Friday, 26 April 2024
Τα άρθρα Μελών και Φίλων της Παρέμβασης, όπως δημοσιεύτηκαν στον ελληνικό και διεθνή τύπο.
Για να δείτε τα άρθρα ανά συγγραφέα, πατήστε εδώ .
Μετά από χρόνια παρακολούθησα με μεγάλη προσοχή την τηλεοπτική αναμετάδοση της παρέλασης της 28ης Οκτωβρίου για την επέτειο του ΟΧΙ στην Θεσσαλονίκη που κράτησε δυόμιση ολόκληρες ώρες.
Η παρέλαση για το ΟΧΙ είχε τρία μέρη. Το πολιτικό, των μηχανοκινήτων τμημάτων και των πεζοπόρων τμημάτων των ενόπλων δυνάμεων. Στο πολιτικό τμήμα παρήλασαν πάνω από 70 τοπικοί σύλλογοι, πολιτιστικά σωματεία και εθελοντικές πρωτοβουλίες που είχαν στην ανάπτυξή τους εξαιρετικό ενδιαφέρον. Αλλά το μεγάλο πρόβλημα παρουσιάστηκε με το άνοιγμα της παρέλασης λίγο μετά από τον ερχομό των αναπήρων πολέμου.
Μέσα σε αρκετή μηντιακή παραζάλη - παράδειγμα το γαϊτανάκι που στήθηκε γύρω από τα stress tests των τραπεζών, άλλο παράδειγμα το επιδέξιο κέντρισμα της συνεχιζόμενης έντασης στην Βουλή -, έδειξε πάντως προς στιγμήν να προσγειώνεται η κατάσταση όσον αφορά τους κεντρικούς πολιτικούς συντελεστές.
Η Κοινωνία των Πολιτών αποτελεί τον χώρο ανάμεσα στις δύο μεγάλες δυνάμεις που ορίζουν τη ζωή μας, κινείται δηλαδή ανάμεσα στον χώρο της δημόσιας διοίκησης και στον χώρο της αγοράς.
Στο κλίμα της γενικότερης συζήτησης για τη θεσμική αναδιάρθρωση της χώρας γίνεται τελευταία λόγος για τη διαδικασία επιλογής των προσώπων που καταλαμβάνουν καίριες διοικητικές θέσεις και προτείνεται επιλογή τους μέσω ανοικτού διαγωνισμού. Η ίδια διαδικασία προκρίνεται και για την επιλογή των μελών των ανεξάρτητων αρχών της χώρας.
Συνέντευξη της Γιάννας Αγγελοπούλου στο Στέφανο Κασιμάτη
Την περασμένη Τετάρτη, την ώρα που ο Αντ. Σαμαράς συναντούσε στο Μαξίμου την ωραία Αμάλ (με την οποία βρήκαμε την ευκαιρία να επιδείξουμε τη γενική ξελιγωμάρα μας ως κοινωνία...), κατά σύμπτωση και μόνο, ο υπογράφων συναντούσε μια εκπρόσωπο των κλασικών αξιών.
Διηρωτάτο προ ημερών η "ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ" στην στήλη της Γνώμης/του Πάνου Κακούρη: "Θα μας αφήσουν;". Αναφερόταν στο ότι "η απεξάρτηση απο το Μνημόνιο δεν είναι θέμα αποκλειστικά ελληνικό, αλλά και των εταίρων, που αν δεν συμφωνήσουν η Ελλάδα δεν φεύγει". Και συνέχιζε, παρευθύς, το σχόλιο: "Και έχουν τρόπο να το επιβάλουν".
Σε παγκόσμιο επίπεδο, η ύπαρξη μη κυβερνητικών οργανώσεων είναι δείκτης των μεγάλων προβλημάτων ενός κόσμου που πολύ απέχει από το ιδεατό: φτώχεια, περιβαλλοντική υποβάθμιση, τραγική υγειονομική περίθαλψη, κοινωνική ανισότητα, καταπάτηση δικαιωμάτων.
Κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο του Νίκου Μουζέλη ομ Καθηγητή Κοινωνιολογίας του London School of Economics LSE και Προέδρου της Ένωσης Πολιτών για την ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ από τις εκδόσεις ΠΟΛΙΣ.
Ο Νίκος Μουζέλης έχει εκδόσει 15 βιβλία στα Αγγλικά, Ελληνικά και πολλές άλλες γλώσσες. Το βιβλίο του Sociological Theory What Went Wrong? Diagnosis and Remedies, Routledge, London 1995 χρησιμοποιείται ως εγχειρίδιο σε Πανεπιστήμια των Σκανδιναβικών χωρών και της Πορτογαλίας.
Ακολουθεί το δελτίο τύπου που συνοδεύει την έκδοση:
Νεωτερικότητα και θρησκευτικότητα
Εκκοσμίκευση-Φονταμενταλισμός-Ηθική
σελίδες: 216 • isbn: 978-960-435-445-0 • τιμή: 15 ευρώ
Το βιβλίο συνδέει διάφορες τάσεις στον θρησκευτικό και πνευματικό χώρο με τις κοινωνικές δομές της νεωτερικής κοινωνίας. Πώς συνδέονται αυτές οι τάσεις με τον τρόπο κοινωνικής οργάνωσης που επικράτησε στη Δύση, με τη βιομηχανική επανάσταση στη Μεγάλη Βρετανία και την πολιτική επανάσταση του 1789 στη Γαλλία; Πώς εξηγείται η ραγδαία εκκοσμίκευση που παρατηρείται κατά την πρώιμη μεταπολεμική περίοδο και η μετέπειτα αναζωογόνηση της θρησκευτικότητας κατά τη δεκαετία του '60; Τι είναι ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός και ποια η σχέση του με τη νεωτερικότητα; Πώς σχετίζονται οι θεωρίες της ηθικής με την έννοια της νεωτερικότητας; Πώς εξηγείται η διάδοση του ηθικού σχετικισμού, ο οποίος πρεσβεύει ότι δεν υπάρχουν «αιώνιοι», καθολικοί, ηθικοί κανόνες που ισχύουν ανεξαρτήτως τόπου και χρόνου; Τι απαντά ο Μάκινταϊρ, ο οποίος προσπαθεί να υπερβεί τον ηθικό σχετικισμό, συνδέοντας τις ηθικές αξίες με την παράδοση στον χώρο της κοινότητας; Πώς, σύμφωνα με τους Μπούμπερ, Λεβινάς και Κρισναμούρτι, το ηθικό δεν θεμελιώνεται αλλά αναδύεται αυθόρμητα, στο πλαίσιο μιας ειδικής σχέσης του εαυτού και του Άλλου; Ποια η σχέση του διαλογισμού με τη λακανική θεωρία για το συμβολικό και τη γλώσσα; Και, τέλος, πώς έξι προσανατολισμοί προς το θείο (θεϊσμός, ανθρωποκεντρισμός, συγκρητισμός, απαθεϊσμός [αδιαφορία], σκεπτικισμός και αθεϊσμός) μεταβάλλονται κατά τη νεωτερικότητα;
***
Ο Νίκος Μουζέλης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1939. Είναι Ομότιμος Καθηγητής Κοινωνιολογίας του London School of Economics. Η εργογραφία του περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τα παρακάτω έργα: Organisation and Bureaucracy: An Analysis of Modern Theories, Routledge and Kegan Paul, London 1967 (στα ελληνικά εκδ. Σάκκουλα, 2009), Modern Greece: Facets of Underdevelopment, Macmillan, London 1978 (στα ελληνικά εκδ. Εξάντας, 1978), Politics in the Semi-Periphery: Early Parliamentarism and Late Industrialisation in the Balkans and Latin America, Macmillan, London 1986 (στα ελληνικά εκδ. Θεμέλιο, 1987), Post-Marxist Alternatives: The Construction of Social Orders, Macmillan, London 1990 (στα ελληνικά εκδ. Θεμέλιο, 1992), Back to Sociological Theory: The Construction of Social Orders, Macmillan, London 1992 (στα ελληνικά εκδ. Θεμέλιο, 1997), Sociological Theory: What Went Wrong? Diagnosis and Remedies, Routledge, London 1995 (στα ελληνικά εκδ. Θεμέλιο, 2000), Modern and Postmodern Social Theorising: Bridging the Divide, Cambridge University Press, Cambridge 2008 (στα ελληνικά εκδ. Θεμέλιο, 2010). Πέρα από τις ελληνικές εκδόσεις, τα περισσότερα από τα παραπάνω έργα έχουν μεταφραστεί και σε άλλες γλώσσες.
Βασική τεχνολογία της γεωργίας – σπόροι της Ελληνικής Τράπεζας Γενετικού Υλικού Η Ελληνική Τράπεζα Γενετικού Υλικού είναι το μεγαλύτερο πρόγραμα διατήρησης φυτών της χώρας μας. Ιδρύθηκε το 1981 με στόχο να διατηρήσει και να παρέχει πρόσβαση σεΕλληνικά παραδοσιακά φυτά της γεωργίας και άγρια συγγενή είδη. Ο λόγος που ιδρύθηκε τότε με συγχρηματοδότηση του Οργανισμού Γεωργίας και Τροφίμων των Ηνωμένων Εθνών (FAO) είναι διπλός:
- από τη μια πλευρά διότι μεταπολεμικά στην Ελλάδα αποδεκατίστηκε η ποικιλία των φυτών της γεωργίας, όπως άλλωστε και σε πολλές περιοχές ανά τον κόσμο, γιατί άλλαξε η γεωργία. Τεχνολογικά προηγμένα φυτά με βελτιωμένη αποδοτικότητα υιοθετήθηκαν και κυριάρχησαν πάνω στις παλιές παραδοσιακές ποικιλίες τις οποίες οι παραγωγοί εγκατέλειψαν σταδιακά, με αποτέλεσμα να χαθούν από το χωράφι. Έτσι η Τράπεζα ιδρύθηκε για να διασώσει την ποικιλία των παραδοσιακών φυτών που εκτοπίστηκαν και χάθηκαν από την καλλιέργεια.
-από την άλλη πλευρά η Ελληνική Τράπεζα Γενετικού Υλικού (ΕΤΓΥ) ιδρύθηκε και λόγω της αναγνώρισης της διεθνούς κοινότητας ότι η Ελλάδα διαθέτει σπάνιο και υψηλό πλούτο σε γεωργικά φυτά και άγρια συγγενή τους είδη. Αυτό καθιστά την Ελλάδα σημαντικό κρίκο στην παγκόσμια προσπάθεια για γεωργική βελτίωση, δηλαδή η χώρα μας με βάση το γενετικό πλούτο που διαθέτει μπορεί να οφελήσει όχι μόνο την εθνική αλλά και την παγκόσμια γεωργική παραγωγή.
Οι Τράπεζες Γενετικού Υλικού επηρρεάζουν τη γεωργία μες από την ενίσχυση της έρευνας για νέες τροφές. Αναμεσα στις 1500 τράπεζες Γενετικού Υλικού που υπάρχουν ανά τον κόσμο υπάρχουν δίκτυα συνεργασίας κι ανταλλαγής γενετικού υλικού. Έτσι ερευνητικοί οργανισμοί, Πανεπιστήμια και μεμονωμένοι φορείς γεωργικής ανάπτυξης μπορούν να αποκτήσουν την πρώτη ύλη που χρειάζεται για να συνεχίζουν να βελτιώνουν τη βασική τεχνολογία της γεωργίας – το σπόρο.
Διασταυρώνοντας διαφορετικά φυτά με κλασικές μεθόδους βελτίωσης ειδικοί βελτιωτές παράγουν νέα φυτά με καλύτερες ιδιότητες, όπως αυξημένη αποδοτικότητα, καλύτερη ανθεκτικότητα σε ασθένειες, κλιματικά προσαρμοσμένα χαρακτηριστικά. Υπολογίζεται ότι για την αλματώδη αύξηση της παραγωγής τροφής που πραγματοποιήθηκε μεταπολεμικά σε παγκόσμιο επίπεδο οι βελτιωμένοι σπόροι ήταν υπεύθυνοι για την αύξηση αυτή σε βαθμό από 20-40%. Ο σπόρος είναι δηλαδή κύριο μέσο στην προσπάθεια για να βελτιώσουμε τον τρόπο που καλλιεργούμε την τροφή μας.
Στην Ελληνική Τράπεζα Γενετικού Υλικού που έχει έδρα στη Θεσσαλονίκη φυλάσσονται περίπου 14.000 σειρές συλλογών φυτών σε ψυγεία. Για να συλλέξουν τα δείγματα επιστήμονες της Τράπεζας 'όργωσαν' για τρεις δεκαετίες τη χώρα, πηγαίνοντας και σε ορεινά μέρη και δυσπρόσιτες περιοχές για να μαζέψουν σπόρους από τοπικές ποικιλίες που οι παραγωγοί συχνότατα εγκατέλειπαν. Αφού φτάσει ο σπόρος στην Τράπεζα υποβάλλεται σε επεξεργασία προκειμένου να αποθηκευτεί σε ψυγεία. Ο σπόρος καθαρίζεται αρχικά και μετά μπαίνει σε διαδικασία μείωσης της υγρασίας καθώς η ξηρασία επιμηκύνει το χρόνο ζωής στο ψυγείο. Τέλος σε αεροστεγή συσκευασία μπαίνει σε ψυκτικούς θαλάμους όπου σε θερμοκρασία έως και -20 °C βαθμών Κελσίου μπορεί να διατηρηθεί έως και 20 χρόνια. Όταν τελειώσει η εικοσαετία ξαναβγαίνουν από το ψυγείο τα δείγματα, φυτεύονται στον αγρό κι από τα φυτά λαμβάνεται νέος σπόρος που θα αποθηκευτεί ξανά στην ανανεωμένη συλλογή. Το ελκυστικό στοιχείο στις Τράπεζες Γενετικού Υλικού είναι ότι μπορούν να αποθηκεύσουν μεγάλο αριθμό φυτών με απλά τεχνολογικά μέσα και χαμηλά κόστη αφού οι ψυκτικοί θάλαμοι της Τράπεζας σπόρων μοιάζουν με τους οικιακούς καταψύκτες.
Σε μια τέτοια παρουσίαση για τη σημασία της βιοποικιλότητας συνήθως ενοχοποιείται η εντατική γεωργία. Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι από την εντατικοποίηση της καλλιέργειας και τη μονοκαλλιέργεια έχουμε οφεληθεί όλοι οι Έλληνες. Κατά πρώτο επειδή επέτρεψε μεταπολεμικά την αλματώδη αύξηση στην παραγωγή τροφής γεγονός που αύξησε την πρόσβαση όλων μας σε τροφή. Ένδεικτικό παράδειγμα είναι η περίπτωση του σιταριού που θεωρείται από τις μεγάλες επιτυχίες της Ελληνικής γεωργικής έρευνας. Από τα εργαστήρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Σιτηρών βγήκαν βελτιωμένες ποικιλίες που αύξησαν την αποδοτικότητα των σιτηρών έως και 300% γεγονός που επέτρεψε στη χώρα μας να καλύψει τις ανάγκες της σε σιτάρι, να αποκτήσει δηλαδή σιτάρκεια, γύρω στο 1960.
Αξίζει να μεταφέρω εδώ μια φράση που χρησιμοποίησε ο Νίκος Σταυρόπουλος που διατέλεσε επί δεκαετίες Διευθυντής της Ελληνικής Τράπεζας Γενετικού Υλικού για να συνοψίσει την εξαφάνιση των παραδοσιακών φυτών της γεωργίας. Δεν χρειαζόταν να χάσουμε τα παραδοσιακά είδη της Ελληνικής γεωργίας, επειδή αποκτήσαμε πιο προηγμένες τεχνολογικά ποικιλίες. 'Είναι σαν να ξεχάσαμε τα ποδήλατα επειδή βγήκαν τα αυτοκίνητα' λέει χαρακτηριστικά ο Σταυρόπουλος.
Το σιτάρι βασικό πλεονέκτημα της συλλογής της Ελληνικής Τράπεζας Γενετικού Υλικού
Σε τί είδη μπορεί να 'παίξει' η Ελλάδα στο χώρο της γενετικής βελτίωσης; Στον παγκόσμιο χάρτη κατανομής των γεωργικών ειδών, η Ελλάδα μαζί με την Μέση Ανατολή ως το σημερινό Ιράκ περίπου είναι τόπος καταγωγής των σιτηρών. Το σιτάρι είναι και το μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα της Ελλάδας στην έρευνα για τη γεωργική βελτίωση και μπορεί η χώρα μας να συμβάλει θετικά στην προσπάθεια για ανάδειξη βελτιωμένων ποικιλιών στο είδος. Αυτό γιατί η Ελληνική Τράπεζα Γενετικού Υλικού διαθέτει μεγάλη δεξαμενή γενετικού υλικού στο σιτάρι και σε άγρια συγγενή είδη. Μάλιστα η συλλογή σε άγρια συγγενή είδη σιταριού της Ελληνικής Τράπεζας συγκαταλλέγεται στις 20 πλουσιότερες παγκοσμίως.
Παράδειγμα που αναδεικνύει τη σημασία του σιταριού είναι το πρόγραμμα του Οργανισμού Γεωργίας και Τροφίμων των Ηνωμένων Εθνών για την καταπολέμηση της σκωρίασης, που υποστηρίζει τη συλλογή και συγκέντρωση γενετικού υλικού στο σιτάρι. Η σκωρίαση είναι ασθένεια του σιταριού που αποτελεί σημαντική απειλή για τη γεωργική παραγωγή αφού αν πλήξει την καλλιέργεια μπορεί να προκαλέσει ζημιές από 5-70% στη σοδειά. Yπολογίζεται ότι ζημιές της τάξης του 10% στις χώρες που συγκαταλέγονται στις άμεσα ευπρόσβλητες από έναν ιδιαίτερα επιθετικό ιό της σκωρίασης γνωστό ως Ug99 ως θα μπορούσαν να ανέλθουν στα 7 δις δολλάρια. Από την αντίστροφη πλευρά, αυτό που αποτελεί κίνδυνο είναι και μια ευκαιρία. Αυτός που θα καταφέρει να αναπτύξει αντίδοτο στην απειλή της σκωρίασης θα παρέχει υπηρεσίες που μπορεί να αποτιμηθούν σε αξία ίση με τη ζημιά που θα προκαλούσε ο ιός δηλαδή 7 δις δολλάρια. Γι' αυτό ο Οργανισμός Γεωργίας και Τροφίμων του ΟΗΕ (FAO) υποστηρίζει δράσεις για συλλογή και καταγραφής της γενετικής ποικιλίας του σιταριού με βάση την οποία οι επιστήμονες για να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν αντίδοτα στη σκωρίαση. Άρα κι η Ελλάδα που διαθέτει μια από τις πλουσιότερες συλλογές σε άγριο σιτάρι παγκοσμίως θα μπορούσε να συμβάλει στην προσπάθεια της διεθνούς κοινότητας για την αντιμετώπιση αυτής της σοβαρής απειλής.
Εξάλλου ανάμεσα στους πληθυσμούς που έχουν στη βάση της διατροφής τους το σιτάρι βρίσκονται και 2.5 δις των φτωχότερων πληθυσμών σε αναπτυσσόμενες χώρες. Δηλαδή η βελτίωση της καλλιέργειας του σιταριού μπορεί να βοηθήσει και στην αντιμετώπιση θεμάτων επισιτιστικής ασφάλειας και φτώχειας για ευάλωτους πληθυσμούς σε αναπτυσσόμενες χώρες.
Τι περιέχουν οι συλλογές της ΕΤΓΥ;
Στα ψυγεία της ΕΤΓΥ συγκεντρώθηκαν από το 1981 περίπου 14.500 συλλογές φυτών που διατηρούνται προς όφελος της έρευνας για γεωργική βελτίωση. Εκτός από τα αμπέλια που διατηρούνται ως φυτά στον αγρό τα υπόλοιπα περιεχόμενα των συλλογών της ΕΤΓΥ είναι σε μορφή σπόρου, και κατανέμονται εξίσου ανάμεσα σε άγρια συγγενικά είδη και καλλιεργούμενες ποικιλίες φυτών. Εξάλλου η Τράπεζα διατηρεί κι είδη σπάνια, υπό απειλή κι υπό εξαφάνιση. Μερικά από τα φυτά αυτά διαθέτουν μακρά ιστορία με ξεκάθαρη και τεκμηριωμένη θρεπτική αξία αφού χρησιμοποιήθηκαν για αιώνες από τον άνθρωπο. Κλασικά κείμενα όπως του Θέφραστου που διαδέχτηκε τον Αριστοτέλη στην παρατήρηση των φυτών περιέχουν πληροφορίες για την ποικιλία των φυτών που φύονταν στην Ελλάδα εδώ κι εκατοντάδες χρόνια. Καταλαβαίνουμε έτσι ότι στην αρχαία Ελλάδα είχε ήδη αναγνωριστεί ο πλούτος των φυτών ως κάτι που είναι ξεχωριστό κι αξίζει να το γνωρίσουμε, να το μελετήσουμε.
Οικονομική αξία των σπόρων της Ελληνικής Τράπεζας Γενετικού Υλικού
Στο δεύτερο σκέλος της παρουσίασης θα μεταφέρω τα αποτελέσματα της μελέτης που πραγματοποιήσαμε για να εκτιμήσουμε την οικονομική αξία της Ελληνικής Τράπεζας Γενετικού Υλικού. Η μελέτη που υλοποίησαμε με ομάδα συνεργατών από το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΑΣΟΕΕ) και την Ελληνική Τράπεζα Γενετικού Υλικού πραγματοποιήθηκε με υποστήριξη του Ιδρύματος Λάτση. Η σημασία του σπόρου στα πλαίσια της μελέτης έγκειται σε δύο κυρίως λειτουργίες των σπόρων:
1. ως πηγή αφάλειας απέναντι σε απρόβλεπτες αντίξοες εξελίξεις που πλήττουν τη γεωργική παραγωγή και μειώνουν τη σοδειά
2. ως πηγή αύξησης της παραγωγικότητας της γεωργίας
Πιθανές αιτίες απρόβλεπτης κατάρρευσης της γεωργικής παραγωγής είναι για παράδειγμα η εκδήλωση ασθενειών, η εκδήλωση αντίξοων καιρικών φαινομένων που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή όπως δραστική μείωση των βροχοπτώσεων, μεταβολή των μέγιστων κι ελάχιστων θερμοκρασιών και μετατόπιση των καλλιεργητικών περιόδων, αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων όπως χαλάζι ή παγετός.
Στη μελέτη αναλύσαμε έξι είδη της συλλογής της ΕΤΓΥ: τα σιτηρά, όσπρια, λάχανα, αμπέλια, καπνά και τεύτλα. Εξετάσαμε σενάρια ρίσκου για την Ελληνική αγροτική παραγωγή για τα έξι είδη της μελέτης μέσα σε βάθος χρόνου 100 ετών λαμβάνοντας υπ' όψιν σενάρια πιθανών δυσμενών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην Ελληνική γεωργία όπως έχουν διατυπωθεί στην πρόσφατη μελέτη της Τράπεζας της Ελλάδας για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα.
Για κάθε είδος θέσαμε το βασικό ερώτημα – τι απώλειες θα σημειώνονταν στην Ελληνική γεωργική παραγωγή αν εκδηλωνόταν ένα σημαντικό φαινόμενο που επηρρέαζε δυσμενώς την παραγωγή και δεν υπήρχε η Ελληνική Τράπεζα Γενετικού Υλικού;
Εστιάζοντας στη συλλογή σιταριού για παράδειγμα ας δούμε την απεικόνιση της οικονομικής αξίας της συλλογής της Τράπεζας όπως προκύπτει από τη μελέτη. Η οικονομική αξία της ΕΤΓΥ που απεικονίζει το διάγραμμα συνδέεται με τη δυνατότητα της ΕΤΓΥ να συμβάλει στην ανάπτυξη βελτιωμένων ποικιλιών για να ξεπεραστεί ένα ακραίο δυσμενές συμβάν που πλήττει την Ελληνική παραγωγή σιταριού. Το διάγραμμα δείχνει ότι η συλλογή σιταριού της ΕΤΓΥ αποκτά μέγιστη αξία όταν το δυσμενές συμβάν πλήττει τη γεωργική παραγωγή σχετικά νωρίς – σε βάθος 45 ετίας με μεγάλη πιθανότητα εκδήλωσης του συμβάντος της τάξης 40%. Τότε τα οφέλη που προκύπτουν από τη συλλογή σιταριού της ΕΤΓΥ αποτιμώνται σε 235 εκ ευρώ. Στον αντίποδα βρίσκεται το αισιόδοξο σενάριο όπου το δυσμενές συμβάν εκδηλώνεται αργότερα – περίπου σε 80 χρόνια και με μικρή πιθανότητα εκδήλωσης της τάξης του 10% οπότε η αξία της συλλογής σιταριού της ΕΤΓΥ μειώνεται σε 13.57 εκ ευρώ.
Η ύπαρξη δεξαμενής γενετικού υλικού είναι σημαντική για την προσαρμοστικότητα της γεωργίας στην κλιματική αλλαγή. Αυτό γιατί αξιοποιώντας και διασταυρώνοντας φυτά της συλλογής της Τράπεζας Γενειτκού Υλικού οι βελτιωτές μπορούν να αναπτύξουν νέες ποικιλίες με κλιματικά προσαρμοσμένα χαρακτηριστικά. Μελέτη της ΤτΕ παραθέτει σενάρια πιθανών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην Ελληνική γεωργική παραγωγή τα οποία λάβαμε υπ' όψιν για να διαμορφώσουμε τα μοντέλα της παρούσας μελέτης. Έτσι η μελέτη της ΤτΕ προβλέπει πιθανές μεταβολές στην Ελληνική γεωργική παραγωγή κι ανάμεσα σε άλλα: i) μείωση των αποδόσεων στο καλαμπόκι στη Θεσσαλία έως και 55% ii) μείωση για το βαμβάκι στη Μακεδονία και Θεσσαλία έως και 29% iii) αρνητικές επιπτώσεις στις δενδρώδεις καλλιέργειες ιδιαίτερα στη Νότια Ελλάδα και την Κρήτη.
Η συνολική οικονομική αξία της ΕΤΓΥ προκύπτει από το σύνολο της οικονομικής αξίας για κάθε ένα από τα έξι γεωργικά είδη που αναλύσαμε. Έτσι από τη μελέτη προκύπτει ότι σε βάθος χρόνου εκατονταετίας, η ΕΤΓΥ μπορεί να προσφέρει υπηρεσίες ασφάλειας που κυμαίνονται ανάμεσα σε 55-995 εκ ευρώ σε όρους καθαρής τρέχουσας αξίας. Η διακύμανση στα επίπεδα της αξίας που αντιπροσωπεύει η ΕΤΓΥ εξηγείται από τη διαφορά στην ένταση των φαινομένων που μπορεί να πλήξουν τη γεωργία όπως πχ το πόσο γρήγορα και έντονα θα εκδηλωθεί η κλιματική αλλαγή.
Στη μελέτη που επικεντρωθήκαμε στις αξίες των σπόρων ως πηγή υπηρεσιών διατροφής. Η μελέτη αποτελεί έτσι μια συντηρητική πρώτη προσπάθεια αποτίμησης της οικονομικής αξίας της ΕΤΓΥ. Γιατί υπάρχουν κι άλλες υπηρεσίες που προσφέρουν τα φυτά κι οι σπόροι που διαφυλάττει η Τράπεζα που δεν λάβαμε υπ' όψιν στη μελέτη, αλλά παραμένουν σημαντικές:
- ρυθμιστικές υπηρεσίες της βιοποικιλότητας όπως η προστασία από τη διάβρωση του εδάφους, η συγκράτηση κι ο καθαρισμός του νερού
-πολιτιστικές υπηρεσίες της βιοποικιλότητας όπως η διατήρηση της παράδοσης πχ το οικοσύστημα του Ολύμπου ή της Ολυμπίας, η εληά του Πλάτωνα, παραδοσιακή 'Μεσογειακή' διατροφή
Σημαντικό ερώτημα που αντιμετώπισε η μελέτη αφορά στη χρηματοδότηση της ΕΤΓΥ η οποία δεν μπορεί από τη φύση της να αυτοχρηματοδοτείται διότι το αγαθό που φυλά, οι σπόροι έχουν ως σκοπό την αξιοποίηση στη γενετική έρευνα κι είναι ένα δημόσιο αγαθό. Η μελέτη πάντως βρήκε ότι το κόστος λειτουργίας της ΕΤΓΥ είναι πολύ μικρότερο από τα πιθανά οφέλη που προκύπτουν από τη λειτουργία της Τράπεζας. Συγκεκριμμένα τα κόστη είναι της τάξης του 3% σε σχέση με τα πιθανά ελάχιστα οφέλη που εκτιμάται ότι προσφέρει η Τράπεζα κι άρα είναι οικονομικά βάσιμο να χρηματοδοτείται η λειτουργία κι ανάπτυξη της Τράπεζας Γενετικού Υλικού.
Σπόροι και πνευματική ιδιοκτησία
Ο παγκόσμιος χάρτης της βιοποικιλότητας έρχεται σε αντίθεση με τον χάρτη της παγκόσμιας οικονομίας. Η πλούσια ζώνη της γης εκεί που συγκεντρώνονται άφθονοι γενετικοί πόροι βρίσκεται κυρίως στο Νότο. Ο Βορράς έτσι είναι φτωχός ενώ ο Νότος είναι πλούσιος. Αυτή η γεωγραφική κατανομή της βιοποικιλότητας επηρρεάζει και το ζήτημα των πνευματικών δικαιωμάτωνκαι το καθιστά συγκρουσιακό από τη φύση του. Αυτό γιατί η γενετική ποικιλία που είναι η πρώτη ύλη για την έρευνα στη γενετική βρίσκεται στο Νότο. Τα πνευματικά δικαιώματα για εφευρέσεις στον τομέα της φαμακευτικής ή της γεωργίας όμως κατοχυρώνονται κατά κύριο λόγο στο Βορρά όπου συγκεντρώνονται κι οι μεγαλύτερες φαρμακευτικές εταιρείες κι εταιρείες σπόρων.
Στους σπόρους υπάρχουν τρία σημαντικά νομικά πλαίσια με ρυθμίσεις για τα πνευματικά δικαιώματα που συχνά επικαλύπτουν η μια την άλλη. Μερικές φορές τα διαφορετικά πλαίσια υποστηρίζουν κι ενισχύουν το ένα το άλλο, συχνότερα όμως βρίσκονται σε σύγκρουση.
Για τους ανθρώπους που εργάζονται με φυτικό γενετικό υλικό, όπως τους υπεύθυνους της Ελληνικής Τράπεζας Γενετικού Υλικού, η συνηθισμένη σύμβαση που ενεργοποιείται όταν στέλνουν σπόρους ή γενετικό υλικό σε μια άλλη χώρα είναι η Σύμβαση των Φυτικών Γενετικών Πόρων για τη Διατροφή και τη Γεωργία του Οργανισμού Γεωργίας και Τροφίμων του ΟΗΕ. Παρότι δεν είναι το πιο ισχυρό ρυθμιστικό πλαίσιο, η σύμβαση παρέχει ένα λειτουργικό σχήμα ανταλλαγής γενετικού υλικού ανάμεσα στα κράτη μέλη της Σύμβασης. Με βάση τις λεγόμενες 'Material Transfer Agreements' τα κράτη ενεργοποιούν μια διαδικασία που εγγυάται ως κάποιο βαθμό το δικαίωμα του πάροχου σε οφέλη που μπορεί να προκύψουν. Αυτό γίνεται πρακτικά δυνατό γιατί στη συμφωνία που συνοδεύει την αποστολή του γενετικού υλικού σε μια άλλη χώρα, ο αιτών αναγράφει τους σκοπούς της και τις χρήσεις που προβέπει για το υλικό που εισάγει.
Εκτός από τη Σύμβαση των Φυτικών Γενετικών Πόρων, το διεθνές πλαίσιο για πνευματικά δικαιώματα στους σπόρους αποτελείται από δύο άλλα σύμφωνα ανάμεσα στα οποία υπάρχει χώρος για εκδήλωση σύγκρουσης κι αντιπαράθεσης. Η συνθήκη της Βιοποικιλότητας από τη μια πλευρά έχει θεσπίσει το δικαίωμα της εθνικής κυριαρχίας για τη διαχείριση του γενετικού πλούτου που αναγνωρίζει στα κράτη μια διακριτική ευχέρεια στην πρόσβαση που επιτρέπουν πάνω στο γενετικό υλικό. Μια βασική διαφορά ανάμεσα στη συνθήκη για τη Βιοποικιλότητα με τη συμφωνία περί πνευματικής ιδιοκτησίας που αποτελεί τμήμα του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου γνωστή κι ως TRIPS - Trade related intellectual property rights, είναι ότι η δεύτερη εστιάζει κυρίως στην προστασία δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας όπως ορίζονται από το συμβατικό δίκαιο. Σε αντίθεση με την TRIPS που ωστόσο αποτελεί το πιο ισχυρό διεθνές νομοθετικό πλαίσιο η συνθήκη για τη Βιοποικιλότητα αφήνει μεγαλύτερο περιθώριο κατοχύρωσης πνευματικών δικαιωμάτων για 'εφευρέσεις' που αναφέρονται σε άτυπα πλαίσια, όπως γνώση που κατέκτησαν και διατήρησαν μέλη παραδοσιακών κοινοτήτων.
Παρουσίαση στο 1ο Ευρωπαικό Φεστιβάλ για τους Σπόρους, Love Sporoi – Let' s Grow Together, 8 Οκτωβρίου 2014, Οργάνωση Γη, Impact Hub, Αθήνα
sofiaspirou[at]gmail.com
Τις μέρες ακριβώς που η επιστροφή από τις θερινές διακοπές, η πορεία προς την ΔΕΘ (της δικέφαλης Κυβέρνησης Σαμαρά-Βενιζέλου, σε μιαν απεγνωσμένη προσπάθεια να προσγειώσει τις προσδοκίες για φοροελαφρύνσεις, παροχές κοκ. αλλά και της ανερχόμενης Αντιπολίτευσης Τσίπρα, που πασχίζει να δώσει μιαν εικόνα κυβερνησιμότητας με τις προσεγγίσεις της), οι διεργασίες με την Τρόικα στο Παρίσι και η απογοήτευση απο την αναβολή της ουσιαστικής συζήτησης γύρω από το χρέος στην Ουάσιγκτων, ξανάνοιγαν την παραδοσιακή πολιτική σαιζόν, στην Αθήνα, πραγματοποιούνταν μια αληθινά διαφορετική συνάντηση. Συνάντηση φιλοσόφων, οικονομολόγων, θεωρητικών των θεσμών και κοινωνιολόγων. Πρόκειται για την παγκόσμια συνάντηση της Human Development and Capabilities Association/HDCA, δηλαδή μιας διεπιστημονικής ένωσης που ασχολείται με τους συντελεστές της ανάπτυξης των δυνατοτήτων των ανθρώπων - όχι όμως έτσι, γενικά, αλλά του ΚΑΘΕ ανθρώπου.
Επιστήμονες που συνειδητά θέτουν την παγκόσμια δραστηριότητά τους υπό την διανοητική αιγίδα του Αριστοτέλη ήρθαν στην Αθήνα να αναζητήσουν τι έχει απομείνει από την προσπάθεια να αναπτύσσονται οι δυνατότητες των ανθρώπων - δηλαδή να διεκδικείται ένας βαθμός υλοποίησης της ανθρώπινης ελευθερίας, πρακτικά - υπό τις συνθήκες της τωρινής, μεγάλης οικονομικής κρίσης. Ή, βλέποντάς το αλλιώτικα, πώς είναι δυνατόν να αναδιατυπωθεί - όχι όμως διακηρυκτικά, αλλά με νόημα και με περιεχόμενο ουσιαστικό - το αίτημα της κοινωνικής δικαιοσύνης στα χρόνια της κρίσης.
Μεγάλα ονόματα όπως o Amartya Sen - " Βραβείο Νόμπελ Οικονομικών των φτωχών" - ή ο Kaushik Basu, επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας. όπως ο Daron Acemoglu - που έγραψε μαζί με τον J. Robertson του Χάρβαρντ το "Why Nations Fail" για να καταδείξει την αποφασιστική σημασία των οικονομικών και πολιτικών θεσμών στην διαδικασία της ανάπτυξης - ή η φιλόσοφος Martha Nussbaum του Σικάγου και η Dame Barbara Stocking της ανθρωπιστικής OXFAM, βρέθηκαν μαζί με εκατοντάδες επιστημόνων αλλά και φοιτητών στην Αθήνα, συνομιλώντας γύρω από αυτήν την θεματική.
Στο περιθώριο της συνάντησης αυτής, είχαμε μια συζήτηση - που εξελίχθηκε σε απροσδόκητη εκ βαθέων κατάθεση - με τον Amartya Sen, που μπορεί να έχει γίνει γνωστότερος από το Νόμπελ (με διδασκαλία στο Καίμπριτζ, την Οξφόρδη, το LSE, το Χάρβαρντ, το ΜΙΤ...) για το έργο του στα Οικονομικά της Ανάπτυξης, πλήν όμως έχει και μια βαθύτερη φιλοσοφική φλέβα που τον φέρνει πλησιέστερα προς έναν σύγχρονο ουμανισμό. Έχει, δε , και μια σύνδεση με την Ελλάδα που δεν είναι ευρύτερα γνωστές οι ρίζες της. Μας μίλησε για όλα αυτά, ανάμεσα σε δυο συναντήσεις του Συνεδρίου, και μιας ξενάγησης στην ιστορία της "Μεγάλης Βρετανίας" και της Πλατείας Συντάγματος...
Αμάρτυα Σεν: Οταν ο Αλέξανδρος συζήτησε με τους Ινδούς φιλοσόφους
ΕΡ: Τι θέση έχει στην αντίληψή σας για τον κόσμο η Ελλάδα, με την διαδρομή της και με τα προβλήματά της;
Μπορεί να μην ξέρετε ή και να μην φαντάζεστε την διαδρομή, όμως η Ελλάδα έχει εξαρχής μιαν εντελώς ιδιαίτερη θέση για μένα. Υπάρχει πρώτα-πρώτα ο ρόλος της Ιστορίας: η Ελλάδα έχει διαδραματίσει πολύ μεγάλο ρόλο στον ανθρώπινο πολιτισμό - και σημειώστε ότι μιλώ για "πολιτισμό" και όχι για "πολιτισμούς", και τούτο επειδή πεποίθησή μου ότι υπάρχει ένας ενιαίος πολιτισμός. Μπορεί να προσλαμβάνει διαφορετικές εκφάνσεις, όμως είναι ένας, ενιαίος...
ΕΡ: Αυτή η ιδέα, όπως την υποστηρίζετε, έχει γίνει κατ' εσάς αποδεκτή; ή είναι περισσότερο μια δική σας προσέγγιση;
Την προσέγγιση αυτή, όπως την λέτε, την εφαρμόζω σ' όλα μου τα γραφόμενα. Μάλιστα πριν χρόνια έπεισα και την Κυβέρνηση της Ιαπωνίας - μου είχαν ζητήσει, τότε, να αναλάβω την Προεδρία ενός σχήματος που ονομάσθηκε Διεθνής Επιτροπή Πολιτισμού - εξηγώντας τους ότι τότε μόνο θα δεχόμουν να αναλάβω, αν χρησιμοποιούσαμε τον ενικό, αν δηλαδή μιλούσαμε για "Πολιτισμό" και όχι για πολιτισμούς. Και όντως, το δέχθηκαν!
Όμως η Ελλάδα έχει ιδιαίτερη σημασία για έναν Ινδό και λόγο της επίσκεψης του Αλεξάνδρου...
ΕΡ:Πάτε πολύ πίσω στον χρόνο!
Όντως - και μάλιστα θα μπορούσατε να μου πείτε ότι ο Αλέξανδρος δεν βρέθηκε στην κυρίως Ινδία, αλλά στάθηκε μόνον στα σύνορα, στην περιοχή του Πουντζαμπ. Όμως μην ξεχνούμε ότι παρέμεινε εκεί επί ένα χρόνο περίπου.
ΕΡ: Οπότε κάτι έμεινε, κάτι καταστάλαξε προς την βάση;
Δείτε, έμεινε στον τόπο, συζήτησε με τους ανθρώπους... Πολεμούσε βέβαια κάθε τόσο! Αλλά μην ξεχνούμε ότι ο Αλέξανδρος δεν έπαψε να είναι διανοούμενος, μαθητής του Αριστοτέλη άλλωστε. Είχε συζητήσει με Ινδούς φιλοσόφους, και μάλιστα αισθάνθηκε αρκετό ενδιαφέρον ώστε να φέρει τις διδασκαλίες του πίσω μαζί του. Να σας επισημάνω ότι πολλοί Έλληνες φιλόσοφοι ισχυρίζονταν εν συνεχεία ότι είχαν πάει στην Ινδία, ενώ πολλοί τους δεν είχαν μεν πάει - όμως είχαν μυηθεί στις ιδέες των Ινδών. Αλλά και στην άλλη πλευρά, όταν ο Αλέξανδρος ανεχώρησε για να επιστρέψει, έμειναν πίσω πολλα-πολλά που επηρέασαν την Ινδική λογοτεχνία, την Ινδική ζωγραφική, την γλυπτική, ακόμη και την δραματουργία. Αυτά, λοιπόν, είναι τα θέματα που έρχονται από το παρελθόν.
Όταν ο Αμάρτυα Σεν συναντά την σύγχρονη Ελλάδα - και τον Ανδρέα Παπανδρέου
ΕΡ: Και τα σημερινά μας παθήματα; Η σύγχρονη Ελλάδα;
Τα φιλοσοφικά μου, πάντως, γραφόμενα οφείλουν πολλά στις Ιδέες του Αριστοτέλη, του Πλάτωνα και σ' όλην αυτή την παράδοση. Για να περάσω όμως σε πιο καθημερινούς δεσμούς, σημειώνω ότι τότε που βρισκόμουν στο Καίμπριτζ, με γνώρισε ένας συνάδελφος στον Ανδρέα Παπανδρέου...
ΕΡ: Πότε αυτά;
Ήταν το 1963, τότε που ο Ανδρέας μόλις είχε επιστρέψει απο τις ΗΠΑ στην Ευρώπη - ενώ εγώ αναχωρούσα για το Μπέρκλεϋ. Μου είπαν λοιπόν "Αυτός έρχεται απο το Μπέρκλεϋ, δεν πας να τον ρωτήσεις τις εντυπώσεις του;" Αυτό και έκανα. Ο Παπανδρέου λοιπόν με κάλεσε και πέρασα κάπου δυο βδομάδες , τότε, στην Ελλάδα. Ήταν περίπου η εποχή όπου ιδρύθηκε το ΚΕΠΕ, θυμούμαι μάλιστα ότι είχα τότε συνεισφέρει και κάποιες μελέτες...
ΕΡ: Τι μνήμες έχετε απο την Ελλάδα της εποχής εκείνης;
Θυμάμαι να διασχίζω την Πλατεία Συντάγματος, απο την Μεγάλη Βρετανία όπου έμενα στα τότε γραφεία του ΚΕΠΕ, στην άλλη πλευρά της πλατείας. Πάντα την θεωρούσα αυτήν την χωροταξική σύμπτωση χαρακτηριστική: η Πλατεία Συντάγματος, η Βουλή, η Δημοκρατία. Σημειώνω ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν κυριολεκτικά δοσμένος σ' αυτήν την υπόθεση.
Γνώρισα πάντως καλύτερα τον Ανδρέα και την Μαργαρίτα στην Ελλάδα. Μου είπαν: "Μιας κι είσαι εδώ, δεν πας να γνωρίσεις λίγο τον τόπο;". Πήγα λοιπόν και είδα τους Δελφούς, πήγα στα κοντινά νησιά, πήγα όμως και στην Κρήτη. Το είχα αληθινά απολαύσει. Τότε ήταν που αποφάσισα ότι η Ελλάδα μου αρέσει: βλέπετε, υπάρχουν τόποι που θα διάλεγα για να μείνω, για να ζήσω - άλλοι που δεν θάθελα. Η Ελλάδα και η Ιταλία είναι δυο απο τις χώρες που θα διάλεγα, αν και στην Αγγλία έζησα... Αληθινά θα μπορούσα να φανταστώ τον εαυτό μου να ζει εδώ!
ΕΡ: Ακόμη και όταν τα πράγματα στραβώνουν, όπως τώρα συμβαίνει στην Ελλάδα;
Ξέρετε, έχοντας την εμπειρία της Ινδίας διαθέτω μιαν εξοικείωση με το τι σημαίνουν τα καθημερινά προβλήματα...
Η Ελλάδα είναι Ευρώπη και δεν είναι
ΕΡ: Αλήθεια τα Ευρωπαϊκά προβλήματα της Ελλάδας, πόσο εντάσσονται στον ορίζοντα ενός πολίτη του κόσμου;
Για μένα, η Ελλάδα εμφανίζει τρεις διαφορετικές Ευρωπαϊκές πτυχές. Πρώτα-πρώτα, είναι Ευρώπη αλλά και δεν είναι. Θυμάμαι την εποχή που βρέθηκα πρώτα στην Ελλάδα - όλοι τότε έλεγαν: "Οι Ευρωπαίοι κάνουν αυτό, οι Ευρωπαίοι λένε το άλλο..."
ΕΡ: Δηλαδή "εμείς και αυτοί";
Κάπως έτσι. "Αυτοί!". Είναι εντυπωσιακή αυτή η διάσταση. Ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζεται ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός είναι ενδιαφέρων: βλέπετε, τα πάντα στην Ευρώπη έχουν ΕλληνοΡωμαϊκές ρίζες, αλλά και η Ρωμαϊκή εμπειρία Ελληνικές ρίζες έχει με την σειρά της. Εξ άλλου, άμα λέμε ότι "η Ελλάδα ανήκει στην Δύση", θάπρεπε να φανταστούμε τους Ελληνες να διαλέγονται με Γότθους και Βησιγότθους αντί με Ινδούς ή Αιγύπτιους! Ειλικρινά, φαντάζεστε τον Αλέξανδρο να περνάει μια χρονιά συζητώντας με Γότθους; Δεν το πιστεύω...
Υπάρχει όμως και η άλλη διάσταση εδώ: ανέκαθεν με σαγήνευε η έννοια των διπλών ταυτοτήτων - και, υπ' αυτήν την έννοια, η Ελλάδα αποτελεί σαγηνευτική περίπτωση.
Πάμε όμως και στο άλλο: η Ελλάδα προσήλθε στην οικοδόμηση της Ευρώπης μετά τον Πόλεμο...
ΕΡ: Μια θετική εξέλιξη, αυτή;
Δείτε, θεωρώ ότι οι Ευρωπαίοι έκαναν σοφά που έχτισαν την μεταπολεμική Ευρωπαϊκή Ένωση προκειμένου να αποκλείσουν κάθε ενδεχόμενο πολέμου! Εξάλλου, όταν έχασα την πρώτη μου γυναίκα, γνώρισα και τελικά παντρεύτηκα την Εύα Κορλόνι ο πατέρας της οποίας - ο Εουτζένιο Κορλόνι - είχε πολεμήσει στην Ιταλική Αντίσταση, μάλιστα τον σκότωσαν δυο μέρες πριν την απελευθέρωση της Ιταλίας, στα γραφεία του "Avanti" που εξέδιδε. Ενώ η πεθερά μου, μετά τον θάνατο του Εουτζένιο, είχε παντρευτεί τον Αλτιέρο Σπινέλλι, ο οποίος - μαζί με τον Κορλόνι και τον Ερνέστο Ρόσσι - είχε υπογράψει το "Μανιφέστο για μια Ελεύθερη και Ενωμένη Ευρώπη".
Ινδός, λοιπόν, εγώ βρέθηκα πολύ κοντά μ' εκείνους που ξεκίνησαν το Ευρωπαϊκό Μανιφέστο. Περνούσαμε τα καλοκαίρια μας στην Ιταλία, μιλούσα πολύ με τον Αλτιέρο - ξέρετε, ήταν αρχικά με το ΚΚΙ, αλλά ύστερα έφυγε και εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Κίνηση: μια σαφής άποψη για την Ευρώπη!
Οταν λοιπόν είδα την Ελλάδα να εντάσσεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αισθάνθηκα ότι η χώρα έκανε μια σωστή επιλογή...
"Σφάλμα για την Ελλάδα η ένταξή της στην Ευρωζώνη"
ΕΡ: Βέβαια, τώρα ανακαλύπτουμε ότι το κόστος της "Ευρώπης" είναι υπέρογκο για την Ελλάδα.
Όχι, υπερβολικό δεν είναι για σας το κόστος που ενταχθήκατε στην ΕΕ. Το κόστος της Ευρωζώνης σάς είναι υπέρογκο. Διότι κάνατε το επόμενο βήμα, το οποίο η Ελλάδα δεν έπρεπε να είχε κάνει: την ένταξή σας στην Νομισματική Ένωση υπήρξε πελώριο σφάλμα.
ΕΡ: Την είχαμε αυτήν την γνώμη απο την αρχή;
Απολύτως! Το είχα πει στον Γιώργο Παπανδρέου, όταν αποφασίσατε την ένταξή σας: "Κάνετε μεγάλο σφάλμα". Πελώριο σφάλμα, ειλικρινά.
ΕΡ: Γιατί, όμως; Για λόγους διάρθρωσης της οικονομίας; Για λόγους πολιτικής;
Οχι, για μένα τα προβλήματα ήταν πρόδηλα εγγεγραμμένα στην ίδια την αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης. Είχε για σας νόημα να προσέλθετε σε μια οικονομική Ένωση, όχι όμως και σε μια νομισματική Ένωση που δεν διέθετε τα υπόλοιπα αναγκαία στοιχεία της ενοποιητικής διαδικασίας: δημοσιονομικά, πολιτικά. Αυτή είναι η σωστή διαδικασία. Πρώτα οργανώνεται η πολιτική Ένωση, ύστερα ακολουθεί η δημοσιονομική ενοποίηση και καταλήγεις στην δημιουργία κοινού νομίσματος.
"Το ευρώ μαχαίρωσε πισώπλατα την ενότητα της Ευρώπης"
Οι αρχικοί σχεδιαστές της Ευρώπης, ουδέποτε την θέλησαν να γίνει μια Ευρώπη τραπεζιτών! Το ευρώ εντέλει μαχαίρωσε πισώπλατα την ενότητα της Ευρώπης.
Υστερα, θεωρώ ότι υπήρξε λάθος ότι δεν υπήρξε αντίσταση προς τους Γερμανούς...
ΕΡ: Δηλαδή ποιος θάπρεπε να έχει αντισταθεί, και κατά τι;
Το ευρώ δεν ήταν κατάλληλο για τις χώρες της περιφέρειας, του Ευρωπαϊκού Νότου. Πιστεύω λοιπόν ότι θάπρεπε να είχατε προσπαθήσει να πείσετε κάποιες άλλες χώρες - την Πορτογαλία, την Ισπανία, ενδεχομένως και την Ιταλία - ώστε να μην γίνει δεκτή η ηγετική λειτουργία των τραπεζιτών. Η Ευρώπη υποτίθεται ότι αποτελεί δημοκρατικό δημιούργημα. Και η Ελλάδα είναι κατεξοχήν χώρα δημοκρατική. Όμως, σήμερα, οι αποφάσεις λαμβάνονται από ένα μάτσο πλουτοκράτες - κυρίως τραπεζίτες.
Οι σχεδιαστές του ευρώ έκαναν ένα πελώριο λάθος, άλλωστε δεν ήταν και τόσο καλοί οικονομολόγοι - και στην συνέχεια απέφυγαν την κοινή γνώμη. Αν είχε υπάρξει δημόσια συζήτηση, τότε οι συνέπειες θα είχαν διαφανεί περισσότερο και νωρίτερα, απο την αρχή. Έτσι, λοιπόν, καταλήξατε σε τεχνικά κακές αποφάσεις, οι οποίες επιπλέον ελήφθησαν με αντιδημοκρατικό τρόπο.
ΕΡ: Αυτά όμως ανήκουν στο παρελθόν: τώρα, σήμερα τι πρέπει να κάνει η Ελλάδα;
Δείτε, η προσχώρησή σας ήταν λάθος, όμως τώρα δεν μπορείτε να φύγετε -θα πρέπει να μαχηθείτε προκειμένου να υπάρξουν αλλαγές.
ΕΡ: "Αλλαγές", αλλά τι σημαίνει αυτό;
Ενδεχομένως μεγαλύτερη ευελιξία. Και υπάρχουν πολλοί τρόποι να το επιδιώξει κανείς. Το πρόβλημα, βέβαια, είναι ότι η Γερμανία είναι πολύ ισχυρή στα πλαίσιο της Ευρώπης...
ΕΡ: Πολύ ισχυρή σημαίνει για σας υπερβολικά ισχυρή;
Θα σταθώ στο "πολύ ισχυρή"! Υπερβολικά ισχυρές είναι οι τράπεζες - και τούτο όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και στην Αμερική. Οι ηγέτες του χρηματοπιστωτικού χώρου έχουν πάρει τα ηνία επί της πολιτικής, επί των λαών εντέλει. Δείτε πώς αντικαταστάθηκαν Κυβερνήσεις στην Ελλάδα, στην Ιταλία, στην Πορτογαλία - παντού.
Χρειάζεται λοιπόν να υπάρξουν πιέσεις για αλλαγή του ευρώ. Δεν μπορείτε όμως να επιστρέψετε στην δραχμή. Δεν είναι λύση η αποικοδόμηση της Ευρωζώνης.
Καουσίκ Μπασού: Το ευρώ είναι το δεύτερο μεγαλύτερο δημιούργημα της σύγχρονης εποχής
Λίγο μετά την συζήτηση με τον Amartya Sen, είχαμε την ευκαιρία μιας συνάντησης με τον Κaushik Basu, Αντιπρόεδρο και επικεφαλής Οικονομολόγο της Παγκόσμιας Τράπεζας, που διδάσκει στο Cornell, με τον οποίο η συζήτηση πήγε σε αντίστοιχα ευρείς κύκλους προβληματισμού:
ΕΡ: Πόσο υπαρκτό είναι το πρόβλημα της Ευρωπαϊκής κρίσης χρέους σ' ένα διεθνές κοινό - τόσο ακαδημαϊκά αφού διδάσκετε στο Cornell , όσο και πολιτικά όπως βλέπετε τα πράγματα απο την Παγκόσμια Τράπεζα;
Υπαρκτότατο! Στην Παγκόσμια Τράπεζα - ας ξεκινήσουμε απ' εδώ - μπορεί μεν το ενδιαφέρον μας να επικεντρώνεται στον αναπτυσσόμενο κόσμο, όμως ό,τι συμβαίνει στην Ευρωζώνη έχει άμεσες επιπτώσεις στις αναπτυσσόμενες οικονομίες. Ξέρετε, όταν υπηρετούσα ως Οικονομικός Σύμβουλος της Κυβέρνησης στην Ινδία, κάθε πρωί που ξυπνούσα αντί να κοιτάξω τον τιμάριθμο και τον δείκτη του Χρηματιστηρίου, πρώτα-πρώτα κοίταζα τις εξελίξεις στην Ευρωζώνη. Γιατί, σε μια-δυο ώρες, θα εισέπραττα τον αντίκτυπο στις δικές μας αγορές...
ΕΡ: Δηλαδή, η απόλυτη παγκοσμιοποίηση.
Ζούμε, όντως, σ' έναν πολύ διαφορετικό κόσμο απ' ό,τι παλιά. Δείτε τις επιλογές των Κεντρικών Τραπεζών - της Fed, της ΕΚΤ, της Τράπεζας της Ιαπωνίας: μέσα σε λίγες μέρες απο την όποια απόφασή τους σε επηρεάζουν άμεσα. Οπότε, ναι, η Ευρώπη και τα προβλήματά της απασχολούν όλον τον κόσμο.
ΕΡ: Και ο ακαδημαϊκός κόσμος;
Ακαδημαϊκά, πρόκειται για αληθινά συναρπαστικό θέμα. Το ευρώ είναι το δεύτερο μεγαλύτερο δημιούργημα που έφτιαξε ο άνθρωπος. Μπορεί η άρση των ρυθμίσεων/deregulation στο τραπεζικό σύστημα, ή παλι οι πιστωτικές κάρτες να υπήρξαν σημαντικές καινοτομίες. Όμως ένα είναι βέβαιο: το μεγαλύτερο σύστημα που έφτιαξε ο άνθρωπος ήταν ο Κομμουνισμός - και αυτό απέτυχε.
ΕΡ: Τελικά, δεν περπάτησε
Ε, και η Ευρωζώνη είναι ένα ανθρώπινο δημιούργημα, είναι ένα συνειδητά κατασκευασμένο σύστημα. Όμως, όταν στήνεις κάτι τόσο μεγάλο, γνωρίζεις ότι οπωσδήποτε κάτι, κάπου θα στραβώσει.
"Ενα ενιαίο νόμισμα για ολόκληρο τον κόσμο"
ΕΡ: Εντάξει, αλλά αυτό το "κάτι" που στράβωσε δεν είναι αρκετά μεγάλο; Δεν δημιουργεί φόβο;
Πάντα, σε ένα τόσο μεγάλο εγχείρημα δεν μπορεί να μην εμφανισθούν αδυναμίες. Μια τέτοια αδυναμία είναι το να χτίζεις απόλυτη νομισματική ένωση με πολύ μεγάλη δημοσιονομική ελευθερία για τις εμπλεκόμενες κυβερνήσεις. Όμως, αυτό, πρέπει να το θεωρήσετε πρόκληση για την συνέχεια! Προσωπικά πιστεύω ότι - τελικά - η παγκόσμια οικονομία θα προχωρήσει με ένα ενιαίο νόμισμα.
ΕΡ: Δεν ακούγεται σαν υπερφιλόδοξο ένα τέτοιο στοίχημα;
Ασφαλώς δεν θα προκύψει μέσα στα επόμενα 20 ή και 30 χρόνια. Όμως, πριν 120 χρόνια, ένας οικονομολόγος σαν τον Stanley Jevons είχε υποστηρίξει ότι κάτι τέτοιο θα προέκυπτε τελικά.
Θεωρώ ότι σήμερα η παγκοσμιοποίηση έχει προχωρήσει τόσο, ώστε ούτως ή άλλως προς αυτήν την κατεύθυνση πηγαίνουμε. Είναι, κατ' εμέ η Ευρώπη ένα επιταχυνόμενο πείραμα - και ειλικρινά χαίρομαι που το κάνει το πείραμα αυτό η Ευρώπη και όχι οι αναπτυσσόμενες χώρες. Πάντως στην κατεύθυνση που πηγαίνει η Ευρώπη πιστεύω ότι θα πάμε τελικά όλοι μας...
Οι αναπτυσσόμενες χώρες και το Ελληνικό πειραματόζωο
ΕΡ: Αντιληπτό το να θεωρείτε ότι είναι προτιμότερο να πειραματισθούν προς μια τέτοια κατεύθυνση πλουσιότερες χώρες! Συμβαίνει όμως μέχρι σήμερα η Ελλάδα να έχει λειτουργήσει ως το βασικό πειραματόζωο: ρωτώ λοιπόν, υπάρχει η Ελλαδα στο στόχαστρο της Τράπεζας, των βασικών συντελεστών της; Ή είναι τόσο απόμακρη ώστε είναι απλώς ένα πειραματόζωο;
Υπάρχει όντως ο κίνδυνος που αναφέρετε. Πάντως, για μένα η περίπτωση της Ελλάδας ή της Πορτογαλίας, των χωρών δηλαδή που σήκωσαν το μεγαλύτερο βάρος, προκαλεί ιδιαίτερο προβληματισμό. Η τύχη τους έχει μεγάλη σημασία επειδή καταδεικνύει κάτι άλλο που χρειάζεται να προσεχθεί στις χώρες νομισματικής ένωσης όταν έχουν τόσο διαφορετικές κουλτούρες διακυβέρνησης, κανόνες, θεσμούς. Διδαχθήκαμε ότι μια πολιτική που μπορεί να λειτουργεί σε μια δομή διακυβέρνησης, μπορεί να αποτυγχάνει σε άλλη.
ΕΡ: Βέβαια, όταν είσαι εσύ το πειραματόζωο...
Όντως, ήταν σκληρή διαδικασία εκμάθησης για την Ελλάδα. Και πάλι όμως, όλο με όλο η Ελλάδα δεν παύει να είναι μια πλούσια χώρα. Όντως, μετά από 6 χρόνια ύφεσης έχετε υποστεί μεγάλη ζημιά. Όμως αυτό άνοιξε τα μάτια. Και ήδη έχετε κάτι θετικό - ο τουρισμός σας πάει καλά, ο τομέας των ακινήτων μπορεί να ξεκινήσει...
ΕΡ: Σύμφωνοι, όμως μπορεί μια οικονομία να αναπτυχθεί βασιζόμενη μόνον στον τουρισμό, την ναυτιλία και το real estate;
Οχι για πολύ! Πάντως γενικά για τις πλουσιότερες χώρες ένας τομέας που δεν πρέπει να αγνοείται είναι της έρευνας και της καινοτομίας. Το έχουμε δει στις ΗΠΑ, όπου εκείνο που οδήγησε κυρίως την ανάπτυξη ήταν η καινοτομία: το software, η βιοτεχνολογία. Αλλά και σε αναπτυσσόμενες οικονομίες όπως της Ν. Κορέας, με πελώριες επενδύσεις στην καινοτομία, είδαμε ανάλογα φαινόμενα. Στην Ελλάδα, λοιπόν, όπου έχετε μια παράδοση ανοίγματος, η επένδυση στην ανώτατη εκπαίδευση και την καινοτομία είναι ο δρόμος μπροστά. Οι αναπτυσσόμενες χώρες μπορεί ακόμη να στηρίζονται στην μεταποίηση, οι πλουσιότερες όμως όχι.
Μπορεί η Παγκόσμια Τράπεζα να χρησιμεύσει στην Ελλάδα;
ΕΡ: Ενα τελευταίο θέμα: προ καιρού, μιλώντας για την εμπειρία που έζησε η Ελλαδα εζησε στα χέρια του ΔΝΤ (το οποίο δεν υπήρξε παντοτε σοφό: παράδειγμα η αστοχία του πολλαπλασιαστή) αλλά και των Ευρωπαίων εταίρων της (που δεν στάθηκαν και τόσο καλύτεροι...) κάποιος έλεγε μήπως θάταν καλυτερα να είχαμε στραφεί στην Παγκόσμια Τράπεζα.
Αυτό τώρα...
ΕΡ:Υπο την έννοια ότι η Τράπεζα γνωρίζει να χειρίζεται καλύτερα τα διαρθρωτικά προβλήματα, απο τα οποία στην Ελλάδα έχουμε αρκετά! Έχει κάποιο νόημα αυτή η ιδέα;
Δεν ξέρω ακριβώς πώς ειπώθηκε. Όμως υπό μια έννοια η Παγκόσμια Τράπεζα έχει κάτι να προσφέρει σε όλες τις χώρες. Μην νομίσετε ότι τα διαρθρωτικά προβλήματα ειναι Ελληνική ιδιαιτερότητα: άλλου είδους ανοιχτά μέτωπα υπάρχουν και στις ΗΠΑ ή την Γερμανία. Δείτε την ανεργία: ούτε στις πλούσιες χώρες της δίνεται η προσοχή που θάπρεπε. Δείτε την μακροχρόνια ανεργία και την απώλεια δεξιοτήτων που αυτή συνεπάγεται. Καμία νομισματική ή δημοσιονομική πολιτική δεν δίνει εδώ την απάντηση... Χρειάζεται να παρέμβεις σε σαφώς πιο μικρο-επίπεδο.
ΕΡ: Αλήθεια, έχοντας υπηρετήσει στην Τράπεζα και όχι στο ΔΝΤ είχατε ποτέ την αίσθηση ότι είσαστε με τους "καλούς" και όχι με τους "κακούς";
Η διχοτομία αυτή είναι σήμερα σαφώς μικρότερη απ' ό,τι πιο παλιά. Ήμουν στην Τράπεζα και το 1998-99, την εποχή της κρίσης της Ν.Α. Ασίας και τότε η διχοτομία ήταν εντονότερη: ο άνθρωπος ο οποίος έκανε τότε την δουλειά που κάνω σήμερα - ο Joseph Stiglitz - είχε πει πολλά σκληρά λόγια για το ΔΝΤ. Οταν πρόσφατα μιλούσα για την κληρονομιά του Stiglitz στην Παγκόσμια Τράπεζα, είπα ότι η κύρια συνεισφορά του ήταν ότι άλλαξε το ΔΝΤ! Πάντως, σήμερα η Τράπεζα και το Ταμείο είναι πολύ πιο κοντά.
