Πέμπτη, 28 Μάρτιος 2024

Υπό το «φως του Μεσαίωνα»

Εν μέρει για να εξακριβώσω μια εποχή [...]

Κ. Π. Καβάφης, «Καισαρίων» (1918)

Σε εποχή που βασίλευε ο σκοταδισμός, βασίλευε και ο Καρλομάγνος∙ τον είπαν «φως του Μεσαίωνα». Ο βασιλιάς των Φράγκων είχε τον ισχυρότερο στρατό του δυτικού κόσμου και υπό τον έλεγχό του σχεδόν ολόκληρη τη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη. Τα Χριστούγεννα του 800 μ.Χ. ο Πάπας τον έστεψε αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ηταν η πρώτη ευρωπαϊκή ενοποίηση ύστερα από δεκαετίες αιματηρών πολέμων. Οι νίκες του Καρλομάγνου, με μισθοφόρους που πληρώνονταν κατά κανόνα με πολεμικά λάφυρα, πέτυχαν την ενοποίηση της γερμανικής, της ρωμαϊκής και της χριστιανικής παράδοσης σε ένα ενιαίο οικοδόμημα: το μετέπειτα σπίτι του κοινού ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Ετσι, στα ευρωπαϊκά συγκεκριμένα, ο Καρλομάγνος θεωρήθηκε «Πατέρας της Ευρώπης» (pater Europae). Βέβαια, αιώνες αργότερα και πολύ πριν ο Ναπολέων διαμορφώσει μια απολύτως «ναπολεόντεια» άποψη για την ένωση της Ευρώπης, ο Βολτέρος είχε εκφράσει τις αντιρρήσεις του: «Αυτό το συνονθύλευμα που αυτοαποκαλείται "Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία" δεν υπήρξε ποτέ ούτε Αγία, ούτε Ρωμαϊκή, ούτε Αυτοκρατορία».

Ολες αυτές οι ιστορίες (βασίλεια, μεγαλοπρέπειες, συμβολισμοί και σαρκοφάγοι) συνδέθηκαν με το Ααχεν. Αλλωστε, στον Καθεδρικό Ναό της Παναγίας του Ααχεν υπάρχουν τα Μεγάλα Ιερά Λείψανα (εκτός απ' τα Ιερολείψανα των Τριών Μάγων, υπάρχουν, στη «Σαρκοφάγο της Παναγίας», το φόρεμα της Παναγίας κατά τη Γέννηση του Ιησού, οι φασκιές του Ιησού, ένας χιτώνας του, καθώς και το ύφασμα στο οποίο τυλίχθηκε η κεφαλή του Ιωάννου του Προδρόμου). Τέλος, στο βάθος της αίθουσας, βρίσκεται και η «Σαρκοφάγος του Καρλομάγνου» με διάκοσμο καθαρά πολιτικού περιεχομένου.

Στην εποχή μας, οι ηγεμονικοί χαρακτήρες, όπως ο Μακρόν ή η Μέρκελ, και οι καθοριστικές τους επιλογές φαίνεται να συμβολίζουν –ακόμα κι αν δεν το κάνουν εσκεμμένα– την παρουσία ενός ολόκληρου σαρκοφαγικού παρελθόντος μέσα στο ίδιο μας το μετα-παρόν. Επέλεξαν το Ααχεν για να συμβολίσουν τη γαλλογερμανική φιλία και να διακηρύξουν τη βούλησή τους για ώθηση της Ευρώπης, προκαλώντας την οργή των εθνικιστών των δύο χωρών. Μπροστά από το δημαρχείο της πόλης του 14ου αιώνα, έγιναν δεκτοί με αποδοκιμασίες του τύπου «Μέρκελ τράβα σπίτι σου» και «Μακρόν, παραιτήσου».

Αξίζει να σταθούμε εδώ και να πούμε ότι υπό το σημερινό συμβολικό «φως του Μεσαίωνα» αποκρύπτονται οι διαφορετικές εθνικές προοπτικές σε αχλή καλών προθέσεων. Οι Μέρκελ και Μακρόν δεν βλέπουν ότι η νέα προσέγγιση γίνεται σε πεδίο από το οποίο απουσιάζουν οι παραδοσιακές διατλαντικές σχέσεις με τις ΗΠΑ αλλά και το Ηνωμένο Βασίλειο. Αγνοούν τις αντιδράσεις των λοιπών εταίρων στον βαθμό που υπογράφουν διμερή συμφωνία, αποκλείοντας τα λοιπά κράτη-μέλη της Ε.Ε.

Δημιουργούν, επομένως, την εντύπωση ότι το μόνο που αναμένεται ή που απαιτείται είναι η απλή υπακοή των άλλων στον γαλλογερμανικό άξονα. Οπως σημειώνει ο πρώην αντικαγκελάριος και υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας Ζίγκμαρ Γκάμπριελ, η νέα συμφωνία Γαλλίας-Γερμανίας θολώνει τα ξεχωριστά τους συμφέροντα. Ενώ η Γερμανία, λ.χ., θέλει την αποτροπή ενός σκληρού Brexit για να διατηρήσει εσωτερικές ισορροπίες στην Ε.Ε., η Γαλλία βλέπει στο σκληρό Brexit την υλοποίηση του μεταπολεμικού της ονείρου: να αυξήσει τη σχετική πολιτική, οικονομική και στρατιωτική επιρροή της εντός της Ενωσης.

«Σε έναν κόσμο γεωπολιτικών σαρκοβόρων –σημειώνει ο Γκάμπριελ–, οι Ευρωπαίοι θα είμαστε οι τελευταίοι χορτοφάγοι... Αυτό που έχει πρακτική σημασία δεν είναι η "στρατηγική αυτονομία" αλλά η διατήρηση της ευρωπαϊκής κυριαρχίας σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο διεθνές πλαίσιο... Ενώ η γαλλογερμανική φιλία είναι απαραίτητη για την Ευρώπη, δεν είναι αρκετή για να διασφαλιστεί η θέση της Ε.Ε. στον κόσμο».

Αλλά εδώ υπάρχει απόλυτη έλλειψη στρατηγικής προοπτικής. Η Ε.Ε. εστιάζοντας εξ ολοκλήρου σε κανόνες και διαδικασίες δείχνει να αδιαφορεί για τα αποτελέσματα των επιλογών της.

Ο Αλμπέρ Καμί μιλώντας το 1951 στην Αγγλία, σε συνέδριο για την Ευρώπη, το είχε θέσει τελείως διαφορετικά: «Η Ευρώπη, λόγω της αποδιοργάνωσής της, χρειάζεται τη Βρετανία και είναι βέβαιο ότι η Βρετανία δεν θα μπορέσει να επιβιώσει χωρίς την Ευρώπη. Η αδιαφορία των ηγετών για την ήπειρο μπορεί να νομιμοποιείται, αλλά δεν σημαίνει πως δεν είναι αξιοθρήνητη. Η δυσπιστία ενδεχομένως να είναι καλή ως μέθοδος, αλλά φτάνει ο χρόνος που δείχνει πως η μέθοδος αντιφάσκει με τα πραγματικά γεγονότα. Και τα γεγονότα λένε ότι, καλώς ή κακώς, η Βρετανία και η Ευρώπη είναι αδιαχώριστες. Μπορεί να μοιάζει μ' έναν κακό γάμο. Αλλά, όπως έχει ειπωθεί, κανένας καλός γάμος δεν είναι τέλειος. Καθώς και ο δικός μας δεν είναι τέλειος, ας τον κάνουμε υποφερτό, επειδή το διαζύγιο είναι αδύνατο».

Για να καταλήξουμε, υπό το «φως του Μεσαίωνα» υπάρχει κάτι το σαρκοφαγικό για την Ευρώπη. Μπορεί να αλλάξει; Σύντομα θα το δούμε. Προσώρας, τις απόψεις των πολιτικών από αυτές των στοχαστών που κάτι είχαν να πουν για την Ευρώπη τις χωρίζουν έτη φωτός.

*Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 8/2/2019. 

Προσθήκη νέου σχολίου


Κωδικός ασφαλείας
Ανανέωση