Παρασκευή, 20 Ιούνιος 2025
Συνέντευξη του Barry Eichengreen
Η απόφαση των Ευρωπαίων να μεταθέσουν τις τελικές αποφάσεις για την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους για μετά το καλοκαίρι, θέλοντας να αποφύγουν τις "τριβές" με τους ψηφοφόρους ενόψει των ευρωεκλογών, είναι λυπηρή, καθώς το μόνο που καταφέρνει είναι να αναβάλλει το αναπόφευκτο και να αναγκάζει την Τρόικα να καλύψει με κάποιο... μαγικό τρόπο το χρηματοδοτικό κενό της ελληνικής κυβέρνησης.
Αυτό αναφέρουν σε άρθρο τους στην ιστοσελίδα VOX, οι οικονομολόγοι Barry Eichengreen, Peter Allen και Gary Evan. Το Capital.gr επικοινώνησε με τον καθηγητή του Berkeley και διάσημο οικονομολόγο Barry Eichengreen, ο οποίος έδωσε απαντήσεις σε σημαντικά ζητήματα.
Σύμφωνα με τους τρεις οικονομολόγους, η πρόταση που βρίσκεται στο τραπέζι και προβλέπει την επιμήκυνση των δανείων και τη μείωση των επιτοκίων δεν θα έχει σημαντικό αντίκτυπο στο δημόσιο χρέος. Γιατί μία τέτοια λύση δεν επιταχύνει τις ιδιωτικοποιήσεις, δεν δίνει κίνητρα για άμεσες ξένες επενδύσεις αλλά ούτε δίνει ώθηση στην ανάπτυξη.
Το πρόβλημα είναι ότι οι Έλληνες πολιτικοί πρέπει να βασιστούν στον αποπληθωρισμό και όχι στην υποτίμηση του νομίσματος για την αναπροσαρμογή μισθών και τιμών, η οποία δεν αποτελεί επιλογή για τη χώρα. Όμως ο πληθωρισμός αποτελεί "ανάθεμα" για την εμπιστοσύνη των μακροπρόθεσμων επενδυτών...
Η πρόταση των Barry Eichengreen, Peter Allen και Gary Evan αφορά στην υιοθέτηση μίας λύσης που θα περιλαμβάνει την ανταλλαγή ελληνικού χρέους με μερίδια σε αποκρατικοποιήσεις (debt-for-equity swaps). Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM) και η Ε.Ε. θα πρέπει να διαθέσουν ένα μέρος των δανείων και των ελληνικών κρατικών ομολόγων που έχουν στην κατοχή τους σε ένα μηχανισμό ανταλλαγής.
Στη συνέχεια, οι ιδιώτες επενδυτές που ενδιαφέρονται να αγοράσουν τους κρατικούς τίτλους της Ελλάδας θα έχουν τη δυνατότητα να το πράξουν σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο από την ονομαστική τους αξία., π.χ. στο 50%. Από την πλευρά του, το ελληνικό δημόσιο θα μπορούσε να δεχθεί τους εν λόγω τίτλους ως μέσο πληρωμής, κατά την πώληση ενός περιουσιακού του στοιχείου. Η αξία στην οποία θα δεχθεί τους τίλους θα είναι μικρότερη από την ονομαστική αλλά μεγαλύτερη από αυτήν που πουλήθηκαν στους ιδιώτες, π.χ. στο 75%.
Οι εμπνευστές της πρότασης εκτιμούν ότι σε ένα τέτοιο σενάριο, το ελληνικό δημόσιο ωφελείται γιατί σβήνει στην ουσία χρέος με discount το οποίο εξαρτάται από την τιμή στην οποία δέχτηκε τους τίτλους κατά την αγοραπωλησία. Οι ιδιώτες επενδυτές θα πρέπει να είναι και αυτοί ευχαριστημένοι γιατί στην ουσία πληρώνουν λιγότερα για τα ελληνικά assets που αγοράζουν. Όμως και η ΕΚΤ θα είναι ικανοποιημένη αφού έχει αγοράσει τα ελληνικά ομόλογα με πολύ μεγάλο discount και κατά συνέπεια περιορίζει σημαντικά τις απώλειες από μία τέτοια συναλλαγή, ενώ μπορεί πλέον να πραγματοποιήσει πρόωρη έξοδο από το ελληνικό χρέος.
Ο παγκοσμίου φήμης καθηγητής Barry Eichengreen εξηγεί γιατί η συγκεκριμένη επιλογή μπορεί να αμβλύνει τις υφιστάμενες αντιδράσεις και να γίνει αποδεκτή από τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης.
"Μία λύση που θα περιλαμβάνει τη χρήση debt-for-equity swaps είναι καλύτερη από οποιαδήποτε άλλη. Προσφέρει στους επενδυτές της Βόρειας Ευρώπης μία ελκυστική ευκαιρία καταγραφής κέρδους", σημειώνει ο Αμερικανός οικονομολόγος. Παράλληλα, προσθέτει ο ίδιος, δίνει κίνητρα στην Ελλάδα να προχωρήσει σε αποκρατικοποιήσεις, φέρνει τις απαραίτητες για τη χώρα ξένες επενδύσεις, οδηγεί σε μείωση του χρέους και προσφέρει μία "αναίμακτη" στρατηγική εξόδου για τον επίσημο τομέα.
Ο κ. Eichengreen εκτιμά ότι το μεγάλο βάρος του ελληνικού χρέους, το οποίο κατέχει κατά κύριο λόγο ο επίσημος τομέας, συνεχίζει να αποτελεί "τροχοπέδη" για τις επενδύσεις και κατά συνέπεια την ανάπτυξη. "Η ανάγκη για επενδύσεις και ανάπτυξη είναι επιτακτική. Το ίδιο επιτακτική είναι η ανάγκη αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους", υπογραμμίζει.
Τέλος, ο ίδιος σχολιάζει τις προθέσεις των Ευρωπαίων να προχωρήσουν σε μείωση των επιτοκίων και επιμήκυνση των δανείων. "Με αυτή την κίνηση δείχνουν ότι δεν αποκλείεται εντελώς η συμμετοχή του επίσημου τομέα στη μείωση του χρέους. Όμως ο επίσημος τομέας θα πρέπει να σκεφτεί κάτι πιο δημιουργικό".
Η πρακτική "debt-for-equity-swaps" έχει χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν στις περιπτώσεις της Χιλής, των Φιλιππίνων και του Εκουαδόρ. Το 1987 η Χιλή χρηματοδότησε επενδύσεις στη δασοκομία μέσω των συγκεκριμένων εργαλείων. Το 1988 η WWF αγόρασε χρέος των Φιλιππίνων αξίας 400 χιλ. δολαρίων στα 51 σεντς στο δολάριο με αντάλλαγμα την πραγματοποίηση έργων αποκατάστασης της βιοποικιλότητας, αντίστοιχης αξίας, από την κυβέρνηση. Το 1992 η κυβέρνηση του Εκουαδόρ αντάλλαξε μέρος του χρέους της προς τον τραπεζικό τομέα με το Χάρβαρντ για χρήση σε μελέτες χρηματοδότησης στη χώρα από φοιτητές του πανεπιστημίου.
Ακολουθεί η συνέντευξη του Barry Eichengreen στο Capital.gr:
Κύριε Eichengreen, γιατί πιστεύετε ότι η πρόταση της υιοθέτησης του μοντέλου "debt-for-equity" θα μπορούσε να γίνει αποδεκτή από τις εθνικές κεντρικές τράπεζες της Ευρωζώνης; (υπενθυμίζεται ότι το Νοέμβριο του 2012 είχαν συμφωνήσει να επιστρέψουν στην Ελλάδα μέρος των κερδών τους από τα ελληνικά κρατικά ομόλογα όμως σήμερα αρνούνται να το συζητήσουν).
Μία λύση με βάση την εφαρμογή συμφωνιών ανταλλαγής χρέους με μερίδια σε ιδιωτικοποιήσεις είναι καλύτερη για όλους, όπως εξηγούμε αναλυτικά στο άρθρο μας στην ιστοσελίδα VOX. Προσφέρει στους επενδυτές της Βόρειας Ευρώπης μία ελκυστική ευκαιρία κέρδους. Προσφέρει επίσης στην Ελλάδα περαιτέρω κίνητρα για αποκρατικοποιήσεις, ενώ παράλληλα φέρνει και τις εισροές ξένων επενδύσεων που χρειάζεται η χώρα, καθώς και τη μείωση του χρέους της. Τέλος, προσφέρει στον "επίσημο τομέα" τη δυνατότητα μίας ομαλής εξόδου από την Ελλάδα.
Πόσο πιθανό είναι να έχουμε πρόοδο αναφορικά με την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους σε μία περίοδο έντονης αντιπαράθεσης στην Ευρωζώνη ενόψει της τραπεζικής ενοποίησης και των ευρωεκλογών;
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν αφήσει να εννοηθεί ότι δεν επιθυμούν να "ερεθίσουν" τους ψηφοφόρους της Βόρειας Ευρώπης λίγο καιρό πριν τις ευρωεκλογές και γι΄ αυτό το λόγο το θέμα της αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους θα πρέπει να μετατεθεί για μετά τη διεξαγωγή των εκλογών.
Πόσο επείγει, κατά τη γνώμη σας, η ανάγκη αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους; Πιστεύετε ότι η συμμετοχή του επίσημου τομέα έχει αποκλειστεί;
Το μεγάλο βάρος του χρέους, το οποίο βρίσκεται κυρίως στον επίσημο τομέα, συνεχίζει να αποτελεί τροχοπέδη για τις επενδύσεις και την ανάπτυξη. Η ανάγκη για επενδύσεις και ανάπτυξη είναι επιτακτική, συνεπώς και η ανάγκη για αναδιάρθρωση του χρέους είναι επιτακτική. Όμως αυτό δεν είναι κάτι καινούριο, αφού η ανάγκη είναι επιτακτική εδώ και αρκετό καιρό. Οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι έχουν αφήσει να εννοηθεί ότι θα γίνουν περαιτέρω μειώσεις επιτοκίων και επιμήκυνση του χρέους. Αυτό δεν μου φαίνεται σαν να έχει αποκλειστεί εντελώς η συμμετοχή του επίσημου τομέα στην αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους. Όμως ο επίσημος τομέας πρέπει να σκεφτεί πιο δημιουργικές λύσεις για το συγκεκριμένο πρόβλημα.
Πως μπορεί η ελληνική οικονομία να ξεφύγει από την παρατεταμένη λιτότητα που την κρατάει παγιδευμένη στο θανάσιμο σπιράλ της ύφεσης; Πιστεύετε ότι οι Ευρωπαίοι είναι έτοιμοι να δώσουν ξεκάθαρη λύση;
Συνεχίζω να ελπίζω – και εγώ και οι άλλοι συγγραφείς του άρθρου – ότι η Ελλάδα χρειάζεται μία στρατηγική με πολλαπλά στοιχεία. Για να ενισχυθεί η ζήτηση και να γίνει αναδιάρθρωση χρέους που θα επιτρέψει στις δημόσιες δαπάνες να κατευθυνθούν προς ελληνικά προϊόντα. Για να ενισχυθεί η προσφορά, σε συνέχεια της ατζέντας που περιλαμβάνει διαρθρωτικές αλλαγές και ιδιωτικοποιήσεις. Αυτές δεν είναι εναλλακτικές αλλά συμπληρωματικές πολιτικές.
Το Νοέμβριο του 2012, σε συνέντευξή σας στο Κεφάλαιο είχατε επισημάνει ότι η ΕΚΤ θα πρέπει να αυξήσει προσωρινά το στόχο του πληθωρισμού και να προχωρήσει με έναν συνδυασμό "forward guidance" και ποσοτικής χαλάρωσης.
Οι προσπάθειες για την αντιμετώπιση του προβλήματος του αποπληθωρισμού έχουν καθυστερήσει. Η μείωση των επιτοκίων αναφοράς και οι αγορές τιτλοποιημένων "πακέτων" τραπεζικών δανείων είναι τα προφανή βήματα που πρέπει να γίνουν σε πρώτη φάση.
1. Τι είναι η διαμεσολάβηση;
Πρόκειται για μία ελαστική διαδικασία στην οποία δύο ή περισσότερα μέρη μιας διαφοράς επιχειρούν εκουσίως να επιλύσουν με συμφωνία τη διαφορά αυτή με τη βοήθεια ενός τρίτου προσώπου, του διαμεσολαβητή.
Πρέπει εδώ να τονίσω ότι με τον όρο ελαστική, εννοούμε μία διαδικασία που δεν υποβάλλεται σε τύπο, όπως οι δικαστικές αποφάσεις. Ο νόμος προσδιορίζει τα γενικά πλαίσιά της, χωρίς όμως να εξειδικεύει και τις λεπτομέρειες. Η ελαστικότητα συνεπώς την κάνει προσιτή για τον καθένα. Επιπλέον πρέπει να υπογραμμισθεί εντόνως ότι χαρακτηριστικό της διαδικασίας αυτής είναι η ουδετερότητα και η αμεροληψία του διαμεσολαβητή. Έτσι αποκλείονται από τον ρόλο αυτό πρόσωπα που έχουν ασχοληθεί, για παράδειγμα, ως δικηγόροι με τη συγκεκριμένη διαφορά.
2. Ποια είναι τα προτερήματά της σε σχέση με τη δικαστική διαδικασία;
Η διαμεσολάβηση είναι μία μη χρονοβόρα διαδικασία. Έτσι σε αντίθεση με τη διαδικασία, για παράδειγμα, ενώπιον του Ειρηνοδικείου που διέπει σήμερα τις υποθέσεις των λεγόμενων υπερχρεωμένων νοικοκυριών, όταν τα μέρη της διαφοράς συμφωνήσουν να αποταθούν σε διαπιστευμένο διαμεσολαβητή, ο νόμος προσδιορίζει ότι πρέπει να οδηγηθούν στην εξεύρεση λύσης κατά ανώτατο όριο μέσα σε είκοσι τέσσερις ώρες. Εξάλλου σε αντίθεση πάλι με τη δικαιοδοτική διαδικασία, η διαμεσολάβηση σχεδόν εκμηδενίζει το κόστος.
Τόσο η προσφυγή στο δικαστήριο, όσο και η διαιτησία έχουν αυξημένο κόστος. Αν πάρουμε πάλι το παράδειγμα του δανειολήπτη, ο μέσος άνθρωπος που υπάγεται στο λεγόμενο νόμο Κατσέλη πρέπει να υπολογίσει, εκτός από την αμοιβή του δικηγόρου για την ανάληψη της υπόθεσης, τα δικαστικά έξοδα, δηλαδή έξοδα γραμματίου προείσπραξης και παράστασης του δικηγόρου και την αμοιβή του δικαστικού επιμελητή για τα έξοδα επίδοσης στο ή στα εναγόμενα πιστωτικά ιδρύματα.
Αντίθετα στη διαμεσολάβηση πρέπει να υπολογίσει μόνο την αμοιβή του δικηγόρου του (χωρίς «δικαστικά έξοδα») και θα επιβαρυνθεί κατά ανώτατο όριο με τη μισή αμοιβή του διαμεσολαβητή. Το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο προσδιορίζει ως κατώτατη αμοιβή του διαμεσολαβητή το ποσό των εκατό (100) ευρώ την ώρα.
3. Ποια είναι η θέση των μερών στη διαμεσολάβηση;
Τα μέρη στη διαμεσολάβηση προσέρχονται εκουσίως και δεν είναι απλοί παρατηρητές. Εκδήλωση της ελαστικότητας που υπογραμμίσαμε παραπάνω είναι το γεγονός ότι τα ειδικότερα πλαίσια της διαδικασίας καθορίζονται από τα μέρη σε συνεργασία με το διαμεσολαβητή και ανάλογα με την εκτίμηση των ιδιαίτερων στοιχείων κάθε περίπτωσης, αφού τηρηθούν οι θεμελιώδεις δικονομικές αρχές της ισότητας των μερών, της ανεξαρτησίας, της ουδετερότητας και αμεροληψίας του διαμεσολαβητή και της καλής πίστης.
Επίσης είναι χαρακτηριστικό ότι τα μέρη έχουν τα ηνία της διαδικασίας. Έτσι, είναι ο δανειολήπτης και η τράπεζα (τα μέρη) για παράδειγμα που επιλέγουν τον διαμεσολαβητή από τον σχετικό κατάλογο των διαπιστευμένων διαμεσολαβητών, που τηρεί η Γενική Διεύθυνση Διοίκησης Δικαιοσύνης του υπουργείου Δικαιοσύνης και μπορούν να τερματίσουν τη διαδικασία, ακόμα και χωρίς την επίτευξη συμφωνίας. Θα ήθελα εδώ να σημειώσω ότι με τη διαμεσολάβηση τόσο ο δανειολήπτης/υπερχρεωμένος, όσο και το πιστωτικό ίδρυμα/τράπεζα βρίσκονται επί ίσοις όροις, υπό την έννοια ότι ο διαμεσολαβητής δεν θα επηρεαστεί από τις αγορεύσεις των δικηγόρων ή από την εξωτερική ισχύ και τη φήμη των «διαδίκων».
4. Ποια είναι η διαδικασία διαμεσολάβησης και συγκεκριμένα στις υποθέσεις των λεγόμενων υπερχρεωμένων νοικοκυριών; Πώς θα συμβάλλει στην αντιμετώπιση των προβλημάτων καθυστέρησης της απονομής Δικαιοσύνης και απροθυμίας των τραπεζών να συμμορφωθούν πλήρως με τον νόμο Κατσέλη;
Όπως ορίζεται σήμερα νομοθετικά, και συγκεκριμένα σε σχέση με την εφαρμογή του στον νόμο Κατσέλη, η προσφυγή στη διαμεσολάβηση μπορεί να γίνει είτε με πρωτοβουλία των μερών, όταν η διαφορά δεν έχει εισαχθεί στο δικαστήριο, είτε με πρόταση του δικαστηρίου ενώπιον του οποίου εκκρεμεί η υπόθεση σε κάθε στάση της δίκης, η οποία αν γίνει αποδεκτή από τα μέρη, οδηγεί σε υποχρεωτική αναβολή της συζήτησης και σε δικάσιμο μετά την πάροδο τριμήνου. Και στις δύο περιπτώσεις η συμφωνία για την υπαγωγή στη διαμεσολάβηση πρέπει να γίνει εγγράφως, έτσι ώστε να αποφευχθεί και αυτό ακόμα το ενδεχόμενο της κακοπιστίας ενός από τα δύο μέρη. Οι συζητήσεις και οι επίσημες προτάσεις των αρμόδιων υπουργείων μιλούν σήμερα για την αντικατάσταση του νόμου Κατσέλη με την υποχρεωτική διαμεσολάβηση και μόνο στην περίπτωση αποτυχίας της, να εισαχθεί η διαφορά στο δικαστήριο.
Χρειάζεται εδώ να διευκρινιστεί ότι αυτό που ουσιαστικά θα αντικατασταθεί με τη διαμεσολάβηση είναι το λεγόμενο πρώτο στάδιο (άρθρο 2§1 του νόμου) το οποίο τιτλοφορείται εξωδικαστική επίλυση της διαφοράς. Όπως εφαρμόζεται σήμερα ο νόμος, στην πραγματικότητα αυτό το στάδιο εξαντλείται σε μία απλή αίτηση του δανειολήπτη, με την οποία ενημερώνει την τράπεζα ότι επιθυμεί να υπαχθεί στις ευεργετικές αυτές διατάξεις και δεν υπάρχει καμία διαδικασία διαπραγμάτευσης ανάμεσά τους. Το στάδιο αυτό λήγει με μία βεβαίωση από τον δικηγόρο του αιτούντος ότι απέβη άκαρπη η προσπάθεια εξωδικαστικού συμβιβασμού. Έτσι καταλήγουμε στα ειρηνοδικεία και στην οικονομική επιβάρυνση του ήδη ευρισκόμενου σε ένδεια δανειολήπτη και στον προσδιορισμό δικασίμου μετά πέντε και πλέον έτη από την ημέρα της αίτησης.
5. Ποιες είναι οι φάσεις της διαμεσολάβησης;
Με την κήρυξη της διαμεσολάβησης ως υποχρεωτικής, το στάδιο αυτό ουσιαστικά καταργείται. Έτσι ο δανειολήπτης σε συνεννόηση με τον δικηγόρο του προτείνει στην τράπεζα την προσφυγή στη διαμεσολάβηση. Στη συνέχεια εξευρίσκεται κοινή συναινέσει ο διαμεσολαβητής από τον κατάλογο διαπιστευμένων διαμεσολαβητών του υπουργείου Δικαιοσύνης. Η διαμεσολάβηση ξεκινά από τη λεγόμενη προπαρασκευαστική φάση (intake) στην οποία ο επιλεγμένος διαμεσολαβητής έρχεται σε πρώτη επαφή με τα μέρη και κυρίως με τους δικηγόρους τους, προκειμένου να συμφωνηθούν τα τυπικά. Στη συνέχεια προσδιορίζεται η ημέρα στην οποία θα λάβει χώρα η διαμεσολάβηση, στην οποία συμμετέχουν αυτοπροσώπως τα μέρη με τους πληρεξουσίους δικηγόρους τους. Κατά τη διάρκειά της προωθείται ο διάλογος ανάμεσα στους συμμετέχοντες, έτσι ώστε να καταφέρουν να ξεπεράσουν τις αμετακίνητες διεκδικήσεις/θέσεις τους και να οδηγηθούν στην εξεύρεση των πραγματικών συμφερόντων τους.
Ο διαμεσολαβητής μπορεί να διενεργήσει και κατ' ιδίαν συναντήσεις (caucus) με καθένα από τους εμπλεκομένους, οι οποίες διέπονται αυστηρά από το απόρρητο και την εμπιστευτικότητα και μεταφέρεται στην άλλη πλευρά, μόνο ό,τι ρητά έχει συναινέσει το μέρος. Ο διαμεσολαβητής είναι στην πραγματικότητα εγγυητής της διαδικασίας, δεν είναι δικαστής, ούτε διαιτητής. Στις περιπτώσεις για παράδειγμα των υπερχρεωμένων, είναι σαφώς πιο συμφέρον τόσο για την τράπεζα να ικανοποιηθεί άμεσα και σίγουρα κατά το ύψος των δυνατοτήτων του οφειλέτη της, όσο και για τον δανειολήπτη, να ρυθμίσει τις οφειλές του σύμφωνα με τις δυνάμεις του. Το σημαντικό εδώ είναι ότι τη ρύθμιση αυτή θα τη βρουν και θα τη συμφωνήσουν τα μέρη μεταξύ τους.
Μετά το πέρας της διαδικασίας διαμεσολάβησης ο διαμεσολαβητής συντάσσει το πρακτικό διαμεσολάβησης, στο οποίο περιλαμβάνεται το αποτέλεσμα της επιτυχούς συμφωνίας ή της αποτυχίας της διαδικασίας, την αιτία της διαφοράς καθώς και τα στοιχεία που εκ του νόμου αποτελούν ελάχιστο περιεχόμενο αυτού. Το πρακτικό υπογράφεται από όλους τους συμμετέχοντες, σε περίπτωση όμως αποτυχίας δύναται να υπογραφεί μόνο από το διαμεσολαβητή. Το πρακτικό της διαμεσολάβησης, που περιέχει τη συμφωνία των μερών, δύναται, κατόπιν αιτήματος ενός τουλάχιστον των μερών, να κατατεθεί στη Γραμματεία του Μονομελούς Πρωτοδικείου της περιφέρειας διεξαγωγής της διαμεσολάβησης κι εφόσον υπάρχει αξίωση που μπορεί να εκτελεστεί αναγκαστικά, αποτελεί εκτελεστό τίτλο (αρθ. 904 παρ. 2 περ. γ ΚΠολΔ).
Δημοσιεύτηκε στην Ημερησία στις 8-3-2014
Η συμβολική απαξίωση του δημόσιου τομέα συμβάλλει αποφασιστικά στην πραγματική του υποβάθμιση και συνεπώς στην «ανάγκη» προσφυγής στον εκ φύσεως αποτελεσματικό ιδιωτικό τομέα. Δικαιούται κανείς να αναρωτιέται μήπως αυτό ακριβώς υπήρξε και το αιτούμενο.
Στις εμπορευματικές κοινωνίες όπου όλα αγοράζονται και όλα πουλιούνται, όταν υπάρχει «ζήτηση» θα εμφανισθεί και κάποια «προσφορά». Δεν είναι λοιπόν περίεργο ότι προσφέρονται κάθε λογής ενδιαφέρουσες και χρήσιμες υπηρεσίες, είτε «πρωτοβάθμιες», όπως π.χ. η εκκαθάριση υπαρκτών ή ανύπαρκτων ναρκοπεδίων, η προστασία των πιγκουίνων της Ανταρκτικής, των σαλίγκαρων της Κεϊλάνης ή των κονδόρων των Ανδεων, η διερεύνηση των πιθανοτήτων καλλιέργειας αβοκάδο στη Λαπωνία ή τομάτας στο κέρας της Αφρικής ή ακόμα η προσπάθεια να πεισθούν αδίστακτοι ένοπλοι μισθοφόροι για τη διιστορική σημασία των δημοκρατικών ιδεωδών ή ίσως ακόμα, γιατί όχι, και η αναζήτηση των ιχνών του μυθικού χιονανθρώπου των Ιμαλαΐων, είτε «δευτεροβάθμιες», όπως ο εντοπισμός και η καταλογογράφηση των επίδοξων παρόχων αυτών των υπηρεσιών.
Αλλα είναι λοιπόν τα πραγματικά ερωτήματα που πρέπει να τεθούν. Ποιος ζητάει να αγοράσει τέτοιες υπηρεσίες, ποιος πληρώνει γι' αυτές, σε τι ιστορικό πλαίσιο διαμορφώνεται αυτή η ζήτηση και τι σκοπιμότητες υπηρετεί. Με αυτή την έννοια, το πρόβλημα που τίθεται σε σχέση με τις ΜΚΟ δεν είναι τι συγκεκριμένο κάνουν, παράγουν, επιδιώκουν και επαγγέλλονται, αλλά γιατί υπάρχουν!
Η απάντηση προκύπτει από το ίδιο το όνομά τους. Αν σκεφτούμε πως ανεξάρτητα από τη νομική τους μορφή, ΜΚΟ δεν χαρακτηρίζονται όλες οι παραδοσιακές ενώσεις προσώπων, όπως τα σωματεία, τα ιδρύματα και οι επιχειρήσεις του εν γένει ιδιωτικού τομέα, θα πρέπει να μας κάνει να αναρωτηθούμε γιατί ορισμένοι οργανισμοί ορίζονται ρητά ως «μη κυβερνητικοί». Και ο λόγος δεν μπορεί να είναι άλλος από το γεγονός ότι σε κάποιο σημείο τουλάχιστον, οι δραστηριότητές τους παραμένουν μεν ιδιωτικές, αλλά εμφανίζονται ως «γενικού», «δημόσιου» ή ακόμα συχνά και οικουμενικού ενδιαφέροντος. Η ιδιαιτερότητα των ΜΚΟ συνίσταται λοιπόν στο ότι, ανεξάρτητα από το τι πραγματικά επιδιώκεται, το αντικείμενο της δράσης τους μοιάζει να αντιστοιχεί σε ευρύτερα κοινωνικά μελήματα. Ανάγκες που αν ήταν απαραίτητες θα μπορούσαν να υπηρετούνται ευθέως από δημόσιους μηχανισμούς, ανατίθενται σε αυτόκλητους «ειδικούς» ιδιώτες. Και έτσι μετατοπίζεται καίρια η εσωτερικευμένη ιδεολογική διάκριση ανάμεσα στη δημόσια και την ιδιωτική σφαίρα. Η μεθόδευση της κοινής ωφέλειας δεν ταυτίζεται πλέον αφετηριακά με τον δημόσιο χώρο. Με άμεσο αποτέλεσμα οι κατά τεκμήριο τουλάχιστον «χρήσιμες» και «επωφελείς» αυτές υπηρεσίες να ορίζονται και να παραγγέλλονται, αλλά και να πληρώνονται από τα οργανωμένα κράτη, δηλαδή από τους φορολογούμενους πολίτες, ανεξάρτητα από το ποιος καλείται να τις παράσχει. Και αυτό φαίνεται πια να αποτελεί συστατικό στοιχείο της «προοδευτικής διακυβέρνησης».
Οι προεκτάσεις της εξέλιξης αυτής είναι απροσμέτρητες. Από τη μια μεριά, φαίνεται να αίρεται το μονοπώλιο της πολιτικής εξουσίας να κρίνει αυτόνομα και υπεύθυνα περί του δέοντος γενέσθαι και να παρεμβαίνει ενεργά όταν χρειάζεται. Ακόμα σημαντικότερο όμως είναι το γεγονός ότι, από την άλλη μεριά, οι ιδιωτικά μεθοδευμένες δράσεις δημόσιου συμφέροντος δεν μπορεί πια να υπόκεινται στους αυστηρούς θεσμικούς και αξιακούς κανόνες που διέπουν της δημόσιες υπηρεσίες. Πράγματι, κανείς δεν μπορεί να εμποδίσει τις ΜΚΟ να κερδοσκοπούν, να διαθέτουν τους πόρους τους κατά το δοκούν και να επιλέγουν αυθαίρετα τους όρους της αμοιβής των εμπλεκόμενων φυσικών προσώπων. Ακόμα και αν ελέγχονται ως προς τη νομιμότητα της δράσης τους, δεν είναι σε καμιά περίπτωση δυνατόν να υπόκεινται σε αυστηρούς περιορισμούς σε ό,τι αφορά τη σκοπιμότητα των επιλογών τους. Δεν είναι π.χ. δυνατόν να υπάρξουν αντικειμενικά κριτήρια βάσει των οποίων μπορεί να ιεραρχείται η σημασία της προστασίας των γερακιών, των κοράκων και των περιστεριών.
Υπό τις συνθήκες αυτές λοιπόν είναι προφανές ότι τόσο η χρήση όσο και η διαχείριση του δημόσιου χρήματος δεν είναι δυνατόν να υπόκεινται στον ουσιαστικούς ελέγχους. Ακόμα και όταν δεν προέρχονται από «μυστικά κονδύλια», οι χρηματοδοτήσεις των ΜΚΟ είναι δομικά συνυφασμένες με την εγγενώς ανεξέλεγκτη και αυθαίρετη ιδιωτική κερδοσκοπία.
Παρ' όλο που η γενίκευση τέτοιων πρακτικών είναι σχετικά πρόσφατη, μοιάζει να αντιστοιχεί στις νέες οικουμενικές αντιλήψεις για το «πολιτικά ορθό». Δεν είναι τυχαίο ότι ακολουθώντας πια παγκοσμίως εμπεδωμένα έθιμα, οι ευρωπαϊκές «οδηγίες» ευνοούν ή και απαιτούν ρητά τη συμμετοχή ιδιωτών σε κοινά χρηματοδοτούμενες «δράσεις» και προγράμματα και δράσεις. Ανεξάρτητα από το περιεχόμενό τους και τα κριτήρια με τα οποία ιεραρχούνται, επιλέγονται και ανατίθενται οι ιδιωτικές αυτές συμμετοχές στο κοινωνικό γίγνεσθαι, θεωρείται πια δεδομένο πως κάθε ευνομούμενη χώρα οφείλει να διαθέτει σημαντικούς πόρους για το «καλό», ρίχνοντάς τους στον γιαλό ενός οργανωμένου και εκ προοιμίου ανεξέλεγκτου εσμού επίδοξων συμφεροντούχων. Η ελεύθερη «κοινωνία των πολιτών», μας λένε, οφείλει να αναλάβει τον αυτόνομα δημιουργικό ρόλο που της αρμόζει.
Θα πρέπει λοιπόν να αναρωτηθούμε για τα αίτια αυτής της θεαματικής ιδεολογικής μεταλλαγής και μαζί με αυτήν των τρεχουσών πολιτικών πρακτικών. Το γεγονός ότι η παλιά αυτή εγελιανή ιδέα ανασύρθηκε από την ιστορική ναφθαλίνη για να εγκατασταθεί στο επίκεντρο του προβληματισμού δεν μπορεί βέβαια να είναι τυχαίο. Ούτε φυσικά είναι τυχαίο ότι από ένα σημείο και πέρα η «κοινωνία των πολιτών» άρχισε να εμφανίζεται ως αναγκαίο συμπλήρωμα της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Εφεξής, σε ρητή αντιδιαστολή με ό,τι το κρατικό και «επισήμως κρατικοδίαιτο» που αντιμετωπίζεται με ολοένα μεγαλύτερη δυσπιστία, ό,τι μπορεί να εμφανίζεται ως «ανεπισήμως κρατικοδίαιτο» προϊόν ελεύθερων ατομικών πρωτοβουλιών φαίνεται να καθαγιάζεται απερίφραστα.
Το ακατάσχετο κύμα των ιδιωτικοποιήσεων, η αποψίλωση του κοινωνικού κράτους, η απαξίωση του δημόσιου τομέα, η αύξουσα διείσδυση ιδιωτικοοικονομικών μεθόδων στη δημόσια διοίκηση, η άρση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων και η διάχυτη καταγγελία όλων των δημόσιων μηχανισμών ως εγγενώς αναποτελεσματικών και εν δυνάμει διεφθαρμένων δεν είναι άλλωστε παρά μερικά από τα συμπτώματα του αδιαμεσολάβητα πλέον κυρίαρχου νεοφιλελεύθερου αντικρατισμού. Και προφανώς, μια τέτοια «προφητεία» δεν μπορεί παρά να είναι αυτοεκπληρούμενη: η συμβολική απαξίωση του δημόσιου τομέα συμβάλλει αποφασιστικά στην πραγματική του υποβάθμιση και συνεπώς στην «ανάγκη» προσφυγής στον εκ φύσεως αποτελεσματικό ιδιωτικό τομέα. Δικαιούται κανείς να αναρωτιέται μήπως αυτό ακριβώς υπήρξε και το αιτούμενο.
Στο πλαίσιο αυτό λοιπόν, η συνεχής διεύρυνση των ορίων λειτουργίας των ΜΚΟ μοιάζει αναγκαίο στοιχείο της πολιτικοϊδεολογικής συγκυρίας της εποχής μας. Από τη μια μεριά, επεκτείνοντας το πεδίο της ελεύθερης αγοράς προς νέες κατευθύνσεις δημιουργεί τις προϋποθέσεις για πρόσθετες οργανωμένες ιδιωτικοποιήσεις, άρα και για αυξημένα κέρδη των απανταχού επιτηδείων. Από την άλλη, συμβάλλοντας στην αποδυνάμωση της διάκρισης ανάμεσα στο δημόσιο συμφέρον και στις ιδιωτικές δράσεις συμβάλλει στην περαιτέρω αποδυνάμωση της δημόσιας συμβολικής πρωτοκαθεδρίας. Τέλος, εθίζει την κοινή γνώμη στην ιδέα ότι όλες σχεδόν οι δημόσιες αρμοδιότητες είναι δυνατόν και πρέπει να μεθοδεύονται μέσα από αυτοσχέδιες «συνέργειες» ανάμεσα στις συλλογικές σκοπιμότητες και στην προώθηση ιδιωτικών συμφερόντων.
Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο εις πείσμα των σκανδάλων και της ανορθολογικής σπατάλης του δημόσιου χρήματος, τίποτε δεν φαίνεται να μπορεί να ανακόπτει την επέλαση των νέων μορφών. Εάν δεν επανιδρυθεί η δημόσια σφαίρα και δεν ανασταθεί η αυτονομία της πολιτικής, τα ιδιωτικά συμφέροντα θα επιβληθούν σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνίας. Η εξουσία θα πρέπει λοιπόν κάποτε να επιστρέψει στον δήμο. Τελικώς, αυτό και μόνον είναι το ουσιώδες διακύβευμα.
Δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 4/3/2014
/ 0
Πολλοί από εμάς αισθανόμαστε ότι η κρίση που εξελίσσεται από το 2008 εισέρχεται αυτό το φθινόπωρο σε μία κρίσιμη φάση, καθώς η πολιτική του βραχυπρόθεσμου κατευνασμού των αγορών που εφαρμόστηκε έως τώρα έφτασε πλέον στα όριά της. Εν τω μεταξύ, ενισχύθηκε μεταξύ των πολιτικών η άποψη ότι το κοινό νόμισμα απαιτεί και μια κοινή δημοσιονομική, οικονομική και κοινωνική πολιτική. Αυτό, ωστόσο, οδηγεί προσωρινά μόνο σε μια φιλοευρωπαϊκή ρητορική, κενή περιεχομένου.
Οι κυβερνήσεις εξακολουθούν να ελπίζουν ότι θα μπορέσουν σιωπηλά να θεσπίσουν, σε επίπεδο πολιτικής διακυβέρνησης, τις οικονομικές ρυθμίσεις στις οποίες έχουν δεσμευτεί, χωρίς καμία αλλαγή σε επίπεδο πολιτικών θεσμών. Λαμβάνοντας υπόψη τα ποσοστά οικονομικής συμβολής των μεμονωμένων χωρών στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, διαπιστώνει κάποιος ότι με την ακολουθούμενη πολιτική εξαγοράς υποτιμημένων κρατικών ομολόγων η Τράπεζα έχει από καιρό ανοίξει τον δρόμο προς μια συγκαλυμμένη «Ενωση Χρέους».
Ταυτόχρονα, η ρητορική αυτή χρησιμοποιείται σε εθνικό επίπεδο ως όπλο ενάντια σε κάθε εποικοδομητική πρόταση εμβάθυνσης της Πολιτικής Ενωσης, με απώτερο σκοπό την περιθωριοποίησή της, όπως συνέβη πρόσφατα με την πρόταση του Ζίγκμαρ Γκάμπριελ.
Από την 26η Ιουνίου του 2012, όταν ο Χέρμαν βαν Ρόμπαϊ κατέθεσε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο την πρότασή του υπέρ μιας «πραγματικής» Δημοσιονομικής και Πολιτικής Ενωσης, λαμβάνοντας από τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων την εντολή περαιτέρω ανάπτυξης της πρότασής του αυτής έως τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους, οι πρόεδροι του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, της Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας άρχισαν να ασχολούνται με την προετοιμασία μιας «θεσμικής λύσης» για την κρίση.
Ο Ευρωπαίος επίτροπος, αρμόδιος για την Εσωτερική Αγορά, Μισέλ Μπαρνιέ, περιέγραψε τον ήδη από καιρό γνωστό φαύλο κύκλο του εκβιασμού των κρατών της ζώνης του ευρώ από τις αγορές με τον εξής στείρο τρόπο: «πρώτα το κράτος παρέχει ρευστότητα σε τράπεζες που το έχουν ανάγκη, αυξάνοντας με τον τρόπο αυτόν το εθνικό του χρέος, το οποίο κατόπιν εξαγοράζεται από τις τράπεζες, επιδεινώνοντας περαιτέρω τη θέση τους». Βεβαίως, ο επίτροπος αποσιωπά ότι σε όλη αυτή τη δυσάρεστη κατάσταση, οι μοναδικοί κερδισμένοι, στον βαθμό που ο παραπάνω εκβιασμός λειτουργεί, είναι οι ιδιώτες επενδυτές, ενώ η υπαγορευμένη πολιτική λιτότητας επιβαρύνει ανελέητα την πλατιά μάζα των ήδη ζημιωμένων πολιτών, αφήνοντας τους πραγματικούς υπεύθυνους της κρίσης στο απυρόβλητο.
Στο μεταξύ, οι ιδέες μιας κοινής εποπτείας των τραπεζών και μιας τραπεζικής ένωσης, σκοπός της οποίας θα ήταν η διευκόλυνση της πρόσβασης σε δάνεια από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ΕΜΣ), λαμβάνουν συγκεκριμένη μορφή. Επιπλέον, είναι σε γνώση όλων των συμμετεχόντων ότι η υφιστάμενη λύση της δημοσιονομικής κρίσης δεν αγγίζει στο παραμικρό τις πραγματικές της αιτίες, δηλαδή τις δομικές εκείνες ανισορροπίες, οι οποίες αναπόφευκτα προκύπτουν σε μια νομισματική ένωση ανεξάρτητων εθνικών οικονομιών, διαφορετικού βαθμού ανταγωνιστικότητας η κάθε μία. Αντίθετα, η τήρηση των ίδιων δημοσιονομικών κανόνων σε βάθος χρόνου δεν προσφέρει τίποτα.
Εάν ισχύει η παραπάνω περιγραφή της κατάστασης, τότε οδηγούμαστε σε ένα δίλημμα. Από τη μία ενισχύεται, υπό το βάρος της πίεσης των αγορών, η τάση εφαρμογής μιας πραγματικής δημοσιονομικής και οικονομικής ένωσης, όπως τη σχεδιάζουν οι οικονομολόγοι.
Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για την εκπλήρωση των οικονομικών εκείνων επιταγών, οι οποίες πίεσαν προς την κατεύθυνση μιας νέας «θεσμικής αρχιτεκτονικής». Από αυτήν την εξέλιξη, όμως, προκύπτει μία συνέπεια που φοβίζει τους ιθύνοντες πολιτικούς. Τα κυριαρχικά δικαιώματα που θα αφαιρεθούν από τα εθνικά Κοινοβούλια στο πλαίσιο αυτής της σχεδιαζόμενης δημοσιονομικής μεταρρύθμισης θα πρέπει θα ανατεθούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο και πάλι σε έναν νομοθέτη με δημοκρατική νομιμοποίηση. Δεν μπορούν δηλαδή απλώς να ασκηθούν από το συμβούλιο των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων, διότι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δεν εκλέγεται στο σύνολό του από τους Ευρωπαίους πολίτες.
Ασφαλώς φοβάμαι ότι αυτό ακριβώς θα είναι το τίμημα που θα κληθούμε να πληρώσουμε για μια τεχνοκρατική λύση της κρίσης. Οι κυβερνήσεις θα συγκεντρώσουν τις απαραίτητες αρμοδιότητες σε ευρωπαϊκό επίπεδο για να ικανοποιήσουν «τις αγορές». Ταυτόχρονα, όμως, θα προσπαθήσουν να υποβαθμίσουν στο εκλογικό σώμα της χώρας τους την αληθινή σημασία αυτής της νέας ενοποίησης, διότι φοβούνται ότι αυτή τη φορά η συγκεκριμένη εμβάθυνση της πολιτικής ένωσης δεν θα γίνει αποδεκτή από τους πολίτες των χωρών του πυρήνα της Ευρώπης με τη συνήθη μέχρι τώρα παθητικότητα.
Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, βρισκόμαστε στη μεταδημοκρατική οδό προς μια συμβατή με τις αγορές -που σημαίνει κομμένη και ραμμένη στις επιταγές των αγορών- ομοσπονδιακή εκτελεστική εξουσία. Σε μια τέτοια διαδικασία δεν θα χάναμε μόνο τη δημοκρατία στην πορεία, αλλά και την ευκαιρία ρύθμισης της αγοράς, αρχικά έστω και μόνο εντός του ευρωπαϊκού οικονομικού χώρου.
Μια ευρωπαϊκή εκτελεστική εξουσία ανεξάρτητη από ένα δημοκρατικά καθοδηγούμενο εκλογικό σώμα θα έχανε κάθε κίνητρο, ακόμα και τη δύναμη για αλλαγή πορείας.
Μέχρι τώρα, το ευρωπαϊκό οικοδόμημα προωθήθηκε από τις πολιτικές ελίτ ανεξάρτητα από τη βούληση των λαών, ενώ οι πολίτες έδειχναν ικανοποιημένοι, όσο η Ε.Ε. αποτελούσε μια κοινότητα από την οποία έβγαιναν όλοι κερδισμένοι. Τώρα, όμως, που ενέσκηψε η ευρωκρίση, η οποία επιδρά διαφορετικά στις επιμέρους οικονομίες, δρώντας πολωτικά στην κοινή γνώμη κάθε χώρας, ενισχύεται παντού ο αντιευρωπαϊκός δεξιός λαϊκισμός.
Οι εκλογές και τα δημοψηφίσματα δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται σαν ψυχρή έκφραση της λαϊκής βούλησης, διότι εμπεριέχουν συνειδησιακό νόημα. Η κυβέρνηση καλείται μέσω της λήψης αποφάσεων τέτοιου στρατηγικού χαρακτήρα να αντιμετωπίσει επείγοντα προβλήματα. Σε μια δημοκρατία, οι πολιτικές εκλογές δεν εκπληρώνουν τον συστημικό τους ρόλο όταν αντιμετωπίζονται σαν απλή καταγραφή προτιμήσεων και προκαταλήψεων. Αντίθετα, αποκτούν το θεσμικό βάρος πολιτικών αποφάσεων ενός συννομοθέτη από το γεγονός ότι το αποτέλεσμά τους διαμορφώνεται μέσα από πληθώρα διιστάμενων απόψεων στο πλαίσιο ενός δημόσιου διαλόγου.
Στην περίπτωση, ωστόσο, της δικής μας εκτεταμένης κοινής γνώμης, ενός δημιουργήματος πρωτίστως του επικοινωνιακού δικτύου των μέσων μαζικής επικοινωνίας, δεν αρκούν μόνο οι πληροφορίες και τα ερεθίσματα από έναν αυθόρμητο και ανεξάρτητο Τύπο, αλλά απαιτούνται κατά κύριο λόγο οι πρωτοβουλίες, η καθοδήγηση και η οργανωτική δυνατότητα των πολιτικών κομμάτων.
Το πολιτικό μέλλον της Ευρώπης αυτή τη στιγμή εξαρτάται κυρίως από τη διορατικότητα και την ηγετική ικανότητα των πολιτικών κομμάτων.
στη θεωρία όλα αυτά είναι εύκολα. Πρώτον, τα πολιτικά κόμματα υποχρεώνονται από το διακύβευμα της κατάληψης και διατήρησής τους στην εξουσία να προσαρμόζουν τα σχέδια και τις ενέργειές τους στον χρονικό ορίζοντα μιας εκλογικής θητείας. Επιπλέον, λειτουργούν με γνώμονα τις νομιμοποιητικές προσδοκίες εθνικών εκλογικών σωμάτων, χωρίς άμεση επαφή με τα υπόλοιπα εθνικά εκλογικά σώματα. Ετσι, τα πολιτικά κόμματα δεν μπορούν να προσβλέπουν σε απτά πολιτικά οφέλη, όταν σκέφτονται και πράττουν εθνικά και ταυτόχρονα ευρωπαϊκά, χωρίς προηγουμένως καν να υφίσταται ένα ενιαίο, ευρωπαϊκό σύστημα πολιτικών κομμάτων.
Εκείνο που απαιτείται σήμερα από τις πολιτικές ελίτ είναι μια τελείως διαφορετική, εμπεριστατωμένη, ηγετική και πειστική πολιτική πρακτική. Πρόκειται δηλαδή για άσκηση επιρροής, με επίγνωση της πιθανότητας να αποδειχτεί εσφαλμένη η πολιτική πρόταση.
Δεν μπορεί κανείς να κατηγορήσει τα κόμματα ότι βρέθηκαν απροετοίμαστα σε μια τέτοια εξαιρετική κατάσταση. Σε τέτοιες εξαιρετικές καταστάσεις, όμως, η αναγνώριση ενός διλήμματος μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για τη διευθέτησή του.
* Δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των συντακτών στις 25-2-2014
Οι ΜΚΟ ή το «σώμα των πολιτών» ή, όπως είναι γνωστότερο, «κοινωνία των πολιτών», συγκροτούν μια αντίληψη για τις συλλογικότητες η οποία αντιδιαστέλλεται με μια παραδοσιακή αντίληψη της αριστεράς περί συλλογικότητας, όσο και με μια της δεξιάς. Στην ουσία, είναι μια αντίληψη που πατά περισσότερο σε μια λογική του πολιτικού φιλελευθερισμού των δικαιωμάτων και λιγότερο στη λογική των "συμφερόντων" που ωθούν τους ανθρώπους να συγκροτούν συλλογικότητες. Όμως, η ίδια η αριστερά, δια των Ν. Πουλαντζά και Κ. Τσουκαλά επιχείρησε να αντιμετωπίσει τον άνθρωπο όχι μονοδιάστατα μέσω της οικονομικής του θέσης στην κοινωνία, αλλά ως "πολυσθενές υποκείμενο", δηλαδή μέσα από μια ποικιλία ενδιαφερόντων, αντιλήψεων, προτιμήσεων, με βάση πολιτιστικά, εκπαιδευτικά ή άλλα διανοητικά χαρακτηριστικά. Ανάμεσα σε αυτά παίζει, ασφαλώς ρόλο και η οικονομική του θέση στην κοινωνία, αλλά αυτή δεν αρκεί να προσδιορίσει κυρίαρχα τον τρόπο που κοινωνικοποιείται και παίρνει μέρος στις δημόσιες κοινωνικές διεργασίες. Αν ισχύει το πρώτο, αυτό δηλαδή, της κυριαρχίας της οικονομικής του θέσης, τότε αυτό οδηγεί στην αντίληψη της συγκρότησης συλλογικοτήτων με βάση αυτά τα "ταξικά" χαρακτηριστικά και ως εκ τούτου, κυρίαρχη μορφή συλλογικοτήτων είναι τα συνδικάτα και όλα τα υπόλοιπα είναι συλλογικότητες - υποκατάστατα ή ευνουχιστικά και αποπροσανατολιστικά -άρα και ύποπτα για υπόγειες χρηματοδοτήσεις, χώροι διαπλοκής κλπ.
Πέραν μιας αγοραίας εμπλοκής του θέματος αυτού στην τρέχουσα συγκυρία και τις όποιες, εύκολες και γαργαλιστικές, προεκτάσεις σκανδαλοθηρικού τύπου έχει, αυτό είναι το υπόβαθρό της συζήτησης περί ΜΚΟ που κατά καιρούς έρχεται και επανέρχεται στην ελληνική δημόσια ζωή.
Η παραδοσιακή αντίληψη της αριστεράς για τη συλλογικότητα και τον ατομισμό, ισοπέδωσε το άτομο χάριν της συλλογικότητας.
Η αγοραία λογική της "αγοράς" θεοποίησε το «άτομο» και χλεύασε τις συλλογικότητες ή τις μετέτρεψε σε τραστ συμφερόντων.
Το ζητούμενο, όμως, είναι πάντα το «υπαρκτό» άτομο και όχι ο «ανύπαρκτος» μέσος άνθρωπος. Η διαφορά έγκειται στη διεργασία. Το άτομο για το άτομο ή διαμέσου της ομάδας στο άτομο. «Ο θάνατός σου η ζωή μου» ή «η ύπαρξή σου η ζωή μου»;
Η κοινωνία των πολιτών υπονοεί ότι οι συλλογικότητες θα εδράζονται στα ατομικά –και συλλογικά, ασφαλώς- δικαιώματα των πολιτών (που θα φτάνουν μέχρι τα δικαιώματα του «ενός» –του κάθε «ενός») και όχι στην ισοπεδωτική διαμεσολαβητική ασυδοσία των «συλλογικοτήτων» και των «πλειοψηφιών» (θρησκευτικών, φυλετικών, ταξικών ή άλλων).
Μόνον πολίτες με δικαιώματα (δικαιώματα νοούμενα όχι ως θεσμικές εγγυήσεις απλώς κάποιων συμπεριφορών αλλά ως αμοιβαίες ευθύνες ανάμεσα σε πολίτες, συμ-πολίτες και κοινωνία) μπορούν να συγκροτήσουν συλλογικότητες που θα τιμούν αυτήν την αναντικατάστατη μορφή κοινωνικότητας και κοινωνικοποίησης. Και μάλιστα πολλές, πολλές συλλογικότητες, πολλά «σώματα πολιτών» που θα εκφράζουν και θα διαφοροποιούν όλες τις επιλογές των ανθρώπων-πολιτών και όχι μία, «υπερ-συλλογικότητα» η οποία θα συμπυκνώνει –υποτίθεται- το σύνολο των επιλογών και των επιθυμιών των πολιτών.
Στη μία συλλογικότητα να είμαι με τον κ. Χ. για να αναδείξουμε τη σημασία, πχ., των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και από την άλλη να είμαι και σε μία συλλογικότητα η οποία θα αντιπαρατίθεται σε αυτήν του κ. Χ. για την ομοσπονδοποίηση της Ευρώπης, έστω.
Μετέχοντας σε 1, 2, 5 ΜΚΟ και όχι απλώς σε ένα Κόμμα που τα ενοποιεί υποτίθεται όλα –ή τα συνθλίβει;- εκφράζομαι ως πολίτης με δικαιώματα-ευθύνες, πλήρως.
Η προσέγγιση αυτή για την Κοινωνία των πολιτών και τις ΜΚΟ, μέσω των οποίων εκφράζεται, είναι τεράστιας σημασίας για την ανανεωτική αριστερά, γιατί βρίσκεται στον αντίποδα της λογικής του «μαζικού κόμματος», που όλα τα ενοποιεί και όλα τα αφομοιώνει. Ως προέκταση αυτής της λογικής του μαζικού κόμματος, ουσιαστικά η μόνη συλλογικότητα που είναι νοητή, αλλά και μακρύς βραχίονας του κόμματος, είναι το συνδικάτο, δηλαδή η οικονομική και μονοδιάστατη υπόσταση του ανθρώπου. Το «πολυσθενές υποκείμενο», έχει ανάγκη ποικίλων μορφών κοινωνικής έκφρασης που ξεφεύγουν από τα στενά ταξικά και οικονομικά μυωπικά γυαλιά της παραδοσιακής αριστεράς.
Γι' αυτό θεωρώ πολύ εύκολη και απλοϊκή την προσέγγιση του θέματος ΜΚΟ μέσω της οπτικής της χρηματοδότησής τους, μόνο!
Είναι ο προνομιακός χώρος για μια εναλλακτική ανανεωτική αριστερά. Και αυτό, όχι φυσικά γιατί μπορεί, υποτίθεται, καλύτερα να τις «ελέγξει». Οι πολίτες που ολοκληρώνονται κοινωνικά μέσω της ελεύθερης συμμετοχής τους σε οργανώσεις που καλύπτουν ένα τεράστιο φάσμα ενδιαφερόντων, προβλημάτων, εθελοντικής δράσης, κοινωνικής υποστήριξης, αλληλεγγύης, ρευμάτων σκέψης, μελέτης, εκδοτικής προσπάθειας, παρατηρητήρια για δικαιώματα κάθε είδους κλπ, κλπ, αποτελούν τη μεγαλύτερη κοινωνική ομάδα, την προνομιακή ομάδα της κοινωνίας που –θα έπρεπε να- ενδιαφέρεται και να απευθύνεται. Έστω και αν πολλές από αυτές τις ΜΚΟ είναι αντιφατικές, «περίεργες», ελιτίστικες, ολιγομελείς ή μικρομεγαλίζουν.
Έστω κι αν δεν είναι πάντα διαφανείς οι πηγές χρηματοδότησης για κάποιες από αυτές, είναι ισοπεδωτικό, απαξιωτικό και υποτιμητικό για το συνολικό χώρο των ΜΚΟ η διάχυση μιας καχυποψίας που κάθε άλλο παρά αντανακλά μια πραγματικότητα.
Οικολογία και ΜΚΟ
Τα ανθρώπινα συστήματα είναι διαφορετικά από τα "βιολογικά" και κάθε εύκολη μεταφορά ενέχει πολλούς κινδύνους. Όμως, σίγουρα είναι εξίσου και μάλλον περισσότερο πολύπλοκα. Και οποιαδήποτε αναγωγή τους σε σταθερά, αυστηρά και περίπου αμετάβλητα –σε κάθε ιστορική περίοδο- συστήματα, παράγει ψευδή εικόνα. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και αν οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων μετατρέπονται σε ένα πράγμα μόνον. Να αναχθούν, δηλαδή, σε μια «κυρίαρχη» αντίθεση η οποία και θα καθορίζει το χαρακτήρα των πιθανών κοινωνικών συγκρούσεων.
Η οικολογία, χώρος στον οποίο δραστηριοποιούνται πολλές ΜΚΟ, αναδεικνύει μια νέα «γενιά αντιθέσεων», αυτών που κατά κύριο λόγο προέκυψαν με την εμφάνιση της βιομηχανικής κοινωνίας και πιο πολύ στη φάση της ωρίμανσής της. Έρχεται να αναδείξει τη μεγάλη πολλαπλότητα και πολυπλοκότητα των αντιθέσεων και των συγκρούσεων και όχι να τα ανάγει όλα σε μια «κυρίαρχη» αντίθεση. Ή καλύτερα, να τονίσει τη σημασία και τον καθοριστικό ρόλο που ενίοτε παίζουν και οι «δευτερεύουσες» αντιθέσεις.
Η προσπάθεια να αναχθεί η πολυπλοκότητα των κοινωνικών σχέσεων, οι μεταβαλλόμενες μορφές κοινωνικής σύγκρουσης σε ένα προκατασκευασμένο καλούπι ταξικής πάλης, οδηγεί σε μια επικίνδυνη απλοποίηση, σε μια χοντροκομμένη γενίκευση που αλλοιώνει πλήρως τα στοιχεία της αντίθεσης και το αντικείμενο της σύγκρουσης, κάθε φορά.
Η ποικιλία των αντιθέσεων οδηγεί και σε μια ποικιλία ανταγωνισμών, συγκρούσεων και αντιστάσεων. Ο περιορισμός τους σε μια εύκολη, εμπειρική αναγωγή στη σύγκρουση μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας, πάντα, αποτελεί μια πολιτικά ασυγχώρητη σχηματοποίηση και απλούστευση.
Ένας περίπλοκος κόσμος ανταγωνισμών χρειάζεται μια πολιτικά ισοδύναμη προσέγγιση για να εκφραστεί. Δηλαδή, ο ένας –κυρίαρχος- ανταγωνισμός, μπορεί να είναι μια «πολλαπλότητα ανταγωνισμών». Να μην τοποθετούμε, έτσι απλά, δύο ομάδες ανθρώπων τη μία απέναντι από την άλλη με σκοπό την «ταξική πάλη», για να υποδηλώσουμε τον κοινωνικό ανταγωνισμό.
Η μεγάλη ποικιλία των κοινωνικών πρακτικών και του τρόπου που αυτές οι πρακτικές μετατρέπονται σε μορφές οργάνωσης, είναι αυτά που επηρεάζουν τους εκάστοτε ανταγωνισμούς και τα εκατέρωθεν «μέτωπα».
Τα οικολογικά και περιβαλλοντικά προβλήματα δεν φωτίζουν πάντα μια νέα πλευρά της «ταξικής πάλης», καμιά φορά μπορεί να την εμπλουτίζουν, κυρίως φέρνουν στο φως νέες αντιθέσεις, σύνθετες, παράλληλες ή συμπληρωματικές στις «γνωστές», οι οποίες συχνά ξεφεύγουν από τα στενά καλούπια της ταξικής οπτικής.
Τα πραγματικά επίδικα με τις ΜΚΟ, στο πρακτικό επίπεδο
Έχει γραφτεί ότι "ΜΚΟ στα τελευταία 20 τουλάχιστον χρόνια σημαίνει επάγγελμα". Διαφωνώ απολύτως με τη ισοπεδωτική αυτή διατύπωση.
Αυτή η γενικευμένη δυσφήμηση των ΜΚΟ (πιστεύω ότι είναι «δυσφήμηση», δηλαδή εντελώς λαθεμένη και άδικη), έχει κάποιους παραδοσιακούς εχθρούς.
Ένας τέτοιος «εχθρός», όπως προανέφερα, είναι η κομματοκρατία και ειδικά της αριστεράς.
Το ΚΚΕ, ένα μεγάλο μέρος του ΣΥΡΙΖΑ και σύμπας ο χώρος των αριστεριστών, μπερδεύονται, αποδιοργανώνονται από σχήματα έξω από το παραδοσιακό δίπολο κόμμα – συνδικάτο και τις πολεμούν χρησιμοποιώντας απαράδεκτους υπαινιγμούς και εύκολες κατηγορίες.
Ένας δεύτερος εχθρός, ειδικά στην Ελλάδα, είναι η καπατσοσύνη του Έλληνα αετονύχη που είδε φως και μπήκε. Το γεγονός ότι παρείχε κάποια πλεονεκτήματα στο άνοιγμα πορτών ο χαρακτήρας του «μη κερδοσκοπικού» και «μη κυβερνητικού», βάφτισε πολλές κερδοσκοπικές δραστηριότητες σε "μη" τέτοιες. Γι' αυτό, όμως, καμία απολύτως ευθύνη δεν φέρουν, ούτε θα μπορούσαν να το αποτρέψουν οι ...κανονικές ΜΚΟ και ΜΗ κερδοσκοπικές οργανώσεις, παρά μόνον ζητώντας να μπουν κανόνες από την πολιτεία, αλλά και μέσα από το ίδιο το έργο τους
Σε όλα αυτά, τα αναμενόμενα, έρχεται να προστεθεί μια δυσεξήγητη, για μένα, προκατάληψη και από όσους, λογικά, κινούνται στη λογική της «κοινωνίας των πολιτών». Όλα τα στραβά και στρεβλά χρεώνονται στις «αυθεντικές» ΜΚΟ και τις τσουβαλιάζονται με τις άλλες, επειδή δεν κατάφεραν, αυτές(!!!) να βάλουν τάξη σε ένα πεδίο που ο ίδιος ο χαρακτήρας τους τις καθιστά αδύναμες να οριοθετήσουν. Θαρρείς και οι ΜΚΟ έχουν τη δυνατότητα να βάλουν τους κανόνες χρηματοδότησης, αυτές και μόνον αυτές, και δεν το κάνουν!
Αλλά ας έρθουμε στην ίδια την πηγή αυτής της αμφισβήτησής τους, στη χρηματοδότηση.
Αν θεωρούμε ότι ΜΚΟ και κρατική χρηματοδότηση είναι ασύμβατες, τότε η κουβέντα σταματά εδώ ή μετατίθεται σε ένα άλλο πεδίο συζήτησης, πιο θεωρητικό.
Όμως, από πουθενά δεν προκύπτει ότι διεθνώς αντιμετωπίζονται ως ασύμβατες, εξ ορισμού. Όλοι οι μεγάλοι διεθνείς οργανισμοί και οικονομικές ενώσεις (ΟΗΕ, ΟΟΣΑ, Συμβούλιο της Ευρώπης, ΕΕ κλπ) έχουν θεσπίσει είτε πεδία, είτε μηχανισμούς, είτε υποχρεώνουν τα κράτη μέλη τους να χρηματοδοτούν συγκεκριμένες δράσεις μέσω ΜΚΟ, αποκλειστικά. Πολλά εκπαιδευτικά, ανθρωπιστικά, αναπτυξιακής βοήθειας και άλλα προγράμματα πραγματοποιούνται μέσω ΜΚΟ.
Αν αυτό, στην κουβέντα μας, το θεωρούμε θεμιτό, ας πάμε και στο επόμενο βήμα. Πώς ορίζεται η ΜΚΟ και πώς χρηματοδοτείται! Ιδού πεδίον δόξης λαμπρόν για όσους θέλουν να προσεγγίσουν και να ορίσουν, απολύτως συγκεκριμένα, τις έννοιες και τις διαδικασίες αυτές και ιδίως την πρώτη, δηλαδή ποιοι δικαιούνται να αυτοπροσδιορίζονται ως ΜΚΟ.
Είχα εμπλακεί σε μια προσπάθεια που είχε ξεκινήσει παλιότερα με πρωτοβουλία του αλησμόνητου Νικήτα Λιοναράκη, να καθοριστεί –μέσω των ίδιων των ΜΚΟ- κάτι σαν ISO για την έννοια της ΜΚΟ, αλλά δεν ολοκληρώθηκε ποτέ (ο Ν. Λιοναράκης είχε καταγράψει 31.500 ΜΚΟ στην Ελλάδα!).
Φυσικά, για το δεύτερο θέμα, αυτό που συνδέεται με τη χρηματοδότηση δράσεων μέσω ΜΚΟ, οι διαδικασίες δηλαδή, τα πράγματα είναι πιο σαφή -όχι εύκολα!- να τεθούν κανόνες, παρόλο που δεν υπόκειται στην ευθύνη των ΜΚΟ να τους θέσουν και να τους τηρήσουν, αλλά στην πολιτεία, κυρίως. Μια πρώτη διασαφήνιση πρέπει να γίνει εδώ. Ως ΜΚΟ θα μπορούσε να αυτό-αποκαλείται οποιαδήποτε οργάνωση το επιθυμεί και να αξιολογείται από τη δράση της και από την κοινωνία. Το πρόβλημα του προσδιορισμού προκύπτει όταν από αυτόν απορρέει συμμετοχή σε χρηματοδοτήσεις που απευθύνονται σε ΜΚΟ. Κι εδώ χρειάζονται οι κανόνες.
Μικρή παρένθεση. Η ΜΚΟ που έχει λάβει τα περισσότερα χρήματα είναι η "Αλληλεγγύη" η ΜΚΟ της Εκκλησίας (έχει λάβει 60 εκατομμύρια ευρώ σε διάστημα 6 χρόνων!). Εδώ η μεγάλη μου ένσταση δεν είναι τόσο στις διαδικασίες μέσω των οποίων χρηματοδοτήθηκε (φυσικά, δεν υπονοώ ότι συμφωνώ), αλλά αν μπορεί μια κρατική οντότητα, η Εκκλησία της Ελλάδος, να δημιουργεί μια ΜΚΟ, δηλαδή, μια ΜΗ κυβερνητική οργάνωση. Αυτό είναι μεγάλο θέμα για την οριοθέτηση των ΜΚΟ.
Συναφές με αυτό είναι και το θέμα των «επαγγελματιών» στο χώρο των ΜΚΟ. Αν, λέγοντας ΜΚΟ, εννοούμε «πρωτοβουλίες κατοίκων» ή «πολιτιστικούς συλλόγους» μόνον, τότε πράγματι φαντάζει αντιφατικό νε έχουν ανθρώπους που αμείβονται για την εμπλοκή τους στη δράση μιας ΜΚΟ. Όμως, εκτός από αυτούς τους φορείς, υπάρχουν και πιο ...μεγάλες οργανώσεις που οι δράσεις τους απαιτούν ένα επίπεδο οργάνωσης που δεν νοείται χωρίς επαγγελματίες. Κι εδώ χωρούν, φυσικά, κανόνες, πλαφόν, δεοντολογία. Αν πάλι, οριοθετούμε τον χώρο των ΜΚΟ, σε αυτές, τις μικρές μόνον, ενώσεις προσώπων –θεμιτό βέβαια, να το πιστεύει κανείς αυτό- τότε η συζήτηση μετατίθεται πάλι αλλού, αλλά είναι εντελώς άδικο να ενοχοποιούνται, συλλήβδην, όσοι «δουλεύουν» σε ΜΚΟ.
Υπάρχουν ΜΚΟ που μονομερώς έχουν θέσει όρια στις πηγές χρηματοδότησής τους, κανόνες που συνδέονται με τις αντιλήψεις των μελών τους, αλλά και με το χαρακτήρα των δραστηριοτήτων τους (για κάποιες δραστηριότητες μπορεί να πιθανολογηθεί επηρεασμός από τον όποιο χρηματοδότη, για κάποιες άλλες ο παράγοντας αυτός μπορεί να είναι και ουδέτερος). Άλλες έχουν αποκλείσει την κρατική χρηματοδότηση, άλλες την ιδιωτική, άλλες και τις δύο και επιδιώκουν να βγάλουν τα έξοδά τους μόνο μέσα από τις συνδρομές μελών ή υποστηρικτών τους. Λογικά, θεμιτά και υπαρκτά όλα αυτά. Ο καθένας επιλέγει πού και με ποιους όρους θα εμπλακεί.
Επί αυτών χρειάζεται, νομίζω, μια κουβέντα -και αντιπαράθεση- για να πάμε ένα βήμα πιο μπροστά την συζήτηση και να μην μείνουμε σε μια γενική και, εύκολη πιστεύω, καχυποψία για έναν χώρο που είναι παρών, με δυναμική και έχει και πολλούς –...παραδοσιακούς- εχθρούς να αντιμετωπίσει ώστε να λειτουργήσει τιμώντας πλήρως το χαρακτήρα του.
"Είναι λάθος να σκεφτόμαστε την εξουσία υπό τους όρους ενός δυαδικού ανταγωνισμού, πρέπει μάλλον να τη σκεφτόμαστε υπό τους όρους μιας «πολλαπλότητας σχέσεων εξουσίας» (Φουκό).
Αποφοίτησε το 1974 από την Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και από το 1977 είναι μέλος του ΔΣΑ. Το 1986 έγινε Δικηγόρος Παρ' Αρείω Πάγω. Το ακαδημαϊκό έτος 1978- 1979 έκανε μεταπτυχιακό στο Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, με ειδίκευση στο Δίκαιο Ανταγωνισμού, στο Στρασβούργο. Ασκεί ενεργή μαχόμενη δικηγορία ως Νομικός Σύμβουλος Ελληνικών και αλλοδαπών Εταιρειών, με ειδίκευση στο Εμπορικό και Φορολογικό Δίκαιο, μαζί με την συνάδελφο και σύζυγό του Μαρία Παπαδοπούλου –Νικολαίδη. Το 2005 ίδρυσαν την Εταιρεία Δικηγόρων «ΝΟΜΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΑΘΗΝΩΝ-ΝΟΑ Γιάννης και Μαρία Νικολαίδη και Συνεργάτες» πιστεύοντας πάντοτε στην αξία της συλλογικής εργασίας. Έχουν δύο παιδιά τον συνάδελφο Νικόλα Ι. Νικολαίδη και τον Χαρίλαο Ι. Νικολαίδη (PhD in Law) επίσης ασκ. Δικηγόρο ΔΣΑ Πιστεύει ότι ο Σύλλογος χωρίς κομματικές σκοπιμότητες μπορεί να δραστηριοποιηθεί στα πλαίσια του νέου οικονομικού-κοινωνικού περιβάλλοντος για μιαν νέα, αξιοπρεπή δικηγορία, ώστε το επάγγελμα να ανακτήσει το κύρος που του αρμόζει. Υποστηρίζει το νέο δυναμικό του Συλλόγου, το οποίο μπορεί να δώσει νέα πνοή , ήθος και δυναμική στο επάγγελμα μας. Και φυσικά υποστηρίζει ανενδοίαστα τον εξαίρετου ήθους συνάδελφο Βασίλη Αλεξανδρή για την θέση του Προέδρου.
ΙΩΑΝΝΗΣ ΝΙΚΟΛΑΙΔΗΣ
Δικηγόρος παρ' Αρείω Πάγω
Αλεξάνδρου Σούτσου 24, 10671 Αθήνα Τηλ.: 210 36.05.506 - 36.42.871
Αφορμή για τις σκέψεις που ακολουθούν έδωσαν ένα άρθρο της κριτικού Π. Διαμαντάκου (Καθημερινή, 12.1.2014) και ένα Ψήφισμα του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη Διατήρηση του ουσιώδους ρόλου των Μέσων στην Ψηφιακή Εποχή (Βελιγράδι, 7-8.11.2013). Με το βλέμμα στα ζητήματα και τις προκλήσεις της ψηφιακής σύγκλισης, το Ψήφισμα αναγνωρίζει την ανάγκη στήριξης «υγιώς χρηματοδοτούμενων, βιώσιμων και ανεξάρτητων δημόσιων Μέσων που διακρίνονται από υψηλή ποιότητα και ήθος». Σε μία μόνο πρόταση (πράγμα σπάνιο για επίσημο κείμενο) δίνεται το πλαίσιο λειτουργίας της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης του μέλλοντος, αλλά και προσδιορίζεται το μοντέλο της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης που πολλοί από εμάς θα επιθυμούσαμε για τη χώρα.
Η περίπτωση της πρώην ΕΡΤ σηματοδοτήθηκε από δύο αρνητικά φορτισμένες διαδικασίες. Η εν θερμώ διακοπή λειτουργίας του οργανισμού προκάλεσε πολλές αντιδράσεις στο εσωτερικό της χώρας, παρά τη μακρόχρονη απαξίωση του φορέα από μερίδα των πολιτών. Ομοίως, στο εξωτερικό αντιμετωπίστηκε με επικριτικά σχόλια. Η κίνηση αυτή, που μπορεί να νοηθεί ως η πρώτη μορφή άρνησης έναντι του πάσχοντος δημόσιου ραδιοτηλεοπτικού φορέα, κορυφώθηκε συμβολικά με την αιφνιδιαστική εκκένωση του κτιρίου λίγους μήνες αργότερα. Εάν αυτή η πράξη νοηθεί ως η δεύτερη μορφή άρνησης, προκύπτει το ερώτημα κατά πόσον δύο διαδοχικές αρνήσεις δημιουργούν αναγκαστικά μια κατάφαση. Με άλλα λόγια, στην περίπτωση της πρώην ΕΡΤ, δύο αρνητικά φορτισμένες πολιτικές επιλογές μπορούν να λειτουργήσουν ως ικανή και αναγκαία συνθήκη για τη δημιουργία των απαραίτητων δομών που θα θεμελιώσουν την κατάφαση της νέας δημόσιας ραδιοτηλεόρασης στη χώρα;
Μάλλον όχι. Ούτε η κατάργηση του παλαιού φορέα αρκεί, ούτε η συρρίκνωση προϋπολογισμού και εργαζομένων, ούτε μόνο η τροποποίηση του θεσμικού πλαισίου. Απαιτούνται περαιτέρω συγκεκριμένος στόχος εναρμονισμένος με τα δεδομένα της εποχής και εργαλεία ικανά να συμβάλουν στην πραγματοποίηση του στόχου αυτού. Η Π. Διαμαντάκου σωστά επισημαίνει ότι «η μεγάλη ευκαιρία» εντοπίζεται στους τομείς της ενημέρωσης και της παραγωγής προγραμμάτων μυθοπλασίας. Από την ποιότητα και την πολυμέρεια της ενημέρωσης θα εξαρτηθεί ο όντως δημόσιος (και όχι κρατικός) χαρακτήρας του νέου φορέα και συνακόλουθα η καταξίωσή του στη συνείδηση των πολιτών. Από την ποιότητα και την ποικιλομορφία των προγραμμάτων μυθοπλασίας θα εξαρτηθεί ο όντως ποιοτικά ανταγωνιστικός χαρακτήρας του και συνακόλουθα η εκπλήρωση των καταστατικών του στόχων.
Στον τομέα της ενημέρωσης, η νέα δημόσια ραδιοτηλεόραση χρειάζεται να ανταγωνιστεί όχι μόνο τους ιδιωτικούς φορείς, αλλά γενικότερα το σύγχρονο ψηφιακό διαδικτυακό περιβάλλον. Αυτό χαρακτηρίζεται από πληθώρα ειδήσεων, ποικιλομορφία, ταχύτητα, ανοιχτούς κώδικες επικοινωνίας, ελκυστική παρουσίαση, εύκολη προσβασιμότητα. Πάσχει, όμως, συχνά από μονομέρεια στην επιλογή και θεμελίωση των ειδήσεων, ανάδειξη αυτών με βάση το βαθμό εντυπωσιασμού και όχι το βαθμό σπουδαιότητας, έλλειψη διασταύρωσης στοιχείων και παραβίαση των κανόνων της δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Όσο για το σχολιασμό και την ανάλυση των γεγονότων, επικρατεί μάλλον ψηφιακό χάος, εφόσον ελάχιστες ειδήσεις σχολιάζονται επαρκώς και με εμβρίθεια.
Το τοπίο αυτό μπορεί και πρέπει να αναστρέψει η νέα δημόσια ραδιοτηλεόραση προσφέροντας ουσιαστική πολυμέρεια, ερευνητική δημοσιογραφία, πλουραλιστική θεματολογία. Για τη διασφάλιση όμως της «πολυφωνικής ανταλλαγής απόψεων» όπως ο ιδρυτικός νόμος της ΝΕΡΙΤ ορίζει (άρθρο 3 παρ. 1 γ΄ ν. 4173/2013), είναι απαραίτητο ο δημόσιος φορέας να μετασχηματιστεί σε θύλακα ερευνητικής δημοσιογραφίας που να προασπίζει και να προάγει την κριτική ανάλυση των γεγονότων σε συνδυασμό με την τήρηση της δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Η πολυφωνική ενημέρωση δεν ικανοποιείται με την παράθεση ειδήσεων, έστω και εάν εκπροσωπείται όλο το πολιτικό φάσμα. Χρειάζεται να ερευνηθούν και τα ακανθώδη θέματα, να παρουσιαστεί η γνώμη του κοινού, να δοθεί χώρος και χρόνος για ανάπτυξη ζητημάτων με ευρωπαϊκό ή διεθνή χαρακτήρα. Πολύ περισσότερο, η ενημέρωση δεν εξαντλείται στην πολιτική. Κοινωνικά προβλήματα, ζητήματα ευπαθών ομάδων του πληθυσμού, κυβερνητικές και μη δράσεις για θέματα σχετικά με τους νέους, την τρίτη ηλικία, το περιβάλλον, το ρατσισμό και την ξενοφοβία μπορούν να αναδειχθούν μέσα από τη δημόσια ραδιοτηλεόραση.
Ο τομέας της ψυχαγωγίας πάσχει επίσης, κυρίως ως προς την παραγωγή προγραμμάτων. Τα εμπορικά χαρακτηριστικά ενός προγράμματος δεν το καθιστούν ύποπτο εκ προοιμίου. Απλώς, δεν μπορούν να αποτελούν το βασικό κριτήριο παραγωγής ή επιλογής τους από το δημόσιο ραδιοτηλεοπτικό φορέα. Αντιστοίχως, ποιοτικό δεν σημαίνει κατ΄ ανάγκη βαρετό, δύσκολο και ξεπερασμένο. «Πολιτιστική πολυμέρεια» (άρθρο 3 παρ. 1 δ΄ ν. 4173/2013) σημαίνει πρόγραμμα σύγχρονο στη θεματολογία, το σχεδιασμό και την εκτέλεση, συμβατό με το νέο ψηφιακό περιβάλλον, τις προκλήσεις και τους προβληματισμούς της σημερινής κοινωνίας. Σημαίνει, επομένως, τηλεοπτικές σειρές και ψυχαγωγικές εκπομπές με ενδιαφέρουσα και ποικίλη θεματολογία, προσεγμένη παραγωγή και αξιόλογη εκτέλεση. Πρωτίστως απαραίτητη είναι, κατά τη γνώμη μου, η δημιουργία μίας νέας ζώνης παιδικού προγράμματος που θα καλύπτει ευρύ φάσμα ηλικιών και θα προσφέρει εγχώριες παραγωγές, καθώς και ξένο πρόγραμμα απαγκιστρωμένο από τη λογική των κινουμένων σχεδίων. Στο προϋπάρχον πρόγραμμα έλειπε η συνοχή, αλλά και η γέφυρα επικοινωνίας με τη μεταβατική προεφηβική ηλικία. Επίσης απαραίτητη είναι η δημιουργία προγραμμάτων μυθοπλασίας βασισμένων σε ελληνικές παραγωγές, και ψυχαγωγικών προγραμμάτων που θα εκφράζουν τις τάσεις της εποχής χωρίς να υποχωρούν στις πρακτικές του reality ή της μαζικής ψυχαγωγίας.
Ωστόσο, ότι η αποστολή του νέου φορέα δεν θα πραγματωθεί πλήρως εάν δεν συμπληρωθεί από δύο άλλες σημαντικές παραμέτρους: την πρωτοπορία σε θέματα κοινωνικών δράσεων και εταιρικής κοινωνικής ευθύνης αφενός και αφετέρου την πρωτοπορία σε ζητήματα δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Στην εποχή μας εγείρονται ερωτήματα για την ανάγκη ύπαρξης δημόσιων ραδιοτηλεοπτικών φορέων με το επιχείρημα ότι η πολυφωνία των μέσων διασφαλίζεται εν πολλοίς με την πληθώρα των ιδιωτικών φορέων. Ως μόνη επαρκή δικαιολογητική βάση υπέρ του θεσμού της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης λειτουργεί ο κοινωνικός της ρόλος. Αρκεί, βεβαίως, να τον εκπληρώνει. Για το λόγο αυτό είναι άκρως απαραίτητο η νέα δημόσια ραδιοτηλεόραση να αναδείξει και να εμπλουτίσει τη συμβολή της σε ζητήματα εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Να την αναδείξει πρώτον, εφόσον ήδη στην παλαιά ΕΡΤ υπήρχε και λειτουργούσε παραγνωρισμένος ένας τέτοιος μηχανισμός με αξιόλογο έργο. Να την εμπλουτίσει δεύτερον, εφόσον στις παρούσες συνθήκες η συμβολή αυτού του μηχανισμού θα είναι πολύτιμη για την προβολή και την αντιμετώπιση σωρείας ζητημάτων (ανεργία, εθελοντισμός, επιχειρηματικότητα, ρατσισμός και ξενοφοβία, προστασία του περιβάλλοντος, ψηφιακή παιδεία). Ο κοινωνικός αυτός ρόλος θα ενισχυθεί ιδιαιτέρως εάν συνοδευτεί από πρωτοπορία στα ζητήματα δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Με την ενίσχυση των μηχανισμών αυτοδέσμευσης και την υιοθέτηση συγκεκριμένων πρακτικών για επίκαιρα ζητήματα που όμως δεν ρυθμίζονται νομοθετικά, ο νέος φορέας θα επιτύχει να καταστεί κάτι περισσότερο από μέσο ενημέρωσης και ψυχαγωγίας. Θα λειτουργήσει ως παράγοντας διαμόρφωσης του δημόσιου ηλεκτρονικού διαλόγου στη χώρα, άρα και ως μοχλός των εξελίξεων όπως μπορεί και πρέπει να είναι.
Πέντε χρόνια μετά το ξέσπασμα της κρίσης, τα δύο μεγαλύτερα κόμματα της χώρας, η ΝΔ και ο ΣΥΡΙΖΑ, φαίνεται να έχουν συνειδητοποιήσει, είτε άμεσα είτε έμμεσα, ότι η μεγάλη προσαρμογή που επιχείρησε η Ελλάδα -το μεγαλύτερο μέρος της οποίας είχε ολοκληρωθεί μέχρι τον Δεκέμβριο του 2011- ήταν απαραίτητη.
Η ΝΔ κατάλαβε ότι χωρίς αληθινή δημοσιονομική προσαρμογή, τα ευχολόγια για άμεση ανάπτυξη δεν θα μπορούσαν να είχαν εφαρμοστεί, ούτε τα περίφημα «ισοδύναμα» να ισχύσουν, και γι΄ αυτό ξέχασε όλα τα «Ζάππεια», Ι, ΙΙ και ΙΙΙ. Από την άλλη, ο ΣΥΡΙΖΑ μιλάει τώρα για ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς, χωρίς να λέει τι διαφορετικό θα είχε κάνει ή θα έκανε για να τους πετύχει, έχει σαφώς περιορίσει την αντιμνημονιακή του ρητορεία («κατάργηση μ΄ ένα νόμο κι ένα άρθρο») και, επιπλέον, η σοβαρή του πτέρυγα αναγνωρίζει ότι το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος του χρέους δεν ήταν «επαχθές».
ωστοσο, και τα δύο κόμματα δεν ολοκληρώνουν τη ρεαλιστική τους στροφή. Η κυβέρνηση επικαλείται συνεχώς ένα «Εθνικό Σχέδιο Ανάπτυξης», που όμως αποτυγχάνει να το παρουσιάσει. Αντίθετα, στην πράξη δρα με τρόπο που πολλές φορές δεν συνάδει με την ανάπτυξη: παράδειγμα, το γεγονός ότι δίνεται έμφαση στην απορρόφηση του ΕΣΠΑ ως ποσοστού και όχι στη σύνδεσή του με πραγματικούς αναπτυξιακούς στόχους.
Εξάλλου ο ΣΥΡΙΖΑ, ενώ ορθά μιλά για «μεγάλη διευθέτηση» κατά τη διαχείριση του ελληνικού χρέους - με την οποία δεν νομίζω να διαφωνεί ούτε η κυβέρνηση, διαφοροποιούμενη μόνο σε λεπτούς χειρισμούς και προσεκτικότερη ρητορική- βλέπει στελέχη του να μιλούν για «ρήτρα ευρωπαϊκής ανάπτυξης», συνδεμένη με τη μείωση του χρέους και με νέο παραγωγικό υπόδειγμα. Αλλά ρήτρα σημαίνει συναρτημένη υποχρέωση και συγκεκριμένες αναπτυξιακές προτάσεις. Ε, εκεί κάπου σταματά το πλαίσιο της σκέψης του ελληνικού πολιτικού συστήματος.
Πέντε χρόνια λοιπόν μετά το ξέσπασμα της κρίσης, και ενώ υπάρχουν οι γενικότερες συνειδητοποιήσεις, είναι παράδοξο ότι δεν έχει ζητηθεί από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους ή από Ανεξάρτητη Επιτροπή να διερευνήσει τα πώς και γιατί το 2009 ξοδεύαμε 24 δισ. παραπάνω απ΄ όσα εισπράτταμε ως κράτος, και να κατονομάσει από ποια υπουργεία και ποιους υπουργούς ξέφυγε ο λογαριασμός κατά τη δεκαετία που προηγήθηκε πριν από το σκάσιμο της «φούσκας».
Το πόρισμα μιας τέτοιας έρευνας όχι μόνο θα έβαζε τα πράγματα στη θέση τους, αλλά θα είχε και «παιδαγωγικό» χαρακτήρα, ώστε να μην επαναληφθεί στο μέλλον παρόμοια πορεία. Περιορίζομαι σ΄ ένα μόνο παράδειγμα: το διάστημα 2000-2009 στον τομέα του φαρμάκου πληρώσαμε 18 δισ. ευρώ παραπάνω απ' όσο θα έπρεπε.
Η δημοσιονομική προσαρμογή πράγματι προχωρεί με τις τεράστιες θυσίες του ελληνικού λαού. Παραμένουν όμως απείραχτες πολλές από τις αιτίες που γέννησαν την κρίση και διατηρούνται πολλά προβλήματα άλυτα. Δεν είναι σαφές τι θα γίνει με το τραπεζικό σύστημα και την έλλειψη ρευστότητας στην αγορά, την ασφυκτική πίεση σε χιλιάδες ελληνικές επιχειρήσεις από την απουσία χρηματοδότησης, την ανάγκη δημιουργίας ενός τραπεζικού συστήματος αποτελεσματικού και ταυτόχρονα διαφανούς. Το φορολογικό μας σύστημα εξακολουθεί να στηρίζεται στην υπερφορολόγηση και όχι στην πλάτυνση της βάσης του, ενώ γίνεται όλο και πιο πολύπλοκο. Η περίφημη επιτροπή Μαυραγάνη δεν έχει αποδώσει πορίσματα ακόμα. Η Δικαιοσύνη, αν και σαφώς χτυπάει πλέον ένα μέρος της διαφθοράς, κινείται ως ένας δυσκίνητος γραφειοκρατικός τομέας που καθυστερεί τόσο, ώστε να καταλήγει πολλές φορές σε αρνησιδικία.
Στο πεδίο του κοινωνικού κράτους, ενώ εξακολουθούμε να πληρώνουμε πολλά, οι αλλαγές είναι βραδείες, ενώ τα προνοιακά επιδόματα, για παράδειγμα, δεν έχουν εξυγιανθεί. Στην Υγεία οι προσαρμογές είναι ιδίως δημοσιονομικές κι όχι διαρθρωτικές. Στην Παιδεία υπάρχει σαφής οπισθοχώρηση, ως προς την πανεπιστημιακή μεταρρύθμιση. Στη Δημόσια Διοίκηση, παρόλο που η κυβέρνηση διανύει τον 20ό της μήνα στην εξουσία, και με συμπυκνωμένο μάλιστα πολιτικό χρόνο, η έμφαση δίνεται στην κινητικότητα και απουσιάζει οποιοδήποτε Συνολικό Σχέδιο Αναδιάρθρωσης: ποια κρατική δομή προκρίνουμε, ποια υπουργεία και ποιους οργανισμούς θέλουμε, πώς τα στελεχώνουμε, τι κίνητρα δίνουμε, τι στόχους έχουμε. Στην Αγροτική Οικονομία οι μεγάλες τομές, όπως η σύνδεση της φορολόγησης με την παραγωγή ? παραγωγικότητα κι όχι με το? στρέμμα, καθυστερούν. Στον Τουρισμό, αν και έχουμε το γεωγραφικό πλεονέκτημα, έχουμε μείνει πίσω σε υποδομές και σε νευραλγικούς τομείς. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι 100 μεγαλύτερες τουριστικές μας επιχειρήσεις έχουν λιγότερο από 10% του τζίρου στον κλάδο, πράγμα που δείχνει τον κατακερματισμό. Αλλά τουρισμό δεν κάνεις χωρίς σοβαρές τουριστικές επιχειρήσεις. Τελευταία ανακαλύφτηκε ο ιατρικός τουρισμός ως καινούργιο μεγάλο εθνικό σχέδιο, τη στιγμή που τα νοσοκομεία και τα Κέντρα Υγείας δεν έχουν βρει τρόπο να χρεώνουν τις υπηρεσίες που παρέχουν το καλοκαίρι σε τουρίστες.
Η βασική αιτία είναι, φυσικά, το ίδιο το πολιτικό σύστημα. Δεν αλλάζουν τίποτα (εκλογικός νόμος, λειτουργία του κοινοβουλίου, διορισμοί ημετέρων στους οργανισμούς του Δημοσίου), δίνοντας την εντύπωση ότι περιμένουν «να περάσει η μπόρα» για να ξαναρχίσουν τα ίδια.
Η Ελλάδα έχει τεράστιες δυνατότητες: γεωγραφική θέση, μορφωμένο ανθρώπινο δυναμικό (επειδή οι ελληνικές οικογένειες έχουν επενδύσει στα παιδιά τους), υπέδαφος, συμμετοχή στις βασικές δομές του δυτικού κόσμου. Δεν έχει όμως το πολιτικό σύστημα που της αξίζει, ώστε να είναι ένα σύγχρονο κράτος που κρατάει τον κόσμο του και ιδίως τους νέους. Κι αν δεν θέλει να γίνει Βουλγαρία (που από το 1990 έχασε 1,5 εκατομμύριο πληθυσμού, πέφτοντας από τα 8,8 εκατ. στα 7,3, και προβλέπεται ότι θα χάσει άλλο 1εκατομμύριο και θα πέσει στα 6,5 μέχρι το 2030, λόγω μαζικής εξόδου), πρέπει να το αλλάξει. Και μάλιστα πολύ γρήγορα.
*Δημοσιεύτηκε στην Ημερησία στις 8-2-2014
Το ερώτημα είναι ερεθιστικό και το συζητάμε συχνά στις παρέες - μάλιστα πολλές φορές φορτισμένο και ιδεολογικά -, δεν είμαι όμως βέβαιος ότι νοηματοδοτούμε πάντοτε με τον ίδιο τρόπο τις λέξεις.
Ας αρχίσω από δύο επιμέρους ερωτήματα. Πρώτο, ποιος πληρώνει για το σύστημα υγείας. Και δεύτερο, ποιος και πώς παρέχει τις υπηρεσίες του.
Αξιόπιστες έρευνες δείχνουν ότι το 1% των ασθενών αντιστοιχεί στο 30% του κόστους (το 10% αντιστοιχεί με τη σειρά του στο 70% του κόστους) ενώ για το υπόλοιπο 90% ξοδεύεται μόνο το 30%. Κι αυτό γιατί οι «ακριβοί» ασθενείς είναι συνήθως μεγάλης ηλικίας και με πολλαπλά νοσήματα (διαβήτης, καρδιοπάθεια, νεφρική ανεπάρκεια), ενώ το κόστος τους προσαυξάνεται από την έλλειψη συντονισμού, που τους στέλνει συνεχώς από τον Αννα στον Καϊάφα.
Ως προς τη χρηματοδότηση, ένα σύστημα που θα απέκλειε το «ακριβό» 10% θα ήταν φαινομενικά αποτελεσματικό. Αλλά τι θα γινόταν αυτό το 10%; Το ιδιωτικό σύστημα θα τους άφηνε στην τύχη τους, αυτό όμως θα ήταν αδιανόητο στο Δημόσιο.
Τα συστήματα ιδιωτικής ασφάλισης συνδέουν το ύψος των εισφορών με την πιθανότητα της αρρώστιας. Οι ιδιωτικές εταιρείες ή δεν ασφαλίζουν καθόλου τους «επικίνδυνους» πελάτες (π.χ. διαβητικούς) ή τους ζητούν πολύ ψηλά ασφάλιστρα. Για τον λόγο αυτό στη Γερμανία, για παράδειγμα, ένας στους πέντε ασφαλισμένους έχει τη δυνατότητα να μεταπηδήσει σε ιδιωτική ασφάλιση, παίρνοντας μαζί και τις εισφορές του, αλλά μόνο το 40% απ' αυτούς το κάνουν.
Η χρηματοδότηση του δημόσιου συστήματος εκτελείται είτε μέσω του προϋπολογισμού είτε μέσω ασφαλιστικών ταμείων. Ετσι, το επίπεδο υγείας και το είδος των νοσημάτων αποσυνδέονται από την πληρωμή, η οποία αντιστοιχεί στο εισόδημα και μόνο. Τα συστήματα αυτά αναδιανέμουν χρηματοδοτικές εισφορές και φόρους: από υγιείς σε ασθενείς, από νέους σε ηλικιωμένους, από πλουσιότερους σε φτωχότερους. Και βεβαίως, δεν αποκλείουν «επικίνδυνους» ασθενείς. Από κοινωνική άποψη, υπερέχουν ως προς τα ιδιωτικά.
Άλλη παράμετρος είναι η αντιστοίχιση επαγγέλματος - Ταμείου, που μπορεί να δημιουργήσει σοβαρές ανισότητες λόγω διαφορετικών πακέτων παροχών. Γι' αυτόν τον λόγο οι χώρες της Δυτ. Ευρώπης κατήργησαν τα Ταμεία αυτά και δημιούργησαν δημόσια ανταγωνιστικά μεταξύ τους ώστε ο κάθε ασφαλιζόμενος να επιλέγει το επιθυμητό Ταμείο ανεξάρτητα από το επάγγελμά του. Η επιλογή εξασφαλίζει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα.
Στην Ελλάδα η χρηματοδότηση είναι μεικτή: τα 2/3 των πόρων προέρχονται από φόρους και ασφαλιστικές εισφορές (με σχέση 2 προς 1) και το 1/3 από άμεσες πληρωμές των ασθενών, ιδίως για πρωτοβάθμιες υπηρεσίες υγείας ή οδοντιατρική φροντίδα και δευτερευόντως για φάρμακα ή νοσοκομειακή περίθαλψη.
Εδώ όμως δεν υφίσταται ανταγωνισμός μεταξύ των Ταμείων. Από τα πάμπολλα επαγγελματικά Ταμεία περάσαμε στον υδροκέφαλο ΕΟΠΥΥ, που τον συναποτελούν Ταμεία - συλλέκτες προκαθορισμένων και ανελαστικών εισφορών. Τα Ταμεία και οι εισφορές θα μπορούσαν να καταργηθούν πλήρως εφόσον, πρώτο, τα 4 δισ. ευρώ των ασφαλιστικών εισφορών (περισσότερο από 2% του ΑΕΠ) εξασφαλίζονταν από άλλους πόρους και, δεύτερο, υπήρχε δικαιότερη φορολόγηση (π.χ. ελεύθερων επαγγελματιών ή αγροτών). Αλλά η αλλαγή του Φορολογικού έχει παραπεμφθεί στις ελληνικές καλένδες.
Τώρα, όσον αφορά την παροχή, η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι, όταν υπάρχει ισχυρό ρυθμιστικό πλαίσιο, τότε η συνύπαρξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα μπορεί να λειτουργήσει θετικά για τους ασθενείς. Ο στόχος είναι η εξασφάλιση της καλύτερης δυνατής πρόσβασης σε ποιοτικές υπηρεσίες, ειδικά για τους ευπαθείς και «ακριβούς» ασθενείς, ανεξάρτητα αν αυτές είναι δημόσιες ή ιδιωτικά παρεχόμενες.
Για να γίνει όμως αυτό, το Δημόσιο εκεί παρεμβαίνει στην αγορά των δημόσιων και ιδιωτικών υπηρεσιών υγείας ως ρυθμιστής. Καθορίζει κανόνες επαρκούς λειτουργίας, μετράει την παραγωγικότητα και την αποτελεσματικότητα των υπηρεσιών, καθορίζει ενιαίο τιμολογιακό πλαίσιο και συνδέει την αμοιβή με την ποιότητα. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι δυο γιατροί της ίδιας ειδικότητας που δουλεύουν στο Δημόσιο δεν παίρνουν την ίδια αμοιβή αν έχουν τελείως διαφορετικά αποτελέσματα.
Παράλληλα, εξασφαλίζεται ότι ο ιδιωτικός τομέας δεν μεταφέρει «δύσκολες» περιπτώσεις ασθενών στο Δημόσιο ούτε προκαλεί μεγάλη τεχνητή ζήτηση και ότι συνολικά το σύστημα δεν παρέχει υπηρεσίες που δεν είναι αποτελεσματικές.
Αυτή η έννοια όμως του δημόσιου τομέα δεν ισχύει στην Ελλάδα όπου ο κανόνας είναι η ισοπέδωση στον δημόσιο τομέα και η ανεξέλεγκτη λειτουργία ιδιωτικού και δημόσιου τομέα. Στην παροχή των υπηρεσιών τα δύο συστήματα λειτουργούν παράλληλα, δεν είναι συνδεμένα. Δεν υπάρχει κανένας προγραμματισμός ούτε συντονισμός δραστηριοτήτων στο πλαίσιο ενιαίου στρατηγικού - ρυθμιστικού πλαισίου για την υγεία.
Το αποτέλεσμα του κρατισμού, αλλά και της λειτουργίας ενός ανεξέλεγκτου ιδιωτικού τομέα είναι δραματικό στο ελληνικό σύστημα υγείας, που είναι πανάκριβο και μη αποτελεσματικό. Βρισκόμαστε στην πρώτη δεκάδα του κόστους υγείας παγκοσμίως, πρώτοι στην Ευρώπη σε αναλογία φαρμακείων - πληθυσμού, πάντα στις πρώτες θέσεις σε γιατρούς, οδοντιάτρους, μαγνητικές - αξονικές τομογραφίες, ενώ ταυτόχρονα είμαστε πρώτοι σε καισαρικές τομές, κατανάλωση αντιβιοτικών, σε υπέρβαρα παιδιά, δεύτεροι σε κάπνισμα - τροχαία, πολύ ψηλά σε κατανάλωση ποτών - ναρκωτικών και, παρά την πολύ ψηλή φαρμακευτική δαπάνη, πολύ χαμηλά στην παραγωγή φαρμάκων.
Για να απαντήσω στο ερώτημα του τίτλου, είναι σαφές ότι το δημόσιο σύστημα χρηματοδότησης υπερτερεί των ιδιωτικών συστημάτων ενώ στην παροχή ένα μεικτό σύστημα είναι καλύτερο εφόσον εξασφαλιστεί υγιής ανταγωνισμός προς όφελος των ασθενών. Στη χώρα μας δεν υπάρχει τίποτα από αυτά. Έχουμε από τη μια ισοπεδωτικό κρατισμό κι από την άλλη έναν ανεξέλεγκτο ιδιωτικό τομέα με ευθύνη του Δημοσίου.
Το ζητούμενο είναι ένα αληθινά δημόσιο σύστημα υγείας με εισαγωγή των στοιχείων της διαφάνειας και του ανταγωνισμού, έτσι ώστε να μειωθεί το κόστος του και να γίνει καλύτερο γι' αυτόν που υποτίθεται ότι πρέπει πάντα να υπηρετεί: τον ασθενή.
Ο Ηλίας Μόσιαλος είναι καθηγητής των Οικονομικών της Υγείας στη London School of Economics, πρώην υπουργός
Στις 30 Ιανουαρίου έληξε η προθεσμία υποβολής προσφορών στον διαβόητο διαγωνισμό για τη διάθεση του φάσματος συχνοτήτων της ψηφιακής τηλεόρασης και την ανάδειξη του παρόχου δικτύου για τα επόμενα 15 χρόνια. Ο διαγωνισμός ήταν (υποτίθεται) διεθνής πλειοδοτικός (δημοπρασία) και είχε προκηρυχθεί από την Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων (ΕΕΤΤ), λίγες μόνον ημέρες μετά την αλλαγή της διοίκησής της. Την ίδια ημέρα, η ΕΕΤΤ με μια λιτή ανακοίνωση, ενημέρωνε ότι στη δημοπρασία εμφανίστηκε μόνον μία εταιρεία, η DIGEA, η οποία μετά τον τυπικό έλεγχο της προσφοράς της θα αναδειχθεί ο πάροχος δικτύου ψηφιακής τηλεόρασης για το σύνολο των διαθέσιμων συχνοτήτων (εθνικής και περιφερειακής εμβέλειας) με την τιμή εκκίνησης του διαγωνισμού, δηλαδή έναντι 18.336.000 €, για 15 έτη.
Οι εργαζόμενοι της ΕΡΤ, αλλά και όσοι έχουν παρακολουθήσει το σημαντικό αυτό θέμα, δεν ένοιωσαν καμία έκπληξη. Αντιθέτως, αμέσως μετά το λουκέτο της ΕΡΤ , είχαμε προβλέψει την κατάληξη αυτή. Είχαμε καταγγείλει από τότε ότι το κλείσιμο της ΕΡΤ αποτελούσε μέρος ενός σχεδίου πλήρους ελέγχου του τηλεοπτικού τοπίου από τα δύο γνωστά διαπλεκόμενα μέρη: Την κυβέρνηση και τους ιδιοκτήτες των έξι μεγαλύτερων ιδιωτικών τηλεοπτικών σταθμών που έχουν συγκροτήσει ως κοινοπραξία την DIGEA (MEGA, ANT1, STAR, ALPHA, SKAI και ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ TV με βασικούς μετόχους τους Μπόμπολα, Ψυχάρη, Κυριακού, Βαρδινογιάννη, Κοντομηνά και Αλαφούζο).
Την επερχόμενη έλευση της ψηφιακής τηλεόρασης, που πολλαπλασιάζει τα τηλεοπτικά προγράμματα που μπορούν να φιλοξενηθούν στις ίδιες συχνότητες, την είδαν ως απειλή εμφάνισης νέων τηλεοπτικών σταθμών που δεν θα ανήκουν στο διαπλεκόμενο γκρουπ και αποφάσισαν να την κάνουν ευκαιρία εδραίωσης της δεσπόζουσας θέσης που κατείχαν. Έπρεπε λοιπόν αφενός να ελέγξουν την επαπειλούμενη εισβολή νέων ανεπιθύμητων καναλιών και αφετέρου να εξαφανίσουν την ΕΡΤ, που –παρά τον κυβερνητικό έλεγχο- ενίοτε ξέφευγε από την απολύτως κατευθυνόμενη ενημέρωση, ενώ ενοχλούσε αποσπώντας μερίδιο της διαφήμισης ή προπορευόμενη σε τεχνολογικές εξελίξεις (π.χ. High Definition). Το δεύτερο το επεδίωξαν με το πραξικοπηματικό λουκέτο της 11ης Ιουνίου 2013 δημιουργώντας ένα κυβερνητικά ελεγχόμενο μικρομάγαζο, κακέκτυπο της ΥΕΝΕΔ. Το πρώτο μεθοδεύτηκε συστηματικά με μια σειρά ενεργειών που κάποια στιγμή θα απασχολήσουν τη δικαιοσύνη.
Ήταν υποχρεωμένοι να προχωρήσουν σε δημοπρασία για τη 15ετή εκμετάλλευση του σπάνιου και πολύτιμου δημόσιου πόρου των συχνοτήτων, αλλά έπρεπε να φροντίσουν να αποκλείσουν οποιονδήποτε άλλον επενδυτή. Παρακολουθήστε τις μεθοδεύσεις αυτές:
- Βγάζουν τις προδιαγραφές της δημοπρασίας σε διαβούλευση (όπως είχαν υποχρέωση) έως τις 19 Ιουνίου 2013. Από τις 32 συμμετοχές στη διαβούλευση περισσότερες από 20 καταγγέλλουν τις προδιαγραφές ως φωτογραφικές για να δοθεί ο διαγωνισμός στην DIGEA. Η DIGEA καταθέτει απόρρητη πρόταση και η ΕΕΤΤ το αποδέχεται, παρότι υποτίθεται ότι η διαβούλευση είναι δημόσια.
- Πριν τη λήξη της διαβούλευσης κλείνουν την ΕΡΤ (11 Ιουνίου) για να την εμποδίσουν να εκφράσει θέσεις ως ο αρμόδιος δημόσιος φορέας.
- Ετοιμάζουν διαγωνισμό για πάροχο δικτύου, χωρίς να έχουν αδειοδοτήσει τους πελάτες του (τηλεοπτικούς σταθμούς) οι οποίοι λειτουργούν με προσωρινές άδειες. Έτσι, οποιοσδήποτε σοβαρός επενδυτής αποθαρρύνεται να συμμετάσχει αφού δεν έχει νόμιμους πελάτες. Λίγες ημέρες πριν την προκήρυξη, ανανεώνουν τις προσωρινές άδειες με μοναδικό κριτήριο ότι εξέπεμπαν στις 31 Αυγούστου 2013. Στα εθνικής εμβέλειας κανάλια περιλαμβάνονται μόνον δύο επί πλέον εκείνων που είναι μέτοχοι της DIGEA (E TV και ART TV)
- Λίγες ημέρες πριν την προκήρυξη του διαγωνισμού αλλάζουν τον τρόπο διορισμού της διοίκησης της ΕΕΤΤ, υποτιθέμενης ανεξάρτητης αρχής. Ενώ διοριζόταν από την διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής, τώρα διορίζεται από το Υπουργικό Συμβούλιο. Η νέα διοίκηση που διορίζεται προκηρύσσει τον διαγωνισμό.
- Αποδέχονται να συμμετάσχει η DIGEA στο διαγωνισμό ως πάροχος δικτύου, ενώ είναι κοινοπραξία παρόχων περιεχομένου (τηλεοπτικών σταθμών). Έτσι, ο προμηθευτής της υπηρεσίας θα είναι και πελάτης. Για τα μέλη της DIGEA τα χρήματα απ' τη μια τσέπη θα βγαίνουν και στην άλλη θα μπαίνουν. Ένας τρίτος επενδυτής, όμως, εμποδίζεται να πάρει μέρος στο διαγωνισμό, αφού κατά την αναγκαία έρευνα αγοράς θα διαπίστωνε ότι η πλειονότητα των πελατών του αποτελούν και ανταγωνιστή του, με δεσπόζουσα θέση στο πελατολόγιο της υπηρεσίας, πράγμα που δημιουργεί αθέμιτο ανταγωνισμό.
- Εξαναγκάζουν από τις προδιαγραφές τον ανάδοχο, αν είναι άλλος από την DIGEA, εντός 91 ημερών από τη χορήγηση των δικαιωμάτων να έχει εγκαταστήσει τους απαραίτητους πομπούς, σε όλα τα σημεία που έχει ήδη εγκαταστάσεις η DIGEA, ως προσωρινός έως τώρα πάροχος δικτύου (Παράρτημα Ε, άρθρο 6, παρ. 4). Θα έπρεπε δηλαδή αυτό που έκανε η Digea σε 4 έτη, να το επιτύχει ο νέος πάροχος σε 91 ημέρες.
Μετά τον αποκλεισμό όμως οποιουδήποτε άλλου ενδιαφερόμενου έπρεπε να εξασφαλίσουν την έναντι πινακίου φακής διάθεση του φάσματος στους υπερχρεωμένους μετόχους της DIGEA, αλλά και τη διασφάλιση ότι δεν θα ακυρωθεί ο διαγωνισμός όπως γίνεται πάντοτε όταν εμφανιστεί ένας μόνον υποψήφιος.
- Ορίζουν μια εξαιρετικά χαμηλή τιμή εκκίνησης (18.336.000 € για 15 έτη, διαθέτοντας φάσμα στο οποίο μπορούν να φιλοξενούνται περισσότερα από 40 τηλεοπτικά προγράμματα), πληρωτέα με το 30% προκαταβολή και το υπόλοιπο 70% σε 7 ετήσιες δόσεις, με την πρώτη καταβλητέα την 1η Μαρτίου 2017!
- Ορίζουν μια αστεία εγγυητική επιστολή καλής εκτέλεσης (100.000 €). Αν δηλαδή ρίξει διαρκές μαύρο η DIGEA σε όλη τη χώρα θα τιμωρηθεί με το αστείο αυτό ποσό.
- Διασφαλίζουν, ανεξάρτητα από το πλήθος των πελατών της, να πληρώνεται όλα τα έξοδά της πλέον ενός σίγουρου κέρδους 15,16% ετησίως, πράγμα που θα εκτοξεύσει στα ύψη το κόστος τρίτων καναλιών που θα θελήσουν να «φιλοξενηθούν».
- Διαθέτουν προς χρήση από την DIGEA όλες τις υποδομές της ΕΡΤ στα Κέντρα Εκπομπής (Κτήρια, ρευματοδότηση, γεννήτριες, ιστούς κεραιών, κεραίες)
- Προέβλεψαν σ τις προδιαγραφές της υποτιθέμενης δημοπρασίας ότι αν εμφανιστεί ένας υποψήφιος δεν ακυρώνεται ο διαγωνισμός αλλά του παραχωρείται το σύνολο των συχνοτήτων με την τιμή εκκίνησης (τεύχος προκήρυξης, παρ. 7.1.1). Κάτι τέτοιο, είναι αντίθετο με κάθε κανονισμό προμηθειών, και δεν μπορεί να τίθεται στις προδιαγραφές. Στους διαγωνισμούς με έναν υποψήφιο, γίνεται επανάληψη με τροποποίηση των προδιαγραφών για να επιτευχθεί ευρύτερη συμμετοχή, για τη διασφάλιση του δημόσιου συμφέροντος.
Ίσως θεωρήσει κανείς ότι πρόκειται για ένα αριστουργηματικά εκτελεσμένο σχέδιο, που θα οδηγήσει σε πλήρη σκοταδισμό την τηλεόραση. Εν τούτοις, οι παραβιάσεις της νομοθεσίας που έχουν γίνει στις μεθοδεύσεις τους είναι τέτοιες που αργά ή γρήγορα θα αποκαλυφθούν και θα ανατραπούν.
Του Νίκου Μιχαλίτση, Μηχανικού – εργαζόμενου στην ΕΡΤ
