'Οταν μέρος μόνον της πολιτικής ηγεσίας της χώρας κατάλαβε σχεδόν τρία χρόνια πριν (θα ήταν προτιμότερο να το είχαν καταλάβει περισσότεροι και νωρίτερα) ότι βρισκόμαστε στα πρόθυρα της πλήρους χρεοκοπίας, θα έπρεπε να σκεφτεί αμέσως δραστικά μέτρα για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα.
Όταν έχεις δημοσιονομικό έλλειμμα που ξεπερνάει το 15% του ΑΕΠ, το οποίο προστίθεται σε ένα ήδη δυσβάστακτο χρέος, κόβεις τις δαπάνες. Συστήνεις επιτροπές με τον χαρακτήρα του επείγοντος, οι οποίες θα προτείνουν, στη βάση μιας τεκμηριωμένης ιεράρχησης προτεραιοτήτων, ποιοι κρατικοί οργανισμοί καταργούνται, ποια στρατόπεδα και πρεσβείες κλείνουν, ποια νοσοκομεία και πανεπιστήμια ή και εφετεία συγχωνεύονται. Θα σκεφτόσουν με άλλα λόγια μια ριζική αναδιάρθρωση του κρατικού τομέα με στόχο να τον προσαρμόσεις στα μέτρα των δυνατοτήτων σου, αντί να προσφεύγεις μαζικά και επανειλημμένα σε μειώσεις μισθών και συντάξεων χωρίς ουσιαστική αξιολόγηση.
Θα προετοίμαζες ταυτόχρονα μια ριζική αλλαγή του φορολογικού σου συστήματος. Και επειδή γνωρίζεις ότι η φοροδιαφυγή αποτελεί τεράστια πληγή για τη χώρα, προϊόν διαφθοράς και αναποτελεσματικότητας, θα αντικαθιστούσες τους επικεφαλής του φοροεισπρακτικού μηχανισμού και θα έστελνες μερικούς επώνυμους στη φυλακή (προφανώς όχι με λαϊκά δικαστήρια). Ταυτόχρονα, θα φρόντιζες ώστε οι φορολογικές υποθέσεις να μη χρειάζονται σχεδόν μία δεκαετία για να τελεσιδικήσουν και θα αναζητούσες τρόπους για να εισπράξεις τουλάχιστον μέρος των οφειλομένων σε λογικό χρονικό διάστημα.
Μία από τις άμεσες προτεραιότητες θα ήταν επίσης η σύσταση επιτροπής από ανεξάρτητες προσωπικότητες (υπάρχουν ακόμη σε αυτή τη χώρα αλλά και στη Διασπορά), η οποία θα έπαιρνε την εντολή να συντάξει μια έκθεση για το τι και πώς πήγε στραβά και η χώρα έπεσε από τα ψηλά στα Τάρταρα. Τα μέλη της θα αποφάσιζαν πόσο πίσω στον χρόνο πρέπει να πάει αναζητώντας λάθη και ευθύνες. Πρότυπο για την επιτροπή αυτή θα ήταν το προηγούμενο της Ισλανδίας, καθώς και άλλων χωρών, αλλά σίγουρα όχι των διακομματικών επιτροπών που συνηθίζει να συστήνει η Βουλή των Ελλήνων και στις οποίες όλα αποφασίζονται με κομματικά κριτήρια. Ο στόχος δεν θα ήταν το κυνήγι μαγισσών, αλλά η συλλογική αυτογνωσία και η κάθαρση.
Η κάθαρση είναι αρχαία ελληνική λέξη. Το νόημα και τη σημασία της τα γνώριζαν πολύ καλά οι μεγάλοι μας τραγωδοί. Εμείς σήμερα φαίνεται ότι προτιμάμε το κουκούλωμα, αντλώντας από το νεότερο λεξιλόγιο. Πολιτική κάθαρση υπήρξε εν μέρει μέσω των εκλογών και δεν έχω την πρόθεση να κρίνω τη σοφία της λαϊκής ετυμηγορίας. Υπάρχουν όμως και ποινικά κολάσιμες πράξεις που το πολιτικό μας σύστημα με διάφορους τρόπους επιχειρεί να αποποινικοποιήσει ή να παραγράψει. Το αποτέλεσμα είναι ορατό και εξαιρετικά επικίνδυνο για τη δημοκρατία μας. Εκφράζεται με μια ευρεία απονομιμοποίηση του πολιτικού κόσμου και τη ραγδαία άνοδο αντισυστημικών και αντιδημοκρατικών κομμάτων.
Γνωρίζουμε ότι η διαπλοκή και η διαφθορά έχουν διαβρώσει κράτος, οικονομία και κοινωνία. Και επειδή είμαστε μια χώρα σχετικά μικρή, είναι πολλοί οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ που ξέρουν και χαμογελούν με νόημα στις ιδιωτικές συζητήσεις. Πολλοί άλλοι προσφεύγουν σε συνωμοτικές θεωρίες επειδή ίσως δεν ξέρουν αρκετά, ξέρουν όμως ότι το σύστημα είναι σάπιο και καταλήγουν συνήθως στο εύκολο συμπέρασμα ότι όλοι είναι ίδιοι και διεφθαρμένοι. Με αυτό το συμπέρασμα βολεύονται πολλοί. Στα χρόνια της κρίσης, δεν έγινε ακόμη τίποτα το ουσιαστικό για να σπάσουν τα αποστήματα στον τραπεζικό και τον μιντιακό χώρο ή στην ενέργεια, για παράδειγμα. Κυκλοφορούν βεβαίως πολύ λιγότερα χρήματα και μερικοί αποθρασύνονται επειδή τα πράγματα δυσκολεύουν και γι' αυτούς.
Αν ο πολιτικός κόσμος είχε δείξει μεγαλύτερη τόλμη και αποφασιστικότητα τα τελευταία περίπου τρία χρόνια, δεν θα αντιμετώπιζε σήμερα τόση έλλειψη εμπιστοσύνης από την κοινωνία και τους ξένους. Θα είχε πολύ διαφορετική διαπραγματευτική δύναμη. Υπάρχουν σημάδια ότι κάτι άρχισε να αλλάζει. Είναι ενθαρρυντικό, αλλά όχι αρκετό. Χρειάζονται τολμηρές αποφάσεις γνωρίζοντας ότι οι συγκρούσεις θα είναι αναπόφευκτες στην πορεία. Και επειδή σε μερικούς μήνες μπορεί πλέον να ξεκινήσει η νέα αναθεώρηση του Συντάγματος, καιρός να αρχίσουμε να προετοιμαζόμαστε για μια ουσιαστική αλλαγή – όχι σαν την τελευταία που είχαμε. Οσο για το επιτελικό σχέδιο εξόδου από την κρίση, ακόμη το περιμένουμε και αυτό.
Αντιμέτωπος με τον γόρδιο δεσμό, ο μύθος λέει ότι ο Μέγας Αλέξανδρος σήκωσε το σπαθί του και τον έκοψε. Δεν προσπάθησε να τον λύσει χαϊδεύοντας τον κόμπο. Αν δεν κόψουμε τον δικό μας δεσμό, αποτέλεσμα του οποίου είναι μια κοινωνία όμηρος της πελατειακής λογικής, των οργανωμένων συμφερόντων και μιας ευρύτατα διαδεδομένης ιδεολογικής σύγχυσης, η χώρα δεν έχει μέλλον. Το ξέρουν και οι πέτρες, με τη σοφία που έχει καθήσει πάνω τους τόσους αιώνες.
* Ο κ. Λουκάς Τσούκαλης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ.
* Δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή στις 30-09-2012.