενσωμάτωσης στην Ευρώπη είναι δύσκολος, όμως σε τελική ανάλυση δεν υπάρχει εναλλακτική λύση".
Δημοσιεύτηκε στην Αυγή της Κυριακής στις 9/8/2015
Το 1995 δημοσιεύθηκε στο Κυριακάτικο Βήμα άρθρο μου με τίτλο «To Μυστικό Όπλο του Ελληνισμού» αναφερόμενο στις μεγάλες δυνατότητες συνεισφοράς που διέθεταν οι Έλληνες του εξωτερικού για το καλό της χώρας. Παράλληλα ανέφερα ότι « ...θα πρέπει vα δεχτoύμε oτι η αρvητική αvτιμετώπιση τωv Ελληvικώv θέσεωv στo εξωτερικό δεv είvαι πρoϊόv αvθελληvικής πρoπαγάvδας και συvωμοσίας σκoτειvώv κύκλωv, αλλά απoτέλεσμα σειράς αvεπιτυχώv χειρισμώv διαφόρωv θεμάτωv από εμάς τoυς Ελληvες. Η σημεριvή κατάσταση αvταvακλά μία πρooδευτικά κατιoύσα πoρεία της εικόvας πoυ δείχvει η Ελλάδα στov υπόλoιπo κόσμo στη διάρκεια τωv τελευταίωv 30 χρόvωv (τότε)...».
Μετά από είκοσι χρόνια οι παραπάνω απόψεις φαίνονται σήμερα να είναι το ίδιο επίκαιρες όσο και τότε. Μέσα στις δυο δεκαετίες που πέρασαν πολλά άλλαξαν. Ως ισότιμο μέλος της ΕΕ και της Ευρωζώνης, υπήρξαν κάποιες περίοδοι που η Ελλάδα πλησίασε να γίνει μια ευρωπαϊκή χώρα. Δεν τα κατάφερε όμως και δυστυχώς έφτασε στη σημερινή χειρότερη μεταπολεμική κρίση με άδηλα ακόμη τελικά αποτελέσματα.
Για μια φορά ακόμη οι ευθύνες επιρρίπτονται στους άλλους, όπως έγινε σε παρόμοιες περιπτώσεις στο παρελθόν. Η έλλειψη στρατηγικού σχεδιασμού, οι πελατειακές σχέσεις, η αναξιοκρατία, η διαφθορά και η προχειρότητα που κυριάρχησαν κατά κόρον στη χώρα μας, ενώ αναγνωρίζονται από το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, εν τούτοις παραδόξως γίνονται αποδεκτά μοιρολατρικά. Ποτέ δεν ξεκαθαρίσαμε εάν θέλουμε την Ελλάδα της γνώσης και της καινοτομίας ή θα συνεχίσουμε την διαστρέβλωσης της σκληρής πραγματικότητας με διάφορες επικοινωνιακές τεχνικές στη δημόσια ζωή.
Μεγάλες αλλαγές έγιναν σ' αυτές τις δύο δεκαετίες και στην σύνθεση των Ελλήνων της Διασποράς. Εκτός του ότι ο αριθμός τους αυξήθηκε σημαντικά, δεκάδες Έλληνες επιστήμονες και ερευνητές σ΄ όλο τον κόσμο χαίρουν κορυφαίων διακρίσεων και πολλά άτομα προωθήθηκαν σε επιτελικές θέσεις μεγάλης επιρροής σε όλους τους σύγχρονους τομείς. Μερικοί αναμείχθηκαν με τα Ελληνικά πράγματα κατόπιν προσκλήσεως ή από ατομική, συχνά εθελοντική, πρωτοβουλία ή μέσω συλλογικών ενεργειών επιστημονικών και επαγγελματικών ομάδων. Υπήρξαν ακόμη και περιπτώσεις παρουσίας στο κοινοβούλιο Ελλήνων της διασποράς, με ταυτόχρονη επιστημονική δραστηριότητα στο εξωτερικό.
Δυστυχώς όμως ποτέ δεν υπήρξε ένας οργανωμένος σχεδιασμός και προγραμματισμός της χρησιμοποίησης αυτού του τεράστιου ανθρώπινου δυναμικού της ελληνικής διασποράς. Στα σαράντα χρόνια που ζω στο Λονδίνο υπήρξα μάρτυρας πολλών επισκέψεων διαφόρων πολιτικών για επαφές με τους Έλληνες του εξωτερικού χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα. Είναι κρίμα ότι δυο από τις σημαντικότερες προσπάθειες που κατέβαλε η Ελλάδα για τη στήριξη και αξιοποίηση του απόδημου ελληνισμού, με τη δημιουργία του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού και του Συμβουλίου Απόδημου Ελληνισμού, θα πρέπει σήμερα να θεωρούνται πολυέξοδες αποτυχίες. Η αξιοποίηση της ελληνικής διασποράς δεν υπάρχει αμφιβολία ότι παραμένει ατελής και οι δυνατότητες εν πολλοίς ανεκμετάλλευτες σε αντιδιαστολή με άλλες ακόμη μικρότερες χώρες.
Κάτω από τις παρούσες κρίσιμες συνθήκες που βρίσκεται η Ελλάδα πιστεύω ότι πρέπει να υπάρξει άμεση και συντονισμένη κινητοποίηση όλων των δυνάμεων της ελληνικής διασποράς. Θα πρέπει να αναληφθεί πρωτοβουλία από το χώρο του απόδημου ελληνισμού, για δυναμική, συντονισμένη και αποτελεσματική δράση σε συνεργασία με κάθε είδους φορείς αλλά και με καταξιωμένα άτομα σ' όλο το πλάτος του κόσμου. Αυτό θα πρέπει να γίνει σε στενή συνεργασία με το αξιολογότατο ανθρώπινο δυναμικό που βρίσκεται μέσα στην Ελλάδα, ώστε να δημιουργηθούν δράσεις ικανές να συμβάλλουν στην δημιουργία των απαραίτητων συνθηκών για να βοηθηθεί η χώρα να βγει από το τέλμα στο οποίο βρίσκεται σήμερα.
Το εγχείρημα δεν είναι εύκολο αλλά είναι εφικτό. Το κάλεσμα αυτό απευθύνεται σ΄ όλους ανεξαιρέτως τους Έλληνες της Διασποράς υπεράνω κομματικών, προσωπικών και άλλων προσανατολισμών για την έναρξη εποικοδομητικού και ρεαλιστικού δημόσιου διαλόγου.
Δημοσιεύτηκε στην Huffington Post στις 5/8/2015
Όλα τα σημάδια δείχνουν το τέλος μιας εποχής. Οι έννοιες ξέφτισαν, οι θεσμοί έμειναν κενοί, «τα γράμματα άλλαξαν» όπως έλεγαν οι παλιότεροι. Η οικονομία έγινε διεθνώς κυρίαρχο στοιχείο, η πολιτική εξουσία αποκόπηκε από την πραγματικότητα, η διανόηση είναι αμήχανη. Και ο άνθρωπος, η κοινωνία; Πώς θα αντιμετωπίσει όλο αυτόν τον κυνισμό των κρατούντων, τον καταιγισμό της εικόνας, την δικτατορία της ταχύτητας, τον ατομικισμό του διαδικτύου;
Ας δούμε απλά τα πράγματα. Τα κράτη έγιναν αδύναμα, οι οικονομικές ανισότητες προκλητικές, οι αγορές δεν έχουν όρια, οι διεθνείς θεσμοί ποδηγετούνται από τις ισχυρές δυνάμεις της στιγμής. Αρχές και θέσφατα πάνω στα οποία χτίστηκε ο σύγχρονος κόσμος καταρρέουν: η έννοια της αντιπροσώπευσης, η διάκριση και η ισορροπία των εξουσιών, η ελευθερία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η δικαιοσύνη, όλα είναι υπό αμφισβήτηση.
Το κοινοβουλευτικό αντιπροσωπευτικό σύστημα όπως εξελίχθηκε από τη γαλλική επανάσταση μέχρι σήμερα, έφτασε στα όριά του, δεν έχει πλέον επαφή με την κοινωνία, είναι μετέωρο. Ελέγχεται όχι από τους εντολείς του, αλλά από ιδωτικά συμφέροντα, αυτοαναιρείται καθημερινά, ευτελίζεται αδιάκοπα. Δεν αρκούν οι επίμονες διαψεύσεις, το μαγείρεμα των αριθμών, οι νέες υποσχέσεις, οι ανακοινώσεις για νέα προγράμματα και συναντήσεις των αρμοδίων. Δεν υπάρχουν καν αρμόδιοι, η εξουσία διαμόρφωσε ένα νέο πλέγμα σχέσεων όπου κανένας δεν αισθάνεται υπεύθυνος, κανένας δεν απολογείται για την αντίφαση ανάμεσα στις προεκλογικές υποσχέσεις και την ασκούμενη πολιτική. Κι αυτό ακριβώς είναι το αίτημα των πολιτών, το πρόβλημα της κοινωνίας.
Είναι γεγονός ότι οι η κοινωνίες μας έγιναν πολύπλοκες. Το βασικό όμως ζήτημα, αυτό της πολιτικής εξουσίας δεν έχει ακόμα τεθεί. Πώς αυτή η κοινωνία, ως συνειδητό πολιτικό σώμα πολιτών πέρα από τους απογυμνωμένους θεσμούς, πέρα από το κράτος, θα παρέμβει; Πώς θα οργανωθεί ο χώρος ανάμεσα στο κράτος, τα προσωπικά συμφέροντα, τη δημόσια σφαίρα, τη δικαιοσύνη; Γιατί περί αυτού πρόκειται, για την ανάγκη ριζικής αναδιοργάνωσης της δημοκρατίας, αν θέλουμε να δώσουμε νόημα σε αυτή την έννοια «χωρίς να αισθανόμαστε ντροπή απέναντι στον Περικλή».
Ετσι απλά και ανατρεπτικά θέτει τα ερωτήματα ο Γάλλος διανοητής Dominique Rousseau στο νέο του βιβλίο "Radicaliser la démocratie, Propositions pour une refondation", éd. Seuil, 2015. Αναδεικνύει το νέο ρόλο της δημόσιας σφαίρας όπου ο πολίτης μπορεί να δράσει αυτοπροσώπως, να προτείνει, να συμμετέχει στη διαμόρφωση του νόμου, να παρεμβαίνει στη βάση συστηματικών επιδιώξεων. Θα πείτε εύλογα, κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει και σήμερα; Οχι ακριβώς, η έννοια της «συνεχούς δημοκρατίας» που προτείνει ανατρέπει και ακυρώνει την νεκρή ζώνη που βιώνουμε ανάμεσα σε δύο εκλογές: έχει διάρκεια, είναι φορέας δράσης, έχει χαρακτήρα αειφορίας, δημιουργεί πλαίσιο αυτενέργειας. Αέναη δημοκρατία; Ναι, χωρίς επιφύλαξη. Ο πολίτης, ο απλός άνθρωπος, ο καθένας μας, η κοινωνία σε νέο ρόλο. Ρόλο δημιουργίας, επαναπροσδιορισμού των σχέσεων, ανάδειξης νέων θεσμών αντιπροσώπευσης και ελέγχου, επανάκτησης της αρχικής και αναφαίρετης πολιτικής εντολής, θέσμισης μιας νέας σχέσης. Με την πολιτική εξουσία βεβαίως, αλλά και μεταξύ μας. Με ειλικρίνεια, αποφασιστικότητα, αξιοποίηση των βιωμάτων. Δεν αντέχεται άλλο το αδιέξοδο. Επιστροφή λοιπόν στα βασικά, στον άνθρωπο, στον πολίτη. Με το μόνο όπλο που μας έμεινε, τη συλλογική δράση, την πολιτική, τον διάλογο, την δημοκρατία.
Δημοσιεύτηκε στο The Huffington Post στις 28/7/2015
Με ρώτησε ανώτατος διπλωμάτης στις Βρυξέλλες αν υπάρχει διαφορετική πρόσληψη των ευρωπαϊκών πολιτικών και οικονομικών δεδομένων ανάμεσα στους Έλληνες και τους υπόλοιπους ευρωπαίους. Χωρίς επιφύλαξη, θεωρώ πως ναι.
Φοβούμαι ότι δεν συμβαίνει αυτό για πρώτη φορά. Πάντοτε παρατηρούνταν αυτή η απόκλιση. Μόνο που σήμερα μας κοστίζει πολλαπλώς και μας εμποδίζει να αντιληφθούμε τι πραγματικά συμβαίνει στην Ευρώπη και ποια ειναι η θέση και ο ρόλος της Ελλάδας στην ευρωπαϊκή οικογένεια.
Μικροί και μεγάλοι μύθοι κατακυρίευσαν τους Έλληνες το τελευταίο αυτό διάστημα. Τερατώδη στερεότυπα και παραμυθίες κυριάρχησαν, συγκαλύπτοντας απλές, αλλά ενοχλητικές αλήθειες.
Σταχυολογώντας, ιδού οι ΔΕΚΑ ΜΥΘΟΙ του «ελληνικού ζητήματος»:
ΜΥΘΟΣ 1ος
«Pro vs anti memorandum» δίπολο υπήρξε μόνον στην Ελλάδα. Αναζητείστε τις λέξεις αυτές στο διαδίκτυο για την Ιρλανδία, την Πορτογαλία και την Κύπρο. Θα βρείτε ελάχιστες έως μηδενικές αναφορές. Αντιθέτως, στην Ελλάδα χτίστηκαν «λαμπρές καριέρες» πάνω στο δραματικό και τοξικό αυτό δίπολο. Τις συνέπειες τις πληρώνουμε ακόμη σήμερα – είτε εκ δεξιών είτε εξ αριστερών...
ΜΥΘΟΣ 2ος
Και τι δεν ακούσαμε το τελευταίο αυτό διάστημα: «Δαβίδ εναντίον Γολιάθ», «Η μικρή Ελλαδα που βγήκε μπροστά ... και οι γάτες του Άι Νικολα που φαρμακώνονται» (!), ιστορικές ακροβασίες ανάμεσα σε «Βάρκιζες» και «Βερσαλλίες» και πόσα άλλα παρόμοια επικολυρικα τσιτάτα τρύπησαν τα αυτιά και το μυαλό μας!
Η πολιτική δεν εδράζεται σε αισθήματα, αλλά ασκείται με βάση ιδεολογικούς, οικονομικούς και γεωπολιτικούς όρους. Η δε Ε.Ε. έτσι πορεύεται πάντοτε. Με αργά, ενίοτε επώδυνα, βήματα και με έναν πάντοτε στόχο: τη σύνθεση, μέσα σε μια διαρκή διαμάχη ανάμεσα στην πειθαρχία και την αλληλεγγύη. Αυτό συμβαίνει – προς το παρόν ... και μέχρι νεωτέρας – και με την Ελλάδα.
ΜΥΘΟΣ 3ος
Την ίδια «νωπότητα» εχει η λαϊκή εντολή σε όλες τις χώρες της Ε.Ε. Δεν έχουμε εμείς κάποια «περισσότερο φρέσκια» εντολή... Η όποια «φρέσκια εντολή» σταματάει στα γεωγραφικά μας σύνορα. Ομοίως, δημοψηφίσματα μπορούν να κάνουν και οι εταίροι μας, με εξίσου εντυπωσιακά αποτελέσματα όπως στο δικό μας – και αυτά θα ήταν, πιθανότατα, εις βάρος μας και χωρίς αμφισημία στο ερώτημα και την απάντηση...
ΜΥΘΟΣ 4ος
«This is a coup!» Αυτό κραύγασαν τα σόσιαλ μίντια, αλλα και έγκυρα ΜΜΕ , ανα τον κόσμο αυτή τη φορά. Για να μην αναφερθώ στο «θεσμικό» παραλήρημα εντός του Κοινοβουλίου πριν χαράξει η αυγή... και τις αναφορές σε «εκβιασμούς», «πειθαναγκασμούς», «αξιώσεις υποταγής», «αντι/εξω/παραθεσμικές συμπεριφορές» κ.τ.π.
Συγγνώμη, αλλα δεν νομίζω να υπάρχουν πολλά «πραξικοπήματα» που προσφέρουν 86 δις για χρηματοδοτικές ανάγκες, 35 δις για επενδύσεις κ.λπ...
Μόλις πριν λίγες μέρες δε, οι «πραξικοπηματίες» μας προσέφεραν «εν ριπή οφθαλμού» 7 δις ευρώ για να αποφύγει η Ελλάδα μια δεύτερη χρεοκοπία (έναντι της ΕΚΤ αυτη τη φορά) και, πιθανώς, να έπεται και άλλο «πρόγραμμα γέφυρα». Κανείς δε δεν ενημέρωσε την ελληνική κοινή γνώμη ότι θα χρειαστεί να τροποποιηθεί ο κανονισμός του EFSM, ώστε να προστατεύονται τα μη μέλη της ευρωζώνης όταν ο EFSM χρησιμοποιείται υπέρ ενός μέλους της ευρωζώνης...
ΜΥΘΟΣ 5ος
«Μια δύσκολη και κακή συμφωνία», ακούμε σε διάφορες παραλλαγές τις τελευταίες μέρες. Ας διαβάσουμε τους όρους και το πλαίσιο της συμφωνίας που έγινε μεταξύ του Έλληνα Πρωθυπουργού και της Ευρωζώνης κατόπιν αιτήματος της Ελλάδας για τη σύναψη ενός νέου προγράμματος μεταξύ της χώρας και του Ε.Μ.Σ. Αν εξαιρέσουμε τους φόρους που κανένας φυσιολογικός άνθρωπος δεν χαίρεται να πληρώνει – ειδικά όταν είναι διαρκώς αυξανόμενοι -, ποιος πολίτης οιασδήποτε άλλης ευρωπαϊκής χώρας μπορεί να διαφωνήσει με το σύνολο σχεδόν των προνοιών αυτής της συμφωνίας: Ενίσχυση διατάξεων για εγκλήματα φοροδιαφυγής, σταδιακή κατάργηση πρόωρων συντάξεων, ημιαυτόματες περικοπές δαπανών σε περίπτωση αποκλίσεων απο τους στόχους πρωτογενών πλεονασμάτων, υιοθέτηση Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας για την επιτάχυνση της δικαστικής διοίκησης και μείωσης τού κόστους, άνοιγμα κλειστών επαγγελμάτων, αποπολιτικοποίηση της δημόσιας διοίκησης, κλιμακούμενο προγραμμα ιδιωτικοποιήσεων με βελτιωμένη διαχείριση.
Η διαφορά είναι απλώς ότι, στις υπόλοιπες χώρες, παρόμοιες μεταρρυθμίσεις τις κάνουν μόνοι τους – όπως π.χ. έκανε η Λετονία πριν λίγα χρόνια και τα κατάφερε. και μετά εμείς απορούμε γατί δεν είναι ανεκτικοί απέναντι στην αφεντιά μας. Αυτά δεν μπορούσαμε κι εμείς να τα είχαμε κάνει μόνοι μας; Γιατί, στην ευχή, θα πρέπει να μας τα επιβάλουν τρίτοι;
ΜΥΘΟΣ 6ος
Ποιοι είναι, επιτέλους, οι πραγματικοί φίλοι της Ελλάδας: οι Ρώσοι (ρωτήστε τον Τουσκ τι νιώθει ως Πολωνός κάθε φορά που βλέπει τα ελληνορωσικά φλερτ), οι Κουβανοί, οι Βενεζουελάνοι ... ή οι ευρωπαϊκοί λαοί που εκφράζουν εμπράκτως την αλληλεγγύη τους με την Ελλάδα; Σκεφθείτε ότι ορισμένα ευρωπαϊκά κοινοβούλια ψήφισαν υπέρ ενός νέου προγράμματος βοήθειας προς την Ελλάδα σε συντριπτικά ποσοστά και κάτω απο ασφυκτικούς πολιτικούς καταναγκασμούς. (Η Σλοβακική κυβέρνηση έπεσε το 2011 εξαιτίας της ελληνικής κρίσης, η ολλανδική κυβέρνηση στηρίζεται σε μια ψήφο στο κοινοβούλιο, ενώ ανάλογα προβλήματα είχαν στη Σλοβενία και τη Φινλανδία).
ΜΥΘΟΣ 7ος:
«Κύματα συμπαράστασης ανά την Ευρώπη προς τη δοκιμαζόμενη Ελλάδα, που όμοιά τους είχαμε να δούμε από την περίοδο της χούντας». Ας σοβαρευτούμε, παρακαλώ. Επρόκειτο για συγκεντρώσεις από ελάχιστες δεκάδες έως, στην καλύτερη περίπτωση, μερικές εκατοντάδες γνωστών περιθωριακών δυνάμεων της Ευρώπης, με ισχνή έως ανύπαρκτη κοινοβουλευτική εκπροσώπηση και κοινωνική απήχηση.
ΜΥΘΟΣ 8ος:
«Η κακή ΕΚΤ και ο ανάλγητος Ντράγκι»: ιδανικός ο στόχος, παρασάγγας απέχων όμως απο την πραγματικότητα.
Αν η ΕΚΤ δεν διασφάλιζε την έκτακτη παροχή ρευστότητας (89 δις) στο ελληνικο τραπεζικό σύστημα, η Ελλάδα θα ηταν αναγκασμένη να φύγει από το ευρώ πριν από αρκετές εβδομάδες. Πότε έμαθε ο ελληνικός λαός από υπεύθυνα χείλη ότι ο Ντράγκι ακροβατούσε ανάμεσα στις σκληρές θέσεις των μελών του Δ.Σ. της ΕΚΤ και τους ίδιους τους κανόνες της;
ΜΥΘΟΣ 9ος:
Στην Ελλάδα υπήρξε, σχεδόν διαχρονικά, έλλειψη ιδιοκτησίας των «μνημονίων συνεργασίας». Με αποκορύφωμα το, προς διαπραγμάτευση, τρίτο πρόγραμμα. Δείτε, όμως, τι έγινε στην παρόμοια περίπτωση της Ιρλανδίας. Κυβέρνηση, κόμματα και λαός «υιοθέτησαν» και «υπηρέτησαν» το πρόγραμμα, με αποτέλεσμα η Ιρλανδία να είναι ήδη εκτός προγράμματος και να χαρακτηρίζεται από πολλούς σήμερα ως "success story". Άλλο παράδειγμα: θυμηθείτε τι έγινε με αρκετές πρώην κομμουνιστικές χώρες. Οι λαοί αυτοί, αντί να προσλαμβάνουν τις μεταρρυθμίσεις ως πηγή δεινών, τις αντιμετώπισαν ως το επώδυνο μεν, αλλά αναγκαίο βήμα για ένα καλύτερο μέλλον. Κι ενώ οι Έλληνες νέοι ψήφιζαν «ΟΧΙ» σε συντριπτικά ποσοστά στο δημοψήφισμα, στις χώρες αυτές οι μεταρρυθμίσεις είχαν την ισχυρή υποστήριξη της νεολαίας. Στην Ελλάδα, οι Βρυξέλλες θεωρούνται «δανειστές», κάτι σαν «εχθρική δύναμη», ενώ στις χώρες αυτές ως φίλος και εταίρος. Τι παράδοξο, αλήθεια, αν σκεφθεί κανείς ότι η Ελλάδα είναι πλέον παλιό κράτος – μέλος της Ε.Ε. και έχει ωφεληθεί τα μάλα όλα αυτά τα χρόνια...
ΜΥΘΟΣ 10ος
«Ποδόσφαιρο είναι ένα άθλημα στο οποίο παίζουν 22 παίκτες και στο τέλος κερδίζει πάντοτε η Γερμανία», είχε πει ο Γκάρι Λίνεκερ. Δεν ίσχυσε, πιστεύω, στην «ελληνική κρίση» των τελευταίων εβδομάδων. Σε αντίθεση με ό,τι πιστεύει η πλειονότητα της κοινής γνώμης στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό (ακόμη και αυτός ο ανταποκριτής του Guardian που έγραψε για «εικονικό πνιγμό» του Έλληνα πρωθυπουργού με βάση μαρτυρία «ευρωπαίου αξιωματούχου», αποκάλυψε αργότερα ότι ο «ευρωπαίος αξιωματούχος» δεν ήταν παρών στην περίφημη ολονύχτια συνεδρίαση του EURO-SUMMIT...). Παρά την παντοδυναμία της Γερμανίας και την προσπάθεια ορισμένων εκπροσώπων της να επιβάλουν μια «γερμανική Ευρώπη», η Ε.Ε. λειτούργησε θεσμικά και πολιτικά σε διάφορα επίπεδα και με πολλούς «παίκτες». Ο Ολάντ και ο Ρέντσι στάθηκαν σθεναρώς απέναντι στο Grexit, το δε γερμανικό κοινοβούλιο ψήφισε τελικά, και με μεγάλη πλειοψηφία, υπέρ ενός νέου πακέτου διάσωσης για την Ελλάδα.
Πολλοί μύθοι σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα...«Το βάθος της μυθολογίας σου είναι το πλάτος της αποτελεσματικότητάς σου», έχει πει ένας ειδικός σε θέματα διοίκησης και ηγεσίας. Νομίζω ότι θα πρέπει να ληφθεί ιδιαιτέρως υπόψη στην πατρίδα μας. Και από τις ηγεσίες και από τον καθένα μας ατομικώς...Είναι ώρα να κοιταχτούμε στον καθρέφτη με γενναιότητα. Και αν χρειαστεί να πάμε ακόμη πιο κάτω για να κατακτήσουμε την αυτογνωσία μας, ας το κάνουμε. Κάποιοι ναυτικοί λένε ότι για να βγεις από τη δίνη του νερού, χρειάζεται να κατέβεις μέχρι τον βυθό, για να μπορέσεις να ξανασηκωθείς στην επιφάνεια και να γλιτώσεις...
Δημοσιεύτηκε στο politisonline.gr στις 27/7/2015
Εάν το κάθε Plan B που σχεδιάζεται στα απανταχού στρατηγεία αυτού του πλανήτη ερχόταν στο φως, θα είχαμε τουλάχιστον έναν πόλεμο την ημέρα. Κι εάν η κάθε άσκηση επί χάρτου, εν είδει worst case scenario, συνιστούσε «προδοσία» οι στρατοδίκες αυτού του κόσμου θα ήταν περισσότεροι από τους πταισματοδίκες.
Οπότε, πριν ξανανοίξουμε το Γουδή και πριν στερέψουν από δάκρυα κι οι τελευταίοι – και εξ οφίτσιο αθώοι του... αίματος και των Μνημονίων – πατριώτες σε ΝΔ, ΠΑΣΟΚ και πέριξ, θα ήταν χρήσιμο να θυμηθούμε ότι ο Γιάνης Βαρουφάκης έκανε απλά τη δουλειά του. Ο Αλέξης Τσίπρας του ζήτησε, κι εκείνος το εκπόνησε, ένα Plan B για την περίπτωση που οι διαπραγματεύσεις με τους δανειστές μας έριχναν στα βράχια και ο, υπερ-ευρωπαϊστής και υπερ-πατριώτης, Σόιμπλε μας οδηγούσε έξω από το ευρώ. Εάν ο Τσίπρας δεν το ζητούσε θα ήταν επικίνδυνα ηλίθιος κι εάν ο Βαρουφάκης δεν το εκτελούσε θα ήταν, επιεικώς, ανίκανος.
Το σχέδιο άρχισε να εκπονείται στα τέλη Δεκεμβρίου και είχε ολοκληρωθεί στις αρχές Μαΐου. Τις πλήρεις λεπτομέρειές του, μας τις έχουν δώσει πλέον τα ηχογραφημένα πρακτικά του φόρουμ OMFIF και οι, ων ουκ έστι αριθμός, συνεντεύξεις του πρώην υπουργού Οικονομικών: Από τις αρχές του χρόνου συστήθηκε μια (παρα)ομάδα εργασίας στο υπουργείο Οικονομικών με συντονιστή τον Τζέημς Γκαλμπρέιθ, φίλο του Γιάνη Βαρουφάκη, καθηγητή του Πανεπιστημίου του Τέξας και γιο του εκ των κορυφαίων οικονομολόγων του αιώνα Τζον Κέννεθ Γκαλμπρέιθ. Ρόλο συμβούλου ανέλαβε ο Τζέφρι Σακς, διευθυντής του Earth Institute του Πανεπιστημίου του Κολούμπια, διάσημος ως αρχιτέκτονας του «δόγματος του σοκ» στη Ρωσία και σε χώρες της Λατινικής Αμερικής κυρίως, και εσχάτως ανανήψας στους δρόμους του κεϊνσιανισμού.
Η ομάδα εκπόνησε το Plan B πάνω σε έναν διπλό άξονα: Την δημιουργία παράλληλου νομίσματος με τη μορφή IOUs και παράλληλου τραπεζικού συστήματος μέσω reserve accounts (εναλλακτικών λογαριασμών) συνδεδεμένων με τα ΑΦΜ όλων των φορολογουμένων της χώρας. Το – κατά Βαρουφάκη – χακάρισμα των ΑΦΜ και το by pass της Γενικής Γραμματείας Εσόδων και της «τροϊκανής» Σαββαϊδου έδωσε μεν το αναγκαίο σασπένς στην πλοκή, αλλά δεν ήταν το κομβικό στοιχείο. Το κρίσιμο, και μάλλον και το πλέον αδύναμο, σημείο του σχεδίου ήταν το πώς θα μπορούσε να εφαρμοστεί αυτομάτως, εν μία νυκτί, σε mega base χωρίς να εξελιχθεί σε φάρσα.
Όταν πάντως το σχέδιο παρουσιάστηκε στον Τσίπρα εκείνος το απέρριψε. Ενδεχομένως όχι επειδή δεν εμπιστευόταν τους χάκερς, αλλά διότι αποφάσισε ότι, ακόμη κι ο πιο genius νάρκισσος του κόσμου δεν δικαιούται να δώσει τον υπέρτατο πόλεμο της προσωπικής του δικαίωσης με ασπίδα τους αμάχους.
Το ερώτημα, όμως, δεν είναι εάν είχε δίκιο ο Τσίπρας ή ο Βαρουφάκης. Ούτε εάν το Plan B ήταν καλό, μεγαλοφυές ή αστείο. Αυτό μπορεί να συζητείται και να αναζητείται επί χρόνια στα αμφιθέατρα του Τέξας, του Κολούμπια και του ΠΑΠΕΙ.
Το ερώτημα που αφορά τον Γιάνη Βαρουφάκη είναι γιατί επέλεξε να αποκαλύψει τώρα αυτό το Plan B, προβάλλοντάς το περίπου ως έργο ζωής και ως κορυφαία στρατηγική της εξάμηνης θητείας του στο υπουργείο Οικονομικών.
Προφανώς δεν το έπραξε διότι συνέπλευσε με τον Σόιμπλε στον στόχο έξωσης της Ελλάδας από το ευρώ, όπως έσπευσαν να του καταλογίσουν τα πρωτοσέλιδα του όψιμου εγχώριου πατριωτισμού. Ούτε διότι θαύμαζε τη σθεναρή πίστη του Γερμανού υπουργού Οικονομικών στο «λάθος όραμά του», όπως ο ίδιος είπε στο New Yorker. Εάν συνέβαινε αυτό, πολύ απλά, θα μετράγαμε ήδη το όριο αναλήψεων των capital controls σε δραχμές.
Ο λόγος που το έπραξε είναι, μάλλον, ότι θαύμαζε και θαυμάζει πολύ περισσότερο όλων τον εαυτό του. Τον οποίον ποτέ δεν θα άφηνε ανυπεράσπιστο και ανοχύρωτο στις επικρίσεις περί «ερασιτεχνισμού» και έλλειψης «συγκεκριμένου plan B». Ακόμη και ρισκάροντας να τον αδικήσει κατάφωρα και να τον μετατρέψει σε ιδανικό αυτόχειρα μιας, παραζαλισμένης πλέον, Θεωρίας των Παιγνίων.
Υ.Γ: Το έτερο ερώτημα αφορά όσους ζητούν την κεφαλή Βαρουφάκη επί πίνακι, ολοφύρονται ως θύματα «προδοσίας», ζητούν ΕΔΕ, παρεμβάσεις της Δικαιοσύνης και ειδικά δικαστήρια. Είναι όλοι εκείνοι που ομνύοντας στα Μνημόνια και γονατίζοντας μπροστά και στον τελευταίο υπάλληλο της τρόικας έκαναν απαραίτητα τα σημερινά Plan B και C. Αλλά ακόμη, από κανέναν, δεν έχει απαντηθεί το γιατί η Δικαιοσύνη ουδέποτε ασχολήθηκε μαζί τους...
Δημοσιεύτηκε στο tvxs στις 29/7/2015
Στην απόπειρα να ανατρέψει την πολιτική της λιτότητας που έχει επιβληθεί στην Ελλάδα και την ευρωζώνη, η κυβέρνηση ηττήθηκε κατά κράτος. Η συνθηκολόγηση συνοδεύεται από επαχθείς όρους, αλλά ήταν αναγκαστική κίνηση καθώς δεν υπήρχαν σοβαρές εναλλακτικές λύσεις και καμιά προετοιμασία των πολιτών. Δίνει επίσης τον χρόνο ώστε η κυβέρνηση και η χώρα να χαράξουν την στρατηγική τους, στις νέες, δυσκολότερες συνθήκες.
Όπως ουδέν κακόν αμιγές καλού, έτσι και η μάχη των τελευταίων 5 μηνών, προκάλεσε παράπλευρες θετικές εξελίξεις. Η πρώτη είναι ότι το ζήτημα του μη βιώσιμου χρέους τέθηκε σε διεθνές επίπεδο. Από τον Σόιμπλε μέχρι την Μέρκελ που αντιτάχθηκε μόνο σε ένα «κλασικό» κούρεμα, μέχρι και τις χθεσινές γερμανικές εφημερίδες που αναρωτιούνται για την καλύτερη λύση, όλοι πλέον αναγνωρίζουν ότι υπάρχει πρόβλημα και πρέπει να επιλυθεί.
Η δεύτερη ενδιαφέρουσα εξέλιξη είναι ότι η εγωιστική, τιμωρητική πολιτική της Γερμανίας, που η Ελλάδα βιώνει από το 2010, μαθεύτηκε στο παγκόσμιο χωριό. Ακόμη και αν είναι υπερβολικές οι φωνές κορυφαίων Γερμανών διανοούμενων, πως η Μέρκελ κατέστρεψε στις Βρυξέλλες, σε μια νύχτα ότι η χώρα της έκτιζε από τον πόλεμο και μετά, το βέβαιο είναι ότι η στάση του Βερολίνου προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις. Υπήρξαν κριτικές ακόμη και από γαλλικές εφημερίδες όπως οι Le Monde - Liberation που είχαν κρατήσει εχθρική στάση απέναντι στην νέα ελληνική κυβέρνηση και εκθείαζαν τα προηγούμενα χρόνια το γερμανικό μοντέλο, ενώ ανάλογη ήταν η στάση μιας σημαντικής μερίδας του υπόλοιπου διεθνούς τύπου.
Ακόμη πιο σημαντικό όμως από την τρέχουσα επικαιρότητα ή και την συμπάθεια μέρους της διεθνούς κοινής γνώμης για την ελληνική τραγωδία και τα μαρτύρια Τσίπρα στη βελγική πρωτεύουσα, είναι το γεγονός ότι η πεντάμηνη κρίση ανέδειξε τις συστημικές αδυναμίες της ευρωζώνης. Σύμφωνα με ορισμένους υπολογισμούς, η Γερμανία έχει κερδίσει από το ξέσπασμα της κρίσης 193 δις ευρώ, περισσότερα δηλαδή από το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν της Ελλάδας και πολλών άλλων χωρών μελών της ευρωζώνης. Αυτή όμως η ανισορροπία, που πλήττει και ισχυρές χώρες όπως η Γαλλία ή η Ιταλία, δεν μπορεί να συνεχιστεί: είτε η ευρωζώνη θα διορθώσεις τις αδυναμίες της με πρωτοβουλία της Γερμανίας ή αργά ή γρήγορα θα διαλυθεί, τουλάχιστον με την σημερινή της μορφή.
Η τρίτη θετική εξέλιξη από την κρίση είναι ότι το παλιό πολιτικό προσωπικό της χώρας τέθηκε στο περιθώριο. Οι πολίτες καταλαβαίνουν ότι ο Α. Τσίπρας έκανε λάθη, του αναγνωρίζουν όμως την ειλικρίνεια των προθέσεων καθώς και το γεγονός ότι πάσχισε με όλες του τις δυνάμεις και μέχρι την τελευταία στιγμή, εκεί που οι προκάτοχοι του δεν προσπάθησαν ποτέ. Ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ κυριαρχεί στην πολιτική ζωή της χώρας, απέτρεψε το σχέδιο πραξικοπήματος για την εκπαραθύρωση του που ξεκίνησε αμέσως μετά τις εκλογές του Ιανουαρίου και αποτελεί το απαραίτητο πρόσωπο με το οποίο εταίροι και δανειστές θα πρέπει να συνδιαλέγονται. Η τύχη της χώρας βρίσκεται στα χέρια του.
Γι' αυτό, με πρωθυπουργική πρωτοβουλία, πρέπει τώρα:
- Να προωθηθούν το ταχύτερο όλες οι μεταρρυθμίσεις που έπρεπε να είχαν γίνει ανεξάρτητα από τα μνημόνια, από την πάταξη των καρτέλ και της διαφθοράς μέχρι την αποκατάσταση της εύρυθμης λειτουργίας της Δικαιοσύνης και της αξιοκρατίας. Κανείς δεν πρόκειται να επενδύσει σε μια χώρα, αν γνωρίζει ότι τα δικαστήρια της θα χρειαστούν 5-10 χρόνια για να επιλύσουν την όποια διαφορά προκύψει.
- Αυτές οι αλλαγές μπορούν να βελτιώσουν το κλίμα υπέρ της χώρας στη διεθνή κοινή γνώμη. Σε ένα επόμενο στάδιο, εφ' όσον φυσικά οριστικοποιηθεί η συμφωνία, χρησιμοποιώντας και τα - όποια οικονομικά - αποτελέσματα από τις αλλαγές, ο Α. Τσίπρας θα πρέπει να επιδιώξει μια νέα συμφωνία - συνθήκη ειρήνης με την Γερμανία. Τόσο για το χρέος όσο και επειδή η συμφωνία των Βρυξελλών δεν είναι βιώσιμη, όπως όλοι πλέον αναγνωρίζουν.
Μια τέτοια θετική εξέλιξη δεν είναι καθόλου βέβαιη καθώς, όπως σημειώθηκε χθες, ο Σόιμπλε θα συνεχίσει τις προσπάθειες του για την εκπαραθύρωση της Ελλάδας. Επειδή η Γερμανία είναι σε θέση ισχύος, η ενδεχόμενη συνέχιση των εκβιασμών και των εξευτελισμών, θα φέρουν την Ελλάδα σε δυσμενέστερη θέση.
Γι' αυτό ακριβώς η κυβέρνηση και ο πρωθυπουργός έχουν υποχρέωση να προετοιμάσουν αυτή τη φορά ένα plan B. Όχι με την πραξικοπηματική νοοτροπία μιας μυστικής ομάδας που φτιάχνει UFO στα γραφεία του υπουργείου ή σχεδιάζει κατάληψη του Νομισματοκοπείου. Οι πολίτες πρέπει να είναι απολύτως ενήμεροι και προετοιμασμένοι, και αυτό πρέπει να είναι το συμβόλαιο, που θα επιδιώξει να υπογράψει μαζί τους η σημερινή ή η επόμενη κυβέρνηση Τσίπρα: θα κάνουμε πρώτα απ 'όλα γενναίες μεταρρυθμίσεις, θα παλέψουμε αμέσως μετά για το χρέος και για ελάφρυνση της συμφωνίας. Αλλά αν ο φον Σόιμπλε συνεχίσει το βιολί του, θα διαπραγματευθούμε την συντεταγμένη αποχώρηση μας. Από μια ευρωζώνη που θα πνέει, έτσι κι αλλιώς, τα λοίσθια.
Δημοσιεύτηκε στο tvxs στις 23/7/2015
Το δημοψήφισμα αποτέλεσε μια ισχυρή στιγμή αντίστασης και μια εκδήλωση αξιοπρέπειας όχι μόνο απέναντι στην αποικιακού τύπου συμπεριφορά των Ευρωπαίων ηγετών, που χειρίζονται τις διαπραγματεύσεις, αλλά και προς εκείνο το μέρος της ελληνικής κοινωνίας που έχει εσωτερικεύσει τη νοοτροπία του υποδεέστερου (subalterity) και μιλά με τη φωνή του Κυρίου. Τα ποσοστά και η κατανομή του Όχι και του Ναι στις πλούσιες και τις φτωχές περιοχές έφεραν με μεγάλη σαφήνεια μπροστά μας την κοινωνία των δύο τρίτων. Ήταν μια συγκλονιστική στιγμή, δεδομένου του ασφυκτικού πλαισίου, με το κλείσιμο των τραπεζών και την άμετρη καταστροφολογία, απέναντι στην οποία οι Έλληνες αντέδρασαν με αξιοσημείωτη ηρεμία. Η απόφαση ήταν περισσότερο κοινωνική και λιγότερο ιδεολογική, πράγμα που επίσης φάνηκε από τα τραυλίσματα και τις υπαναχωρήσεις των μεσοαστών αριστερών της Μεταπολίτευσης, αλλά και από την πύκνωση του Όχι σε γεωγραφικές περιοχές και ηλικίες που ψήφιζαν από παράδοση συντηρητικά. Κυρίως ήταν η λαϊκότητα που ήρθε στο προσκήνιο, αυτό το "τέρας" που εξορκίζεται στο όνομα του λαϊκισμού, εδώ και χρόνια, αλλά δεν λέει να πεθάνει.
Ακριβώς όμως αυτή τη στιγμή, τη στιγμή της αντίστασης, χρειάζεται να πάμε ένα βήμα πιο πέρα: από την αντίσταση στην ανθεκτικότητα. Η αντίσταση, ως ηθικοπολιτική στάση αλλά και λαϊκό σύνθημα, ως κουλτούρα και πολιτική πράξη, είναι κάτι που προέρχεται ιστορικά από την εποχή του μεγάλου αντιφασιστικού πολέμου. Προηγουμένως μπορεί οι κοινωνίες πράγματι να αντιστέκονταν στις αλλαγές που επέβαλε ο καπιταλισμός, αλλά δεν είχαν θεωρητικοποιήσει τη στάση τους αυτή ως αντίσταση. Στη γλώσσα των κοινωνικών κινημάτων ήταν η έννοια της «επανάστασης» που μετρούσε, του «αγώνα», της «πάλης των τάξεων». Η έννοια της αντίστασης επικράτησε ως μια ιδεολογία που επιδίωκε να ενώσει την κοινωνία απέναντι στον φασισμό, ο οποίος εξέφραζε μια γενικευμένη απειλή κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η έννοια της αντίστασης έγραψε τη δική της ιστορία στην Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, απέναντι στις αντιδημοκρατικές εκτροπές, στη δικτατορία του 1967. Το να αντιστέκεσαι απέκτησε μια αύρα, εξιδανικεύτηκε ως στάση ζωής, όπως στους στίχους του Μιχάλη Κατσαρού: Αντισταθείτε. Αυτή η αύρα συνόδευσε τη δημιουργία της σημερινής κυβερνώσας Αριστεράς. Όχι μόνο τη συνόδευσε, αλλά την έθρεψε κιόλας, ήταν η μεγάλη πηγή που την άρδευσε, κυρίως όταν άρχισε να φυσάει η λαίλαπα των αλλαγών του νεοφιλελευθερισμού. Η αντίσταση, ως εκδίπλωση της κριτικής και των αγώνων απόκρουσης αυτών των αλλαγών, πριν αλλά κυρίως κατά τη διάρκεια της κρίσης, έφερε την Αριστερά στην εξουσία.
Γιατί λοιπόν αυτή την έννοια, αντί να τη διαφυλάξουμε, να την αντικαταστήσουμε; Και γιατί να την αντικαταστήσουμε με την έννοια της ανθεκτικότητας; Και γιατί τίθεται το συγκεκριμένο ζήτημα τώρα, μετά τον θρίαμβο του πνεύματος της αντίστασης;
Η αντίσταση προϋποθέτει δύο δυνάμεις: αυτή που επιτίθεται και αυτή που αντιστέκεται. Ο κόσμος μας όμως δεν είναι δυαδικός: εμείς και οι εχθροί. Είναι πολύπλοκος και πολυσχιδής. Πρέπει να επιβιώσει κανείς από πιέσεις και καταστροφές που προέρχονται από πολλές πλευρές. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν είναι μόνο η πολιτική της λιτότητας απέναντι στην οποία πρέπει να αντισταθεί κανείς. Η πίεση προς τη λιτότητα προέρχεται μεν από τη δημοσιονομική πειθαρχία, στην οποία εξαναγκάζει η σημερινή ηγεσία της Ε.Ε., αλλά επιβάλλεται επίσης έμμεσα και εξίσου αποτελεσματικά από τον ανταγωνισμό της Περιφέρειας. Σε αυτόν τον ανταγωνισμό τα πιο αδύναμα μέρη του δυτικού κόσμου υποκύπτουν και δεν μπορούν να υπερασπίσουν τα στάνταρ της προηγούμενης ζωής τους. Οι απειλές αυτές δεν προέρχονται μόνο από την Κίνα, την Ινδία και τις άλλες χώρες φτηνής παραγωγής.
Η πρώην Ανατολική Ευρώπη, που τώρα βρίσκεται εντός Ε.Ε. είναι ένας αναπάντεχος σύμμαχος της γερμανικής ηγεσίας, ένας ανταγωνιστής της Ελλάδας, με τις ανύπαρκτες συντάξεις και τους χαμηλότατους μισθούς, με την απουσία δημοκρατικών παραδόσεων. Πώς να αρθρώσεις την αντίσταση εναντίον αυτών των άλλων φτωχών; Στις χώρες αυτές, η μετακομμουνιστική πολιτική τάξη, χωρίς δημοκρατικές παραδόσεις, αυτοπεποίθηση και δική της παράδοση, αγκάλιασε με φανατισμό νεοφώτιστου τις νεοφιλελεύθερες συνταγές που καλά - καλά δεν είχαν εφαρμοστεί ούτε στις ίδιες τις χώρες από όπου προέρχονταν.
Οι συχνές πυκνές συγκρίσεις με τους μισθούς και τις συντάξεις της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας από τους ανθρώπους της τρόικας δείχνουν τις διαθέσεις του ευρωπαϊκού διευθυντηρίου. Τους χρησιμοποιούν ως εφεδρεία. Η Ελλάδα οφείλει να επιστρέψει στον γεωγραφικό της χώρο. Αν προσθέσεις σ' αυτό τη γερμανική κυριαρχία στις χώρες αυτές, καταλαβαίνεις το καινούργιο γεωπολιτικό πλαίσιο που διαμορφώνεται κάτω από την επίφαση και τους θεσμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καμιά άλλη ευρωπαϊκή χώρα δεν μπορεί να αντισταθμίσει τη γερμανική επιρροή στο ανατολικό κομμάτι της Ευρώπης, από τη Βαλτική έως το Αιγαίο.
Η αντίσταση προϋποθέτει λίγο - πολύ γνωστούς κινδύνους. Τον εχθρό τον ξέρεις. Αλλά σήμερα, πολλές φορές, εκείνο που έχεις να αντιμετωπίσεις είναι αναπάντεχο. Η ενδεχομενικότητα σε έναν σύνθετο κόσμο δημιουργεί νέα προβλήματα, αλλά και ευκαιρίες. Πώς να μιλήσεις για αντίσταση στο πιεστικό ζήτημα των προσφύγων και των μεταναστών μέσα στο δεδομένο πλαίσιο που ορίζεται από τους πολέμους στην περιφέρεια της Μεσογείου και τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς, που δεν επιτρέπουν την κινητικότητά τους στην υπόλοιπη Ευρώπη; Πώς να μιλήσεις για αντίσταση στην περίπτωση του Ισλαμικού Κράτους που περικυκλώνει τη Μεσόγειο; Πώς να μιλήσεις για αντίσταση στο παζλ της Ουκρανίας; Πώς να μιλήσεις για αντίσταση μπροστά σε κινδύνους άγνωστους, όπως μια πιθανή κατάρρευση της αγοράς αξιών στην Κίνα;
Για όλους αυτούς τους λόγους, αλλά και για άλλους πολλούς, το ζήτημα τώρα δεν είναι πλέον η αντίσταση, αλλά η ανθεκτικότητα. Η ικανότητα της αντοχής. Η ικανότητα να απορροφήσεις έναν κίνδυνο, ενδεχομένως να υποχωρήσεις, αλλά στη συνέχεια να συνέλθεις και να επανέλθεις στη φυσιολογική κατάσταση. Και οι κοινωνίες σήμερα έχουν ανάγκη από αυτή την ανθεκτικότητα. Γιατί η ανθεκτικότητα σημαίνει επιβίωση, σημαίνει μακροχρόνια στρατηγική, πολυσύνθετη ανάπτυξη ειδικών ικανοτήτων.
Πιστεύω ότι αυτό δεν είναι απλώς ένα θεωρητικό σχήμα, δανεισμένο από τη βιολογία και την οικολογία, δηλαδή την ανθεκτικότητα των οργανισμών και των οικολογικών συστημάτων να αντέξουν τις πιέσεις, να επιβιώσουν και να επανέλθουν (resilience). Η εποχή που ζούμε είναι μια εποχή που έχει τα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος εν κινδύνω ή, καλύτερα, του περιβάλλοντος εν κινδύνοις.
Είχα υποστηρίξει, από την αρχή της κρίσης και με διάφορες ευκαιρίες, ότι όσα μας συμβαίνουν σήμερα δεν πρέπει να τα δούμε μέσα στα δίπολα λιτότητας - μη λιτότητας, Γερμανίας - Ελλάδας, ευρωπαϊκού Βορρά - Νότου ή άλλων διπολικών συστημάτων.
Συμβαίνει μια μεγάλη αλλαγή στον κόσμο. Αλλαγή παραγωγικών μοντέλων, γεωγραφικών οικονομικών ζωνών, αναδιάταξης κέντρων και Περιφερειών. Σε αυτή τη μεγάλη αλλαγή η Ευρώπη μεταβάλλεται, δεν συνεχίζει να είναι αυτό που ήταν, αναδιατάσσει τις περιφέρειές της, τις οικονομικές της κυριαρχίες. Σε ένα παρόμοιο σκηνικό, που είναι σκηνικό πολέμου, θα πρέπει να προβληθούν τα ελληνικά πράγματα για να είναι κατανοητά. Η κρίση και η πολιτική της κρίσης αλλάζουν την οικονομία και την κοινωνία της Ελλάδας. Μέσα σε αυτή την προοπτική, η αντίσταση έχει μεν ηθικό νόημα ως προς τις συμπεριφορές, αλλά στην προβολή της στη μεγάλη εικόνα είναι η ανθεκτικότητα που μετράει. Ανθεκτικότητα βιοτική, ώστε να μη διαρραγεί ο κοινωνικός ιστός, ανθεκτικότητα ηθική, ώστε να μην εξαχρειωθεί το αίσθημα του κόσμου, ανθεκτικότητα πολιτική, ώστε να συνεχίζει να υπάρχει μια δύναμη που μπορεί να προσβλέπει στην επούλωση των πληγών και στην αειφορία, στην εικόνα ενός μέλλοντος το οποίο είναι αναγκαίο για την επιβίωση του παρόντος.
Η Ελλάδα έπειτα από ένα δημοψήφισμα που κέρδισε και διατράνωσε την αντίστασή της, βρίσκεται απέναντι σε δυνάμεις υπέρτερες, αλλά θα έλεγα και μοχθηρές. Το ελληνικό παράδειγμα, το οποίο βρίσκει ανταπόκριση και συμπάθεια σε ένα μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης, πρέπει να καταστραφεί. Να εξοβελιστεί ή να συκοφαντηθεί διά της υποταγής. Τα πράγματα έχουν δρομολογηθεί προς την περίφημη έξοδο, η οποία θα πάρει τιμωρητικό χαρακτήρα.
Υποταγή ή έξοδος λοιπόν; Υποταγή ή αντίσταση; Στο δίλημμα αυτό θα απαντούσα ότι πρέπει να καθοδηγηθούμε από εκείνο που εξασφαλίζει την ανθεκτικότητα. Την ανθεκτικότητα της χώρας, αλλά και την ανθεκτικότητα της κυβέρνησης της Αριστεράς. Και θέλω εδώ να εξηγηθώ, γιατί δεν είναι εύκολο να διατυπώνεις σαφείς απαντήσεις σε δύσκολους και ρευστούς καιρούς.
Τόσο η έξοδος όσο και η αποδοχή ενός νέου Μνημονίου χρειάζονται διαχείριση. Και θα μπορούσε να υπάρξει καλή και κακή διαχείριση. Η πολιτική των Μνημονίων έως τώρα οδήγησε σε καταστροφές τη χώρα, τη γονάτισε επειδή, εκτός των άλλων, την εφαρμογή τους την ανέλαβαν κυβερνήσεις ψοφοδεείς, ιδιοτελείς και διεφθαρμένες. Η σημερινή κυβέρνηση έως τώρα απέδειξε ότι διαθέτει τα κύτταρα της αντίστασης, πάλεψε σκληρά έως την τελευταία στιγμή, δεν είναι ανάγκη να πέσει και επί των επάλξεων. Με την ίδια ικανότητα και προπαντός θέληση μπορεί να δράσει για να εξασφαλίσει την ανθεκτικότητα. Μέσα σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο, αν έχει θέληση, θα βρει ευκαιρίες για να ανατρέψει δυσμενείς συνθήκες, να κερδίσει έδαφος, να αλλάξει τις ισορροπίες. Αλλά πρέπει να είναι μέσα, όχι έξω. Να είναι μέσα καιροφυλακτώντας για το ενδεχόμενο, προετοιμαζόμενη με ένα σαρωτικό κύμα μεταρρυθμίσεων, να αλλάξει τα πάντα και να κερδίσει το χαμένο έδαφος στο εσωτερικό, να μεταβάλει ριζικά το πολιτικό τοπίο και τους εσωτερικούς συσχετισμούς δυνάμεων.
Ας θυμηθούμε την ιστορία του Κυρίου και του Υπηρέτη στον Χέγκελ. Στη συμβολική αυτή παραβολή, ο ένας, προκειμένου να μην πέσει ηρωικώς, δέχεται να αναγνωρίσει τον άλλο και να εργαστεί γι' αυτόν. Στο τέλος, όμως, αυτός είναι που κερδίζει, γιατί ο Κύριος αναλώνεται για να συντηρήσει την κυριαρχία του. Αυτό συνέβη αναρίθμητες φορές και η ανατροπή της ισχύος ανάμεσα στη Δύση και στις πρώην αποικίες της, τον αναδυόμενο κόσμο, είναι μια επαλήθευση της προβλεπτικότητας αυτού του μύθου.
«Και το δημοψήφισμα;» θα πείτε, «τι θα πούμε στον κόσμο αυτόν που είπε Όχι;». Μα το δημοψήφισμα αυτό δημιούργησε μια υποκειμενικότητα πολύ ισχυρή, τον πυρήνα θέλησης που ισχυροποιεί την ανθεκτικότητα και έχει καταστήσει τον πρωθυπουργό αναμφισβήτητο κυρίαρχο του πολιτικού πεδίου.
Επομένως το Όχι θα εκφραστεί με την εκκαθάριση του εσωτερικού πεδίου, εκείνων των προνομίων και των νοοτροπιών του ενός τρίτου της κοινωνίας ή, ακόμη, εκείνου του δεκάτου που κατά τη διάρκεια της κρίσης κέρδισε άλλο ένα 10% της εθνικής πίτας. Ισχυροποίηση των εσωτερικών ερεισμάτων δεν σημαίνει δημιουργία ενός νέου σκληροπυρηνικού καθεστώτος τσαβικού ή μαδερικού τύπου, αλλά σαρωτικές μεταρρυθμίσεις σε όλα τα πεδία, από τη Δικαιοσύνη έως την Παιδεία, τη Δημόσια Διοίκηση, την Υγεία, παντού.
Σημαίνει αναμόρφωση του πεδίου της ενημέρωσης, σημαίνει ένα αποτελεσματικό φορολογικό σύστημα και φορολόγηση της ολιγαρχίας. Σαρωτικές αλλαγές που θα ανατρέψουν ισορροπίες που δημιουργήθηκαν εδώ και πολλές δεκαετίες, κατεστημένα που δεν μπορούν να θιχτούν διαφορετικά πάρα μόνο κάτω από καθεστώς έκτακτης ανάγκης, όπως είναι αυτό που επιβάλλεται τώρα από το εξωτερικό. Χρειάζεται ένα γιακωβίνικο πνεύμα που θα σαρώσει τις εσωτερικές Βανδέες. Ανθεκτικότητα σημαίνει ανορθόδοξος πόλεμος, όχι πόλεμος χαρακωμάτων. Είναι τόσο πολλά που πρέπει να γίνουν σε αυτή την κοινωνία, ώστε οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει η κυβέρνηση στο εξωτερικό πρέπει να χρησιμοποιηθούν ως μοχλός αλλαγών στο εσωτερικό. Ανθεκτικότητα είναι ο αίλουρος που παραμονεύει την ευκαιρία μέσα από την πυκνή φυλλωσιά του δέντρου, όχι ο σκύλος που φυλάει τα σύνορα στο γυμνό και χωρίς προφυλάξεις πεδίο.
Δημοσιεύτηκε στην Αυγή στις 11/7/2015
«Οι απαιτήσεις των δανειστών της Ελλάδας είχαν μέχρι τώρα καταστροφικές συνέπειες στην χώρα, μειώνοντας το ΑΕΠ κατά 25% και εκτινάσσοντας την ανεργία στο 28%.
Δεν πιστεύω ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες προσπάθησαν να τιμωρήσουν τους Έλληνες, αλλά χρησιμοποίησαν λανθασμένα μοντέλα. Η Ευρώπη και το ΔΝΤ είχαν προβλέψει μια γρήγορη ανάκαμψη, αλλά η πραγματικότητα είναι ότι ακολούθησε μια πολύ βαθιά ύφεση.
Πράγματι, η χώρα δεν εφάρμοσε όλες τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που προέβλεπαν τα προγράμματα. Ορισμένες από αυτές όφειλε να τις είχε κάνει, όπως το να βελτιώσει την συλλογή φόρων από τους πλουσίους. Άλλες θα είχαν νόημα αν η οικονομία βρισκόταν στο δρόμο της ανάκαμψης, αλλά όχι τώρα εν μέσω μιας βαθιάς ύφεσης. Σε κάθε περίπτωση, ακόμα και αν η Ελλάδα είχε εφαρμόσει όλες τις μεταρρυθμίσεις, η κατάσταση σήμερα δεν θα είχε μεγάλες διαφορές όσον αφορά το ΑΕΠ.
Ενδεχομένως, περισσότεροι άνθρωποι να ήταν άνεργοι και θα υπήρχε ακόμα μεγαλύτερη δυστυχία. Δεν είναι η έλλειψη αυτών των μεταρρυθμίσεων που εμποδίζει την Ελλάδα να αναπτυχθεί. Άλλωστε η χώρα αναπτύχθηκε με ταχύτερο ρυθμό από την υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση από τα μέσα της δεκαετία του 1990 ως και την έναρξη της παγκόσμιας κρίσης (4% έναντι 2,6%).
Η μπάλα βρίσκεται τώρα στο γήπεδο των Ευρωπαίων ηγετών. Το ερώτημα είναι, θα επιμείνουν σε μια πολιτική που έχει αποδειχθεί καταστροφική ; Ή θα συνδυάσουν την επιθυμία να διατηρήσουν το ευρώ, με καλές οικονομικές πολιτικές και σεβασμό στην δημοκρατία; Μπορούν να μεταρρυθμίσουν το πακέτο μεταρρυθμίσεων;
Αυτή είναι η στιγμή για να αντισταθούν στην απερίσκεπτη λιτότητα» προσθέτει, λέγοντας πως πριν από τέσσερα χρόνια υποσχέθηκαν στην Ελλάδα ότι πρέπει να υπάρξει μια στρατηγική για την ανάπτυξη αλλά δεν έκαναν τίποτα για αυτό. Ένα μέρος του ελληνικού χρέους αναδιαρθρώθηκε, αλλά ήταν πολύ μικρό και έγινε καθυστερημένα. Όταν ξεκίνησε η κρίση το χρέος βρισκόταν κάπου στο 117% του ΑΕΠ, ενώ σήμερα, μετά την αναδιάρθρωση, είναι στο 177%.
Tώρα ακόμα και το ΔΝΤ ζητάει μια βαθιά αναδιάρθρωση χρέους. Σύμφωνα με τον ίδιο υπάρχουν πολλοί τρόποι με το οποίο μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο: η επιμήκυνση της διάρκειας των δανείων, η μείωση των επιτοκίων ή ακόμα και η διαγραφή μέρους του χρέους ή η μετατροπή του σε ομόλογα συνδεδεμένα με το ΑΕΠ.
Μια αναδιάρθρωση χρέους θα ευθυγραμμίσει τα συμφέροντα της Ελλάδας και των πιστωτών για μια γρήγορη επιστροφή στην ανάπτυξη.
Είναι ακόμα εφικτή μια συμφωνία που θα κρατάει την Ελλάδα στην ευρωζώνη. Μια βαθιά αναδιάρθρωση χρέους (που θα αναγνωρίζει ότι τα χρήματα που δεν μπορούν να αποπληρωθούν δεν θα αποπληρωθούν), πιο εύλογοι δημοσιονομικοί στόχοι όπως ένα πρωτογενές πλεόνασμα 1% και όχι 3,5% όπως απαιτούσε η Ευρώπη πριν από το δημοψήφισμα και εύλογες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, είναι το κλειδί.
Επιπλέον η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα πρέπει να προσφέρει άμεσα ρευστότητα. «Ποιο είναι το νόημα σε μια νομισματική ένωση αν η κεντρική τράπεζα δεν λειτουργεί ως δανειστής έκτακτης ανάγκη; Αν δεν παρασχεθούν τα ευρώ που έχουν ανάγκη οι ελληνικές τράπεζες θα ισοδυναμεί με την έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη.
Ο ίδιος προειδοποιεί πως αν οι εταίροι της Ελλάδας συνεχίσουν στην ίδια πορεία που βρίσκονταν πριν από την κρίση, τότε δεν υπάρχει καμία ελπίδα. «Θα είναι κακό για την Ελλάδα, κακό για την Ευρώπη, κακό για την παγκόσμια οικονομία, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ. Ακόμα και αν το ευρώ επιβιώσει για λίγο, θα είναι η αρχή του τέλους. Στην επόμενη κρίση – και θα υπάρξουν και άλλες κρίσεις – θα διωχθεί κάποια άλλη χώρα» σημειώνει.
Δημοσιεύτηκε στο tvxs στις 8/7/2015
Είναι πλέον ξεκάθαρο, ή τουλάχιστον θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο, ότι το ελληνικό πρόγραμμα χωρίς μία γενναία ελάφρυνση χρέους ήταν από την αρχή καταδικασμένο σε αποτυχία.
Όσο κι αν προσπαθούσαν οι Έλληνες, η λιτότητα θα μείωνε το ΑΕΠ τους γρηγορότερα από ό,τι θα μείωνε το χρέος. Κι έτσι, η κατάσταση στο χρέος τους ήταν καταδικασμένη να επιδεινωθεί, κι ας προκαλούσε η προσπάθεια εξισορρόπησης του προϋπολογισμού τεράστια δεινά.
Σε αυτό το πρόβλημα δεν υπήρξε ούτε μια καλή, ή τουλάχιστον όχι απαράδεκτη, εναλλακτική λύση, δεδομένης της συμμετοχής της Ελλάδας στο ευρώ.
Ωστόσο, υπάρχει ένα ευρύτερης κλίμακας μάθημα από την κατάσταση στην Ελλάδα, το οποίο μας αφορά όλους – και δεν αναφέρομαι στο συνηθισμένο «μάθημα», ότι θα πρέπει να αλλάξουμε το δαπανηρό μας βίο, αλλιώς θα γίνουμε Ελλάδα.
Αυτό που μαθαίνουμε, αντιθέτως, είναι ότι η δημοσιονομική λιτότητα συνδυασμένη με ένα σκληρό νόμισμα είναι ένα τοξικό μείγμα. Η δημοσιονομική λιτότητα φέρνει την οικονομία σε ύφεση και σπρώχνει προς την κατεύθυνση του αποπληθωρισμού.
Εάν συνοδευτεί και με ένα σκληρό νόμισμα (στην περίπτωση της Ελλάδας είναι το ευρώ, αλλά κι οποιοδήποτε σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία, ο κανόνας του χρυσού ή κάθε είδους παρανοϊκός φόβος για τον πληθωρισμο εμπίπτει εδώ) τότε το αποτέλεσμα δεν είναι απλώς ύφεση και αποπληθωρισμός, αλλά πιθανότατα και η αποτυχία να μειωθεί το ποσοστό του χρέους ως προς το ΑΕΠ.
Αν θέλετε να συγκρίνετε, τότε προσέξτε το αγαπημένο παράδειγμα όλων των υποστηρικτών της λιτότητας, τον Καναδά της δεκαετίας του 1990. Ο Καναδάς είχε ένα ακαθάριστο χρέος περίπου 100% του ΑΕΠ, περίπου συγκρίσιμο με την Ελλάδα στις παραμονές της οικονομικής κρίσης. Στη συνέχεια προέβη σε μία αρκετά μεγάλη δημοσιονομική προσαρμογή – 6% του ΑΕΠ στο διαρθρωτικό ισοζύγιο, σύμφωνα με τις μετρήσεις του ΔΝΤ, κάτι που ισοδυναμεί μόλις με το ένα τρίτο αυτών που έκανε η Ελλάδα, είναι συγκρίσιμο όμως με τα προγράμματα άλλων χωρών της Ευρώπης με πρόβλημα χρέους. Η ανεργία, παρ' όλα αυτά, μειωνόταν σταθερά. Ποιο ήταν λοιπόν το μυστικό του Καναδά;
Η απάντηση ήταν το εύκολο χρήμα και η μεγάλη υποτίμηση του νομίσματος. Αυτά αντιστάθμισαν τα βάρη της λιτότητας, επιτρέποντας τη συνέχιση της ανάπτυξης.
Συνεπώς, πώς μπορεί αυτό να αποτελέσει ένα παράδειγμα σε συζητήσεις για θέματα πολιτικής των ΗΠΑ; Οι Ρεπουμπλικάνοι λατρεύουν να προειδοποιούν ότι η Αμερική θα μπορούσε να μετατραπεί σε Ελλάδα στο άμεσο μέλλον.
Αλλά κοιτάξτε το μείγμα πολιτικής που αποτελεί πλέον την de facto ορθοδοξία του ρεπουμπλικανικού κόμματος: δραστικές περικοπές στις κρατικές δαπάνες (ίσως αυτές αντισταθμίζονται από τις φορολογικές ελαφρύνσεις για τους πλούσιους, όμως αυτές δεν παρέχουν μεγάλη τόνωση), σε συνδυασμό με εμμονές και φόβους για τον επερχόμενο ευτελισμό του δολαρίου.
Δηλαδή, η συντηρητική πλευρά του πολιτικού φάσματος ΗΠΑ, κραδαίνοντας την Ελλάδα ως παράδειγμα προς αποφυγή, στην πράξη απαιτεί τη μίμηση του μείγματος πολιτικής που μετέτρεψε το ελληνικό χρέος σε μια ολοκληρωτική καταστροφή.
Δημοσιεύτηκε στο tvxs στις 8/7/2015
Ήταν φανερό εδώ και καιρό ότι η δημιουργία του ευρώ ήταν ένα τρομερό λάθος. Η Ευρώπη δεν είχε ποτέ τις προϋποθέσεις για ένα πετυχημένο κοινό νόμισμα- πάνω από όλα δεν είχε το είδος της δημοσιονομικής και τραπεζικής ένωσης, που για παράδειγμα, διασφαλίζει στις ΗΠΑ ότι όταν σκάσει μια «φούσκα» στη πολιτεία της Φλόριντα, η Ουάσινγκτον αυτόματα προστατεύει τους ηλικιωμένους της πολιτείας από πιθανούς κινδύνους στην ιατροφαρμακευτική τους περίθαλψη ή τις τραπεζικές τους καταθέσεις.
Η έξοδος από μια νομισματική ένωση, ωστόσο, είναι μια απόφαση πιο τρομακτική από αυτή της εισόδου και μέχρι τώρα οι προβληματικές οικονομίες της ηπείρου έχουν πολλές φορές υποχωρήσει ενώ βρίσκονται στο χείλος του γκρεμού.
Ξανά και ξανά, οι κυβερνήσεις έχουν ενδώσει στις απαιτήσεις των πιστωτών για σκληρή λιτότητα, ενώ η ΕΚΤ έχει καταφέρει να διαχειριστεί τον πανικό των αγορών.
Αλλά η κατάσταση στην Ελλάδα έχει φθάσει σε ένα σημείο που δείχνει να είναι χωρίς επιστροφή. Οι τράπεζες έκλεισαν προσωρινά και η κυβέρνηση επέβαλε capital controls... και την επόμενη εβδομάδα η χώρα θα κάνει δημοψήφισμα για το εάν πρέπει να αποδεχθούν τις απαιτήσεις της «τρόικας» για περισσότερη λιτότητα.
Η Ελλάδα θα πρέπει να ψηφίσει «όχι» και η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να είναι έτοιμη, εάν χρειαστεί, να φύγει από το ευρώ.
Για να γίνει κατανοητό γιατί το λέω αυτό θα πρέπει να καταλάβετε ότι τα περισσότερα -όχι όλα- τα περισσότερα από αυτά που έχετε ακούσει για την ασωτία και την ανευθυνότητα των Ελλήνων είναι λάθος.
Ναι, η ελληνική κυβέρνηση ξόδευε παραπάνω από όσα μπορούσε στα τέλη της δεκαετίας του 2000. Αλλά από τότε έχει πολλές φορές περικόψει δαπάνες και έχει αυξήσει φόρους. Ο δημόσιος τομέας έχει μειωθεί κατά 25% και οι συντάξεις (που ήταν ομολογουμένως υπερβολικά γενναιόδωρες) έχει μειωθεί δραστικά.
Εάν προσθέσει κανείς σε όλα αυτά τα μέτρα λιτότητας, θα ήταν υπεραρκετά για να εξαλειφθεί το αρχικό έλλειμμα και να υπάρξει ένα μεγάλο πλεόνασμα.
Γιατί συνέβη αυτό; Διότι η ελληνική οικονομία κατέρρευσε, κυρίως λόγω της λιτότητας, που παρασύρει τα έσοδα.
Και αυτή η κατάρρευση είχε να κάνει ως επί το πλείστον με το ευρώ, που παγίδευσε την Ελλάδα σε ένα οικονομικό ζουρλομανδύα.
Περιπτώσεις πετυχημένης λιτότητας, στις οποίες οι χώρες ελέγχουν τα ελλείμματά τους χωρίς να προκαλούν ύφεση της οικονομίας τους, τυπικά πετυχαίνουν με μεγάλες υποτιμήσεις των εθνικών νομισμάτων που κάνουν τις εξαγωγές πιο ανταγωνιστικές.
Αυτό συνέβη στον Καναδά τη δεκαετία του 1990 και ως ένα μεγάλο σημείο, αυτό συνέβη και στην Ισλανδία πρόσφατα. Αλλά η Ελλάδα χωρίς το δικό της νόμισμα, δεν είχε αυτή την επιλογή.
Αυτή λοιπόν είναι η αιτιολόγηση υπέρ ενός Grexit? Όχι κατ' ανάγκη.
Το πρόβλημα με το Grexit πάντα ήταν ο κίνδυνος ενός χρηματοπιστωτικού χάους, αναταραχής στο τραπεζικό σύστημα από πανικόβλητες αναλήψεις και προβλημάτων στις επιχειρήσεις και λόγω των τραπεζών και λόγω της αβεβαιότητας.
Γι' αυτό και οι ελληνικές κυβερνήσεις έχουν αποδεχθεί τις απαιτήσεις για λιτότητα και γι' αυτό ακόμα και ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν έτοιμος να δεχθεί τη λιτότητα που είχε ήδη επιβληθεί.
Αυτό που στην πραγματικότητα ζήτησε είναι να παγώσει η περαιτέρω λιτότητα. Αλλά η τρόικα ούτε να το ακούσει.
Είναι εύκολο να χαθεί κανείς στις λεπτομέρειες, αλλά το ουσιαστικό σημείο τώρα είναι ότι έχει παρουσιαστεί στην Ελλάδα μια πρόταση «τελεσίγραφο», που στην πραγματικότητα είναι ίδια με τις πολιτικές των τελευταίων πέντε ετών.
Αυτή είναι μια πρόταση που ο Αλέξης Τσίπρας δεν μπορεί να αποδεχθεί, διότι θα κατέστρεφε τους πολιτικούς λόγους ύπαρξής του. Και πιθανότατα αυτός ήταν και ο σκοπός της.
Στόχος επομένως πρέπει να είναι να τον διώξουν από την εξουσία, πράγμα που ίσως συμβεί εάν οι Έλληνες φοβισμένοι αρκετά από την αντιπαράθεση με την τρόικα - πουν "ναι" στο δημοψήφισμα.
Δεν θα πρέπει να το κάνουν για τρεις λόγους:
► Πρώτον, τώρα ξέρουμε ότι η ακόμα πιο σκληρή λιτότητα είναι αδιέξοδο: μετά από πέντε χρόνια η Ελλάδα είναι σε χειρότερη κατάσταση από ό,τι πριν.
► Δεύτερον, το χειρότερο από το προβλεπόμενο χάος έχει ήδη συμβεί. Με τις τράπεζες κλειστές και την επιβολή των capital controls δεν μπορεί να γίνει πολύ περισσότερο κακό.
► Και τέλος, η υποχώρηση στο τελεσίγραφο της τρόικας θα αντιπροσωπεύει την τελική παραχώρηση και τους τελευταίου προσχήματος ανεξαρτησίας της Ελλάδας.
Μη σας ξεγελάνε οι ισχυρισμοί ότι οι αξιωματούχοι της τρόικας είναι απλώς τεχνοκράτες που εξηγούν στους αδαείς Έλληνες τι πρέπει να γίνει.
Αυτοί οι υποτιθέμενοι τεχνοκράτες είναι στην πραγματικότητα φαντασιόπληκτοι που έχουν αγνοήσει κάθε τι που γνωρίζουμε για τη μακροοικονομία και σε κάθε βήμα τους κάνουν λάθος.
Όλα αυτά γίνονται για την εξουσία- την εξουσία των πιστωτών να τραβήξουν την πρίζα από την ελληνική οικονομία. Κι αυτό θα εξακολουθεί να είναι το διακύβευμα όσο η έξοδος από το ευρώ θα είναι αδιανόητη.
Ήρθε λοιπόν η ώρα να μπει ένα τέλος σε αυτό που φαίνεται αδιανόητο. Αλλιώς η Ελλάδα θα έχει να αντιμετωπίσει μια ατελείωτη λιτότητα και μια ύφεση χωρίς ορατό τέλος.
* Αμερικανός οικονομολόγος, πανεπιστημιακός και συγγραφέας, βραβευμένος με το Βραβείο Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών.
Δημοσιεύτηκε στο Βήμα και στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 29.06.2015
