Αφορμή για τον τίτλο αυτού του σημειώματος δίνει ένα ιδιαίτερο λεύκωμα του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας με το οποίο η διοίκησή της φέτος ευχήθηκε για τη νέα χρονιά. Πρόκειται για ένα αφιέρωμα στη Θεσσαλονίκη στο γύρισμα του 19ου προς τον 20ό αιώνα («Τα χρόνια του μετασχηματισμού»), που χαρακτηρίζει την πόλη «Η Δύση της Ανατολής» και, σε εμπνευσμένη αγγλική μετάφραση, «The Westering Orient». Ε, αυτό τον τίτλο προτείνουμε να φέρουμε πίσω στα ελληνικά ως δυτικόστροφη (ή, ίσως-ίσως, δυτικότροπη) Ανατολή. Με εφαρμογή όμως όχι μόνο/όχι τόσο στην πολυπολιτισμική μεγαλούπολη του Θερμαϊκού, αλλά στη συνολική ελληνική εμπειρία. Μέχρι και τώρα, μέχρι και σήμερα -μέχρι και αύριο;
Συνεχίζοντας λίγο ακόμη, στην ίδια κατεύθυνση της επανανακάλυψης του τι είναι και τι σημαίνει η ελληνική εμπειρία, ας επισημάνουμε ότι στο φετινό ειδικό, Χριστουγεννιάτικο/Πρωτοχρονιάτικο τεύχος του «Economist» (που προτείνει πάντα μια ιδιαίτερη ανασκόπηση τού πού βρίσκεται ο κόσμος), τουλάχιστον οι τρεις από τη μια ντουζίνα αναλύσεων συνολικά -εκείνη που αφορά στο Σπάρταθλον, μια που εισάγει τον αναγνώστη στην αγιορίτικη πραγματικότητα, πιο έμμεσα εκείνη που αναφέρεται στην Ευρωπαϊκή Ενωση -καθώς και η παράξενη κεντρική προσέγγιση/ξενάγηση του πώς οι άνθρωποι φαντάζονται σήμερα την... κόλαση προσεγγίζουν με ανάμεικτα αισθήματα αυτό ακριβώς: τη βαθύτερη ελληνική εμπειρία μπροστά στο μεγάλο σύγχρονο κόσμο. Τι σημαίνει. Τι μπορεί να διδάσκει. Πού οδηγεί.
... Τι μας έπιασε όμως κι εμάς, στην αλλαγή του χρόνου, και προτείνουμε τέτοια αναστοχαστικά που, κανονικά, ανήκουν σε άλλου είδους fora; Θεωρούμε ότι το 2012 -που, επιτέλους, φεύγει και χάνεται!- έφερε την Ελλάδα, τους Ελληνες μπροστά σε μια νέα αναμέτρηση με το ανήκειν τους. Πιο απλά: τους υποχρέωσε να σκεφτούν, πιο σοβαρά, πόσο μετράει γι' αυτούς η ευρωπαϊκή/δυτική τους αγκύρωση. Το δε 2013 -όπως διαγράφεται στον ορίζοντα της συλλογικής μας εμπειρίας- είναι πολύ πιθανό να αποβεί πραγματική χρονιά επιλογής γι αυτό το ευρωπαϊκό/δυτικό ανήκειν της Ελλάδας.
Πώς οι Ελληνες αξιολογούμε την ευρωπαϊκή μας ένταξη - σήμερα
Γιατί το λέμε αυτό; Διότι τώρα, μπροστά μας βρίσκεται η πραγματική αναμέτρηση με το πιο δύσκολο σημείο της κρίσης, της προσαρμογής της οικονομίας, της κοινωνίας, της ζωής όλων μας. Προσαρμογής στις προϋποθέσεις αυτού που - αρκετά χαζοχαρούμενα/Νεοελληνικά - θεωρήσαμε οριστική και ανεπίστροφη ευρωπαϊκή ένταξη της Ελλάδας. Θα συνεχιστεί το 2013 ο ανήφορος που ξεκίνησε η κυβέρνηση Γιώργου Παπανδρέου (θα εξακολουθήσουμε να της το αναγνωρίζουμε, παρά τον αυτεξευτελισμό που τώρα κουβαλάει λόγω Γιώργου Παπακωνσταντίνου). Ανήφορος που προχώρησε το μόρφωμα Λουκά Παπαδήμου. Ανήφορος που «έκλεισε», λέμε/μας λένε, με την κυβέρνηση Σαμαρά/Στουρνάρα. Ομως το 2013 η Ελλάδα (δηλαδή οι Ελληνες πολίτες, επί των οποίων επιχειρείται η τελική ευθεία της σταθεροποίησης, που μόνον κατά τις ευχές και τις προσδοκίες είναι «τελική») χρειάζεται να αποφασίσει πόσο της μετράει η ευρωπαϊκή της αγκύρωση, ώστε να αξίζει να τον ολοκληρώσει τον ανήφορο αυτό που κατέστρεψε ζωές και σκόρπισε όνειρα. Εδώ, εδώ ακριβώς, μπαίνει στη μέση το «ανήκειν» της χώρας και των ανθρώπων της υπό όρους δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα.
Δείτε: στην πολύτιμη μελέτη της Public Issue για τις στάσεις της κοινής γνώμης απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ενωση έχει παρατηρηθεί τελευταίως μια βίαιη μετακίνηση: από άνω του 60% θετικές γνώμες, έχουμε πέσει στο 46% -ακόμη πιο σημαντικό, δε, από γύρω στο 35% αρνητικές γνώμες, αγγίζουμε αισίως το 50%. Χαράξτε το στη συνείδησή σας: περισσότερες αρνητικές γνώμες παρά θετικές για την Ε.Ε. συνολικά. Το επόμενο το περιμένατε, βέβαια: η στάση έναντι του μνημονίου ήταν και παραμένει αρνητική, σταθερά άνω του 60% και με κορύφωση άνω του 70% όταν κορυφώθηκε και η συζήτηση τον Οκτώβριο -μόλις πάνω από 20% τολμούν να δηλώνουν υπέρ (ήταν σχεδόν στο 30% το καλοκαίρι). Αλλά και στο ευρώ [EUR=X] Σχετικά άρθρα άμα στρέψει κανείς την προσοχή, στο σωτήριο ευρώ άμα θυμηθεί κανείς το εκλογικό διακύβευμα (και το αποτέλεσμα των εκλογών, άλλωστε) του Μαΐου/Ιουνίου 2012, βλέπει μια πτώση των θετικών γνωμών από άνω του 75% σε κάτω του 65% και αντίστοιχη άνοδο των αρνητικών -από 22% σε 33%. Ενας σύνθετος δείκτης, που δείχνει πώς συγκρίνονται οι στάσεις «υπέρ της Ε.Ε. και υπέρ του μνημονίου» με τις στάσεις «κατά της Ε.Ε. και κατά του μνημονίου» καταγράφει μεγάλη επιδείνωση από +10 μονάδες πριν 6 μήνες σε -9 μονάδες σήμερα...
Και όταν φθάνει κανείς στην αιχμή του προβληματισμού -στο τι επίπτωση θα είχε μια τυχόν επιστροφή της Ελλάδας στη δραχμή, δηλαδή το Grexit ιδωμένο από τη δική μας ελληνική σκοπιά- βλέπει μια αντίστοιχη εικόνα: οι περισσότεροι θεωρούν ότι τα πράγματα θα ήταν «μάλλον χειρότερα» κατά 63% (όμως πριν ένα 6μηνο το ποσοστό ήταν πάνω από 75%), με 19% στο «μάλλον καλύτερα» (έναντι λίγο πάνω από 10%).
Δεν υπάρχει, λοιπόν, μια αληθινά ξεκάθαρη και συνεκτική συνάμα τοποθέτηση της ελληνικής κοινής γνώμης απέναντι στο ευρωπαϊκό φαινόμενο. Υπάρχει όμως μια πολύ σαφής -και πολύ γρήγορη στροφή προς αρνητική κατεύθυνση. Συνεπώς, όταν μας έρθει με το πέρασμα του 2013 ο τελικός τελικός λογαριασμός της προσαρμογής προς την «Ευρώπη» (όπως και αυτή θα διαμορφώνεται, σταδιακά), τότε θα χρειαστεί αληθινά να αποφασίσουμε -συλλογικά- τι είμαστε διατεθειμένοι να αφήσουμε πίσω («τα χρόνια του τζίτζικα» κατά Στουρνάρα) προκειμένου να μείνουμε στην πράξη, όχι στα λόγια αγκυρωμένοι στον ευρωπαϊκό πυρήνα. Με πολύ λιγότερες ιδεοληψίες και χωρίς ανατολική μοιρολατρία και υποταγή. Τόσο απλά.
Εν τω μεταξύ, ούτε στην ίδια την «Ευρώπη» είναι τα πράγματα τόσο ξεκάθαρα
Αλλά και στην «Ευρώπη», όπως την συνηθίσαμε να τη βλέπουμε σχηματοποιημένα, το αύριο είναι ασαφές πού θα ισορροπήσει.
Παράδειγμα: στο διεθνή Τύπο του τέλους του χρόνου μια μεγάλη διαφημιστική καταχώριση καλεί σε τι; Σε επένδυση σε... ομόλογα του ισπανικού δημοσίου. Ναι, καλά διαβάσατε: ο ισπανικός ΟΔΔΗΧ το Tesoro Publico καλεί τους διεθνείς επενδυτές να προσέλθουν να ποντάρουν στο ισπανικό δημόσιο χρέος (περισσότερα στο www.tesoro.es /Reuters TESORO/ Bloomberg TESO). Το γεγονός ότι η χρονιά που φεύγει ανάδειξε ως ιδεώδη χρηματοπιστωτική τοποθέτηση τα ελληνικά ομόλογα -φυσικά για όσους αγόρασαν στον πάτο, μετά το PSI, και πούλησαν τώρα, στο buy-back- εξηγεί το εκ πρώτης όψεως παράδοξο.
Αλλο παράδειγμα: όλοι στην Ελλάδα -πιθηκίζοντας το διεθνές σύστημα και τα αντανακλαστικά ευπρέπειας και πολιτικής ορθότητας που το διαποτίζουν, καταδικάζουμε και σαρκάζουμε τον Σίλβιο Μπερλουσκόνι και την επανεμφάνισή του στην ιταλική πολιτική σκηνή. Και, ανήσυχοι, βλέπουμε τον Μάριο Μόντι να μην ξεκαθαρίζει απόλυτα το πώς θα προσέλθει στις εκλογές του Φεβρουαρίου. Οσοι δε πρόσεξαν ότι ο καβαλιέρε επικεφαλής του «Λαού της Ελευθερίας» ευθέως μιλά και για ενδεχόμενη επαναφορά της λιρέτας, τον θεωρούν κυριολεκτικά δημόσιο κίνδυνο για την ευρωπαϊκή ευταξία. Ομως, άμα προσέξει κανείς λίγο περισσότερο, τι βλέπει; Οτι η παρέμβαση Μπερλουσκόνι λειτουργεί -στην πράξη, στην ουσία- ενισχυτικά προς τη δίδυμη πίεση που ασκήθηκε στην Ε.Ε., σε επίπεδο Κορυφής από Ιταλία και Ισπανία τον Ιούνιο. Οπότε και αποφασίστηκε με τυμπανοκρουσίες η στήριξη των τραπεζών απευθείας από EFSF/EMS με προϋπόθεση την πορεία προς Τραπεζική Ενωση κ.λπ.: η απόφαση όμως εκείνη εκτροχιάστηκε, ρητά και ευθέως, με την υπαναχώρηση της Γερμανίας -μόλις στην Κορυφή του Δεκεμβρίου πήγε να επανέλθει η υπόθεση back-on-track, αλλά με πισωπάτημα σε ορίζοντα... 2014. Οπότε, ο Καβαλιέρε δείχνοντας -για τους δικούς του βέβαια λόγους!- την πραγματικότητα ότι δηλαδή η Ιταλία δεν είναι ούτε Ελλάδα, ούτε Πορτογαλία, ούτε καν Ισπανία, αλλά η τρίτη οικονομία της Ευρωζώνης που έχει πραγματική βιομηχανία και διαθέτει πραγματική παραγωγική βάση (άρα θα ενδιαφερόταν για ελεύθερους νομισματικούς χειρισμούς), ουσιαστικά τι κάνει; Στρέφει την προσοχή στη Γερμανική διαχείριση της «Ευρώπης».
Μια διαχείριση βαθύτατα εγωκεντρική αλλά και κοντόφθαλμη. Η οποία θα κληθεί να αποκρυσταλλωθεί σε «νέο ευρωπαϊκό δόγμα» του Βερολίνου μέσα στους επόμενους 6 μήνες, δηλαδή όσο θα δένει η προεκλογική εκστρατεία εκεί.
Πάλι πολύ απλά: όσο για την Ελλάδα το δικό της ανήκειν στην Ευρώπη θα περάσει το 2013 μέσα από το τι είναι διατεθειμένη να πληρώσει σε κόστος προσαρμογής -κόστος οικονομικό, κόστος κοινωνικό, κόστος ανθρώπινο: το πολιτικό κόστος των κατεστημένων κομμάτων αγνοήστε το, μια χούφτα επαγγελματίες ενδιαφέρει!- τόσο για τη Γερμανία θα κριθεί από το πόσο είναι διατεθειμένη να πληρώσει η ίδια το μέλλον της «Ευρώπης». Αυτό θα ζήσουμε φέτος.
*Δημοσιεύτηκε στη Ναυτεμπορική στις 31-12-2012.