Lehman Brothers: δέκα χρόνια μετά. Ε, και;
- Κατηγορία: Διάφοροι συγγραφείς
- Δημιουργηθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 2018
Πολλά επετειακά φέτος: πενήντα χρόνια από την Ανοιξη της Πράγας, εκατό χρόνια από τη λήξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, διακόσια χρόνια από τη γέννηση του Μαρξ... Και ένα σημαντικό πρόσφατο. Δέκα χρόνια από την κατάρρευση της Lehman Brothers, της 4ης επενδυτικής τράπεζας των ΗΠΑ (πίσω από τις Goldman Sachs, Morgan Stanley και Merrill Lynch) που λειτουργούσε από το 1850 στη Wall Street.
Πιο συγκεκριμένα, σαν σήμερα, η φούσκα των ακινήτων έσκασε και επίσημα. Στις 7 Σεπτεμβρίου 2008 –και ενώ έσκαγαν μικρά κανόνια από το 2007- πανικόβλητο το ομοσπονδιακό κράτος ανέλαβε τον έλεγχο των δύο μεγαλύτερων τραπεζών στεγαστικής πίστης, Fannie Mae και Freddie Mac, που κατείχαν περίπου το 50% από τα 12 τρισ. δολάρια των στεγαστικών δανείων των ΗΠΑ. Τα δάνεια αυτά έμειναν γνωστά στη χρηματοπιστωτική αργκό ως «δάνεια NINJA»: οι περισσότεροι δανειολήπτες ήταν «χωρίς εισόδημα, χωρίς δουλειά και χωρίς περιουσιακά στοιχεία» (No Income, No Job, Νo Assets).
Η Lehman είχε υψηλή έκθεση σε τιτλοποιημένα δάνεια, με αποτέλεσμα, χωρίς ρευστότητα, να κηρύξει πτώχευση στις 15 Σεπτεμβρίου 2008. Ακολούθησε η Μαύρη Εβδομάδα, όπως ονομάστηκε στην πρόσφατη οικονομική ιστορία (15-22 Σεπτεμβρίου 2008), με τον υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ, Χένρι Πόλσον, να ανακοινώνει ένα μνημειώδες σχέδιο σωτηρίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ύψους 700 δισ. δολαρίων.
Με τη χρεοκοπία της Lehman επιβεβαιώθηκε ο κανόνας. Μια υφεσιακή αναταραχή ποτέ δεν μένει μόνο στην εστία της. Εξαπλώνεται παντού, ταχύτατα. Αλλωστε η Lehman δεν ήταν κάτι στενά αμερικανικό. Λειτουργούσε σε πάνω από 40 χώρες, με περίπου 7.000 ξεχωριστά εταιρικά σχήματα. Εκδηλώθηκε η σχεδόν πιστή επανάληψη της Μεγάλης Κρίσης του 1929-30.
Η μακρινή χρηματιστηριακή φούσκα της δεκαετίας του 1920 επανερχόταν ως φούσκα των ακινήτων το 2008. Εκ των υστέρων αναγνωρίστηκε το διατλαντικό της άπλωμα διότι, όπως αποδείχθηκε, οι μεγάλες ευρωπαϊκές τράπεζες (ιρλανδικές, αγγλικές, γερμανικές, γαλλικές κ.ά.) έπαιξαν ενεργό ρόλο στην ένταση της χρηματοπιστωτικής μόλυνσης: κερδοσκοπούσαν με τοξικά ομόλογα, χωρίς να ενδιαφέρονται για την έκβαση των επενδύσεών τους στην πραγματική οικονομία. Χωρίς επαρκείς κρατικές ρυθμίσεις επειδή αγόραζαν και τα δημόσια χρέη, λειτουργούσαν σαν πυραμίδες.
Η Ευρώπη του Βορρά ανακάλυψε στις τράπεζές της τα δημόσια χρέη του Νότου, όπως της Ελλάδας, της Πορτογαλίας κ.λπ. Αλλά και ένα νόμισμα χωρίς κράτος, το ευρώ, πιο εύθραυστο τελικά από όσο προβλεπόταν και λιγότερο «ουδέτερο»: η Γερμανία δανείζεται με σχεδόν μηδενικά επιτόκια, ενώ η Ελλάδα με 4,6%. Η Ε.Ε. ουδέποτε επινόησε ένα συνεκτικό μοντέλο για να βγει από την κρίση. Επινόησε «το υπόδειγμα του πειραματόζωου Ελλάδα».
Τι έγινε δέκα χρόνια μετά; Το χρέος αυξήθηκε. Από το 2007, ενώ το παγκόσμιο προϊόν αυξήθηκε από 58 τρισ. σε 80 τρισ. δολάρια ΗΠΑ (σε τρέχουσες τιμές) ή περίπου κατά 38%, το παγκόσμιο χρέος διογκώθηκε από 142 τρισ. σε σχεδόν 247 τρισ. δολάρια ΗΠΑ ή κατά 73%. Το ελληνικό χρέος αυξήθηκε από το 107% του ΑΕΠ στο περίπου 180% του ΑΕΠ.
Δέκα χρόνια μετά, οι τραπεζίτες αντεπιτίθενται. «Δεν προκαλέσαμε εμείς την κρίση. Κοιτάξτε τις κυβερνήσεις σας!». Το φτηνό χρήμα και η βουλιμία των κρατικών αρχών για φτηνά δάνεια -που θα μεταφράζονταν σε ψήφο στις εκλογές- δημιούργησαν τη φούσκα στις τιμές. Αλλά λένε τη μισή αλήθεια. Και οι δύο πλευρές –τραπεζίτες και κυβερνήσεις- ήταν άπληστες και απερίσκεπτες. Αλλά απερισκεψία και απληστία εξαπλώθηκαν και ευδοκίμησαν με πολιτικούς όρους. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και στις αρχές του 2000, οι κυβερνήσεις σε ΗΠΑ και Ευρώπη έκαναν μια σειρά από τέτοια θανατηφόρα λάθη.
Δέκα χρόνια μετά, κανείς δεν διδάχθηκε τίποτα. Τα ίδια λάθη συνεχίζονται. Οι ΗΠΑ, βέβαια, αντέδρασαν με έναν «lemon socialism» - έναν ψευδοσοσιαλισμό ιδιωτικοποίησης των κερδών για τους πλούσιους και κοινωνικοποίησης των ζημιών εις βάρος των πολλών. Οπως είχε πει ένας συνεργάτης του προέδρου Μπους (του νεότερου), «καπιταλισμός χωρίς χρεοκοπία είναι όπως ο χριστιανισμός χωρίς κόλαση».
Ομως, τι είχε συμβεί: «Αν δεν πληρώσεις τη δόση σου, χάνεις το σπίτι σου, αν φοροδιαφύγεις, πας φυλακή∙ αλλά αν οδηγήσεις μια τράπεζα σε χρεοκοπία, παίρνεις μπόνους». Απλώς, είχε επιβεβαιωθεί η περιβόητη ρήση του Μπ. Μπρεχτ: «Μεγαλύτερο αδίκημα και από αυτό της ληστείας μιας τράπεζας είναι η ίδρυσή της» - και η ανεξέλεγκτη λειτουργία της.
Η Ε.Ε. ακόμα δεν έχει κλείσει το θέμα της. Πολύ περισσότερο, η Ελλάδα. Υστερα από στερήσεις, αβεβαιότητες και εθνική ξεφτίλα, ολόκληρο το πολιτικό σύστημα προκαλεί σχεδόν τις αγορές να ξανακοσκινίσουν τα ταξίματα στη ΔΕΘ. Ανέχεται τους δανειστές και την Ε.Ε. να ξαναρχίσουν τους εκβιασμούς. Παρακινεί τον λαό να σέρνεται με μακεδονικές περικεφαλαίες, με κατάρες, με πανό και με σταυρούς στα χέρια. Αλήθεια, ποια σωτηρία να περιμένει κάποιος από τόσο χυδαίο πολωτικό κλίμα; Ποια σωτηρία με τα καπρίτσια της Ν.Δ. να κανιβαλίσει τον ασθενή που δημιούργησε; Ποια σωτηρία με παροχές; Αλλά είπαμε: Salus populi suprema lex!
*Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 7/9/2018.