Tuesday, 07 May 2024
Βασική τεχνολογία της γεωργίας – σπόροι της Ελληνικής Τράπεζας Γενετικού Υλικού Η Ελληνική Τράπεζα Γενετικού Υλικού είναι το μεγαλύτερο πρόγραμα διατήρησης φυτών της χώρας μας. Ιδρύθηκε το 1981 με στόχο να διατηρήσει και να παρέχει πρόσβαση σεΕλληνικά παραδοσιακά φυτά της γεωργίας και άγρια συγγενή είδη. Ο λόγος που ιδρύθηκε τότε με συγχρηματοδότηση του Οργανισμού Γεωργίας και Τροφίμων των Ηνωμένων Εθνών (FAO) είναι διπλός:
- από τη μια πλευρά διότι μεταπολεμικά στην Ελλάδα αποδεκατίστηκε η ποικιλία των φυτών της γεωργίας, όπως άλλωστε και σε πολλές περιοχές ανά τον κόσμο, γιατί άλλαξε η γεωργία. Τεχνολογικά προηγμένα φυτά με βελτιωμένη αποδοτικότητα υιοθετήθηκαν και κυριάρχησαν πάνω στις παλιές παραδοσιακές ποικιλίες τις οποίες οι παραγωγοί εγκατέλειψαν σταδιακά, με αποτέλεσμα να χαθούν από το χωράφι. Έτσι η Τράπεζα ιδρύθηκε για να διασώσει την ποικιλία των παραδοσιακών φυτών που εκτοπίστηκαν και χάθηκαν από την καλλιέργεια.
-από την άλλη πλευρά η Ελληνική Τράπεζα Γενετικού Υλικού (ΕΤΓΥ) ιδρύθηκε και λόγω της αναγνώρισης της διεθνούς κοινότητας ότι η Ελλάδα διαθέτει σπάνιο και υψηλό πλούτο σε γεωργικά φυτά και άγρια συγγενή τους είδη. Αυτό καθιστά την Ελλάδα σημαντικό κρίκο στην παγκόσμια προσπάθεια για γεωργική βελτίωση, δηλαδή η χώρα μας με βάση το γενετικό πλούτο που διαθέτει μπορεί να οφελήσει όχι μόνο την εθνική αλλά και την παγκόσμια γεωργική παραγωγή.
Οι Τράπεζες Γενετικού Υλικού επηρρεάζουν τη γεωργία μες από την ενίσχυση της έρευνας για νέες τροφές. Αναμεσα στις 1500 τράπεζες Γενετικού Υλικού που υπάρχουν ανά τον κόσμο υπάρχουν δίκτυα συνεργασίας κι ανταλλαγής γενετικού υλικού. Έτσι ερευνητικοί οργανισμοί, Πανεπιστήμια και μεμονωμένοι φορείς γεωργικής ανάπτυξης μπορούν να αποκτήσουν την πρώτη ύλη που χρειάζεται για να συνεχίζουν να βελτιώνουν τη βασική τεχνολογία της γεωργίας – το σπόρο.
Διασταυρώνοντας διαφορετικά φυτά με κλασικές μεθόδους βελτίωσης ειδικοί βελτιωτές παράγουν νέα φυτά με καλύτερες ιδιότητες, όπως αυξημένη αποδοτικότητα, καλύτερη ανθεκτικότητα σε ασθένειες, κλιματικά προσαρμοσμένα χαρακτηριστικά. Υπολογίζεται ότι για την αλματώδη αύξηση της παραγωγής τροφής που πραγματοποιήθηκε μεταπολεμικά σε παγκόσμιο επίπεδο οι βελτιωμένοι σπόροι ήταν υπεύθυνοι για την αύξηση αυτή σε βαθμό από 20-40%. Ο σπόρος είναι δηλαδή κύριο μέσο στην προσπάθεια για να βελτιώσουμε τον τρόπο που καλλιεργούμε την τροφή μας.
Στην Ελληνική Τράπεζα Γενετικού Υλικού που έχει έδρα στη Θεσσαλονίκη φυλάσσονται περίπου 14.000 σειρές συλλογών φυτών σε ψυγεία. Για να συλλέξουν τα δείγματα επιστήμονες της Τράπεζας 'όργωσαν' για τρεις δεκαετίες τη χώρα, πηγαίνοντας και σε ορεινά μέρη και δυσπρόσιτες περιοχές για να μαζέψουν σπόρους από τοπικές ποικιλίες που οι παραγωγοί συχνότατα εγκατέλειπαν. Αφού φτάσει ο σπόρος στην Τράπεζα υποβάλλεται σε επεξεργασία προκειμένου να αποθηκευτεί σε ψυγεία. Ο σπόρος καθαρίζεται αρχικά και μετά μπαίνει σε διαδικασία μείωσης της υγρασίας καθώς η ξηρασία επιμηκύνει το χρόνο ζωής στο ψυγείο. Τέλος σε αεροστεγή συσκευασία μπαίνει σε ψυκτικούς θαλάμους όπου σε θερμοκρασία έως και -20 °C βαθμών Κελσίου μπορεί να διατηρηθεί έως και 20 χρόνια. Όταν τελειώσει η εικοσαετία ξαναβγαίνουν από το ψυγείο τα δείγματα, φυτεύονται στον αγρό κι από τα φυτά λαμβάνεται νέος σπόρος που θα αποθηκευτεί ξανά στην ανανεωμένη συλλογή. Το ελκυστικό στοιχείο στις Τράπεζες Γενετικού Υλικού είναι ότι μπορούν να αποθηκεύσουν μεγάλο αριθμό φυτών με απλά τεχνολογικά μέσα και χαμηλά κόστη αφού οι ψυκτικοί θάλαμοι της Τράπεζας σπόρων μοιάζουν με τους οικιακούς καταψύκτες.
Σε μια τέτοια παρουσίαση για τη σημασία της βιοποικιλότητας συνήθως ενοχοποιείται η εντατική γεωργία. Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι από την εντατικοποίηση της καλλιέργειας και τη μονοκαλλιέργεια έχουμε οφεληθεί όλοι οι Έλληνες. Κατά πρώτο επειδή επέτρεψε μεταπολεμικά την αλματώδη αύξηση στην παραγωγή τροφής γεγονός που αύξησε την πρόσβαση όλων μας σε τροφή. Ένδεικτικό παράδειγμα είναι η περίπτωση του σιταριού που θεωρείται από τις μεγάλες επιτυχίες της Ελληνικής γεωργικής έρευνας. Από τα εργαστήρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Σιτηρών βγήκαν βελτιωμένες ποικιλίες που αύξησαν την αποδοτικότητα των σιτηρών έως και 300% γεγονός που επέτρεψε στη χώρα μας να καλύψει τις ανάγκες της σε σιτάρι, να αποκτήσει δηλαδή σιτάρκεια, γύρω στο 1960.
Αξίζει να μεταφέρω εδώ μια φράση που χρησιμοποίησε ο Νίκος Σταυρόπουλος που διατέλεσε επί δεκαετίες Διευθυντής της Ελληνικής Τράπεζας Γενετικού Υλικού για να συνοψίσει την εξαφάνιση των παραδοσιακών φυτών της γεωργίας. Δεν χρειαζόταν να χάσουμε τα παραδοσιακά είδη της Ελληνικής γεωργίας, επειδή αποκτήσαμε πιο προηγμένες τεχνολογικά ποικιλίες. 'Είναι σαν να ξεχάσαμε τα ποδήλατα επειδή βγήκαν τα αυτοκίνητα' λέει χαρακτηριστικά ο Σταυρόπουλος.
Το σιτάρι βασικό πλεονέκτημα της συλλογής της Ελληνικής Τράπεζας Γενετικού Υλικού
Σε τί είδη μπορεί να 'παίξει' η Ελλάδα στο χώρο της γενετικής βελτίωσης; Στον παγκόσμιο χάρτη κατανομής των γεωργικών ειδών, η Ελλάδα μαζί με την Μέση Ανατολή ως το σημερινό Ιράκ περίπου είναι τόπος καταγωγής των σιτηρών. Το σιτάρι είναι και το μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα της Ελλάδας στην έρευνα για τη γεωργική βελτίωση και μπορεί η χώρα μας να συμβάλει θετικά στην προσπάθεια για ανάδειξη βελτιωμένων ποικιλιών στο είδος. Αυτό γιατί η Ελληνική Τράπεζα Γενετικού Υλικού διαθέτει μεγάλη δεξαμενή γενετικού υλικού στο σιτάρι και σε άγρια συγγενή είδη. Μάλιστα η συλλογή σε άγρια συγγενή είδη σιταριού της Ελληνικής Τράπεζας συγκαταλλέγεται στις 20 πλουσιότερες παγκοσμίως.
Παράδειγμα που αναδεικνύει τη σημασία του σιταριού είναι το πρόγραμμα του Οργανισμού Γεωργίας και Τροφίμων των Ηνωμένων Εθνών για την καταπολέμηση της σκωρίασης, που υποστηρίζει τη συλλογή και συγκέντρωση γενετικού υλικού στο σιτάρι. Η σκωρίαση είναι ασθένεια του σιταριού που αποτελεί σημαντική απειλή για τη γεωργική παραγωγή αφού αν πλήξει την καλλιέργεια μπορεί να προκαλέσει ζημιές από 5-70% στη σοδειά. Yπολογίζεται ότι ζημιές της τάξης του 10% στις χώρες που συγκαταλέγονται στις άμεσα ευπρόσβλητες από έναν ιδιαίτερα επιθετικό ιό της σκωρίασης γνωστό ως Ug99 ως θα μπορούσαν να ανέλθουν στα 7 δις δολλάρια. Από την αντίστροφη πλευρά, αυτό που αποτελεί κίνδυνο είναι και μια ευκαιρία. Αυτός που θα καταφέρει να αναπτύξει αντίδοτο στην απειλή της σκωρίασης θα παρέχει υπηρεσίες που μπορεί να αποτιμηθούν σε αξία ίση με τη ζημιά που θα προκαλούσε ο ιός δηλαδή 7 δις δολλάρια. Γι' αυτό ο Οργανισμός Γεωργίας και Τροφίμων του ΟΗΕ (FAO) υποστηρίζει δράσεις για συλλογή και καταγραφής της γενετικής ποικιλίας του σιταριού με βάση την οποία οι επιστήμονες για να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν αντίδοτα στη σκωρίαση. Άρα κι η Ελλάδα που διαθέτει μια από τις πλουσιότερες συλλογές σε άγριο σιτάρι παγκοσμίως θα μπορούσε να συμβάλει στην προσπάθεια της διεθνούς κοινότητας για την αντιμετώπιση αυτής της σοβαρής απειλής.
Εξάλλου ανάμεσα στους πληθυσμούς που έχουν στη βάση της διατροφής τους το σιτάρι βρίσκονται και 2.5 δις των φτωχότερων πληθυσμών σε αναπτυσσόμενες χώρες. Δηλαδή η βελτίωση της καλλιέργειας του σιταριού μπορεί να βοηθήσει και στην αντιμετώπιση θεμάτων επισιτιστικής ασφάλειας και φτώχειας για ευάλωτους πληθυσμούς σε αναπτυσσόμενες χώρες.
Τι περιέχουν οι συλλογές της ΕΤΓΥ;
Στα ψυγεία της ΕΤΓΥ συγκεντρώθηκαν από το 1981 περίπου 14.500 συλλογές φυτών που διατηρούνται προς όφελος της έρευνας για γεωργική βελτίωση. Εκτός από τα αμπέλια που διατηρούνται ως φυτά στον αγρό τα υπόλοιπα περιεχόμενα των συλλογών της ΕΤΓΥ είναι σε μορφή σπόρου, και κατανέμονται εξίσου ανάμεσα σε άγρια συγγενικά είδη και καλλιεργούμενες ποικιλίες φυτών. Εξάλλου η Τράπεζα διατηρεί κι είδη σπάνια, υπό απειλή κι υπό εξαφάνιση. Μερικά από τα φυτά αυτά διαθέτουν μακρά ιστορία με ξεκάθαρη και τεκμηριωμένη θρεπτική αξία αφού χρησιμοποιήθηκαν για αιώνες από τον άνθρωπο. Κλασικά κείμενα όπως του Θέφραστου που διαδέχτηκε τον Αριστοτέλη στην παρατήρηση των φυτών περιέχουν πληροφορίες για την ποικιλία των φυτών που φύονταν στην Ελλάδα εδώ κι εκατοντάδες χρόνια. Καταλαβαίνουμε έτσι ότι στην αρχαία Ελλάδα είχε ήδη αναγνωριστεί ο πλούτος των φυτών ως κάτι που είναι ξεχωριστό κι αξίζει να το γνωρίσουμε, να το μελετήσουμε.
Οικονομική αξία των σπόρων της Ελληνικής Τράπεζας Γενετικού Υλικού
Στο δεύτερο σκέλος της παρουσίασης θα μεταφέρω τα αποτελέσματα της μελέτης που πραγματοποιήσαμε για να εκτιμήσουμε την οικονομική αξία της Ελληνικής Τράπεζας Γενετικού Υλικού. Η μελέτη που υλοποίησαμε με ομάδα συνεργατών από το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΑΣΟΕΕ) και την Ελληνική Τράπεζα Γενετικού Υλικού πραγματοποιήθηκε με υποστήριξη του Ιδρύματος Λάτση. Η σημασία του σπόρου στα πλαίσια της μελέτης έγκειται σε δύο κυρίως λειτουργίες των σπόρων:
1. ως πηγή αφάλειας απέναντι σε απρόβλεπτες αντίξοες εξελίξεις που πλήττουν τη γεωργική παραγωγή και μειώνουν τη σοδειά
2. ως πηγή αύξησης της παραγωγικότητας της γεωργίας
Πιθανές αιτίες απρόβλεπτης κατάρρευσης της γεωργικής παραγωγής είναι για παράδειγμα η εκδήλωση ασθενειών, η εκδήλωση αντίξοων καιρικών φαινομένων που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή όπως δραστική μείωση των βροχοπτώσεων, μεταβολή των μέγιστων κι ελάχιστων θερμοκρασιών και μετατόπιση των καλλιεργητικών περιόδων, αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων όπως χαλάζι ή παγετός.
Στη μελέτη αναλύσαμε έξι είδη της συλλογής της ΕΤΓΥ: τα σιτηρά, όσπρια, λάχανα, αμπέλια, καπνά και τεύτλα. Εξετάσαμε σενάρια ρίσκου για την Ελληνική αγροτική παραγωγή για τα έξι είδη της μελέτης μέσα σε βάθος χρόνου 100 ετών λαμβάνοντας υπ' όψιν σενάρια πιθανών δυσμενών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην Ελληνική γεωργία όπως έχουν διατυπωθεί στην πρόσφατη μελέτη της Τράπεζας της Ελλάδας για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα.
Για κάθε είδος θέσαμε το βασικό ερώτημα – τι απώλειες θα σημειώνονταν στην Ελληνική γεωργική παραγωγή αν εκδηλωνόταν ένα σημαντικό φαινόμενο που επηρρέαζε δυσμενώς την παραγωγή και δεν υπήρχε η Ελληνική Τράπεζα Γενετικού Υλικού;
Εστιάζοντας στη συλλογή σιταριού για παράδειγμα ας δούμε την απεικόνιση της οικονομικής αξίας της συλλογής της Τράπεζας όπως προκύπτει από τη μελέτη. Η οικονομική αξία της ΕΤΓΥ που απεικονίζει το διάγραμμα συνδέεται με τη δυνατότητα της ΕΤΓΥ να συμβάλει στην ανάπτυξη βελτιωμένων ποικιλιών για να ξεπεραστεί ένα ακραίο δυσμενές συμβάν που πλήττει την Ελληνική παραγωγή σιταριού. Το διάγραμμα δείχνει ότι η συλλογή σιταριού της ΕΤΓΥ αποκτά μέγιστη αξία όταν το δυσμενές συμβάν πλήττει τη γεωργική παραγωγή σχετικά νωρίς – σε βάθος 45 ετίας με μεγάλη πιθανότητα εκδήλωσης του συμβάντος της τάξης 40%. Τότε τα οφέλη που προκύπτουν από τη συλλογή σιταριού της ΕΤΓΥ αποτιμώνται σε 235 εκ ευρώ. Στον αντίποδα βρίσκεται το αισιόδοξο σενάριο όπου το δυσμενές συμβάν εκδηλώνεται αργότερα – περίπου σε 80 χρόνια και με μικρή πιθανότητα εκδήλωσης της τάξης του 10% οπότε η αξία της συλλογής σιταριού της ΕΤΓΥ μειώνεται σε 13.57 εκ ευρώ.
Η ύπαρξη δεξαμενής γενετικού υλικού είναι σημαντική για την προσαρμοστικότητα της γεωργίας στην κλιματική αλλαγή. Αυτό γιατί αξιοποιώντας και διασταυρώνοντας φυτά της συλλογής της Τράπεζας Γενειτκού Υλικού οι βελτιωτές μπορούν να αναπτύξουν νέες ποικιλίες με κλιματικά προσαρμοσμένα χαρακτηριστικά. Μελέτη της ΤτΕ παραθέτει σενάρια πιθανών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην Ελληνική γεωργική παραγωγή τα οποία λάβαμε υπ' όψιν για να διαμορφώσουμε τα μοντέλα της παρούσας μελέτης. Έτσι η μελέτη της ΤτΕ προβλέπει πιθανές μεταβολές στην Ελληνική γεωργική παραγωγή κι ανάμεσα σε άλλα: i) μείωση των αποδόσεων στο καλαμπόκι στη Θεσσαλία έως και 55% ii) μείωση για το βαμβάκι στη Μακεδονία και Θεσσαλία έως και 29% iii) αρνητικές επιπτώσεις στις δενδρώδεις καλλιέργειες ιδιαίτερα στη Νότια Ελλάδα και την Κρήτη.
Η συνολική οικονομική αξία της ΕΤΓΥ προκύπτει από το σύνολο της οικονομικής αξίας για κάθε ένα από τα έξι γεωργικά είδη που αναλύσαμε. Έτσι από τη μελέτη προκύπτει ότι σε βάθος χρόνου εκατονταετίας, η ΕΤΓΥ μπορεί να προσφέρει υπηρεσίες ασφάλειας που κυμαίνονται ανάμεσα σε 55-995 εκ ευρώ σε όρους καθαρής τρέχουσας αξίας. Η διακύμανση στα επίπεδα της αξίας που αντιπροσωπεύει η ΕΤΓΥ εξηγείται από τη διαφορά στην ένταση των φαινομένων που μπορεί να πλήξουν τη γεωργία όπως πχ το πόσο γρήγορα και έντονα θα εκδηλωθεί η κλιματική αλλαγή.
Στη μελέτη που επικεντρωθήκαμε στις αξίες των σπόρων ως πηγή υπηρεσιών διατροφής. Η μελέτη αποτελεί έτσι μια συντηρητική πρώτη προσπάθεια αποτίμησης της οικονομικής αξίας της ΕΤΓΥ. Γιατί υπάρχουν κι άλλες υπηρεσίες που προσφέρουν τα φυτά κι οι σπόροι που διαφυλάττει η Τράπεζα που δεν λάβαμε υπ' όψιν στη μελέτη, αλλά παραμένουν σημαντικές:
- ρυθμιστικές υπηρεσίες της βιοποικιλότητας όπως η προστασία από τη διάβρωση του εδάφους, η συγκράτηση κι ο καθαρισμός του νερού
-πολιτιστικές υπηρεσίες της βιοποικιλότητας όπως η διατήρηση της παράδοσης πχ το οικοσύστημα του Ολύμπου ή της Ολυμπίας, η εληά του Πλάτωνα, παραδοσιακή 'Μεσογειακή' διατροφή
Σημαντικό ερώτημα που αντιμετώπισε η μελέτη αφορά στη χρηματοδότηση της ΕΤΓΥ η οποία δεν μπορεί από τη φύση της να αυτοχρηματοδοτείται διότι το αγαθό που φυλά, οι σπόροι έχουν ως σκοπό την αξιοποίηση στη γενετική έρευνα κι είναι ένα δημόσιο αγαθό. Η μελέτη πάντως βρήκε ότι το κόστος λειτουργίας της ΕΤΓΥ είναι πολύ μικρότερο από τα πιθανά οφέλη που προκύπτουν από τη λειτουργία της Τράπεζας. Συγκεκριμμένα τα κόστη είναι της τάξης του 3% σε σχέση με τα πιθανά ελάχιστα οφέλη που εκτιμάται ότι προσφέρει η Τράπεζα κι άρα είναι οικονομικά βάσιμο να χρηματοδοτείται η λειτουργία κι ανάπτυξη της Τράπεζας Γενετικού Υλικού.
Σπόροι και πνευματική ιδιοκτησία
Ο παγκόσμιος χάρτης της βιοποικιλότητας έρχεται σε αντίθεση με τον χάρτη της παγκόσμιας οικονομίας. Η πλούσια ζώνη της γης εκεί που συγκεντρώνονται άφθονοι γενετικοί πόροι βρίσκεται κυρίως στο Νότο. Ο Βορράς έτσι είναι φτωχός ενώ ο Νότος είναι πλούσιος. Αυτή η γεωγραφική κατανομή της βιοποικιλότητας επηρρεάζει και το ζήτημα των πνευματικών δικαιωμάτωνκαι το καθιστά συγκρουσιακό από τη φύση του. Αυτό γιατί η γενετική ποικιλία που είναι η πρώτη ύλη για την έρευνα στη γενετική βρίσκεται στο Νότο. Τα πνευματικά δικαιώματα για εφευρέσεις στον τομέα της φαμακευτικής ή της γεωργίας όμως κατοχυρώνονται κατά κύριο λόγο στο Βορρά όπου συγκεντρώνονται κι οι μεγαλύτερες φαρμακευτικές εταιρείες κι εταιρείες σπόρων.
Στους σπόρους υπάρχουν τρία σημαντικά νομικά πλαίσια με ρυθμίσεις για τα πνευματικά δικαιώματα που συχνά επικαλύπτουν η μια την άλλη. Μερικές φορές τα διαφορετικά πλαίσια υποστηρίζουν κι ενισχύουν το ένα το άλλο, συχνότερα όμως βρίσκονται σε σύγκρουση.
Για τους ανθρώπους που εργάζονται με φυτικό γενετικό υλικό, όπως τους υπεύθυνους της Ελληνικής Τράπεζας Γενετικού Υλικού, η συνηθισμένη σύμβαση που ενεργοποιείται όταν στέλνουν σπόρους ή γενετικό υλικό σε μια άλλη χώρα είναι η Σύμβαση των Φυτικών Γενετικών Πόρων για τη Διατροφή και τη Γεωργία του Οργανισμού Γεωργίας και Τροφίμων του ΟΗΕ. Παρότι δεν είναι το πιο ισχυρό ρυθμιστικό πλαίσιο, η σύμβαση παρέχει ένα λειτουργικό σχήμα ανταλλαγής γενετικού υλικού ανάμεσα στα κράτη μέλη της Σύμβασης. Με βάση τις λεγόμενες 'Material Transfer Agreements' τα κράτη ενεργοποιούν μια διαδικασία που εγγυάται ως κάποιο βαθμό το δικαίωμα του πάροχου σε οφέλη που μπορεί να προκύψουν. Αυτό γίνεται πρακτικά δυνατό γιατί στη συμφωνία που συνοδεύει την αποστολή του γενετικού υλικού σε μια άλλη χώρα, ο αιτών αναγράφει τους σκοπούς της και τις χρήσεις που προβέπει για το υλικό που εισάγει.
Εκτός από τη Σύμβαση των Φυτικών Γενετικών Πόρων, το διεθνές πλαίσιο για πνευματικά δικαιώματα στους σπόρους αποτελείται από δύο άλλα σύμφωνα ανάμεσα στα οποία υπάρχει χώρος για εκδήλωση σύγκρουσης κι αντιπαράθεσης. Η συνθήκη της Βιοποικιλότητας από τη μια πλευρά έχει θεσπίσει το δικαίωμα της εθνικής κυριαρχίας για τη διαχείριση του γενετικού πλούτου που αναγνωρίζει στα κράτη μια διακριτική ευχέρεια στην πρόσβαση που επιτρέπουν πάνω στο γενετικό υλικό. Μια βασική διαφορά ανάμεσα στη συνθήκη για τη Βιοποικιλότητα με τη συμφωνία περί πνευματικής ιδιοκτησίας που αποτελεί τμήμα του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου γνωστή κι ως TRIPS - Trade related intellectual property rights, είναι ότι η δεύτερη εστιάζει κυρίως στην προστασία δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας όπως ορίζονται από το συμβατικό δίκαιο. Σε αντίθεση με την TRIPS που ωστόσο αποτελεί το πιο ισχυρό διεθνές νομοθετικό πλαίσιο η συνθήκη για τη Βιοποικιλότητα αφήνει μεγαλύτερο περιθώριο κατοχύρωσης πνευματικών δικαιωμάτων για 'εφευρέσεις' που αναφέρονται σε άτυπα πλαίσια, όπως γνώση που κατέκτησαν και διατήρησαν μέλη παραδοσιακών κοινοτήτων.
Παρουσίαση στο 1ο Ευρωπαικό Φεστιβάλ για τους Σπόρους, Love Sporoi – Let' s Grow Together, 8 Οκτωβρίου 2014, Οργάνωση Γη, Impact Hub, Αθήνα
sofiaspirou[at]gmail.com
