Saturday, 05 October 2024
Τα άρθρα Μελών και Φίλων της Παρέμβασης, όπως δημοσιεύτηκαν στον ελληνικό και διεθνή τύπο.
Για να δείτε τα άρθρα ανά συγγραφέα, πατήστε εδώ .
«Η ζωή φέρνει τα πάνω-κάτω». Τη μία μέρα η οικονομία ατενίζει το αύριο με αισιοδοξία, το κράτος δανείζεται με μηδενικά επιτόκια, ο τουρισμός ετοιμάζεται για μία ακόμα χρονιά επιτυχίας. Ενα μήνα αργότερα, τα αεροπλάνα έχουν καθηλωθεί στο έδαφος, τα ξενοδοχεία ερημώνουν, ο πληθυσμός παρακολουθεί κάθε απόγευμα στην τηλεόραση το ημερήσιο δελτίο θανάτων.
Η φοβερή νέα κρίση χτυπά όλες τις χώρες της Ευρώπης, σφοδρότερα όμως εκείνες που ξεκινούν από πιο αδύναμη βάση. Προσέξτε τον φαύλο κύκλο. Εξασθενημένες από μακρά προγράμματα προσαρμογής, οι χώρες του Νότου πλήττονται βαρύτερα λόγω τουρισμού, έχουν μειωμένα δημοσιονομικά περιθώρια, δεν μπορούν να ρίξουν στην οικονομία τους όσα οι βόρειες. Μέτρα τόνωσης 126 δισ. έχει λάβει η Γερμανία, μόλις 16 δισ. η Ιταλία (βλ. 5ο Εβδομαδιαίο Δελτίο του ΕΛΙΑΜΕΠ). Οι οικονομίες του Νότου θα βγουν με βαθύτερη ύφεση, υψηλή ανεργία, ακόμα πιο αδύναμες τράπεζες. Το χρέος τους θα φλερτάρει με την υποβάθμιση, οι αγορές θα απαιτούν υψηλότερα επιτόκια για να τις δανείσουν. Αλλοτε υγιέστατες επιχειρήσεις θα χρειάζονται διάσωση, όμως το κράτος δεν θα μπορεί να τις ενισχύσει, την ίδια ώρα που οι επιχειρήσεις των πλούσιων οικονομιών θα ανακεφαλαιοποιούνται από κυβερνήσεις με βαθιές τσέπες.
Από τους χειρότερους κινδύνους της ζωής είναι η περιέλευση σε αυτοτροφοδοτούμενη αδυναμία. Σε έναν τέτοιο φαύλο κύκλο επιδείνωσης, η τοξικότητα περνά από τον ένα τομέα στον άλλο, από την οικονομία, στην κοινωνία, στο πολιτικό σύστημα. Στις τελευταίες πράξεις του δράματος, μελανοχίτωνες εθνικιστές θα καίνε ευρωπαϊκές σημαίες στις πλατείες της Ρώμης και του Μιλάνου.
Γιατί είναι λογική η διάσωση του Νότου από τον Βορρά; Οχι μόνο από αλληλεγγύη, που είναι στο κάτω κάτω μια υποκειμενική ηθική επιλογή. Είναι η (ευφυής) αντίληψη του ίδιου συμφέροντος ως κοινού ευρωπαϊκού συμφέροντος που υπαγορεύει στον Βορρά να βοηθήσει τον Νότο. Η προστασία των κεκτημένων της ενιαίας αγοράς, του κοινού νομίσματος, των κοινών θεσμών, από τα οποία οι πλούσιες χώρες βγαίνουν κατεξοχήν ωφελημένες. Οι μεγάλες οικονομίες μόνες τους, η ίδια η κραταιά Γερμανία, θα ήταν μικρομεσαία μεγέθη στον κόσμο, κλωτσοσκούφι στον ανταγωνισμό ΗΠΑ και Κίνας, χωρίς την Ε.Ε. των «27» πίσω τους.
Σε περιόδους οξείας κρίσης, η Ε.Ε. είναι τόσο αδύναμη όσο ο πιο αδύναμος κρίκος της. Ενα ασφαλιστικό πρόγραμμα είναι ισχυρό όταν ασφαλίζει και υγιείς ασφαλισμένους – υγιείς οικονομίες. Η Ε.Ε. έχει το μέγεθος και το θεσμικό οπλοστάσιο για να λειτουργεί ως ένας τεράστιος οργανισμός ασφάλισης για τα κράτη-μέλη της.
Αυτός ο επιμερισμός κινδύνων (risk-sharing) δεν είναι καθόλου ξένος στην Ε.Ε. Τον ασκεί η ΕΚΤ με ένα θεόρατο πρόγραμμα αγοράς τίτλων που σώζει εκ νέου την Ευρωζώνη. Αλλά μόνη της δεν φτάνει για να επιμερίσει το κόστος της ανοικοδόμησης. Τα προγράμματα της Ε.Ε. (όπως το SHARE – ασφάλιση απέναντι στην ανεργία) είναι στη σωστή κατεύθυνση. Μια γιγαντιαία έκδοση κοινών ομολόγων από ένα Ταμείο Ανάκαμψης θα έκανε καλύτερα τη δουλειά.
Οι πλουσιότερες χώρες τείνουν να ξεχνούν ότι ούτε ο πλούτος, ούτε η ισχύς, ούτε η καλή τύχη είναι μόνιμες. Κοιτάξτε τη Λομβαρδία, την πλουσιότερη περιφέρεια στην Ιταλία – μία από τις πλουσιότερες στην Ευρώπη. Χρειάστηκε μια πανδημία για να καταρρεύσει. Η Ολλανδία το 2008 χρειάστηκε να διασώσει όλες σχεδόν τις μεγάλες τράπεζές της. Καμία ιταλική τράπεζα τότε δεν βρέθηκε σε παρόμοιο κίνδυνο κατάρρευσης. H Σουηδία πέρασε μία από τις χειρότερες κρίσεις το 1991-92. Οικονομικά στάσιμη, η Γερμανία των αρχών δεκαετίας του 2000 ήταν ο «μεγάλος ασθενής». Την ίδια περίοδο, Ιρλανδία και Ελλάδα αναδύονταν ως τα success stories της Ευρώπης...
Η επιτυχία στα έθνη δεν είναι γραμμική ευθεία οδός, όπως ούτε και στη ζωή. Η ανατροπή, το απρόοπτο, η τυχαιότητα, η έκπληξη, οι κύκλοι της ζωής, είναι κανόνας παρά εξαίρεση.
Η Ε.Ε. έχει τη μοναδική δυνατότητα να λειτουργήσει ως τεράστια δεξαμενή εσωτερικού επιμερισμού κινδύνων. Τι λαμπρότερη ευκαιρία από μια κρίση εξωγενή που ως φυσική καταστροφή χτυπά όλους, αλλά επιδεινώνει θανάσιμα την ευπάθεια των πιο αδύναμων. Αυτή είναι η ευκαιρία για τις ευρισκόμενες σε θετική συγκυρία να θωρακίσουν τις πιο ευάλωτες, μαζί και τον εαυτό τους, επιμερίζοντας το κόστος ανοικοδόμησης για την επόμενη μέρα.
Το 2006 ο δυτικός κόσμος ζούσε μια αυταπάτη ατέρμονης ανάπτυξης. Χρειάστηκαν δύο χρόνια για να καταλάβει ότι βρισκόταν σε μια τεράστια φούσκα. Το 2019 η Ε.Ε. είχε αφήσει πίσω της τις μεγάλες κρίσεις. Χρειάστηκε ένας ιός από την άλλη άκρη του κόσμου για να φέρει τη μεγαλύτερη ύφεση από το '30. To 1910 η Ευρώπη ζούσε τη Belle Epoque της, και το 1938 η Βρετανία ετοιμαζόταν για τη διαρκή ειρήνη (peace for our time). Οι ακραίες κρίσεις όταν αφεθούν ανεξέλεγκτες γίνονται αυτό ακριβώς που η εξέλιξή τους προδιαγράφει: ανεξέλεγκτες. Τι ακόμα χρειάζεται η Ευρώπη για να ξυπνήσει;
*Δημοσιεύτηκε στην "Καθημερινή της Κυριακής" στις 26/4/2020.
Άρχισε βαθμιαία η λειτουργία – και, συνεπώς, η αξιολόγηση – του πλέγματος μέτρων που, κλιμακωτά, λαμβάνονται για την αντιμετώπιση της οικονομικής επίπτωσης από το lock-down που υπήρξε (και, δημοσκοπικά, επιβραβεύθηκε) η βασική άμυνα κατά της πανδημίας του κορωνοϊού. Πάντως οι αγορές, μετά το τολμηρό 7ετές με το αλμυρό επιτόκιο του 2%, πήγαν πίσω τις αποδόσεις του Ελληνικού χαρτιού: ενθαρρυντικό.
Εν τω μεταξύ ξεπέρασαν το 1.200.000 μετά τις διαδοχικές επεκτάσεις ΚΑΔ οι εργαζόμενοι των (άνω των 205.000, επί συνόλου 1,4 εκατομμυρίων) επιχειρήσεων που βρίσκονται σε αναστολή λειτουργίας – συνεπώς η έναρξη της εκταμίευσης των 800 ευρώ (supportemployees.yeka) για στήριξή τους ακριβώς πριν το Πάσχα, μετά και το άνοιγμα παραθύρου για πρόσθετα κύματα αιτήσεων, συν η παράταση για τον Μάϊο (το αρχικό 800άρι κάλυπτε μέσα Μαρτίου με τέλους Απριλίου) έφερε την πρώτη ένεση. Ας προστεθούν οι 160.000 σε ελεύθερους επαγγελματίες/επιτηδευματίες. Μαζί με την 40% ελάφρυνση για το κόστος των ενοικίων (ο μηχανισμός αυτός θα χρειαστεί καιρό για να ομαλοποιηθεί, αλλά... υπάρχει) και με το διώξιμο στο μέλλον φορολογικών και ασφαλιστικών υποχρεώσεων, προκύπτει σημαντικό πλέγμα μέτρων. Παραδίπλα η «επιστρεπτέα προκαταβολή» 5ετους διάρκειας (aade/myBusinessSupport) για επιχειρήσεις, που συγκεκριμενοποιήθηκε ΜεγάληΠέμπτη – δυνητικά πιο σημαντική.
Επίσης, άργησε αλλά προχωράει το 400άρι στους 155.000 μακροχρόνια ανέργους (οι εγγεγγραμμένοι στον ΟΑΕΔ πριν την κρίση ήταν 1.138.000, οι επιδοτούμενοι 250.000, οι άνω του έτους 508.000). Εδώ το ερώτημα είναι πόσοι θα προκύψουν οι – διπλάσιοι από τους λαμβάνοντες του 400άρι; – νέοι άνεργοι. Καθώς και πόσες από τις επιχειρήσεις που ανέστειλαν, ή που έχουν τραυματισθεί βαρύτατα, δεν θα ξαναλειτουργήσουν: να πούμε 1 στις 5; «Εξαρτάται από την διάρκεια των μέτρων», άλλωστε γι αυτό διακινείται ήδη πριν το Πάσχα η φιλολογία για προσεκτική, σταδιακή, ελεγχόμενη χαλάρωση (η διατύπωση Τσιόδρα).
Όσο για την λειτουργία των vouchers των 600 ευρώ για «κατάρτιση» επιστημόνων/ελεύθερων επαγγελματιών (e-learning.yeka), υπήρξε τέτοια η κατακραυγή για την τραγική ποιότητα ορισμένων προγραμμάτων ΚΕΚ (κοντά στα ξερά, καίγονται και τα χλωρά), ώστε ευτυχώς το άγαρμπο αυτό μέτρο έχει ημερομηνία λήξεως/αντικατάστασης.
Εκείνο όμως που δεν θα πρέπει να εκφεύγει της προσοχής, όσο θα συμπληρώνονται (και θα αξιολογούνται στην εφαρμογή) τα μέτρα αυτά – τα μέτρα στο περιεχόμενό τους, όχι στην πολιτική τους επένδυση – είναι ότι η Ελληνική οικονομία βρισκόταν ήδη σε υποχώρηση. Σε αισθητή υποχώρηση, προτού καν ξεκινήσει η επίπτωση από την κρίση και δη από το lock-down και το μαύρισμα της ψυχής των ανθρώπων (Μην παραξενεύει η αναφορά στο μαύρισμα της ψυχής από τις απειλές και τα αντίστοιχα, ως μη-οικονομικό μέγεθος. Η ροπή προς κατανάλωση, που μετατρέπεται σε ζήτηση, κάπως έτσι οικοδομείται).
Ήδη, σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδας το α' 3μηνο της φετεινής χρονιάς (δηλαδή με μόλις ένα 15θήμερα Covid-19), από πρωτογενές πλεόνασμα 320 εκατομμυρίων ευρώ που προέβλεπε ο Προϋπολογισμός περάσαμε σε πρωτογενές έλλειμμα 840 εκατ. Πιο σημαντικό – μέρες που ζούμε – το ταμιακό αποτέλεσμα 3μήνου ήταν έλλειμμα 3,47 δις ευρώ, έναντι 1,17 δις της ίδιας περιόδου του 2019 , με μικρή υποχώρηση των εσόδων, αλλά μεγάλη αύξηση των δαπανών (εδώ ίσως «δάγκωσε» κάπως η κρίση των πρώτων εβδομάδων). Και ας θυμηθούμε τις ανακοινώσεις ΥΠΟΙΚ τέλους Μαρτίου: ήδη το 2μηνο Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου είχε επιδείνωση.
Ακόμη περισσότερο, το ΙΟΒΕ στην 3μηνιαία Έκθεσή το για το ξεκίνημα του 2020, επεσήμανε ότι στο δ΄3μηνο του 2019 ήδη καταγραφόταν – τώρα πλέον γίνεται πρόδηλη – «νέα επιβράδυνση της ανάπτυξης». Τελικώς το 2019 έκλεισε με κάτω του 2%, στο 1,9% όπως και το 2018. Οι εξαγωγές φρέναραν, με ένα 4,9% αύξηση (έναντι 8,7% του 2018), αλλά κυρίως από τις εξαγωγές υπηρεσιών – τουρισμό και διεθνείς μεταφορές (δηλαδή ακριβώς τους κλάδους που, τώρα, περιέρχονται σε απότομη υποχώρηση): οι εξαγωγές προϊόντων είχαν ενισχυθεί κατά μόλις 2,2% (έναντι 8,4% το 2018). Σε επίπεδο κατανάλωσης – εκείνο δηλαδή που συνεχίζει να «φέρει» την Ελληνική οικονομία, που τώρα καλείται να λειτουργήσει στην αρνητική δυναμική του lock-down – η ιδιωτική είχε κλείσει το 2019 με +0,8% (λίγο πιο κάτω απ' ό,τι το 2018, με +1%). Το 3μηνο είχε αρχίσει να ανεβαίνει – όμως το σύνολο της χρονιάς κρατήθηκε κυρίως από την δημόσια κατανάλωση, (+2,2%, κυρίως λόγω ενός +1,8% του β' 3μήνου). Θυμάται κανείς τι είχαμε το β' 3μηνο; «Αύξηση καταναλωτικών δαπανών λόγω εκλογικού κύκλου», επεσήμαινε το ΙΟΒΕ. Α, ναι, και «στασιμότητα επενδύσεων, έναντι μικρής ανόδου πρόπερσι».
Μετά το Πάσχα, αλλά με το άμεσο παρελθόν να είναι πολύ-πολύ παρόν, έτσι πορευόμαστε.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 23/4/2020.
Στις Βρυξέλλες λοιπόν – βέβαια μέσω τηλεδιάσκεψης, δηλαδή με έναν εξαρχής βαθμό εικονικότητας... - επιχειρείται να ανευρεθεί η τόσον αναμενόμενη Ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, αφού επικρατήσει κάτι σαν συναίνεση [Άνγκελα Μέρκελ: «Η Γερμανία όχι μόνο θέλει να δείξει αλληλεγγύη, αλλά και ΘΑ ΔΕΙΞΕΙ αλληλεγγύη [...] Αρχή μας είναι: η Γερμανία θα προκόψει μόνον άμα η Ευρώπη πάει καλά»]. Η πρόταση που «ανέβηκε» μέσω της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με αντιγραφή της λογικής του Σχεδίου Γιουνκέρ και με κεντρική προσέγγιση την μόχλευση δια των αγορών, διατηρεί την διατύπωση «Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας» (Μακρόν), επίσης όμως το ότι θα είναι ως λύση προσωρινό και ότι η διαχείριση θα γίνει μέσω υφιστάμενων μηχανισμών – του Κοινοτικού Προϋπολογισμού/Πολυετούς Προγράμματος (Μέρκελ). Αυτά, ενώ ο ρόλος των αγορών και η από κοινού εκμετάλλευση της πιστοληπτικής ισχύος των βορείων Χωρών της ΕΕ παραπέμπει μεν σε Ευρωομόλογο χωρίς όμως το ταμπού της αμοιβαιοποίησης χρέους/της Ένωσης μεταβιβάσεων. Α, ναι, και ο χρονικός ορίζοντας μορφοποίησης θα είναι κατ' ανάγκην άνω του 6μήνου, άρα θα επιτρέψει να διαμορφωθούν ουσιαστικές συναινέσεις μιας Ευρώπης που κινείται επί ξυρού ακμής.
Όμως στην μικρή μας Ελλάδα οι συναινέσεις αρχίζουν και προκύπτουν με έναν διαφορετικό τρόπο μπροστά στην κρίση. Συναινέσεις με αρνητικό πρόσημο πρώτα.
Είχε βέβαια προηγηθεί το χαμήλωμα των κεντρικών αντιπολιτευτικών τόνων (τόσο από την Αξιωματική Αντιπολίτευση, δια του Αλέξη Τσίπρα, όσο και από την ελάσσονα, δια της Φώφης Γεννηματά). Πάντως, εκεί όπου «απογειώθηκαν» οι επικρίσεις για τα μέτρα πολιτικής που ξεκίνησαν να εφαρμόζονται – στην υπόθεση των Προγραμμάτων Ασύγχρονης Τηλεκατάρτισης/voucher των 600 ευρώ, υπόθεση που προκάλεσε σάλο λόγω της κάκιστης ποιότητας πολλών Προγραμμάτων που προτάθηκαν από ΚΕΚ – η Κυβέρνηση αναδιπλώθηκε. Τα προγράμματα των 600 ευρώ καταργήθηκαν με «εντολή Πρωθυπουργού» (πώς αλλιώς;), ενώ η σχετική ενίσχυση θα δοθεί (χωρίς διαδικασίες, χωρίς «ένδυμα» προγράμματος κατάρτισης ή άλλο σχετικό) στους δικαιούχους ελεύθερους επαγγελματίες.
Κανείς βέβαια δεν θα το παραδεχθεί, αλλά η συναίνεση στο ξήλωμα ενός λάθους αξίζει ήδη να καταγραφεί. Εν τω μεταξύ, ενώ όλοι είχαν σημειώσει το πόσο πετυχημένη υπήρξε η επιστράτευση του Ηλία Μόσιαλου – εκπροσώπου Τύπου και υπουργού ΜΜΕ επί ΓΑΠ, με μεγάλες διασυνδέσεις στα θέματα Υγείας ανά τον κόσμο – να βοηθήσει στην υπόθεση του κορωνοϊού τους χειρισμούς της Κυβέρνησης /του Πρωθυπουργικού τημ, λιγότερη σημασία δόθηκε στα υπόλοιπα θέματα που ο ίδιος ανακινεί ως προς την αντιμετώπιση της συνέχειας της κρίσης. Επεσήμαινε ο Ηλ. Μόσιαλος (εξ αγχιστείας συγγενής του Γιώργου Χουλιαράκη, σημείωναν οι προσεκτικότεροι) ότι ανά την Ευρώπη οι κοινωνικοί εταίροι εξαρχής επιστρατεύθηκαν στην προσπάθεια δημιουργίας συναινέσεων σχετικά με την αντιμετώπιση των οικονομικών συνεπειών του κλεισίματος – και, τώρα, του ανοίγματος – των οικονομιών. (Όντας μάλλον Αγγλοσάξωνας, δεν παρέπεμψε στο πώς στην Γερμανία, το εντελώς πρώτο βήμα στις μεγάλες επιχειρήσεις ήταν να συμφωνηθούν από τα συνδικάτα τα μέτρα ελάφρυνσης του κόστους, όμως με διατήρηση της απασχόλησης).
Μελαγχολικά, λοιπόν, νομιμοποιείται να διερωτηθεί κανείς: πού; μα πού; βρίσκεται σε όλη αυτή την αναστάτωση – στην Ελληνική μας περίπτωση – η ΓΣΕΕ και ο ΣΕΒ; Όταν ξαναστηθεί από το πάγωμα του lock-down κάτι σαν παραγωγή μετά από μια υποχώρηση του ΑΕΠ κατά 4%-11% για το 2020(αν πάρουμε ακραίες τιμές) και με ανεργία άνω του 22% (συνειδητοποιεί κανείς τι σημαίνει αυτό σε ανθρώπινο κόστος, μετά την ξεθεμελιωτική 10ετία 2009-2018;) τι εσωτερικές διεργασίες συναίνεσης θα έχουν εξασφαλισθεί; Ασφαλώς σημειώθηκε και του ΥΠΟΙΚ Χρ. Σταϊκούρα η εξαρχής τοποθέτηση ότι όλοι θα πρέπει να συμβάλουν, και του Πρωθυπουργού Κ. Μητσοτάκη η έκκληση προς τους επιχειρηματίες να προβούν και σε αυξήσεις κεφαλαίου, δηλαδή να φέρουν κεφάλαια στις επιχειρήσεις τους. Όμως, χωρίς μια ευρύτερη πλατφόρμα διαμόρφωσης στήριξης και συναίνεσης, τι θα μείνει απ' αυτά;
Όταν δε προκύψει το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ή όπως βαφτιστεί, ΑΝ προχωρήσει στην Κορυφή των «27») και όταν θα ανοιχτούν μπροστά μας οι δυνατότητες επενδυτικής επανεκκίνησης – προσοχή! με μόχλευση και μέσω δομημένων επενδυτικών προγραμμάτων! – χωρίς ένα μίνιμουμ συναίνεσης με ορίζοντα το 2021, θα μείνουμε στην πάγια Ελληνική πρακτική: της συναίνεσης στο ξήλωμα και την καταγγελία.
Όταν πρωτοεμφανίστηκαν κρούσματα του Covid-19 στα τέλη του 2019, λίγοι περίμεναν πως ο ιός θα εξελιχθεί σε αυτή την καταστροφική παγκόσμια πανδημία που ζούμε τώρα. Μέχρι στιγμής, περίπου δύο εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο έχουν μολυνθεί και περισσότεροι από 100.000 έχουν χάσει τη ζωή τους - οι αριθμοί αυξάνονται καθημερινά.
Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτή την πρόκληση; Σε περιόδους τόσο μεγάλων διεθνών κρίσεων θα πρέπει να επιβραβεύουμε τις καινοτόμες προσπάθειες για την ανάπτυξη τεχνολογιών σχετικών με την πανδημία μέσω αγοράς δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, βάσει της αξίας τους. Ταυτόχρονα θα μπορούσαμε να εξασφαλίσουμε διαθεσιμότητα και προσιτή τιμή για αυτά τα προϊόντα διευκολύνοντας τη μαζική παραγωγή τους, μόλις εξασφαλισθούν τα πνευματικά δικαιώματα. Για παράδειγμα, το Ιδρυμα Μπιλ και Μελίντα Γκέιτς προσφάτως ανακοίνωσε αξιέπαινα ότι χρηματοδοτεί την κατασκευή εργοστασίων για την παραγωγή επτά υποψήφιων εμβολίων. Οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν επίσης να συμβάλλουν στις προσπάθειες αυτές. Τα διαγνωστικά και θεραπευτικά μέσα καθώς και τα εμβόλια για τον Covid-19 θα γίνουν αγαθά που θα παρέχονται στην κοινωνία χωρίς κέρδος - παγκόσμια δημόσια αγαθά. Κάτι τέτοιο θα επιτρέψει και προετοιμασίες για την ενίσχυση της παραγωγικής ικανότητας, κάτι που ο Μπιλ Γκέιτς υποστήριξε ότι θα είναι ζωτικής σημασίας για την αντιστάθμιση του χαμένου χρόνου στη λήψη αποφάσεων για τον Covid-19.
Αυτή η πρόταση δεν θα επηρεάσει ούτε τη βιωσιμότητα του κλάδου της ιατρικής τεχνολογίας ούτε θα αποθαρρύνει την καινοτομία στην αγορά, διότι τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας θα αγοραστούν και δεν θα διατεθούν ελεύθερα. Αλλος ένας λόγος είναι ότι αυτή η προσέγγιση θα χρησιμοποιηθεί μόνο σε ακραίες συνθήκες κρίσης κατά τη διάρκεια πανδημιών. Δεδομένου του μεγέθους, της εξάπλωσης, του αντίκτυπου στην υγεία του πληθυσμού και της οικονομικής ζημίας της πανδημίας Covid-19, δικαιολογούνται τέτοιες αντισυμβατικές ενέργειες. Στις περισσότερες από τις αντιδράσεις στην πανδημία μέχρι στιγμής, οι χώρες της ΕΕ, της G7 και της G20 δεν δείχνουν τη φιλοδοξία, τη δημιουργικότητα και την πολιτική βούληση που απαιτούνται για την αποτελεσματική πρόληψη και καταπολέμηση του κορωνοϊού. Τώρα είναι η ώρα να αντιστρέψουμε αυτήν την τάση και να ανταποκριθούμε με τρόπο που να ταιριάζει στο μέγεθος αυτής της πανδημίας. Οι πληρωμές για δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας μπορεί να αμφισβητηθούν από εκείνους που πιστεύουν ότι αυτές οι ανακαλύψεις θα πρέπει να είναι διαθέσιμες δωρεάν, αλλά τα οφέλη για την υγεία και την οικονομία από αυτές τις αγορές θα υπερτερούν κατά πολύ του κόστους.
Βλέπουμε ήδη τεράστιες ενέσεις μετρητών σε οικονομίες και άλλες μεγάλες επενδύσεις από κυβερνήσεις (πρόχειρα νοσοκομεία) ως απάντηση στην πανδημία. Αυτές οι επενδύσεις είναι πολύ πιο δαπανηρές από ό,τι θα ήταν η αγορά δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Οι χώρες της G20 ή της ΕΕ θα μπορούσαν να ηγηθούν της συλλογικής δράσης, συνεργαζόμενες με φιλάνθρωπους και άλλες κυβερνήσεις για την αγορά δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και τη μετατροπή τους σε δημόσια αγαθά, έτσι ώστε οι τεχνολογίες για τον Covid-19 να μπορούν να κατασκευάζονται με ρυθμό που να ικανοποιεί την παγκόσμια ζήτηση και να κατανέμεται ισότιμα σε ολόκληρο τον κόσμο.
Οταν πρωτοεμφανίστηκαν κρούσματα του Covid-19 στα τέλη του 2019, πολλοί λίγοι περίμεναν πως ο ιός θα εξελιχθεί σε αυτή την καταστροφική παγκόσμια πανδημία.
*Δημοσιεύτηκε στη βρετανική εφημερίδα "The Times" και αναδημοσιεύτηκε σε μετάφραση στα "Νέα" στις 15/4/2020.
Για πολλούς η πανδημία έχει οδηγήσει στην επιστροφή του κράτους έθνους. Επιστροφή που θα συνεχίσει και μετά το τέλος της κρίσης.
1. Αυτή η θεωρία στηρίζεται στο ότι σήμερα η κάθε χώρα κλείνει τα σύνορά της και πολεμάει τον αόρατο εχθρό με τα δικά της μέτρα. Σε κάποιον βαθμό αυτό ισχύει. Ακόμα και σήμερα τα σύνορα παραμένουν μεν κλειστά, αλλά, για παράδειγμα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει ήδη ξεκινήσει ένα πρόγραμμα ενίσχυσης της κεφαλαιακής ρευστότητας με επαναγορά ομολόγων ύψους 750 δις ευρώ. Αυτό βέβαια δεν αρκεί, αλλά πάντως δείχνει πως τα τείχη αμβλύνονται.
Αλλά και πιο γενικά, η ιδέα πως μετά την τωρινή κρίση το κράτος θα συνεχίσει να παραμένει αυτόνομο είναι λανθασμένη. Όσο ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός επιβιώνει, και θα επιβιώνει για πολλά χρόνια ακόμη, η παγκοσμιοποίηση θα συνεχίσει να μειώνει την αυτονομία των εθνικών κρατών. Αφού η αδυναμία του κράτους να ελέγχει τις κινήσεις των κεφαλαίων εντός των εθνικών συνόρων θα συνεχίζεται. Αυτό γίνεται ακόμα πιο προφανές αν περάσουμε από τον οικονομικό χώρο σε αυτόν των παγκόσμιων ΜΜΕ, της παγκοσμιοποιημένης τηλεόρασης, στα έξυπνα κινητά τηλέφωνα κτλ. Ακόμα και τα αυταρχικά καπιταλιστικά κράτη όπως η Κίνα, δεν καταφέρνουν πια να ελέγξουν εντός των εθνικών συνόρων ξένους τρόπους του σκέπτεσθαι και του ζην. Μόνο στο μη καπιταλιστικό, ολοκληρωτικό καθεστώς της Βόρειας Κορέας τα κρατικά τείχη κατορθώνουν να εμποδίσουν σχεδόν κάθε εξέλιξη προερχόμενη από το εξωτερικό. Με βάση τα παραπάνω νομίζω πως η συνεχιζόμενη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση και στον οικονομικό και στον πολιτισμικό χώρο δεν είναι συμβατή με την αυτονομία του κράτους έθνους. Βέβαια, τα κράτη ούτε θα εξαφανιστούν ούτε θα συρρικνωθούν σε ό,τι αφορά τους δημόσιους πόρους, αλλά θα συνεχίσουν να χάνουν ένα μεγάλο μέρος της αυτονομίας τους. Τα κρατικά τείχη που η κρίση επέφερε θα αμβλυνθούν ριζικά.
2. Από την άλλη μεριά όμως, η παγκοσμιοποίηση μπορεί να αλλάξει μορφή. Να γίνει δηλαδή λιγότερο νεοφιλελεύθερη, αν αρχίσουν να ελέγχονται οι τωρινές άναρχες αγορές από σοβαρούς παγκόσμιους πολιτικούς μηχανισμούς. Ειδικά σε ό,τι αφορά τις τεράστιες «tech-corporations» (Amazon, Microsoft κτλ.) κατά τη διάρκεια της κρίσης έχουν αποκομίσει απίστευτα κέρδη. Λόγω της τεράστιας αύξησης κύκλου εργασιών έχουν κάνει χιλιάδες προσλήψεις. Από τη μια αυτό είναι πολύ θετικό σε μια εποχή αυξανόμενης ανεργίας, από την άλλη όμως τις γιγαντώνει περαιτερω. Η αυξανόμενη κατακραυγή εναντίον τους θα αναγκάσει τις κυβερνήσεις μετά την κρίση να επιβάλλουν δραστικούς ελέγχους (βλ. Economist, 4/4/2020). Αυτό σίγουρα δεν θα οδηγήσει στην αποπαγκοσμιοποίηση, αλλά θα κάνει τις παγκόσμιες αγορές λιγότερο άναρχες.
Επιπλέον πρέπει να ληφθεί υπόψη πως, πιο συγκεκριμένα, στο τέλος του Β Παγκόσμιου Πολέμου συγκλονιστικές αλλαγές οδήγησαν στην «επιστροφή του πολιτικού», δηλαδή στην χρυσή εποχή της σοσιαλδημοκρατίας (1945-1975). Εποχή όπου το κράτους ήλεγξε σε έναν βαθμό την αγορά, μείωσε τις ανισότητες και ανέπτυξε το κράτος πρόνοιας. Ίσως μετά το τέλος της κορωνοϊκής κρίσης δούμε εξίσου συγκλονιστικές αλλαγές όχι πλέον στο επίπεδο του εθνικού κράτους αλλά σε ένα μεταεθνικό επίπεδο - ευρωπαϊκό ή/και παγκόσμιο. Γιατί η τωρινή κρίση έχει δημιουργήσει ένα συλλογικό ήθος, την αίσθηση στους περισσότερους ανθρώπους πως τα πράγματα πρέπει να αλλάξουν ριζικά. Πως υπάρχουνε, για παράδειγμα, παγκόσμιοι κίνδυνοι που απαιτούν παγκόσμια αλληλεγγύη και παγκόσμιο πολιτικό συντονισμό. Από αυτή την άποψη, τέτοιες λύσεις δεν αφορούν μόνο τις πανδημίες και την κλιματική αλλαγή. Αφορούν επίσης τις πρωτοφανείς ανισότητες που οδηγούν στους λαϊκισμούς και στην υπόσκαψη της δημοκρατίας, στα παγκόσμια τρομοκρατικά δίκτυα, σε αυτά των ναρκωτικών, της παράνομης διακίνησης ανθρώπων κτλ.
Βέβαια, επειδή δεν υπάρχει ποτέ ένας αυστηρά ντετερμινιστικός μονόδρομος στις μελλοντικές κοινωνικές εξελίξεις, οι παγκόσμιοι πολιτικοί έλεγχοι μπορεί να έχουν θετικά αλλά και αρνητικά αποτελέσματα. Σε ό,τι αφορά τα δεύτερα, οι δικαιολογημένοι έλεγχοι των πολιτών στην περίοδο της πανδημίας μπορούν να συνεχίσουν και μετά την κρίση σε βαθμό που μέσω των νέων τεχνολογιών τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ανθρώπων, ακόμα και οι σκέψεις τους, να είναι στη διάθεση της πολιτικής εξουσίας. Να φτάσουμε δηλαδή έτσι σε ένα σημείο ολοκληρωτικής επιτήρησης εκ των άνω. Αυτό που ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς αναλύει σε βάθος στο νέο βιβλίο του (Ο αόρατος Λεβιάθαν. Πόλις, 2020). Ένα δεύτερο παράδειγμα πιθανού κινδύνου είναι η ραγδαία ανάπτυξη της ψηφιοποίησης στην περίοδο της κρίσης. Αυτό σίγουρα θα συνεχίσει με ταχύτερους ρυθμούς και μετά την κρίση. Πρόκειται για μια εξέλιξη που θα ενισχύσει την παραγωγικότητα, αλλά θα διευρύνει το ψηφιακό χάσμα για όλους εκείνους που λόγω ηλικίας, εκπαίδευσης και μετανάστευσης δυσκολεύονται να ενταχθούν στον ψηφιακό κόσμο. Αν αυτό το σοβαρό πρόβλημα αγνοηθεί ή δεν αντιμετωπιστεί δραστικά θα δούμε την περιθωριοποίηση ενός σημαντικού αριθμού ανθρώπων.
3. Αν τα παραπάνω προβλήματα όμως λυθούν, οι παγκόσμιοι πολιτικοί έλεγχοι θα οδηγήσουν στην πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση των παγκόσμιων κινδύνων. Σε ό,τι αφορά την ΕΕ, κυρίως η Γερμανία αρνείται να προχωρήσει σε μια πιο αλληλέγγυα πολιτική έναντι των πιο αδύναμων οικονομιών. Οι περισσότεροι γερμανοί έχουν την εσφαλμένη ιδέα πως τα οφέλη που έχουν σήμερα οφείλονται αποκλειστικά στις δικές τους προσπάθειες. Άρα δεν έχουν καμιά υποχρέωση να βοηθήσουν τους οικονομικά αδύναμους. Οι γερμανικές ελίτ όμως ξέρουν πολύ καλά πως τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Για την στιγμή δεν έχουν το θάρρος να πουν στους ψηφοφόρους πως τα σημερινά οφέλη δεν οφείλονται μόνο στην εργασία τους. Οφείλονται επίσης σε μια «άνιση συναλλαγή» μεταξύ Νότου και Βορρά. Μια συναλλαγή που συστηματικά μεταφέρει πόρους από τονπρώτο στο δεύτερο. Πόρους που είναι πολύ πιο σημαντικοί από την ευρωζωνική βοήθεια. Αν και η Γερμανία έχει κατορθώσει για την ώρα να εμποδίσει την έκδοση ευρωομολόγου, υπό την πίεση του Νότου, της Λαγκάρντ και του Μακρόν, αναγκάστηκε να δεχθεί να δώσει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα πολύ περισσότερους πόρους κατά τρόπο που οι κίνδυνοι και τα οικονομικά βάρη να κατανέμονται κατά ένα σχετικά δίκαιο τρόπο. Γιατί μεσοπρόθεσμα η διάλυση της Ευρώπης δεν συμφέρει τη Γερμανία. Με άλλα λόγια, νομίζω πως η ευρωζώνη θα επιβιώσει. Δεν θα δούμε το τέλος της, αλλά μάλλον την άμβλυνση του γερμανικού αυταρχισμού. Πιο γενικά, η Ευρώπη θα γίνει η ελπίδα του κόσμου που έρχεται. Αφού ο ευρωπαϊκός ημι-σοσιαλδημοκρατικός καπιταλισμός, αντίθετα με τον νεοφιλελεύθερο και τον αυταρχικό καπιταλισμό, έχει δείξει τον δρόμο για μια πιο ανθρώπινη κοινωνία.
Συμπεράσματα: Η επιστροφή στην αυτονομία τους κράτους έθνους που η κορωνοϊκή κρίση έφερε δεν πρόκειται να συνεχίσει. Μετά το πέρας της κρίσης η παγκοσμιοποίηση θα συνεχίσει να οδηγεί στην άμβλυνση της αυτονομίας των κρατών. Οι πολυεθνικές θα διεισδύσουν ακόμα περισσότερο την περιφέρεια του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος. Ενώ στον χώρο των παγκοσμιοποιημένων ΜΜΕ, τα καπιταλιστικά αυταρχικά κράτη δεν θα μπορέσουν να ελέγξουν τις εξωτερικές πολιτισμικές επιρροές εντός των τειχών τους. Μπορεί όμως η παγκοσμιοποίηση να γίνει λιγότερο νεοφιλελεύθερη, από παγκόσμιους πολιτικούς μηχανισμούς, αφού η κρίση έχει δείξει πιο καθαρά πως οι πανδημίες, η κλιματική αλλαγή, τα παγκόσμια τρομοκρατικά και εγκληματικά δίκτυα, καθώς και οι πρωτοφανείς ανισότητες δημιουργούν κινδύνους για την ανθρωπότητα που μόνο ένας αποτελεσματικός υπερεθνικός πολιτικός έλεγχος μπορεί να αντιμετωπίσει. Βέβαια, με την προϋπόθεση πως αυτός ο έλεγχος δεν θα υποσκάψει τα πολιτικά δικαιώματα των πολιτών, όπως επιχειρεί να κάνει ο Όρμπαν. Το σοκ της κορωνοϊκής κρίσης και η επιθυμία των ανθρώπων για ριζικές παγκόσμιες αλλαγές δεν φτάνουν. Χρειάζεται και η βούληση ισχυρών ηγετών. Είναι ο συνδυασμός των τριών παραπάνω παραγόντων που μπορεί να οδηγήσει στον δρόμο προς τα μπρος.
*Δημοσιεύτηκε στα "Νέα" στις 11/4/2020.
Στο δίδυμο Σωτήρη Τσιόδρα – Νίκου Χαρδαλιά που κατέληξε να συμβολίζει συνολικά την εμπειρία των Ελλήνων από τον Covid-19, με τον πρώτο να συνδυάζει την προσπάθεια επεξήγησης των επιστημονικών δεδομένων και την παρακολούθηση των διεθνών τάσεων με την ενσυναίσθηση για το τι βιώνουν οι καθημερινοί άνθρωποι, τον δεύτερο να αντιπροσωπεύει το στοιχείο οργανωτικότητας με το αίτημα επιβολής που αποδεικνύεται ότι η μεγάλη πλειοψηφία δέχεται σήμερα αδιαμαρτύρητα, ήρθε και προστέθηκε η φιγούρα του 60άρη Ηλία Μόσιαλου. Ο οποίος, με προέλευση από τον «Ρήγα Φεραίο», εδώ και χρόνια καθηγητής Πολιτικής της Υγείας στο LSE στην έδρα Brian Abel-Smith (και ιδρυτής του διεπιστημονικού κέντρου ερευνών LSE Health, με έμφαση στις διεθνείς πτυχές της Πολιτικής Υγείας καθώς και στα Οικονομικά της Υγείας) τις τελευταίες δυο δεκαετίες υπήρξε κορυφαίος – κυριολεκτικά – σύμβουλος πολιτικής τόσο στην Ευρώπη όσο και (πιο σημαντικό) στην Κίνα.
Από το ξεκίνημα της κρίσης του Covid-19, με συνεχή παρουσία του στα social media (και εν συνεχεία του με συνδέσεις σε διάφορα ραδιοτηλεοπτικά μέσα) τοποθετήθηκε διεξοδικά σχετικά με την πολιτική ανάσχεσης του ιού που θάπρεπε να ακολουθήσει η Ελλάδα – και η Μεγ. Βρετανία, άλλωστε. Οι απόψεις του, ιδίως για το κλείσιμο των σχολείων, προξένησαν εντύπωση, ενώ πολλοί εισηγήθηκαν στον Κυριάκο Μητσοτάκη να χρησιμοποιήσει την εμπειρία του. Την ίδια μέρα (στις 26 Μαρτίου) δέχθηκε υπό τον μεν Έλληνα Πρωθυπουργό μεν την πρόταση να λειτουργήσει «ως εκπρόσωπος της Κυβέρνησης στους διεθνείς οργανισμούς για Covid-19», από δε τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας /Ευρώπη να μετάσχει στην (10μελή) ομάδα εμπειρογνωμόνων /Senior Strategic Advisors «για την ανάπτυξη των δημοσίων συστημάτων υγείας για την αντιμετώπιση της πανδημίας».
Την δημόσια προσοχή τράβηξε η πρότασή του να αγοράσουν οι Κυβερνήσεις – οι Ευρωπαϊκές – τα δικαιώματα ευρεσιτεχνίας για το εμβόλιο κατά του Covid-19 από τους φορείς που τώρα συναγωνίζονται ποιος πρώτος θα αναπτύξει το εμβόλιο, ώστε εφόσον προκύψει να διανεμηθεί έγκαιρα (και σε βάση ίσης μεταχείρισης...) στους πληθυσμούς, πριν το τρίτο κύμα της επιδημίας (το δεύτερο μάλλον δεν προλαβαίνεται). Με την πρόταση Μόσιαλου – αρκετά ρομαντική, αφού σήμερα δυο ντουζίνες εταιρείες και ινστιτούτα «τρέχουν» έρευνα, αρκετές με άμεση στήριξη των Κυβερνήσεών «τους» ή και μεγιστάνων της φιλανθρωπίας – ευθυγραμμίστηκε ο Έλληνας Πρωθυπουργός.
Έως εδώ, η ιστορία μάλλον γνωστή. Όμως ο Η. Μόσιαλος υπήρξε κεντρική φιγούρα (και αμφιλεγόμενη, κατά την Ελληνική μας παράδοση) στην Κυβέρνηση Γιώργου Παπανδρέου. Όπου, ως εκπρόσωπος Τύπου και υπουργός ΜΜΕ, δεν σήκωσε απλώς το βάρος της δημόσιας υπεράσπισης του Μνημονίου-1 αλλά και υπέβαλε πρωτοποριακή πρόταση εκσυγχρονισμού/διάσωσης της ΕΡΤ που συνάντησε βίαιες αντιδράσεις (Υπενθύμιση: επί Μνημονίου-2, η ΕΡΤ έκλεισε). Μεγάλο μέρος των αντιδράσεων, που «απέκλεισαν» την παραμονή Μόσιαλου στην μετέπειτα Οικουμενική Παπαδήμου, προήλθαν (φυσικά!) από το παραδοσιακό ΠΑΣΟΚ.
Και αυτή η διάσταση Μόσιαλου σχετικά γνωστή – αν και κάπως λησμονημένη. Λιγότεροι όμως θυμούνται το παλιότερο ξεκίνημα της διαδρομής. Αρχές της δεκαετίας του ΄90 διοργανώνεται στο Λονδίνο ένα μεγάλο συνέδριο – με θέμα εκείνο που στην συνέχεια έγινε γνωστό ως κίνημα του Εκσυγχρονισμού, και έδωσε λίγα χρόνια αργότερα την Κυβέρνηση Σημίτη. (Τότε, ο Κώστας Σημίτης διέβαινε την πολιτική έρημο και λειτουργούσε τον ΟΠΕΚ/ «Οργανισμό Προβληματισμού για τον Εκσυγχρονισμό της Κοινωνίας μας» ως πλατφόρμα ύπαρξης). Στο Συνέδριο λοιπόν του Εκσυγχρονισμού, με Κωνσταντίνο Τσουκαλά στην έναρξη, με Νίκο Μουζέλη εμβληματική φιγούρα λόγω LSE (όποιος θέλει, μπορεί να ανατρέξει στο «Λαϊκισμός και Πολιτική» των Μουζέλη-Λίποβατς-Σπουρδαλάκη στις Εκδ. Γνώση), το κουπί της διοργάνωσης τράβηξε ποιος; Ο Ηλίας Μόσιαλος, τότε ανερχόμενο αστέρι στο LSE!
(Κατακλείδα: όταν η εποχή Σημίτη επικράτησε στην Ελληνική πολιτική σκηνή, ο Η. Μόσιαλος παρέμεινε/αφέθηκε «εκτός», πλην της επαφής με Αλέκο Παπαδόπουλο στο πέρασμα από το Υπουργείο Υγείας).
Για τον Τ.Σ. Έλιοτ (αφιερωμένο στον Έζρα Πάουντ) «ο Απρίλης είναι ο σκληρότερος μήνας». Και ακόμη: «Πού είναι οι ρίζες που στεριώνουν, πού φυτρώνουν κλαριά από το πέτρινο ετούτο έδαφος; Δεν μπορείς να το πεις, ούτε να το μαντέψεις, καθώς το μόνο που γνωρίζεις είναι ένας σωρός από εικόνες».
Θα αποδειχθεί έτσι, τώρα, και για μας; Πάντως βαθμιαία το έδαφος στρώνεται για μια τέτοια συνειδητοποίηση. Γιατί μπορεί ο κόσμος, η κοινή γνώμη, ο καθένας και η καθεμιά να βρίσκεται ακόμη στην συναίσθηση απειλής της πανδημίας – στον προσωπικό φόβο ή στην προσπάθεια να τον αποδιώξεις, στην αποδοχή μέτρων και περιορισμών που δεν θα τους διενοείτο κανείς μέχρι χθες – και μπορεί το κλίμα έκτακτης ανάγκης να οδηγεί σε προώθηση/αποδοχή των μέτρων που, κλιμακωτά, λαμβάνονται να ξεπερνά επίσης κάθε προσδοκία. [Μια στάση, εδώ: αυτό για την ώρα ισχύει παντού! Στην Ελλάδα, η αποδοχή της Κυβέρνησης Μητσοτάκη όσον αφορά την διαχείριση της κρίσης βρίσκεται σε οροφή μετρήσεων Μεταπολίτευσης. Οι όποιες απόπειρες αντιπολιτευτικού λόγου «δυναμικού τύπου», αυτοβυθίζονται. Όμως, δείτε και παραέξω. Η δημοφιλία Μπόρις Τζόνσον στο Ηνωμένο Βασίλειο επίσης κορυφώνεται – κι ας χρειάστηκε να κάνει εσπευσμένη αναστροφή από την αρχική του λογική/πολιτική περί «ανοσίας αγέλης»/ herd immunity. Αλλά και του ιδιόρρυθμου Ντόναλντ Τραμπ η δημοφιλία στις ΗΠΑ συναντάται σε υψηλή πτήση – κι ας ασκεί αυτός κυριολεκτικά πολιτική ανεμοδούρας. Οι λαοί συσπειρώνονται πίσω από τους ηγέτες την ώρα του κινδύνου. Ύστερα είναι που αρχίζουν τα δύσκολα].
Γιατί αναφερόμαστε έτσι στον Απρίλη, ο οποίος μόλις ξεκίνησε; Επειδή, έτσι όπως έληξε η προθεσμία των επιχειρήσεων να δηλώσουν αίτημα ενίσχυσης με την δυνατότητα αναστολής των συμβάσεων εργασίας του προσωπικού τους, το οποίο θα δικαιούται τα «800 ευρώ»/ενίσχυση ειδικού σκοπού, συν ό,τι συμφωνηθεί με τον εργοδότη «για έκτακτες ανάγκες» με τηλε-εργασία και μέχρι τις κανονικές αποδοχές τους, συν κάλυψη των ασφαλιστικών εισφορών τους τώρα θα προκύψει η αληθινή έκταση του μέτρου. Αυτό ήταν το πρώτο μέτρο που προωθήθηκε με την λογική στήριξης /ελάφρυνσης των επιχειρήσεων και στήριξης/εξασφάλισης ενός κατώτατου στους εργαζόμενους. Τώρα όμως χρειάζεται να λειτουργήσει! Να πιστωθούν οι λογαριασμοί των εργαζομένων, να υποβληθούν οι ΑΠΔ για τις εισφορές, να γίνουν οι υπεύθυνες δηλώσεις εργαζομένων στο supportemployees.yeka.gr τις μέρες αυτές, οι δηλώσεις εργοδοτών αντιστοίχως στην ΕΡΓΑΝΗ.
Τίποτε δεν είναι απλό: επιχειρήσεις που ανεστάλη η μια από τις δραστηριότητές τους; Τύχη των εργαζομένων εκείνων που δεν πρόλαβε τις επιχειρήσεις τους η απαγόρευση απολύσεων; Ερμηνεία του «πλήττονται σημαντικά» για τις δικαιούχους επιχειρήσεις; Βήμα-βήμα διεύρυνση των ΚΑΔ; Προσθήκη των αυτοαπασχολούμενων, από δικηγόρους μέχρις υδραυλικούς - ψάξτε κι εδώ για πρόσθετες κατηγορίες: φωτογράφοι; πρωτογενής τομέας; ξεναγοί;
Εδώ, θα χρειαστεί η μηχανή του Δημοσίου να λειτουργήσει –να λειτουργήσει με ευλυγισία, χωρίς γραφειοκρατικές αγκυλώσεις και προπαντός με ταχύτητα. Ταυτόχρονα όμως – Απρίλης ο πιο σκληρός μήνας – θα συνειδητοποιούνται δυο πράγματα: οι επιχειρήσεις που έκλεισαν, ακόμη-ακόμη και εκείνες που βλέπουν την τζίρο τους να καταρρέει, ξέρουν αν θα ξανανοίξουν; Ελπίζουν; Σχεδιάζουν; Πιστεύουν; Και οι εργαζόμενοι των ίδιων αυτών επιχειρήσεων πως τα ζουν αυτά τα ζωτικά ερωτήματα;
Εδώ δίπλα ελλοχεύει το άλλο: η αίσθηση ότι «τα μέτρα» διευρύνονται , μαζί και με την διάδοση στην δημόσια συζήτηση της βασικής φιλοσοφίας – δεν είναι ελληνική εφεύρεση! – του whatever it takes, ανοίγει ορέξεις. Υποσχέθηκε ο Κυριάκος Μητσοτάκης δώρο Πάσχα/επίδομα ευγνωμοσύνης σε γιατρούς και νοσηλευτές «στους ήρωες με τις πράσινες και τις λευκές μπλούζες». (Πλην του δώρου Πάσχα που «θα καταβληθεί σε όλους στον ιδιωτικό τομέα, στο ακέραιο»). 'Ήδη επεκτάθηκε και στα στελέχη Χαρδαλιά/Πολιτικής Προστασίας. Προσέρχεται δυναμικά, απαιτητικά η συνδικαλιστική ηγεσία των αστυνομικών – να μην είναι 55.00 συνολικά (σχεδόν 500 ανά 100.000κατοίκους); Πόσοι όμως «εκτεθειμένοι στον κορωνοϊό», αλήθεια-αλήθεια;
Κυρίως όμως ο «Απρίλης, πιο σκληρός μήνας» θα είναι γιατί τώρα, με την απόδοση ΦΠΑ για Μάρτιο συν παρακρατούμενων φόρων και εισφορών, θα φανεί η πραγματική επίπτωση από την καθίζηση της οικονομικής δραστηριότητας. Άρα και των αληθινών δημοσιονομικών δυνατοτήτων. Και δεν πλησιάζουμε καν το τι θα συμβεί με την εξυπηρέτηση των (μη-εισέτι κόκκινων) δανείων στο τραπεζικό σύστημα. Προφητικός (ή μάλλον σοβαρά προσγειωμένος) ο Χρ. Σταϊκούρας όταν έλεγε «το κόστος πρέπει να είναι δίκαια μοιρασμένο στην κοινωνία» - μαζί βέβαια και με το άλλο; «προφανώς λάθη θα κάνουμε, προσπαθούμε για το καλύτερο». Τώρα θα αρχίσει να κρίνεται αν αυτό αρκεί.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 4/4/2020.
Σιγά-σιγά, κι αφού στην Ελλάδα μας ήρθε η λογική του "whatever it takes για τα μέτρα αντιμετώπισης των οικονομικών επιπτώσεων της κρίσης κορωνοϊού – βοήθησε η σχετική άρση των περιορισμών του Συμφώνου Σταθερότητας σε Ευρωπαϊκή κλίμακα, συν το ξεκλείδωμα από το δικό μας πρωτογενές πλεόνασμα... – αρχίζει η προσπάθεια προσγείωσης στην δύσβατη ανηφορική πραγματικότητα. Σε απλά Ελληνικά: έστω ότι η χαλάρωση επιτρέπει να δαπανηθούν πόροι για άμβλυνση των επιπτώσεων. Όμως, πόση είναι η κάμψη που αναμένουμε; Και από πού θα προκύψουν οι πόροι;
Ακριβώς το δεύτερο αρχίζει να προβληματίζει. Το ότι «έχουμε το ελεύθερο» να περάσουμε – στην Ελλάδα – σε μειωμένα πλεονάσματα και σε ελλείμματα, δεν σημαίνει ότι έχουμε και διαθέσιμους πόρους. Ήδη, η – απαραίτητη – αναβολή υποχρεώσεων σφίγγει τα περιθώρια. Αλλά... πού θα πάνε οι προθεσμίες υποβολής των φετινών φορολογικών δηλώσεων; Οι πρώτες καταβολές; Εν τω μεταξύ, όσο πληρέστερο το lock-down, τόσο μεγαλύτερο το πάγωμα της αγοράς – από που θα βγει ΦΠΑ;. Αυτά/τέτοια ήδη κάνουν το Γενικό Λογιστήριο και το ΥΠΟΙΚ να πατούν φρένο στις προσδοκίες ευρύτερης στήριξης: τα 10 δις που αναφέρονται, είναι 5% του ΑΕΠ – ναι μεν δεν αποτελούν όλα δαπάνες, αλλά από πού βγαίνουν; Είναι όντως «εξασφαλισμένα» τα ταμειακά διαθέσιμα για μετά τον Απρίλιο; Πόσο ασφαλείς είναι οι προβλέψεις ροών για τις επόμενες εβδομάδες; Και η κινητοποίηση μέρους του «μαξιλαριού» των 35+ δις ευρώ, πόσο απλή υπόθεση θα αποδειχθεί – ΑΝ επιδιωχθεί έγκαιρα;
Όμως και άλλα μέτρα παγώματος πληρωμών μπορούν να δημιουργήσουν πρόβλημα. Σίγουρα στις τράπεζες, όπου μοναχικός ο Άδωνις Γεωργιάδης διείδε πόσο εύκολα μπορεί να ανατραπεί η κουλτούρα πληρωμών που πήγαινε να αποκατασταθεί. Όμως και στο μέτωπο των επιταγών, μια οριζόντια ρύθμιση – τύπου εκείνης πρώτων ημερών capital controls – μπορεί να χτίσει πρόβλημα. Γρήγορα.
Για αυτό, έρχεται στην πρώτη γραμμή το θέμα των προβλέψεων για την έκταση της κρίσης, για τις επιπτώσεις σε επίπεδο ΑΕΠ και (ακόμη περισσότερο) απασχόλησης. συν, οι προβολές για την ανάκαμψη όταν πλέον ο κύκλος του κορωνοϊού θα έχει ολοκληρωθεί – δηλαδή για το 2021, κατά πάσαν πιθανότητα. Όμως περισσότερο από προβλέψεις και προβολές/forecasts και projections, πρόκειται για σενάρια: ο καθένας επιλέγει τις υποθέσεις του και εν συνεχεία τρέχει το μοντέλο που πιστεύει περισσότερο. όμως οι ίδιες οι υποθέσεις είναι χτισμένες στην άμμο.
Δείτε πρώτα λίγο «έξω»: Ο ΟΟΣΑ, που πριν δυο βδομάδες είχε προσπαθήσει να φανεί ψύχραιμος μιλώντας για υποχώρηση της ανάπτυξης (ως χειρότερο σενάριο, δε) σε επίπεδα 1,5% , σπεύδει ήδη – δια του Γ.Γ. του Άνχελ Γκουρία – να ομολογήσει ότι αυτή η πρόβλεψη «φαίνεται ήδη υπερβολικά αισιόδοξη». Λόγω πολιτικής ευαισθησίας, ο Γκουρία δείχνει προς την κατεύθυνση της μεγάλης ανεργίας που απειλείται, μαζί και με το ενδεχόμενο προσάραξης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Και δέχεται ότι ακόμη κι αν δεν περάσουμε συνολικά σε παγκόσμια ύφεση, το σοκ που ήδη διαδίδεται στις οικονομίες είναι βαρύτερο και από την χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, και από την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους του 2001 – οπότε οι χώρες «θα αντιμετωπίζουν επί χρόνια τον αντίκτυπο του κορωνοϊού».
Ας ερχόμαστε, τώρα, λίγο στα δικά μας: Η Τράπεζα της Ελλάδος, σε επίδειξη ψυχραιμίας, δέχεται να υποχωρήσει η έως τώρα πρόβλεψή της για φετινή ανάπτυξη στο 2,4% σε επίπεδο μηδενικής αύξησης του ΑΕΠ, «ποντάροντας» στο ότι το δεύτερο 6μηνο θα επιτρέψει να απορροφηθούν οι ζημιές των δυο πρώτων 3μήνων. Για το καημένο το πρωτογενές πλεόνασμα του 3,5% του ΑΕΠ, ασφαλώς δέχεται «αρκετές μονάδες κάτω από τον αρχικό στόχο», αλλά χωρίς να αποτολμά ποσοτική πρόβλεψη. Μόνο κάτι σαν ευχή, να ελαχιστοποιηθεί «η επίπτωση στην βιωσιμότητα του δημοσίου χρέους».
Ο Πάνος Λιαργκόβας – σήμερα ΚΕΠΕ, αλλά με την εμπειρία στο γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους στην Βουλή – θέλησε να φανεί ακόμη πιο θετικός, αφού θα θεωρούσε ενδεχόμενο «αν μέχρι τον Μάϊο τιθασσευθεί η επίπτωση» να επαρκέσει το β' 3μηνο για επαναφορά. Βέβαια είχε προνοήσει να επισημάνει ότι «το πρώτο ζητούμενο είναι να παραμείνουμε ζωντανοί», προτού αρχίσουμε να χτίζουμε προβολές για την επόμενη μέρα – αλλά και να επικεντρώσει την προσοχή στην επιβίωση των επιχειρήσεων που «πρέπει να τις βρει όρθιες» η ως άνω επόμενη μέρα.
Όμως η Morgan Stanley, που για την Ευρωζώνη κάνει λόγο για πτώση του ΑΕΠ κατά 5%, σ' εμάς μιλάει για -5,3%, και τούτο με έλλειμμα να φθάνει στο 1,3% του ΑΕΠ. (Βέβαια, μας «χαρίζει» αναπήδηση κατά 6,3% για την επόμενη χρονιά, οπότε σβήνει την πτώση – σχεδόν).
Γενικώς, προσδεθείτε.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 29/3/2020.
Νεωτερικότητα
Η έννοια της νεωτερικότητας παίζει κεντρικό ρόλο στην ανάλυση των σύγχρονων κοινωνιών. Πρόκειται για έναν όρο πολυσημικό που ερμηνεύεται διαφορετικά ανάλογα με το κοινωνικοοικονομικό και ιστορικό πλαίσιο. Ο πιο συνηθισμένος ορισμός εστιάζεται στον πολιτισμικό χώρο. Κυρίως στις αξίες, ιδεολογίες και πρακτικές που απορρέουν από την Γαλλική Επανάσταση. Για παράδειγμα, η εναντίωση στον αυταρχισμό του ancien régime και το θρησκευτικό σκοταδισμό, η έμφαση στο ρασιοναλισμό, στην ατομική ελευθερία, στην ανάπτυξη της επιστήμης κτλ. Αυτού του είδους ο προσανατολισμός κυριαρχεί στους κύκλους φιλοσόφων, διανοητών, και μορφωμένων αριστοκρατών και αστών όχι μόνο στην προεπαναστατική Γαλλία αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό δείχνει πως για την ιδιαιτερότητα των νεωτερικών κοινωνιών η εστίαση πρέπει να είναι λιγότερο στα πολιτισμικά και περισσότερο στα κοινωνικά/δομικά χαρακτηριστικά της νεωτερικότητας. Πιο συγκεκριμένα, αυτό που καθιστά μοναδικά τα χαρακτηριστικά της νεωτερικότητας είναι η σύνδεσή τους με ένα είδος κοινωνικής οργάνωσης που κυριάρχησε στην Δύση μετά την Αγγλική Βιομηχανική και την Γαλλική Επανάσταση. Αυτή η οργάνωση παρουσιάζει δύο κοινωνικο-δομικά χαρακτηριστικά που είναι μοναδικά, δεν εντοπίζονται δηλαδή ούτε κάν στις πλέον πολύπλοκες προνεωτερικές κοινωνίες. Αυτά είναι:
- η αποδυνάμωση της παραδοσιακής κοινότητας και η κινητοποίηση και ένταξη του πληθυσμού στο έθνος κράτος, και
- η ολική διαφοροποίηση των θεσμικών χώρων που ο καθένας έχει δυνητικά τη δική του λογική και δυναμική. Μια κατάσταση που οδηγεί στην ευρεία εξατομίκευση.
Λόγω έλλειψης χώρου και λόγω του ότι είναι το πρώτο χαρακτηριστικό που συνδέεται άμεσα με την Επανάσταση του 1821, δεν θα ασχοληθώ με το δεύτερο.
Κινητοποίηση και ένταξη στο έθνος κράτος
Μετά την ανάδυση του έθνους κράτους και την πρωτόγνωρη διείσδυσή του στην περιφέρεια, βλέπουμε την περιθωριοποίηση της παραδοσιακής, μη κοινωνικά διαφοροποιημένης κοινότητας. Η προνεωτερική σχετική αυτονομία της κοινότητας έναντι της κεντρικής εξουσίας μειώθηκε σημαντικά όταν οι συνεχώς επεκτεινόμενοι μηχανισμοί της κεντρικής διοίκησης οδήγησαν στην έκλειψη του παραδοσιακού οικονομικού, πολιτικού και πολιτισμικού τοπικισμού. Οι κοινότητες στην περιφέρεια δεν εξαφανίστηκαν, έχασαν όμως τον παραδοσιακό χαρακτήρα τους καθώς και μεγάλο μέρος της αυτονομίας τους. Επιπλέον, λόγω της ραγδαίας αστικοποίησης, ο πληθυσμός της υπαίθρου άρχισε να συρρικνώνεται. Οι παραπάνω διαδικασίες συνδέονται με τη μαζική κινητοποίηση του πληθυσμού που εξασθένησε τους δεσμούς του με τις τοπικές, σχετικά αυτάρκεις, παραδοσιακές κοινότητες και τον έφερε πλησιέστερα στο εθνικό κέντρο. Ο πληθυσμός ενσωματώθηκε δηλαδή στις ευρύτερες πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές αρένες οι οποίες συγκροτούν αυτό που αποκαλούμε έθνος κράτος. Είναι με αυτόν τον τρόπο που σταδιακά οι κρατικοί μηχανισμοί διείσδυσαν στην περιφέρεια κατά τρόπο που ήταν αδιανόητος στην προνεωτερικότητα.
Με βάση τα παραπάνω, πρέπει να τονιστεί πως παρόλο που η ιδέα του έθνους προϋπήρχε, ήταν στη διάρκεια των αγώνων εναντίον της οθωμανικής κυριαρχίας και της δημιουργίας μιας στοιχειώδους κρατικής δομής από τον Καποδίστρια που περνάμε από το έθνος στο κράτος έθνος. Καθώς το βάρος μετατίθεται από την περιφέρεια στο εθνικό κέντρο οι ταυτότητες διαμορφώνονται όλο και περισσότερο από τους εθνικούς θεσμούς και ιδεολογίες. Αυτοί που ζουν στην περιφέρεια ταυτίζονται πλέον λιγότερο με τις τοπικές κοινωνίες και περισσότερο με το εθνικό κέντρο. Αισθάνονται για παράδειγμα λιγότερο πατρινοί και περισσότερο έλληνες. Εισέρχονται έτσι σε αυτό που ο Benedict Anderson (1991) αποκαλεί «φαντασιακή κοινότητα του κράτους έθνους».
Στο επίπεδο των συλλογικών φορέων δράσης στη μετα-επαναστατική περίοδο τα μέσα κυριαρχίας περνούν σταδιακά από του τοπικούς προύχοντες στους αρχηγούς των κομμάτων που αρχικά ήταν λέσχες σημαντικών προσώπων (τα τζάκια). Στο λεγόμενο ολιγαρχικό κοινοβουλευτισμό του 19ου αιώνα, τα λαϊκά και το μεγαλύτερο μέρος των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων δεν συμμετείχαν στην ενεργό πολιτική. Στη συνέχεια η εξέγερση στο Γουδί και ο ερχομός του Βενιζέλου στην Αθήνα έσπασε τον παλαιοκομματισμό. Ως πρωθυπουργός προσπάθησε να εκσυγχρονίσει την κοινωνία καθώς και το πολιτικό σύστημα σκοπεύοντας να δημιουργήσει ένα κόμμα κατά τα δυτικοευρωπαϊκά πρότυπα. Οι τοπικοί παράγοντες όμως είχαν ακόμη σημαντική δύναμη και τα βενιζελικά σχέδια απέτυχαν. Καθώς ο κρατικός μηχανισμός δυνάμωνε, οι τοπικοί προύχοντες και καπεταναίοι καταλάβαιναν πως η αντίστασή στην κεντρική εξουσία δεν ήταν πια δυνατή. Αποφάσισαν έτσι να ελέγξουν το κράτος εκ των έσω καταλαμβάνοντας θέσεις κλειδιά στην κρατική διοίκηση.
Βέβαια, όχι μόνο 19ο αιώνα αλλά και στον 20ο παρατηρούμε αντιδημοκρατικές, στρατιωτικές κυρίως επεμβάσεις που κατήργησαν τον δημοκρατικό κοινοβουλευτισμό αναδεικνύοντας έτσι πως η νεωτερικότητα μπορεί να πάρει δημοκρατικές αλλά και αυταρχικές μορφές. Στην Ελλάδα ωστόσο μετά την πτώση των δικτατορίας των συνταγματαρχών η αντιπροσωπευτική δημοκρατία απέκτησε γερές ρίζες. Και σε αυτό βοήθησε και η ένταξή μας στην ευρωζώνη.
Πιο γενικά τώρα, κοιτώντας τις κομματικοπολιτικές εξελίξεις από το 1821 μέχρι σήμερα, η Επανάσταση του 1821 βοήθησε στη γέννηση και, παρά τους εμφύλιους διχασμούς, στην επιβίωση του δημοκρατικού κοινοβουλευτισμού. Ο αυταρχικός εκσυγχρονισμός της μεταξικής περιόδου ήταν πολύ λιγότερο σημαντικός από τον δημοκρατικό εκσυγχρονισμό της τρικουπικής και βενιζελικής περιόδου.
Συμπερασματικά, η νεωτερική περίοδος της Ελλάδας ξεκίνησε με το πέρασμα από το προ-επαναστατικό έθνος στο ελληνικό κράτος έθνος – αποτέλεσμα των αγώνων, εντός και εκτός της χώρας, που προετοίμασαν και στη συνέχεια υλοποίησαν το στόχο της απελευθέρωσης από τον τουρκικό ζυγό. Η ελληνική επανάσταση ήταν η πρώτη εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια. Έγινε έτσι παράδειγμα για τις επαναστάσεις των υπόλοιπων βαλκανικών χωρών. Μαζί με τα ελληνικά δημοκρατικά συντάγματα της περιόδου (τα πιο προοδευτικά εκείνης της εποχής), οι αιματηροί αγώνες για την ανεξαρτησία αποτελούν την παρακαταθήκη των αγώνων του 1821 στις επόμενες γενιές. Είναι ακριβώς αυτή η παρακαταθήκη που εξηγεί την αντοχή των δημοκρατικών θεσμών στη χώρα μας. Γιατί παρά τους διχασμούς και πιο γενικά την εσωτερικευμένη συγκρουσιακή κουλτούρα των νεοελλήνων οι φιλελεύθεροι, δημοκρατικοί θεσμοί επέζησαν.
Συγκρίνοντας την Ελλάδα με αντίστοιχες εξελίξεις
Τελειώνοντας θέλω να αναφερθώ σε άλλες εξίσου οικονομικά λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες της ημιπεριφέρειας που ακολούθησαν μια πορεία προς τη νεωτερικότητα παρόμοια με αυτή της Ελλάδας. Οι χώρες της Λατινικής Αμερικής (κυρίως η Αργεντινή και η Χιλή) την ίδια περίοδο (αρχές του 19ου αιώνα) κατάφεραν να κερδίσουν την ανεξαρτησία τους από την Ισπανική Αυτοκρατορία. Η διαδρομή αυτών των χωρών έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με αυτά της Ελλάδας: ολιγαρχικό κοινοβουλευτισμό στο 19ο αιώνα, άνοιγμα του πολιτικού συστήματος στο πρώτο ήμισυ του 20ού, στρατιωτικές επεμβάσεις και αργότερα χούντες παρόμοιες με τη δική μας επταετή δικτατορία κτλ. Αν για να καταλάβουμε την ιδιαιτερότητα της νεωτερικότητας πρέπει να εστιάσουμε στην κοινωνικο-δομική οργάνωση των σύγχρονων χωρών, για να καταλάβουμε την ιδιαιτερότητα του ελληνικού δρόμου προς τη νεωτερικότητα είναι χρήσιμο στραφούμε προς τις χώρες της Λατινικής Αμερικής και όχι μόνο. Από μια τέτοια σύγκριση γίνεται σαφές πως η Επανάσταση του 1821 δεν ήταν μια παραδοσιακή εξέγερση όπως τα βίαια ξεσπάσματα δουλοπαροίκων κατά του φεουδάρχη, ούτε όπως οι εξεγέρσεις τοπικών parlements εναντίον της απολυταρχικής εξουσίας του Λουδοβίκου toυ 14ου στην Γαλλία. Ήταν μια επανάσταση που συνδέεται άμεσα με την Γαλλική Επανάσταση, τη νεωτερική επανάσταση par excellence. Ήταν η είσοδός μας στη νεωτερική εποχή.
*Δημοσιεύτηκε στα "Νέα" στις 13/3/2020.
Ασφαλώς η προτεραιότητα σ' αυτές τις μέρες που ζούμε θα ανήκε στην προσέγγιση των επιπτώσεων – οικονομικών και όχι μόνο – της επιδημίας του κορωνοϊού, που (φυσικά) έφθασε και στην «θωρακισμένη» υγειονομικά Ελλάδα μας. Αλλά και στην προβολή των ακόμη που δυσάρεστων επιπτώσεων από την διαφαινόμενη – σε απόσταση αναπνοής, πλέον – πραγματική και επίφοβη κρίση του Προσφυγικού/ Μεταναστευτικού. Και στα δυο μέτωπα, η εποχή των λόγων και των σχεδιασμών έχει περάσει. Χώρα τουριστική η Ελλάδα. Με κινητικότητα του πληθυσμού της. Με αδύναμη θέση στις αλυσίδες αξίας. Προσδεθείτε! Να δούμε πώς θα «διαβάσει» την συγκυρία και το EuroWorking Group.
Όμως η ταχύτητα των εξελίξεων δεν επιτρέπει κάτι το αξιόπιστο: μένουμε λοιπόν σε κάτι που ο αναγνώστης ίσως θεωρήσει υπεκφυγή.
Ο λόγος για την επιμελημένα παραμερισμένη οικονομική δημοκρατία – κι ας βρίσκεται παρούσα σε κάθε στροφή: «κόκκινα δάνεια» , ρυθμίσεις, προστασία πρώτης κατοικίας και σχέση του οφειλέτη με τις τράπεζες; σχέσεις εργοδοτών/εργαζομένων στα χρόνια της κρίσης, αλλά και τώρα μετά την επέλευση της «κανονικότητας»; Την συναντήσαμε τις εντελώς τελευταίες μέρες την έννοια αυτή, σε δυο διαφορετικές (;) στιγμές.
Πρώτο επεισόδιο: «Εθνικό Σχέδιο για οριστική λύση στα «κόκκινα δάνεια»» παρουσίασε με Ημερίδα το ΜέΡΑ25 του Γιάνη Βαρουφάκη. Συγκέντρωσε ένα κάποιο κοινό από καταναλωτικούς φορείς, τοπικές αρχές, Επιμελητήρια, Δικηγορικούς Συλλόγους. αρκετή συμμετοχή νεότερων ηλικιών. Ο ίδιος ο Γ. Βαρουφάκης θέλησε να επεξηγήσει το «Εθνικό Σχέδιο» ως λειτουργική εκκαθάριση των ισολογισμών των τραπεζών, με τερματισμό όμως των πλειστηριασμών /των εξώσεων, με επανένταξη των «κόκκινων δανειοληπτών» στην οικονομική ζωή, με εντοπισμό/αποβολή των στρατηγικών κακοπληρωτών. Το προτεινόμενο σχήμα, στην ουσία Bad Bank («Οδυσσέας» αντί του «Ηρακλή») με έκδοση κρατικά εγγυημένων ομολόγων υπέρ των τραπεζών, το θεωρεί συμβατό με τους κανόνες Βρυξελλών/ΕΕ και Φρανκφούρτης/ΕΚΤ: δεν είναι, ακόμη κι αν υπό όρους 2014-15 θα μπορούσε διαπραγματευτικά να ήταν... Προβλέπει Συμβούλιο Εκκαθάρισης με ευρεία συμμετοχή, για τον εντοπισμό των στρατηγικών κακοπληρωτών, αλλά και ρόλο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης για τον προσδιορισμό του ύψους «εισφοράς διατήρησης δικαιώματος χρήσης και συνιδιοκτησίας» στα σχετικά ακίνητα ή/και ΜΜΕ.
Εκείνο όμως που αξίζει να κρατηθεί ήταν η προθυμία φορέων – και μάλιστα των Δικηγορικών Συλλόγων Αθήνας και Πειραιά – να προσέλθουν ως ενδιάμεσοι στην συζήτηση και στην εφαρμογή, μετά την λήξη της προστασίας της πρώτης κατοικίας. (Γιατί αυτός είναι ο ουσιαστικός μοχλός της συζήτησης: το φάσμα των πλειστηριασμών σε εννέα βδομάδες...). Σε αυτού του είδους τους φορείς απηύθυνε έκκληση να αναμειχθούν στην εφεξής διαδικασία και η Λούκα Κατσέλη, η οποία παρενέβη στην ημερίδα με την επιστημονική της ιδιότητα - αλλά και ως εμπνευστής του φερώνυμου Νόμου που τώρα λήγει η τελευταία του εκδοχή. Όμως στην έκκληση Λ. Κατσέλη, ένα σημείο που θα πρέπει να κρατηθεί είναι η αναφορά – και η επεξήγηση – ότι σταθερά επανέρχεται ένα ζήτημα οικονομικής δημοκρατίας. Πρακτικά: αντιμετώπισης της ανισότητας ισχύος μεταξύ δανειολήπτη και τραπεζών ή/και εταιρειών διαχείρισης των κόκκινων δανείων.
Αυτό, θα μας επιτραπεί να πούμε, ήταν η πολιτικά πιο ουσιώδης παρέμβαση της εκδήλωσης ΜέΡΑ25. Μαζί με την βραχύλογη παρέμβαση/παραδοχή της εκπροσώπου του ΣΥΡΙΖΑ στην Ημερίδα, Χριστίνας Ανδρέου, για αναγκαιότητα επίλυσης του προβλήματος των κόκκινων δανείων «με ενιαία κοινωνική αντιπολίτευση» .
Δεύτερο επεισόδιο: σε εντελώς διαφορετικό κοινό – πλειοψηφία μεσόκοπος-και-βάλε-κόσμος, με μια αίσθηση παλαιού ΠΑΣΟΚ... - η διοργάνωση εκδήλωσης από τον Τομέα Οικονομίας του ΣΥΡΙΖΑ, σε αναζήτηση «Δίκαιης και βιώσιμης ανάπτυξης με προοδευτικές πολιτικές». Εδώ, επιχειρήθηκε μια συνύπαρξη ανθρώπων που προσέρχονται με την πιο οικολογική προσέγγιση της βιωσιμότητας – όπως ο Ευρωβουλευτής Πέτρος Κόκκαλης (με έμφαση στο νέο Green Deal της ΕΕ) ή η δήμαρχος Αγ. Δημητρίου Μαρία Ανδρούτσου (που στάθηκε στην πρακτική εμπειρία της πόλης, της συνοικίας, της γειτονιάς από το τι σημαίνει βιώσιμη ανάπτυξη).
Ενώ όμως το κυρίως πολιτικό στίγμα έθεσε ο Νίκος Παππάς ως αρμόδιος του ΣΥΡΙΖΑ «υποδεχόμενος» την λογική της Agenda 2030 και της βιωσιμότητας στην συζήτηση, και πάλι θα σημειώσουμε ότι μια τοποθέτηση της Λούκας Κατσέλη είχε το, δυνητικά πιο ενδιαφέρον, πολιτικό περιεχόμενο μέλλοντος. Τι εννοούμε; Η Λ. Κατσέλη παρουσιάζοντας όλη την ιστορία της Agenda 2030 και αναζητώντας το περιεχόμενο τόσο της έννοιας του «προοδευτικού» / της προοδευτικής προσέγγισης, όσο και της βιωσιμότητας, ανακίνησε και εδώ την έλλειψη οικονομικής δημοκρατίας. Δηλαδή τα φαινόμενα ανισότητας που επιτείνονται λόγω της υποχώρησης του συνδικαλισμού και των ενδιάμεσων φορέων στην εκπροσώπηση των ανθρώπων. Από την αγορά εργασίας μέχρι την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού, η αναζήτηση αυτή μπορεί να αποδειχθεί «φορέας μέλλοντος».
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 7/3/2020.
