Παρασκευή, 14 Νοέμβριος 2025
Η πανηγυρική εκλογή του Ζόραν Μαμντάνι στη Δημαρχία της Νέας Υόρκης με ποσοστό 50,6% αποτελεί ένα γεγονός που αναμένεται να έχει επιπτώσεις σε παγκόσμιο επίπεδο πέραν των ΗΠΑ. Είναι αβέβαιο κατά πόσον ο Ζ.Μ θα μπορέσει να εφαρμόσει και να χρηματοδοτήσει το στοχευμένο και προχωρημένα φιλολαϊκό πρόγραμμά του, παρότι έχει μία επακριβώς κοστολογημένη πρόταση πέντε μέτρων, ύψους 9 δις δολαρίων ετησίως με αύξηση των φόρων των πολύ πλουσίων και των επιχειρήσεων (π.χ αύξηση φόρων επιχειρήσεων από το σημερινό 7,25% στο 11,5% ίδιο με το γειτονικό Νιου Τζέρσει, άρα όχι κάτι επαναστατικό όπως ισχυρίζονται κάποιοι στις ΗΠΑ). Αυτό που είναι όμως απολύτως βέβαιο είναι ότι η εκλογή του Ζ.Μ θα επηρεάσει χωρίς αμφιβολία τρία κρίσιμα θέματα στη σημερινή εποχή της Δημοκρατικής Πολυκρίσης που βασικές λειτουργίες της Δημοκρατίας μπαίνουν για ακόμη μία φορά σε ριζική αμφισβήτηση όπως έγινε τη Δεκαετία του 1930.
α) Το μοντέλο του νέου(ας) πολιτικού που στον πολύπλοκο, πλουραλιστικό κόσμο της Πολυκρίσης που ζούμε πρέπει να είναι και αυθεντικός και επαγγελματίας και να έχει την αίσθηση της αποστολής (Callingκατά MaxWeber) και κυρίως να ακούει τα προβλήματα των πολιτών κατεβαίνοντας ο ίδιος στην καθημερινότητα των εργαζομένων (που είναι οι Πολλοί, oiPolloi). Η εκτεταμένη χρήση των shortvideo στα socialmediaαπό τον Μαμντάνι ήταν ενισχυτική ενέργεια αλλά όχι το καθοριστικό σημείο.
β) Ο ρόλος των μορφωμένων μεταναστών, πρώτης γενιάς στις αναπτυγμένες χώρες της Δύσης, στην Ευρώπη και βεβαίως στην Ελλάδα. Ιδίως στο επίπεδο των Μητροπολιτικών Δήμων και πρωτευουσών. Γενικότερα, η συζήτηση μόλις που ξεκινάει.
γ) Η ανάδειξη μίας ευρύτερης Δημοκρατικής Συμμαχίας με στόχο την Ανανέωση της Δημοκρατίας. Ο περιορισμός της Ολιγαρχίας με την μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων. Η υπεράσπιση της Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας με τη συμπλήρωση Συμμετοχικών δράσεων των ενεργών Πολιτών και τέλος η αναγέννηση της Κοινωνίας των Πολιτών που βάλλεται συνεχώς από τον Αυταρχισμό και την Ακροδεξιά. Και τα τρία ζητήματα αντιστοιχούν στους κεντρικούς άξονες δράσης της Ένωσης Πολιτών για την ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ και γι’ αυτό σκεφτήκαμε αυτό το έκτακτο δελτίο του newsletter E-library που περιλαμβάνει δημοσιευμένα άρθρα που εκπροσωπούν όλες σχεδόν τις πλευρές του θέματος. Ελπίζουμε να το βρείτε χρήσιμο και παραγωγικό στη σκέψη.
Περικλής Βασιλόπουλος: Συντονιστής E-library, Συντονιστής Ένωσης Πολιτών για την ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ
Μια επίσκεψη στο μουσείο Γουλανδρή, στην αναδρομική έκθεση του πρωτοποριακού καλλιτέχνη Takis, μου θύμισε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση που είχα το 1999 με τον Ξενοφώντα Ζολώτα (1904-2004), Πρωθυπουργό της Οικουμενικής Κυβέρνησης 1989-90. Αφορούσε στη σημασία του Αναπτυξιακού Κράτους μέσα στη ζώνη του Ευρώ. Ήταν η εποχή των διαπραγματεύσεων για τη συμμετοχή της Ελλάδος στο κοινό νόμισμα, που έγινε τελικά την 1/1/2001. Ο σοφός καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και για 15 χρόνια Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, συνόψισε τις εκτιμήσεις του για τη διαφαινόμενη τότε νέα περίοδο στο ευρώ, επί πρωθυπουργίας Κώστα Σημίτη, ως εξής: Με δεδομένο ότι δεν θα υπάρχει πλέον το εργαλείο καθορισμού της ισοτιμίας του εθνικού νομίσματος (δραχμή), υπάρχουν τρεις επείγουσες και απαρέγκλιτες προϋποθέσεις που πρέπει να ικανοποιηθούν για να έχουμε ευημερία στη ζώνη του ευρώ. Πρώτον, η ανατροπή του ισχύοντος καθεστώτος του άγριου Κομματισμού που λαφυραγωγεί συλλογικά το κράτος, διαλύοντας το αίσθημα της κοινωνικής ευνομίας και αξιοκρατίας. Δεύτερον, η υιοθέτηση της οπτικής του Αναπτυξιακού Κράτους (όπως έγινε στη Νότιο Κορέα), όπου το κράτος σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα και την αγορά προκαλούν έκρηξη νέων επενδύσεων, ιδίως στον πρωτογενή τομέα (γεωργία, κτηνοτροφία) και τον δευτερογενή τομέα (μεταποίηση, βιομηχανία). Τρίτον, μια έξυπνη υποτίμηση της δραχμής στη μετατροπή της σε ευρώ. Ο Ζολώτας προτιμούσε μια κάπως χαμηλότερη ισοτιμία από αυτήν που υιοθετήθηκε τελικά (1 ευρώ=340,75 δραχμές).
Η συζήτηση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, εάν επιτύχουμε - ή έστω ξεκινήσουμε - την επίλυση των δύο πρώτων προϋποθέσεων, με λίγη τύχη η Ελλάδα σε 20 χρόνια από τότε (1999, ΑΕΠ 128 δις Ευρώ) θα μπορούσε να εκτιναχθεί στα 400 δις ΑΕΠ το 2020 και να μπει καθαρά στη ζώνη των αναπτυγμένων ευρωπαϊκών χωρών. Ο Καθηγητής πίστευε ότι έχουμε όλους τους ανθρώπινους και υλικούς πόρους για να το επιτύχουμε. Άλλωστε το είχαμε επιτύχει τη δεκαετία 1955-1965, όπου μαζί με την Ιαπωνία, σημειώσαμε ετήσια ανάπτυξη 7%, πρώτοι παγκοσμίως, παρά τις δύσκολες μεταπολεμικές συνθήκες (μετεμφυλιακή περιορισμένη δημοκρατία, αναταραχές, Ιουλιανά). Αν όμως δεν κάνουμε αυτές τις μεταρρυθμίσεις, που είναι κεφαλαιώδεις, θα χρεοκοπήσουμε, και μάλιστα διπλά (δημοσιονομικά ελλείμματα, ελλείμματα εξωτερικού ισοζυγίου πληρωμών). Πιθανόν μάλιστα, το φαινόμενο να γίνει περιοδικά επαναλαμβανόμενο, διότι όντας στη ζώνη του ευρώ χωρίς το δικό της νόμισμα, η Ελλάδα θα ανταγωνιζόταν χωρίς νομισματική προστασία κυρίως στο επίπεδο μισθών-τιμών και στην παραγωγικότητα της οικονομίας. Ελάχιστοι το ξέρουν ότι τον Ιανουάριο του 1990, στην Οικουμενική Κυβέρνηση, αποτρέψαμε, κυριολεκτικά στο παρά πέντε, την πρώτη μεταπολεμική χρεοκοπία της χώρας. Το ίδιο πήγε να συμβεί και με την επιστολή Ντελόρ τον Μάρτιο (σ.σ. ήμουν συνεργάτης του καθηγητή Ζολώτα ως Διευθυντής του Γραφείου Τύπου του Πρωθυπουργού και μετά παραμείναμε φίλοι μέχρι τον θάνατο του το 2004). Και όντως χρεοκοπήσαμε το 2009-10.
Μπορεί η - οδυνηρή – δημοσιονομική προσαρμογή, η μείωση των δημοσίων ελλειμάτων και του δημοσίου χρέους, να πορεύθηκε σταθερά από το 2016 και τα τελευταία χρόνια να πήρε μάλιστα τη μορφή μεγάλων δημοσιονομικών πρωτογενών πλεονασμάτων και την αρκετά μεγάλη ποσοστιαία μείωση του λόγου δημοσίου χρέους με ΑΕΠ (βοηθούντος και του πληθωρισμού), όμως αυτή η προσαρμογή παραμένει επιφανειακή και ασταθής.
Οι επενδύσεις και η παραγωγικότητα παραμένουν στα μισά σχετικά επίπεδα με το 2008, δηλαδή 17 χρόνια μετά. Οι επενδύσεις του 2008 ήταν 55,5 δις ευρώ, ενώ το 2024 μόνο 37,9 δις ευρώ, παρά την ύπαρξη του Ευρωπαϊκού ΤΑΑ (Ταμείου Ανάπτυξης και Ανθεκτικότητας, ύψους 36 δις ευρώ). Δεν είναι τυχαίο ότι από τα 17,7 δις που αφορούν δάνεια σε επιχειρήσεις, έχουν συμβασιοποιηθεί μόνο τα 7 δις και παραμένουν αδιάθετα τα υπόλοιπα 10,7, μόλις 10 μήνες πριν το τέλος του προγράμματος του ΤΑΑ, τον Αύγουστο του 2026. Παράλληλα, το ΑΕΠ του 2008 ήταν 238,735 δις ευρώ και το ΑΕΠ του 2024 ήταν 236,730 δις ευρώ. Την ίδια στιγμή το ιδιωτικό χρέος έχει αυξηθεί, ενώ τα κόκκινα δάνεια στα χέρια των funds/servicers ανέρχεται στο ποσό των 79 δις, και αυτό εξηγεί την χρηματοπιστωτική ασφυξία χιλιάδων μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων που είναι υπερχρεωμένες. Οι απόψεις Ζολώτα δεν είναι μόνο επίκαιρες αλλά και χρήσιμες στο σήμερα. Σκέφτηκα αυτό το άρθρο στο υπόγειο ενός καλού -ευρωπαϊκών προδιαγραφών- μουσείου, βλέποντας το πρωτοποριακό έργο ενός Έλληνα καλλιτέχνη, του Takis. Ο ίδιος, ήδη από το 1960, συνέδεσε την καλλιτεχνική του παραγωγή με τον μαγνητισμό και τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία, που ήταν τότε προχωρημένες ιδέες, ακόμη και σε σχέση με την επιστημονική εξέλιξη της σύγχρονης φυσικής. Έχουμε πολλούς Έλληνες επιστήμονες, ερευνητές και καλλιτέχνες σαν τον Takis, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Θα μπορούσαμε να είχαμε ως στόχο, έως το 2030, τo ελληνικό ΑΕΠ να φτάσει τα 400 δις ευρώ (αυτό το κατόρθωσε η Ιρλανδία που το 2000 είχε ΑΕΠ 110 δις ευρώ και σήμερα έχει 555 δις ευρώ). Φαίνεται απίστευτα δύσκολο. Όμως, αυτό που σίγουρα μπορούμε να κάνουμε μέχρι το 2030 είναι να αυξήσουμε τους δείκτες κοινωνικής ευημερίας και ανθρώπινης ανάπτυξης του ΟΗΕ, την Πράσινη Μετάβαση, τα Δικαιώματα των Ζώων και των Τοπίων της Φύσης, την θεραπεία του πληγωμένου Κράτους Δικαίου, και οπωσδήποτε να εστιάσουμε σε νέες προβλέψεις για την Συμμετοχική Δημοκρατία, τα Συμβούλια Πολιτών με τυχαία κλήρωση, τα οποία θα συμπληρώσουν την Αντιπροσωπευτική Κοινοβουλευτική Δημοκρατία.
Είναι βέβαιο ότι θεωρητικά μπορούμε. Στην πράξη, όμως, χρειάζονται τα υπάρχοντα πολιτικά κόμματα, ή άλλα που θα δημιουργηθούν, να συζητήσουν, να αποδεχτούν κάποιες πλευρές των παραπάνω και μετά να συνεννοηθούν ανοιχτά στη δημόσια σφαίρα, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και την ΕΕ. Μοιάζει σαν όνειρο χειμερινής νυκτός, τη στιγμή που η παγκόσμια πολιτική πυξίδα γέρνει προς τον αυταρχισμό και την ακροδεξιά. Εκτός των άλλων στην Ελλάδα, μόνο το 24% των πολιτών βλέπει κάπως θετικά τα πολιτικά κόμματα (Pew Research Center, Σεπτέμβριος 2025). Η συντριπτική πλειονότητα των πολιτών δεν πιστεύει τίποτα από τις προτάσεις τους, και είτε δεν ψηφίζει, είτε ακολουθεί κυνικά τη λογική του μικρότερου κακού, διατηρώντας και προκαλώντας έναν απίστευτο κατακερματισμό στις προθέσεις ψήφου. Κάτι πρέπει να αλλάξει.
Βγαίνοντας από την έκθεση είπα μέσα μου «δεν είναι δυνατόν, μπορούμε να στοχεύσουμε ψηλά ως χώρα και να πετάξουμε συλλογικά τα σαράκια μας».
Περικλής Βασιλόπουλος, Δημοσιογράφος-Οικονομολόγος
Δ/της του Γραφείου Τύπου του Πρωθυπουργού στην Οικουμενική Κυβέρνηση Ζολώτα.
Η 10η Οκτωβρίου είναι η Παγκόσμια Ημέρα για την Ψυχική Υγεία. Μία πολύ σημαντική ημέρα, επειγόντως χρήσιμη για στοχασμό και δράση. Τι μπορεί να σημαίνει ψυχική υγεία ως διακυβέρνηση του εαυτού; Σε τι διαφέρει από την έννοια της ψυχικής υγείας ως ατομικό μέλημα ευεξίας; Ποιες πρακτικές και διέξοδοι καθορίζουν αυτές τις δύο διακριτές οπτικές; Ποια είναι τα κοινά σημεία τους;
Αυτά τα ερωτήματα απασχόλησαν αρκετές ραδιοφωνικές συζητήσεις μου στην ΕΡΤ, που έκανα για αυτό το θέμα τα τελευταία πέντε χρόνια, με καλεσμένους καθηγητές Ψυχιατρικής, Ψυχιάτρους-Ψυχαναλυτές, Ψυχολόγους, Ψυχοθεραπευτές και Φιλοσόφους. Το κείμενο είναι το απόσταγμα αυτών των συζητήσεων.
Συνταγές ψυχικής ευεξίας και υγείας
Από τα πολλά κείμενα που δημοσιεύθηκαν για την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, σε ιστοσελίδες, social media και εφημερίδες, κυριάρχησαν εκείνα που προτείνουν πρακτικές συνταγές που βοηθούν την ψυχική υγεία των ατόμων, σε αντιστοιχία με τα πιο πολυπληθή κείμενα που αφορούν την σωματική υγεία (διατροφή – μεσογειακές δίαιτες/ κετογονικές δίαιτες, ασκήσεις εκγύμνασης, ύπνος, εξάλειψη/ μείωση εξαρτήσεων και καταχρήσεων). Μαζί με το σώμα και η ψυχή λοιπόν. Σωστό, αλλά πως; Πρώτον, με θετικότητα στην εκτίμηση της ζωής (). Από όσα σου συμβαίνουν, δώσε σημασία στα θετικά, που πάντα υπάρχουν αν τα δεις με μια άλλη ματιά, με έναν άλλο απολογισμό. Αυτή η ενδιαφέρουσα και δημοφιλής τάση, ιδίως στις ΗΠΑ, στηρίζεται στην άποψη ότι πρέπει να εξισορροπηθεί η βιολογικά αυθόρμητη τάση να προβάλλουμε τα αρνητικά μέσω του μηχανισμού fight or flight. Δώσε τη μάχη ή φύγε (συμπαθητικό νευρικό σύστημα), που η βιολογική εξέλιξη μας χάρισε για την προστασία της επιβίωσης. Για αυτό οι αρνητικές και βίαιες ειδήσεις είναι πολύ πιο δημοφιλείς από τις τυχόν θετικές ειδήσεις. Αν ζεις βέβαια στην Παλαιστίνη, το Αφγανιστάν – και είσαι γυναίκα – και στο Σουδάν, ή αν είσαι πολύ φτωχός ή άστεγος σε μια δυτική δημοκρατική χώρα, η θετικότητα είναι κάπως δύσκολη. Όμως αυτά τα άρθρα για τις συνταγές ευεξίας δεν γράφονται για τέτοια κοινά. Δεύτερον, κάντο όπως οι Στωϊκοί. Ασχολήσου μόνο με αυτά που επηρεάζεις (όπως την αλλαγή της αντιμετώπισης της ζωής σου) και όχι με αυτά που δεν μπορείς να αλλάξεις (έναν πόλεμο, μία οικονομική κρίση, την κακή διοίκηση μίας εταιρείας που δουλεύεις). Τρίτον, αν χρειαστεί χρησιμοποίησε με μέτρο και πάντα με συνταγή γιατρού, αγχολυτικά φάρμακα για να χαλαρώσεις. Αν δεν πιάνουν ούτε αυτά, τότε απευθύνσου για talking therapy, στον ψυχοθεραπευτή/ ψυχολόγο. Αν σου παρουσιαστεί η αρνητική συγκυρία μιας βαρύτερης ψυχικής νόσου (ψυχώσεις, σχιζοφρένεια κ.α.) η σύγχρονη ψυχιατρική επιστήμη έχει λύσεις που συχνά μετατρέπουν ένα βαρύ ψυχικό νόσημα σε μια ελεγχόμενη χρόνια νόσο, με πολύ καλή λειτουργικότητα στην καθημερινή ζωή, εφόσον τηρείται πιστά η θεραπευτική αγωγή και παρακολούθηση. Όπως συμβαίνει πλέον με αρκετές μορφές καρκίνου που στο παρελθόν ήταν άμεσα απειλητικές για τη ζωή. Βεβαίως, οι ψυχιατρικές κλινικές του ΕΣΥ έχουν μεγάλες ελλείψεις, την ίδια ώρα που τα κοινωνικά ταμπού και προκαταλήψεις δημιουργούν και προκαλούν διάχυτες τάσεις στιγματισμού της ψυχικής αρρώστιας. Ο στιγματισμός που με ανακοίνωση της κατήγγειλε η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία, εκτός από ανορθολογικός, ξεχνά και τη σοφία μίας γνωστής λαϊκής ρήσης «πίσω έχει η αχλάδα την ουρά». Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας ανέφερε το 2022 ότι παρουσιάζεται επιδημία κατάθλιψης που αφορά ήδη το 12% του πληθυσμού. Όπως λέει πρόσφατο άρθρο της γαλλικής εφημερίδας Le Monde (11/10/25), πρέπει να θυμηθούμε ξανά τον Σίγκμουντ Φρόυντ, που το 1930 έγραψε το βιβλίο «Η δυσφορία στον πολιτισμό», αναφέροντας ότι οι σύγχρονες κοινωνίες γίνονται ολοένα και περισσότερο νευρωτικές, προσπαθώντας να συνδυάσουν τον πολιτισμό με τα βαθιά ένστικτα του θανάτου και της αυτοκαταστροφής, που αντιστέκονται στο ένστικτο της ζωής. Κάτι θυμίζει και σήμερα αυτό το σκηνικό. Σύμφωνα με την ίδια εφημερίδα, το Ινστιτούτο για την Ειρήνη στο Όσλο, κατέγραψε για το 2024 61 πολεμικές συγκρούσεις, τις περισσότερες από το 1946. Κάτι βαθύτερο, κάτι μεγαλύτερο συμβαίνει εδώ.
Η πολλαπλότητα των εαυτών
Η ψυχική αρρώστια και η ψυχική υγεία δεν αφορούν μόνο τα μεμονωμένα άτομα ως αυτοτελείς οντότητες και συνακόλουθα οι ατομικές συνταγές ευεξίας και αυτοβοήθειας, οσοδήποτε χρήσιμες και αν είναι σε αρκετές περιπτώσεις, δεν αρκούν. Μια από τις πιο δημοφιλείς συνταγές που κυκλοφορούν παγκοσμίως στα social media αναφέρεται στο σύνθημα «Αγάπα τον εαυτό σου» (Love yourself). Αγάπα τον εαυτό σου, γιατί μόνο αυτόν έχεις, και έτσι θα μπορέσεις να αγαπήσεις και τους άλλους. Εντάξει, καλό είναι, αλλά ποιον από όλους τους εαυτούς να αγαπήσω. Γιατί δεν έχουμε μόνο έναν εαυτό, αλλά πολλούς. Το έχει πει ήδη από τη δεκαετία του 1920 ο Καρλ Γιούνγκ. Αλλά έτσι και αλλιώς η σύγχρονη, υπερνεωτερική κοινωνία, ή εναλλακτικά ο υπερ-νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός, επιβάλλει στα άτομα μια πολυεπίπεδη ευελιξία πολλαπλών εαυτών. «Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι μέσα μας, δεν υπάρχει μόνο ένας εαυτός», είπε σε κάποιο σημείο της Νορβηγικής – εξαιρετικής – ταινίας «Αγάπη μόνο», η πρωταγωνίστρια γιατρός στο Όσλο. Την είδα προχθές και μόλις τελείωσε η προβολή σημείωσα τα λόγια της. Όπως σημείωσα και το «το σώμα είναι ένα πεδίο μάχης ανάμεσα στην αρρώστια και την υγεία». Θα έλεγα ότι το ίδιο ισχύει με αυτό που ονομάζουμε ψυχή. Ένα πεδίο μάχης ανάμεσα στους εαυτούς μας αλλά και ένα εσωτερικό πεδίο διαλόγου ανοικτό όμως και στους άλλους. Η Ανοιχτότητα στους άλλους σημαίνει δυνατές κοινωνικές σχέσεις αλλά και κοινωνικότητα-συλλογικότητα και ενεργό πολιτειότητα, είμαστε και πολίτες, όχι μόνο άτομα. Χωρίς αυτά δεν υπάρχει σωτηρία και ψυχική υγεία. Αλλά και χωρίς το Άλλο (η φύση, άλλες έμβιες οντότητες, το σύμπαν) δεν υπάρχει υπαρξιακή ισορροπία. Για αυτό έχει μεγάλη σημασία η Διακυβέρνηση του εαυτού. Ελπίζω ότι υπάρχει ένας στενός δρόμος που αν τον περπατήσουμε ανοίγει μια διέξοδο που ωφελεί εμάς αλλά και τους άλλους. Γυρνώντας στο σπίτι έγραψα αυτό το άρθρο, αφού συμβουλεύθηκα κάποια αποσπάσματα των ραδιοφωνικών συζητήσεων που προανέφερα (κάποιες μπορείτε να τις ακούσετε στην πλατφόρμα της ertecho στην ΕΡΤ), έβαλα το ερώτημα για τον Καρλ Γιούνγκ για τους πολλαπλούς εαυτούς στο ChatGPT - με τις κατάλληλες ερωτήσεις γίνεται ένας εξαιρετικός ψηφιακός βοηθός ΤΝ, σημειώνοντας λίγα λάθη – και κοίταξα το βιβλίο του Μπιουνγκ-Τσουλ Χαν με τον συναφή τίτλο «Ψυχοπολιτική: Ο Νεοφιλελευθερισμός και οι νέες τεχνολογίες της εξουσίας». Συνέχεια στο δεύτερο μέρος.
Σχετικά με το θέμα μας, που είναι η σύνδεση της Ευρώπης με τους πολίτες, μου έρχονται στο μυαλό τρία ρήματα: ενημερώνω, επεξηγώ και ενεργοποιώ τους πολίτες.
Τα δύο πρώτα έχουν συζητηθεί εκτενώς όλη την ημέρα. Το τρίτο είναι το πιο σύνθετο και δύσκολο. Επιτρέψτε μου να μοιραστώ κάποιες σκέψεις επ’ αυτού.
Η δημόσια ραδιοτηλεόραση έχει μια ειδική αποστολή σε αυτό το ζήτημα.
Δεν είναι απλώς ένα μέσο μετάδοσης πληροφοριών, αλλά θα πρέπει να αποτελεί η ίδια ένα δημοκρατικό θεσμό. Στην Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση (ΕΡΤ), αυτή η αποστολή, τουλάχιστον στο παρελθόν δεν έμεινε θεωρητική. Υλοποιήθηκε μέσα από πρωτοποριακές πρωτοβουλίες που έφεραν την ευρωπαϊκή πολιτική πιο κοντά στην καθημερινή εμπειρία των πολιτών. Δύο από αυτές ξεχωρίζουν:
Το EuropeDirect της ΕΡΤ (2006–2010) και τα Συμβούλια Κοινωνικής Ευθύνης (ΣΚΕ) (2015–2018) – και τα δύο σχεδιασμένα και υλοποιημένα από το Τμήμα Κοινωνικής Ευθύνης της ΕΡΤ.
Ας ξεκινήσουμε με το EuropeDirect της ΕΡΤ, τον πρώτο πολυμεσικό κόμβο ενημέρωσης για την ΕΕ που δημιουργήθηκε ποτέ στο πλαίσιο δημόσιου ραδιοτηλεοπτικού φορέα. Η καινοτομία του στηρίχτηκε σε τέσσερις άξονες:
Το αποτέλεσμα; Η ΕΡΤ έγινε γέφυρα ανάμεσα στους ευρωπαϊκούς θεσμούς και τους Έλληνες πολίτες. Δεν μετέδιδε απλώς πληροφορίες· δημιουργούσε χώρους διαλόγου. Έφερε ευρωβουλευτές στα σαλόνια των πολιτών, έδωσε φωνή στις ερωτήσεις τους και υπενθύμισε ότι η Ευρώπη δεν είναι κάτι μακρινό – είναι μέρος της καθημερινότητάς τους.
Η δεύτερη σημαντική πρωτοβουλία – τα Συμβούλια Κοινωνικής Ευθύνης (ΣΚΕ) – πήγε αυτό το όραμα ένα βήμα παραπέρα. Βασισμένα στο μοντέλο των συνελεύσεων πολιτών, τα ΣΚΕ αποτέλεσαν σώμα δημοκρατικής διαβούλευσης και εποπτείας για τη δημόσια ραδιοτηλεόραση.
Πενήντα πέντε πολίτες που επιλέχθηκαν τυχαία με κλήρωση και πενήντα πέντε εκπρόσωποι θεσμών/ΜΚΟ συναντιόντουσαν για να συζητήσουν και να συνδιαμορφώσουν τις προτεραιότητες περιεχομένου της ΕΡΤ.
Ανάμεσα στις βασικές τους προτάσεις: η ενίσχυση της ερευνητικής δημοσιογραφίας και η διεύρυνση της κάλυψης ευρωπαϊκών θεμάτων.
Τα ΣΚΕ, μαζί με την τηλεοπτική εκπομπή «Πολίτες», ήταν κάτι περισσότερο από μία συμβουλευτική επιτροπή. Ήταν ένα πείραμα συμμετοχικής δημοκρατίας, το οποίο αναγνωρίστηκε από την Ευρωπαϊκή Ραδιοτηλεοπτική Ένωση (EBU) ως καλό παράδειγμα συμμετοχικής διακυβέρνησης στα δημόσια ΜΜΕ.
Έδωσε φωνή στους πολίτες άμεσα στη διαδικασία λήψης αποφάσεων του φορέα – και το πιο σημαντικό, δημιούργησε μια νέα κουλτούρα λογοδοσίας και διαφάνειας.
Αυτό ήταν το παρελθόν – αλλά πιστεύω πως αυτές οι πρωτοβουλίες ανοίγουν δρόμους για το μέλλον. Σε μια εποχή όπου η ψηφιακή δημοκρατία επεκτείνεται ραγδαία και οι απειλές προς την Ευρωπαϊκή Ένωση αυξάνονται, τα μοντέλα του EuropeDirect και των ΣΚΕ μπορούν να επανασχεδιαστούν με νέα τεχνολογικά μέσα.
Φανταστείτε έναν ψηφιακό κόμβο Ευρώπης από την ΕΡΤ: μια πλατφόρμα όπου οι πολίτες συμμετέχουν σε ζωντανά Q&A με ευρωβουλευτές, παρακολουθούν σύντομα βίντεο και infographics, και συμμετέχουν σε δημοσκοπήσεις πολιτικής.
Φανταστείτε ένα νέο μοντέλο ερευνητικής δημοσιογραφίας: όπου οι ίδιοι οι πολίτες προτείνουν θέματα και συμμετέχουν στην ανεύρεση πληροφοριών. Αυτό δεν εκδημοκρατίζει απλώς τη δημοσιογραφία – χτίζει εμπιστοσύνη και συλλογική ιδιοκτησία στη διαδικασία.
Φανταστείτε ένα ηλεκτρονικό ΣΚΕ: έναν ψηφιακό χώρο διαβούλευσης, όπου πολίτες από όλη την Ελλάδα συζητούν διαδικτυακά για το τι πρέπει να καλύπτουν τα δημόσια ΜΜΕ – και πώς. Με τη συνεργασία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η ΕΡΤ θα μπορούσε ακόμη και να ηγηθεί μιας πανευρωπαϊκής πρωτοβουλίας για την ενεργοποίηση των πολιτών.
Η παρακαταθήκη των EuropeDirect και των ΣΚΕ μας δείχνει ότι η δημόσια ραδιοτηλεόραση μπορεί να κάνει περισσότερα από το να μεταδίδει. Μπορεί να συνδέει. Μπορεί να ενδυναμώνει. Μπορεί να μεταμορφώνει.
Σε μια εποχή όπου η δημοσιογραφία δοκιμάζεται – από την παραπληροφόρηση, την πόλωση και την εμπορική της κρίση – χρειαζόμαστε αυτού του τύπου τις δημοκρατικές καινοτομίες περισσότερο από ποτέ.
Δεν ξεκινάμε από το μηδέν. Έχουμε την εμπειρία. Έχουμε τα παραδείγματα. Έχουμε τα εργαλεία.
Αυτό που χρειαζόμαστε είναι η βούληση να φέρουμε αυτά τα διδάγματα στο παρόν και να τα εξελίξουμε για το μέλλον.
Η δημοσιογραφία στην ΕΕ μπορεί – και πρέπει – να γίνει δύναμη πολιτικής ενδυνάμωσης των πολιτών.
Η ΕΡΤ μπορεί – και πρέπει – να ηγηθεί σε αυτό.
Ως Ένωση Πολιτών για την ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ θεωρούμε ότι η πρωτοβουλία του Ιδρύματος Μποδοσάκη για την εκπόνηση ενός Σχεδίου Δράσης για την ΚτΠ είναι αξιοσημείωτη, άκρως επίκαιρη και ενδιαφέρουσα. Συμφωνούμε με τις περισσότερες προτάσεις που διατυπώνονται στο Κείμενο Διαβούλευσης. Πριν αναφερθούμε στις δικές μας συμπληρωματικές προτάσεις, λίγα λόγια για της Ένωσης Πολιτών για την ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ εν είδει μιας αυτοαξιολόγησης κοινωνικού αντικτύπου (self assessment social impact) στη βάση των 30 χρόνων δράσης της Ένωσης, από το έτος ίδρυσης της το 1995, μέχρι και σήμερα. Άλλωστε, όπως σωστά αναφέρεται στο κείμενο, κάτι τέτοιο αποτελεί τον ουσιαστικό δρόμο για την επανάκτηση και διεύρυνση της εμπιστοσύνης της κοινωνίας και των ενεργών πολιτών προς την ΚτΠ, που σήμερα δυστυχώς βρίσκεται σε ένα απίστευτα χαμηλό επίπεδο στην Ελλάδα. Επιγραμματικά, οι συμπληρωματικές προτάσεις αφορούν:
1. Συνταγματική Κατοχύρωση της Κοινωνίας των Πολιτών
2. Συλλογική Εκπροσώπηση ΚτΠ και Ηλεκτρονική Ψηφοφορία
3. Ορατότητα της ΚτΠ, 3α. Κοινωνικά μηνύματα ΕΣΡ, 3β. Ιδιαίτερος ρόλος της ΕΡΤ, 3γ. Σχέσεις με Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΟΚΕ) και τα ΑΕΙ
4. Ψηφιακή ΚτΠ
Ιδιαίτερη συνεισφορά της Ένωσης Πολιτών για την Παρέμβαση (1995-2024) στον
Ελληνικό και Ευρωπαϊκό Δημόσιο Χώρο
Η Ένωση Πολιτών για την Παρέμβαση, ένα μη κερδοσκοπικό, μη κομματικό, ανεξάρτητο σωματείο πολιτών με στόχο την ενδυνάμωση της κοινωνίας πολιτών στην Ελλάδα και την Ευρώπη ιδρύθηκε το 1995 και αποτελεί μία από τις μακροβιότερες οργανώσεις πολιτών με συνεχή λειτουργία στην Ελλάδα. Πρώτος Πρόεδρος της ΕπΠ ήταν ο Λουκάς Τσούκαλης και από το 1999 ο Νίκος Μουζέλης, με Αντιπρόεδρο τον Περικλή Βασιλόπουλο. Οι δύο πρώτοι Συνήγοροι του Πολίτη, Νικηφόρος Διαμαντούρος και Γιώργος Καμίνης ήταν μέλη της ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ. Οι κεντρικοί άξονες δραστηριοποίησης της ΕπΠ ήταν οι εξής: Ενεργοί Πολίτες – Ενδυνάμωση Κοινωνίας Πολιτών, Καλή Διακυβέρνηση, Δημόσιο Συμφέρον, Δικαιώματα για όλους. Ενεργός Πολιτειότητα (Ιδιότητα του Πολίτη, citizenship) και Πολιτοκεντρική Δημόσια Διοίκηση / Κράτος, σε Ελλάδα και Ε.Ε. είναι το κρίσιμο Δίπολο για την Καλή Διακυβέρνηση όλων των σύγχρονων πλουραλιστικών δημοκρατιών.
1. Η Ένωση Πολιτών για την ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ εισήγαγε και κατοχύρωσε στο δημόσιο διάλογο της χώρας την έννοια “Κοινωνία πολιτών” ιδωμένη από την επιστημονική της πλευρά στο χώρο της σύγχρονης Κοινωνιολογίας και της Πολιτικής Επιστήμης. Εξέδωσε 15 τεύχη του περιοδικού “Κοινωνία Πολιτών”, πραγματοποίησε 35 εκδηλώσεις και συνέδρια, προσκάλεσε πανεπιστημιακούς από όλο το κόσμο και τα τελευταία 20 χρόνια διατηρεί εβδομαδιαίο newsletter που αποστέλλεται σε 3.500 παραλήπτες. Παράλληλα, η Ένωση Πολιτών για την ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ήταν μέλος της οργάνωσης COCOS του ΟΗΕ, συμμετείχε στο Civil Society Forum της Ε.Ε. και είχε συνεργασία με το τμήμα του GlobalCivilSocietyStudiesτου LondonSchoolofEconomics, ενώ πήρε μέρος σε πάνω από δέκα διεθνή συνέδρια για την Global Civil Society.
Η έννοια της Κοινωνίας Πολιτών αντιστοιχεί στον ενδιάμεσο χώρο ανάμεσα ή δίπλα από το χώρο του Κράτους και της ιδιωτικής οικονομίας - Αγοράς, περιλαμβάνοντας ένα πολυπληθές σύνολο σωματείων, συλλογικοτήτων, ιδρυμάτων, φορέων εθελοντισμού, συλλόγων, που έχουν ως κύριο χαρακτηριστικό το μη κερδοσκοπικό - μη κομματικό χαρακτήρα στη δράση τους. Όλες οι σύγχρονες πολυεπίπεδες κοινωνίες της Ύστερης Νεωτερικότητας περιλαμβάνουν αυτούς τους 3 τομείς: Το Κράτος/ δημόσιο, την Αγορά και τον τρίτο κοινωνικό τομέα. Παρότι η έννοια και η πρακτική της κοινωνίας πολιτών γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη μετά το 1990, σήμερα αναφέρεται ελάχιστα στο δημόσιο λόγο, αν και υπάρχουν και λειτουργούν πάνω από 3.000 μη κερδοσκοπικές οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών. Ακόμα χειρότερα, όταν αναφέρεται ως έννοια, αναδεικνύονται μερικές περιθωριακές περιπτώσεις που δεν εκπροσωπούν σε καμία περίπτωση τη μεγάλη συνεισφορά του τρίτου τομέα και της κοινωνίας πολιτών στην ελληνική κοινωνία.
2. Η Ένωση Πολιτών για την ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ συνέβαλε καθοριστικά στην ίδρυση και λειτουργία της Ανεξάρτητης Αρχής Συνήγορος του Πολίτη, το 1997. Η δημιουργία του Συνηγόρου του Πολίτη ήταν άλλωστε ένας από τους βασικούς λόγους ίδρυσης της Παρέμβασης. Όπως προαναφέρθηκε, οι δύο πρώτοι Συνήγοροι του Πολίτη, Νικηφόρος Διαμαντούρος και Γιώργος Καμίνης ήταν μέλη της Παρέμβασης. Ο θεσμός των Ανεξάρτητων Αρχών, που στις βασικές του γραμμές προέρχεται και από την Ευρωπαϊκή Κοινοτική Νομοθεσία ήταν, μαζί με την ενδυνάμωση της κοινωνίας πολιτών, το κεντρικό σημείο θεσμικής συγκρότησης που πρόβαλε η ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ από την ίδρυση της. Για αυτό, εκτός από την ίδρυση του Συνηγόρου του Πολίτη, υποστήριξε σθεναρά την ανεξάρτητη λειτουργία του ΕΣΡ, τη δημιουργία της Ανεξάρτητης Αρχής για την Προστασία των Προσωπικών Δεδομένων, την Αρχή Απορρήτου των Επικοινωνιών, το ΑΣΕΠ αλλά και την ανάγκη της Ανεξάρτητης, μη κομματικής/ κυβερνητικής λειτουργίας της ΕΡΤ ως ένα κρίσιμο όργανο για τον δημοκρατικό εκσυγχρονισμό της ελληνικής δημοκρατίας και κοινωνίας.
3. Ο χαρακτήρας της ΕτΠ, ως ανεξάρτητο σωματείο ενεργών πολιτών, ήταν και είναι Υπερκομματικός και τα μέλη / φίλοι της προέρχονται από όλες τις εκδοχές του συνταγματικού δημοκρατικού πεδίου. Στόχος της ήταν και είναι η πολιτική συναίνεση μέσα από έναν ουσιαστικό δημόσιο διάλογο για την Καλή Διακυβέρνηση στα βασικά ζητήματα της χώρας. Είναι ο μόνος τρόπος για την ανατροπή του πολιτικού διχασμού που στην Ελλάδα έχει μοναδικό σκοπό την αποκλειστική λαφυραγώγηση του κράτους, δια μέσου της κομματικοκρατίας που κυριάρχησε στην Ελλάδα, ειδικά μετά το 1990. Η Ένωση Πολιτών για την ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ είναι υπέρ μίας λειτουργικής και αποδοτικής κομματικής δημοκρατίας με κοινοβουλευτικά χαρακτηριστικά που συμπληρώνεται όμως από τα αναγκαία αντίβαρα εξισορρόπησης (Ανεξάρτητες Αρχές, Ελευθερία του Τύπου και κυρίως ισχυρή Κοινωνία Πολιτών). Την ίδια στιγμή είναι κάθετα αντίθετη απέναντι στην κομματικοκρατία που έπαιξε σημαντικό ρόλο στη χρεοκοπία της χώρας. Παρότι η συντριπτική πλειονότητα των οργανώσεων της ΚτΠ (ΟΚοιΠ) ασχολείται με συγκεκριμένα θέματα κοινωνικού και δημοσίου ενδιαφέροντος, θεωρούμε ότι η προώθηση της Καλής Διακυβέρνησης και της σωστής λειτουργίας των θεσμών και των Ανεξάρτητων Αρχών αποτελεί τον πυρήνα της ΚτΠ που κινητοποιεί τη συμμετοχή των ενεργών πολιτών σε όλα τα πεδία της κοινωνικής και δημόσιας ζωής, πλαισιώνοντας σωστά τους επιμέρους χώρους δράσης των ΟΚοιΠ (περιβάλλον, ισότητα φύλων, υποστήριξη ευάλωτων ομάδων/ φιλανθρωπική δράση, πολιτισμός για όλους). Το ελλιποβαρές κοινωνικό αποτύπωμα της ΚτΠ στην ελληνική κοινωνία, παρόλο το πολυεπίπεδο κοινωφελές έργο της, οφείλεται κυρίως στην υπολειτουργία των Θεσμών Διαβούλευσης της Πολιτείας και στη γενική αποικιοποιίηση όλων των χώρων από τα εκάστοτε κυβερνητικά πολιτικά κόμματα, που τελικά αποδυναμώνουν την αποτελεσματικότητα του ίδιου του κράτους που διαχειρίζονται ως κυβερνήσεις (κραυγαλέες αποδείξεις είναι τα Τέμπη, το Μάτι – πυρκαγιές, πλημμύρες, συστηματική υποβάθμιση Ανεξάρτητων Αρχών. Έτσι στην Ελλάδα έχουμε ένα αδύναμο πρακτικά κράτος που μόνο επιφανειακά έχει υπερτροφικό χαρακτήρα, και μία εξίσου αδύναμη Κοινωνία Πολιτών. Στόχος για τον 21ο αιώνα θα πρέπει να είναι ένα ισχυρό, Πολιτοκεντρικό ψηφιακό κράτος, με μία εξίσου ισχυρή ΚτΠ. Αυτά τα δύο πάνε κανονικά μαζί και αποτελούν το απαραίτητο δίπολο στις σύγχρονες δημοκρατίες.
4. Η Ένωση Πολιτών για την ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ πίστευε και πιστεύει ότι πρέπει να εφεύρουμε ως δημοκρατία νέους συμμετοχικούς θεσμούς, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, που θα συμπληρώνουν και θα αναζωογονούν το παραδοσιακό κοινοβουλευτικό σύστημα στα επιμέρους κράτη-μέλη και στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα διακυβέρνησης σε επίπεδο Ε.Ε. Στην κατεύθυνση αυτή υποστήριξε την καινοτομική πρωτοβουλία για τα Συμβούλια Κοινωνικού Ελέγχου της ΕΡΤ (Citizens Assembly), τη γενίκευση της Στρατηγικής Βιωσιμότητας και Εταιρικής και Κοινωνικής Ευθύνης στον εταιρικό και δημόσιο τομέα, τη διεύρυνση της λογικής των δικαιωμάτων για όλους (ΑμεΑ, ΛΟΑΤΚΙ) με τους αντίστοιχους θεσμούς κατοχύρωσης τους. Επίσης, την ανάπτυξη των κοινωνικών νεοφυών επιχειρήσεων στο πλαίσιο της κοινωνικής οικονομίας (σε αντιστοιχία με την προώθηση των τεχνολογικών start-ups), αξιοποιώντας για αυτό την ερευνητική προσπάθεια των ελληνικών ΑΕΙ - Ερευνητικών Ινστιτούτων και των Ελλήνων της Διασποράς.
Συμπληρωματικές προτάσεις στο κείμενο Διαβούλευσης
1. Συνταγματική Κατοχύρωση ΚτΠ: Με την ευκαιρία της αναμενόμενης Συνταγματικής Αναθεώρησης που ανήγγειλε πρόσφατα και ο πρωθυπουργός στη ΔΕΘ, προτείνουμε τη διατύπωση πρότασης συνταγματικής κατοχύρωσης του ιδιαίτερου ρόλου της ΚτΠ, έχοντας ως πρότυπο το Άρθρο 15 της Συνθήκης Λειτουργίας της Ε.Ε. Η Ένωση Πολιτών για την ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ είχε συζητήσει και προωθήσει το θέμα μέσα από δύο εκδηλώσεις στις αναθεωρήσεις του Συντάγματος του 2001 και 2008 και παρότι υπήρξαν μερικές πρώτες θετικές αντιδράσεις εκ μέρους των σημαντικότερων πολιτικών κομμάτων, τελικά δεν εντάχθηκε στα υπό συζήτηση και ψήφιση άρθρα του Συντάγματος. Στην προαναφερόμενη πρόταση καλό θα ήταν να περιλαμβάνεται και πρόβλεψη για τη λειτουργία Ανεξάρτητης Αρχής τύπου CharityCommissionforEnglandandWales, ή ακόμα καλύτερα η ανάληψη της εποπτικής αρμοδιότητας της ΚτΠ από τη συνταγματικά κατοχυρωμένη Ανεξάρτητη Αρχή του Συνηγόρου του Πολίτη. Με τον διορισμό ενός επιπλέον βοηθού του στο και την αντίστοιχη αύξηση της χρηματοδότησης του θεσμού. Η προβλεπόμενη από το Νόμο 4873/2021 εσωτερική Διεύθυνση ΟΚοιΠ - Κοινωφελών Φορέων στο Υπουργείο Εσωτερικών, με δεδομένη την παθολογία της συνεχούς κομματικής- κυβερνητικής παρέμβασης σε όλα τα πεδία, δεν καλύπτει σε καμία περίπτωση την ανάγκη δημόσιας ρύθμισης και αμερόληπτης εποπτείας απέναντι στην ΚτΠ διαιωνίζοντας έτσι την αμοιβαία καχυποψία Κράτους και ΚτΠ.
2. Συλλογική Εκπροσώπηση ΚτΠ: Η ανεξάρτητη συγκρότηση δευτεροβάθμιων- τριτοβάθμιων οργάνων κατά τομείς-περιοχές της ΚτΠ με τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων ψηφοφορίας και διαλόγου (με -ει δυνατόν- δωρεάν παραχώρηση του συστήματος Δίας του Δημόσιου Οργανισμού ΕΔΥΤΕ - gr.net, που χρησιμοποιούν ήδη ασφαλιστικοί οργανισμοί, σωματεία και ΑΕΙ) θα συντελέσει καθοριστικά στην εφαρμογή της συμμετοχής της ΚτΠ στις Δημόσιες Διαβουλεύσεις των Υπουργείων, στην προώθηση της αυτορρύθμισης και την καινοτόμο ώθηση της Συμμετοχικής Δημοκρατίας που βρίσκεται στο κέντρο της φιλοσοφίας δράσης όλων των μορφών της Κοινωνίας Πολιτών. Η αναβάθμιση της συλλογικής εκπροσώπησης θα διευκολύνει επίσης την συμμετοχής της ελληνικής ΚτΠ στα αντίστοιχα φόρα της Ε.Ε., ΟΗΕ, UNESCO. Είναι επίσης αυτονόητο ότι θα βοηθήσει σημαντικά και το δημόσιο διάλογο στο εσωτερικό της χώρας.
3. Ορατότητα - Επικοινωνία - Θεσμικός διάλογος με Πολιτικά Κόμματα και Κοινωνικούς Εταίρους: Φαντάζει πραγματικά εξωπραγματικό το γεγονός ότι στην πρόσφατη έρευνα εμπιστοσύνης στους θεσμούς της διαΝΕΟσις, οι ΜΚΟ βρίσκονται κυριολεκτικά τελευταίες στον δείκτη εμπιστοσύνης του κοινού και των πολιτών. Αν αυτό μπορεί να είναι εν μέρει εξηγήσιμο από μερικά λυπηρά φαινόμενα ιδιοτελούς χρήσης του Εθελοντισμού και της Φιλανθρωπικής δράσης, είναι δύσκολα εξηγήσιμο το γεγονός ότι η έννοια και η πρακτική της ΚτΠ που τα τελευταία 30 χρόνια συνετέλεσε καθοριστικά στη δημιουργία 700 σχετικά οργανωμένων ΜΚΟ κάθε μορφής και 3χιλ. μικρών - άτυπων πρωτοβουλιών και συλλογικοτήτων, να μην αναφέρεται ΟΥΤΕ μια φορά στα δέκα τουλάχιστον Αφιερώματα για τα 50 Χρόνια της Μεταπολίτευσης που κυκλοφόρησαν πρόσφατα στον γραπτό τύπο. Αυτό το γεγονός πρέπει να σημάνει συναγερμό σε όλες/ους που έχουν πιστέψει και ασχολούνται με την ΚτΠ ως μέσο συμμετοχής και ενδυνάμωσης των ενεργών πολιτών, όπως και της Καλής Διακυβέρνησης σε μία σύγχρονη ευρωπαϊκή κοινωνία. Για αυτό ακριβώς το λόγο αποκτά ιδιαίτερη σημασία και επικαιρότητα η παρούσα πρωτοβουλία του Ιδρύματος Μποδοσάκη για ένα Σχέδιο Δράσης για την ΚτΠ. Ακολουθούν 3 επιμέρους προτάσεις που μπορεί να συνεισφέρουν άμεσα στην αναβάθμιση του κύρους, την ορθολογική ορατότητα της ΚτΠ και την ανατροπή του αναιτιολόγητου πέπλου δυσφήμισης που προσωρινά καλύπτει τις κοινωνικά επωφελείς δράσεις της ΚτΠ.
3α. Κοινωνικά μηνύματα ΕΣΡ: Η οργανωμένη αξιοποίηση των κοινωνικών μηνυμάτων που εγκρίνονται από το ΕΣΡ και παίζονται για διάστημα 3 μηνών σε όλους τους ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς - αν και τα ιδιωτικά τηλεοπτικά κανάλια τα μεταδίδουν συνήθως τις πολύ βραδινές ώρες - είναι πολύ σημαντική και αποτελεί όντως διεθνώς καλή πρακτική. Αποδεικνύει ότι μπορούν να γίνουν σωστά πράγματα και στην Ελλάδα.
3β. Ο ιδιαίτερος ρόλος της ΕΡΤ: Ιδιαίτερη σημασία έχει η ενεργοποίηση και αξιοποίηση της Δημόσιας Ραδιοτηλεόρασης, που χρηματοδοτείται από το ανταποδοτικό τέλος των 36 ευρώ ετησίων, που πληρώνουν όλοι οι Έλληνες πολίτες, και η οποία έχει υποχρέωση για την ανάπτυξη του δημόσιου διαλόγου με τη συμμετοχή των ενεργών πολιτών. Η ΕΡΤ, στη βάση του Καταστατικού της Χάρτη, έχει από το 2006 ειδική στρατηγική Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης, με ανάλογο τμήμα (Κέντρο Επικοινωνίας Ενημέρωσης Πολιτών - ΚΕΕΠ), το οποίο συνδέεται απευθείας με το Διοικητικό Συμβούλιο και τον Διευθύνοντα Σύμβουλο. Βασική προτεραιότητα αυτής της στρατηγικής ήταν η συνεργασία με την ΚτΠ, τις ΜΚΟ και τα Ιδρύματα, με στόχο την από κοινού προώθηση του δημοσίου συμφέροντος. Μάλιστα στο Άρθρο 11 του ισχύοντος Ν. 4324/2015 - Ν. 20173/2013 προβλέπεται η συμμετοχή των ΟΚοιΠ στα Συμβούλια Κοινωνικού Ελέγχου της ΕΡΤ (ΣΚΕ) με σκοπό τη βελτίωση της ΕΡΤ. Στο ΣΚΕ Αττικής (2015-2018), από τα 110 μέλη του Συμβουλίου (Citizens’ Assembly), οι 55 ήταν κληρωτοί πολίτες, με δημόσια κλήρωση που έγινε στο Κεντρικό Δελτίο της ΕΡΤ1, 30 μέλη ήταν εκπρόσωποι ΟΚοιΠ και άλλων Μη - Κερδοσκοπικών Φορέων και τα υπόλοιπα 25 ήταν εκπρόσωποι Δημόσιων Φορέων. Επρόκειτο για μία καινοτομική πρωτοβουλία κοινής σύμπραξης Δημοσίου-ΚτΠ-Ενεργών Πολιτών, που πήρε έπαινο από την EBU (European Broadcasting Union). Στις 30 συνελεύσεις του οργάνου έγινε ζωντανή αναμετάδοση στο διαδίκτυο, την τηλεόραση (εκπομπή Πολίτες στην ΕΡΤ1) και το ραδιόφωνο. Πολλές από τις προτάσεις που περιέχονται στα 6 πορίσματα των ΣΚΕ της ΕΡΤ προέρχονται από τις ΜΚΟ, μέλη του οργάνου. Δυστυχώς από τον Οκτώβριο 2018 μέχρι και σήμερα, οι Διοικήσεις της ΕΡΤ αδρανοποίησαν το άρθρο 11 και δεν το εφαρμόζουν ως όφειλαν, σύμφωνα με τον Ν. 4324/15, ενώ τα τελευταία 2 χρόνια υποβάθμισαν πλήρως και τη στρατηγική Κοινωνικής Ευθύνης και το ΚΕΕΠ. Ελπίζουμε ότι η νέα Διοίκηση της ΕΡΤ που θα αναλάβει σύντομα την αρμοδιότητα, θα αλλάξει αυτή την αρνητική πορεία σε αυτό το κρίσιμο θέμα για την ΚτΠ, που όλως περιέργως δεν συμβαδίζει με άλλες θετικές πρωτοβουλίες της Δημόσιας Ρ/Τ τα τελευταία 5 χρόνια (Ertflix, Ertnews, Echo.gr, Κοινωνικά Μηνύματα). Πιστεύουμε ότι η ΚτΠ και οι ΜΚΟ πρέπει να διεκδικήσουν σθεναρά την επανενεργοποίηση της ΕΡΤ σε αυτόν τον κρίσιμο για την κοινωνία τομέα.
3γ. Συλλογική εκπροσώπηση της ΚτΠ σε εθνικό και τοπικό επίπεδο θα συνεισφέρει και στο διάλογο με συγγενείς κοινωνικούς χώρους, οργανώσεις και θεσμούς. Π.χ. με την ΟΚΕ - Οικονομική Κοινωνική Επιτροπή, τμήμα της Ευρωπαϊκής ΟΚΕ, που ασχολείται σε πανευρωπαϊκό επίπεδο με την ΚτΠ, αλλά και με τους κοινωνικούς εταίρους που συμμετέχουν σε αυτήν. Η συνδιοργάνωση ημερίδων και συνεδρίων με τα Τμήματα Κοινωνιολογίας, Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιων Θεσμών των ΑΕΙ θα επαναφέρει στο δημόσιο διάλογο την παγκόσμια έννοια και πρακτική της ΚτΠ.
4. Ψηφιακή ΚτΠ: Ζώντας σε μία εποχή του Υπερ-διαδικτύου, όπου οι πρακτικές του e-working, e-learning, e-decision making τείνουν να κυριαρχήσουν, το Υπουργείο Εσωτερικών και η αντίστοιχη Διεύθυνση του για τις ΟΚοιΠ - Κοινωφελείς Φορείς, πρέπει να κάνουν τις αντίστοιχες προβλέψεις / ρυθμίσεις για την ευέλικτη και σωστή λειτουργία των διαδικασιών των ΟΚοιΠ (γενικές συνελεύσεις, ΔΣ, δημοσιοποίηση απολογισμών) σε ψηφιακή/ ηλεκτρονική μορφή. Κατ’ ελάχιστον εν έτει 2024 να υπάρχει και αυτή η δυνατότητα που μπορεί να απελευθερώσει πόρους και χρόνο για όλες τις ΟΚοιΠ και να αυξήσει την εμβέλεια των δράσεων τους πολλαπλασιαστικά.
Δεν ήταν μόνο στην Πυροσβεστική που ο κομματικός διαλυτισμός συνέτεινε στην έκταση της πρωτοφανούς τραγωδίας στο Μάτι. Παρόμοιες ενέργειες εξωφρενικού και αναξιοκρατικού κομματισμού είχαν ήδη ξεκινήσει στην ΕΡΤ από τον τότε υπουργό Ν. Παππά και τους συνεργάτες του, ευτυχώς εδώ χωρίς άμεσες υλικές συνέπειες σε ανθρώπινες ζωές. Έγραψα το άρθρο πού ακολουθεί με τίτλο «Η ΕΡΤ και η αντιμετώπιση καταστροφών έκτακτης ανάγκης», πριν ακριβώς δύο χρόνια, ως διαμαρτυρία και ως ύστατη έκκληση ενάντια στην διάλυση των δημόσιων μηχανισμών προστασίας των πολιτών. Οι άνθρωποι αυτοί όμως ήσαν κυριολεκτικά άπαιχτοι, όχι μόνο στην Πυροσβεστική αλλά σχεδόν παντού .......στο κράτος (με λίγες εξαιρέσεις).
Αυτό που γίνεται θεαματικό όμως, είναι ότι ένα χρόνο μετά τις εκλογές η αξιωματική αντιπολίτευση δεν έχει ξεστομίσει καμία αυτοκριτική, είτε θεσμικά, είτε με ονοματεπώνυμο. Απόλυτη σιωπή. Κάτι τέτοιο δεν οδηγεί τον Σύριζα προς την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία κάθε μορφής (κλασσικού ή ριζοσπαστικού τύπου), αλλά προς τη γνωστή κουτοπόνηρη στρατηγική «άστο και θα ξεχαστεί».
Τον οδηγεί στην παγίωση ενός κυνικού, δήθεν, ρεαλιστικού κομματισμού βαλκάνιου τύπου που κάνει συμμαχίες στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα με αποκλειστικό στόχο την «εξουσία για μας τους ίδιους» (κάτι σαν ΠαλαιοΠΑΣΟΚ, αλλά χωρίς την εξέχουσα φυσιογνωμία του Αντρέα). Κάτι τέτοιο δεν αφορά μόνον τον Σύριζα, με ή χωρίς την Προοδευτική Συμμαχία, μας αφορά όλους. Γιατί εγκαθιδρύεται τάχιστα ένα χαώδες πολιτικό κενό στο κέντρο του πολιτικού συστήματος της χώρας, τη στιγμή ακριβώς που αντιμετωπίζουμε πολλαπλές Διακινδυνεύσεις ως κοινωνία (covid-19, Τουρκία, παγκόσμια κρίση). Με τον Σύριζα να οπισθοδρομεί με πλήρη άρνηση αλλαγής και αυτοκριτικής, το ΚΙΝΑΛ να βολοδέρνει, το ΠΟΤΑΜΙ, δυστυχώς να έχει διαλυθεί, τους πράσινους/ οικολόγους να είναι σχεδόν ανύπαρκτοι – δύο φορές, δυστυχώς – την εκσυγχρονιστική τάση να έχει αποσυντεθεί (δυστυχώς ούτε και ο κ. Σημίτης, ένας πολύ αξιοπρεπής πολιτικός, έκανε ποτέ του πραγματική αυτοκριτική), το πολιτικό κενό είναι κάτι παραπάνω από εμφανές. Την ίδια στιγμή, η ανεξάρτητη Κοινωνία Πολιτών και οι ΜΚΟ έχουν διαχυθεί μεν παντού στην κοινωνία (αυτό είναι καλό), αλλά είναι πολιτικά ανύπαρκτοι ως αντίβαρο στον σκληρό κομματισμό, ενώ η ακροδεξιά καραδοκεί περιμένοντας στραβοπατήματα της κυβέρνησης στα εθνικά/μεταναστευτικό.
Η κατάσταση αυτή, μπορεί βραχυπρόθεσμα να συμφέρει τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη που κυριαρχεί προς το παρόν άνευ αντιπάλου, αλλά μεσοπρόθεσμα δεν τον συμφέρει καθόλου, όπως βεβαίως και τη χώρα. Μια κυβέρνηση που στηρίζεται σε evidence based policies/ politics (σε τεκμήρια και αποτελέσματα), χρειάζεται μια αξιόπιστη αντιπολίτευση για να είναι αποδοτική. Οι δημιουργικοί πολίτες αυτής της χώρας, ανεξαρτήτως ιδεολογικού προσανατολισμού από την κεντροαριστερά, την αριστερά, έως και τη σύγχρονη Κεντροδεξιά, νομίζω ότι πρέπει περισσότερο από ποτέ να εμείνουν στη μόνη στάση που μπορεί να οδηγήσει στον πραγματικό εκσυγχρονισμό της χώρας: τον προοδευτικό πραγματισμό του πολίτη, δηλαδή, τεκμήρια, σύγκριση αποτελεσμάτων και κυρίως, όπως έλεγε ο μεγάλος Γάλλος φιλόσοφος Μισέλ Φουκώ – που έγραφε πάντα στα ελληνικά τη λέξη – ΠΑΡΡΗΣΙΑ. Παρρησία, τόλμη, αυτοκριτική και ανάληψη ευθύνης και ΛΟΓΟΔΟΣΙΑ. Παρρησία και Λογοδοσία. Να δύο αρχαιοελληνικές λέξεις/ έννοιες με τεράστια επικαιρότητα στην Ελλάδα του σήμερα.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι η μικρή και δευτερεύουσας σημασίας ιστορία για την ΕΡΤ που ακολουθεί – μικρή, ανύπαρκτη κυριολεκτικά, μπροστά στην απίστευτη τραγωδία στο Μάτι που στοίχισε τη ζωή σε 102 συνανθρώπους μας – αφορά ακριβώς τη Λογοδοσία. Γι' αυτό έχει μεγάλη συμβολική σημασία. Αφορά το πρώτο και το μόνο εγχείρημα συμμετοχικού συμβουλίου κοινωνικού ελέγχου της ΕΡΤ με κλήρωση 50 πολιτών που μαζί με μια παρόμοια πρωτοβουλία της γαλλικής Δημόσιας Τηλεόρασης ήσαν πρωτοποριακές δράσεις σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, που έλαβαν μάλιστα και έπαινο από την EBU. Κοιτάξτε τώρα τι συνέβη στις δύο χώρες και θα καταλάβετε γιατί χρησιμοποιώ στον τίτλο τη λέξη Βαλκάνιος (όχι Βαλκανικός).
Στην Ελλάδα, ο εποπτεύων την ΕΡΤ υπουργός Νίκος Παππάς, όχι μόνον δεν ανέφερε ούτε μια και μόνη φορά την πρωτοβουλία, παρότι ήταν εφαρμογή άρθρου του δικού του νόμου, αλλά μαζί με τους στενούς συνεργάτες του διέλυσαν εν μια νυκτί το ΣΚΕ της ΕΡΤ τον Ιούνιο του 2018, και μάλιστα με αγενή και κυνικό τρόπο προς τους συμμετέχοντες πολίτες. Απόλυτη δυσφορία απέναντι και σε υποψία απειροελάχιστης Λογοδοσίας.
Στην Γαλλία ο Πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν υιοθέτησε την αντίστοιχη πρωτοβουλία της France Televisions, ίδρυσε 823 Κοινωνικά Συμβούλια σε ολόκληρη τη Γαλλία και πέρυσι προχώρησε στην ίδρυση ενός Πανεθνικού Κοινωνικού Συμβουλίου Πολιτών, με τυχαία κλήρωση 155 πολιτών από το σύνολο της επικράτειας και θέμα την εκπόνηση πολιτικής για την κλιματική αλλαγή και την πράσινη μεταρρύθμιση της γαλλικής κοινωνίας. Πριν ένα μήνα συμμετείχε και ο ίδιος στην τελική σύσκεψη του Συμβουλίου Πολιτών και υποσχέθηκε 15 νομοθετικές πρωτοβουλίες. Θα μου πείτε, λόγια είναι και κυρίως εδώ είναι Βαλκάνια, δεν είναι παίξε γέλασε. Σωστό. Αυτό λέω κι εγώ. Χωρίς αυτοκριτική, ο Σύριζα θα παραμείνει εγκλωβισμένος Βαλκάνιος.
Ο δε Μακρόν, ως γνωστόν για αρκετούς στο Σύριζα είναι κρυφοδεξιός και νεοφιλελεύθερος. Μπορεί και να είναι, αλλά προώθησε, έστω και επιφανειακά, τη συμμετοχή των Γάλλων πολιτών στα κοινά και ανοίγει τη Γαλλία και την Ευρώπη προς το μέλλον και το αύριο. Κάποιοι άλλοι «μη δεξιοί» δεν έκαναν ούτε τα στοιχειώδη, παρότι κλήθηκαν να πάρουν την εξουσία ακριβώς γι' αυτόν τον λόγο. Όπως τη λογική και ακομμάτιστη λειτουργία της Πυροσβεστικής, σε μια χώρα που έχει ανά δεκαετία εκρήξεις πυρκαγιών. Και δεν κάνουν γι' αυτό την παραμικρή πολιτική αυτοκριτική. Τι άλλο να πει κανείς;
Μέσα σε μια τέτοια ακραία τραγωδία όπως αυτή που συνέβη το βράδυ της 23ης Ιουλίου 2018 στο Μάτι, τα λόγια και οι αναλύσεις χάνουν τη σημασία τους. Όμως ο μόνος τρόπος απότισης τιμής στους 86 συμπολίτες μας που είχαν αυτόν τον φρικτό θάνατο, η μόνη πιθανή ανακούφιση στους συγγενείς τους και τους χιλιάδες πυροπαθείς της ευρύτερης περιοχής είναι η συλλογική και ατομική περισυλλογή και ο αναστοχασμός για την αναζήτηση ριζικών λύσεων. Λύσεων που θα αποτρέψουν ή θα μειώσουν στο ελάχιστο δυνατόν την επανάληψη παρόμοιων καταστροφών, οσοδήποτε σπάνιο και αν είναι το φυσικό – και πάντα πλέον – και ανθρωπογενές φαινόμενο. Γιατί Η Κλιματική Αλλαγή, τα ακραία καιρικά φαινόμενα, οι πολεοδομικές αυθαιρεσίες και ιδίως η υποτίμηση του λεπτομερούς σχεδιασμού πρόληψης και εκκένωσης περιοχών σε άμεσο κίνδυνο έχουν ισχυρές πλευρές ανθρώπινης παρέμβασης. Η Ένωση Πολιτών για την ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ από την πρώτη στιγμή της ίδρυσης της ισχυρίζεται ότι ο ουσιαστικός Δημοκρατικός Εκσυγχρονισμός της χώρας είναι ο μόνος δρόμος για την αποφυγή καταστάσεων της σωρευμένης ευαλωτότητας της. Όπως όλες οι κοινωνίες της ύστερης νεωτερικότητας, ζούμε σε ένα καθεστώς πολλαπλών κινδύνων με τη διαφορά ότι η Ελλάδα παρουσιάζει μία σπάνια συγκέντρωση ετερόκλητων πιέσεων και απειλών. Γεωστρατηγικές πιέσεις, κλιματική αλλαγή με αυξανόμενη πιθανότητα ακραίων καιρικών φαινομένων – πυρκαγιές, πλημμύρες- υπερχρέωση/Μνημόνια, σεισμογενές έδαφος, εντάσεις κοινωνικής συνοχής και μεγάλες ανισότητες. Άμεσο καθήκον είναι ο ριζικός εκσυγχρονισμός του κράτους με το σπάσιμο του πελατειακού συγκεντρωτισμού και η κινητοποίηση της κοινωνίας των πολιτών. Η άμεση ανάπτυξη αλληλεγγύης μετά τις πυρκαγιές στο Μάτι/Ραφήνα, η κοινωνική αλληλεγγύη από την αρχή των Μνημονίων και η υποδοχή των προσφύγων από το 2016 δείχνουν ότι οι έλληνες πολίτες – παρόλες τις μεγάλες αδυναμίες ΠΟΥ ΕΧΟΥΜΕ ως οργανωμένη κοινωνία – είναι εδώ και περιμένουν. Θα πάρει το μήνυμα ο Πρωθυπουργός και η κυβέρνηση αλλά και τα κόμματα της αντιπολίτευσης; Θα το δούμε συντόμως.
Το άρθρο με τίτλο «ΕΡΤ: Η παραίτηση ενός Προϊσταμένου μέσα σε 15 ημέρες» (TVXS, 24/7), που αναφέρεται στην αυθαίρετη αλλαγή Προϊσταμένου στο Κέντρο Επικοινωνίας Ενημέρωσης Πολιτών (Κ.Ε.Ε.Π) της ΕΡΤ, γράφτηκε και πρωτοαναρτήθηκε πριν τη μεγάλη τραγωδία στο Μάτι. Έχει όμως μια έμμεση και αθέλητα στενή επικαιρότητα γιατί αφορά άμεσα τον τρόπο που η ΕΡΤ ως δημόσια ραδιοτηλεόραση, αντιμετωπίζει τις καταστροφές έκτακτης ανάγκης. Γιατί το Κ.Ε.Ε.Π. ιδρύθηκε το 2006, ακριβώς γι' αυτό τον λόγο. Για να συντονίζει πολλαπλασιαστικά κοινωνικές εκστρατείες δράσης σε θέματα φυσικών καταστροφών και οξύτατων κοινωνικών προβλημάτων πλαισιώνοντας την ενημερωτική δράση της ΕΡΤ. Έτσι, το 2007 κατά την διάρκεια των μεγάλων πυρκαγιών στην Ηλεία, το Κ.Ε.Ε.Π. διοργάνωσε ένα πανεθνικό, πολυκαναλικό δίκτυο οικονομικής υποστήριξης από τους πολίτες που σε συνδυασμό με τηλε/ραδιομαραθώνιους συγκέντρωσε 420 χιλιάδες ευρώ, ενημέρωσε χιλιάδες πυροπαθείς συμπολίτες μας, συντόνισε εθελοντικές δράσεις εργαζομένων της ΕΡΤ και σε επαφή με οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών και την τηλεοπτική εκπομπή « ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ ΜΠΟΡΟΥΜΕ» (τίτλο που στη συνέχεια αντέγραψε ο ΣΚΑΙ) έθετε με ένταση το θέμα της αναδάσωσης. Το ίδιο Κ.Ε.Ε.Π. τον Φεβρουάριο του 2016 σε συνεργασία με την ΕΡΑ, τους 19 Περιφερειακούς Σταθμούς και την ΕΡΤ 3, οργάνωσε την πανεθνική εκστρατεία για τους πρόσφυγες με τίτλο «ΕΙΜΑΣΤΕ ΟΛΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ», ενώ προχώρησε επίσης στην οργάνωση δράσεων για τους άστεγους συμπολίτες μας, σε συνεργασία με 10 κοινωνικούς φορείς, μέλη του Συμβουλίου Κοινωνικού Ελέγχου Αττικής (Σ.Κ.Ε) της ΕΡΤ.
Αυτό το Κ.Ε.Ε.Π. λοιπόν, αποδιοργάνωσε πλήρως με τις ενέργειές του εδώ και ένα μήνα ο κ. Κωστόπουλος, Δ/νων Σύμβουλος της ΕΡΤ, όπως περιγράφεται και στο άρθρο. Οι συνέπειες φαίνονται στην πράξη. Βεβαίως και η ΕΡΤ είχε μια αξιοπρεπή, συνεχή και εξελισσόμενη ειδησεογραφική κάλυψη των δραματικών γεγονότων - που στο ραδιόφωνο πήρε και την μορφή ολονύχτιας κάλυψης - με καλή ενημερωτική πλαισίωση που συνεχίζει μέχρι τώρα με πρόσκληση επιστημόνων και ειδικών. Βεβαίως και είναι θετική ενέργεια το άνοιγμα του λογαριασμού και τα 100 χιλιάδες ευρώ της συνεισφοράς της ΕΡΤ. Αλλά δεν αρκεί. Παρόμοιες κινήσεις κάνουν και αρκετές ιδιωτικές επιχειρήσεις όπως και κάποια από τα ιδιωτικά κανάλια (στα λόγια, βέβαια). Οι πολίτες και η ελληνική κοινωνία περίμεναν πολύ περισσότερα πράγματα από την ΕΡΤ. Οι υποδομές υπήρχαν και ήταν έτοιμες για δράση. Το Κ.Ε.Ε.Π., η Επιτροπή Κοινωνικής Ευθύνης με 14 στελέχη της εταιρείας, το Συμβούλιο Κοινωνικού Ελέγχου με 110 μέλη εκ των οποίων 55 εκπρόσωποι των κυριότερων κοινωνικών θεσμών, θα μπορούσαν από κοινού να οργανώσουν μια εκστρατεία ανακούφισης, ενημέρωσης και στήριξης των πληγέντων συμπολιτών μας. Αλλά όλα αυτά αποδιοργανώθηκαν ξαφνικά, έτσι για μια άσκεπτη και αναιτιολόγητη απόφαση. Γιατί κάποιοι στην ΕΡΤ βλέπουν παντού ανύπαρκτους «εχθρούς», ενώ ξεχνούν ή υποβαθμίζουν τον μόνο πραγματικό «πόλεμο» που έχει αξία μέσα σε ένα τέτοιο βαρύ εθνικό πένθος και τραγωδία. Η ενημέρωση είναι κρίσιμη αλλά για τη ΕΡΤ ειδικά δεν αρκεί και ιδίως σήμερα που ένα αυθόρμητη κύμα αλληλεγγύης έχει εξαπλωθεί σε όλη τη χώρα. Χρειάζεται και η κοινωνική υπευθυνότητα με πράξεις που παράγουν έργο και όχι μόνο λόγια. «Συνεισφορά στην κοινωνία» (Contribution to Society) με την εμπλοκή και κινητοποίηση των πολιτών, όπως λέει σωστά και η EBU, εμπνεόμενη εκτός των άλλων και από τα Σ.Κ.Ε της ΕΡΤ που βαδίζουν και αυτά σε ένα άδοξο τέλος – η Διοίκηση της ΕΡΤ ευχήθηκε «Καλές διακοπές» στα μέλη των Σ.Κ.Ε χωρίς καμία απάντηση στα πορίσματα που έχουν καταθέσει - ύστερα από δυόμισι χρόνια πρωτοποριακής και δημιουργικής λειτουργίας υπέρ της «βελτίωσης της ΕΡΤ», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει το Άρθρο 10 του Ν. 4324/15.
Περικλής Βασιλόπουλος
Δημοσιογράφος – Προϊστάμενος ΚΕΕΠ της ΕΡΤ (2006-2013 και 2015 – Ιούνιος 2018)
Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
27/7/2018
Μετά την κατακραυγή στον Τύπο και το Διαδίκτυο (Αυγή, Έθνος, TVXS.GR, e-tetradio) του διορισμού από τον Διευθύνοντα Σύμβουλο της ΕΡΤ συναδέλφου αθλητικού συντάκτη ως Προϊσταμένου στην νευραλγική υπηρεσία του Κ.Ε.Ε.Π. που ασχολείται με την αμφίδρομη σχέση της ΕΡΤ με την κοινωνία (Συμβούλια Κοινωνικού Ελέγχου – Κοινωνική Ευθύνη) είχαμε στις 19/7 την ξαφνική παραίτηση του νέου Προϊσταμένου, 15 ημέρες από την ανάληψη των καθηκόντων του. Κάτι πήγε πολύ λάθος με αυτό τον διορισμό και αυτό βαρύνει πρώτα από όλα τον ίδιο τον κ. Κωστόπουλο που έκανε την επιλογή χωρίς μάλιστα καμμιά συγκριτική αξιολόγηση και σαφή εκ των προτέρων σειρά κατάταξης των τριών υποψηφίων. Η προφανής αιτία γι' αυτή την αλλαγή βρίσκεται στην εισαγγελική παραγγελία από Εισαγγελέα Πρωτοδικείου Αθηνών για την παράδοση εγγράφων τεκμηρίωσης που κατέθεσα έχοντας έννομο συμφέρον ως καθαιρεθείς Προϊστάμενος του Κ.Ε.Ε.Π. του οποίου ήμουν «ιδρυτής» και το 2006 και το 2015 στην νέα ΕΡΤ, κίνηση που σήμανε το καμπανάκι ανησυχίας στην Κεντρική Διοίκηση (βλέπε άρθρο μου, «ΕΡΤ. Έτσι επιλέγω γιατί έτσι θέλω», www.tvxs.gr 16/07/2018). Γιατί ήταν τόσο χαώδης η διαφορά ουσιαστικών και τυπικών προσόντων γι' αυτή ειδικά την θέση ανάμεσα στον νέο – και ήδη παραιτηθέντα – Προϊστάμενο και τον πρώην (ο γράφων) που θα ήταν δύσκολο να αποφύγει ο Δ/νων Σύμβουλος της ΕΡΤ την ακύρωση της απόφασής του και την καταδίκη για μεροληπτικό υποβιβασμό Προϊσταμένου σε οποιοδήποτε Δικαστήριο.
Αντί λοιπόν να παραδεχτεί το λάθος του, ο κ. Κωστόπουλος, με σχεδόν αστραπιαίο και σπασμωδικό τρόπο διόρισε ως νέα Προϊσταμένη την μία από τις δύο υφιστάμενες συνεργάτιδές μου στο Κ.Ε.Ε.Π. που ήταν η τρίτη συνυποψήφια στον διαγωνισμό. Είναι απορίας άξιο με ποια κριτήρια έκανε κι αυτή την επιλογή με δεδομένο ότι δεν υπήρχε κανένας πίνακας κατάταξης παρά μόνο δύο απλά βιογραφικά στα έγγραφα που μου παραδόθηκαν από το γραφείο του ύστερα από την εισαγγελική παραγγελία στις 13/7/18.
Αν και κωλύομαι να πω περισσότερα γι΄αυτό τον δεύτερο διορισμό, γιατί θέλω να κρατήσω το επίπεδο των συναδελφικών και ανθρώπινων σχέσεων με τις δύο συνεργάτιδές μου στο ΚΕΕΠ για δυόμιση χρόνια, η πράξη αυτή αναδεικνύει τα στοιχεία μιας πιθανής συστηματικής μεροληπτικής στόχευσης. Κάτι σαν εμμονική «εχθροπάθεια» όπου όλοι οι εργαζόμενοι και τα στελέχη της ΕΡΤ χωρίζονται σε «εχθρούς» και «φίλους» κι όλοι όσοι δεν στοιχίζονται στους φίλους γίνονται αυτομάτως εχθροί ασχέτως αν με το έργο τους έχουν συνεισφέρει στην ΕΡΤ. Δεν περνάει απ' το μυαλό τους ότι υπάρχουν εργαζόμενοι που θέλουν απλά να κάνουν τη δουλειά τους. Δεν καταλαβαίνουν ότι τέτοιες στάσεις εφαρμόζονται στις καταστάσεις πολέμου και ενδεχομένως στον οξύ γενικό πολιτικό ανταγωνισμό (υπήρχε κάποιος Γερμανός φιλόσοφος Καρλ Σμιτ που τα είχε πει αυτά) αλλά δεν εφαρμόζονται στην εσωτερική διοίκηση οργανισμών όπως η ΕΡΤ.
Τα γράφω αυτά γιατί εκτός από την υποψία στοχευμένης μεροληψίας του διαγωνισμού που προανέφερα έχουν αρχίσει να εμφανίζονται πράξεις ανταποδοτικής «εκδικητικότητας» που αποσκοπούν στην απομάκρυνσή μου από το ΚΕΕΠ. Έτσι πριν δέκα μέρες στην άκρως εσπευσμένη αναδιοργάνωση της Επιτροπής Κοινωνικής Ευθύνης η Κεντρική Διοίκηση με απομάκρυνε.
Η δίκαιη λύση
Και όμως υπάρχει μια απλή και δίκαιη λύση που θα μπορούσε να είχε υιοθετήσει ο κ Κωστόπουλος από την πρώτη στιγμή και η οποία θα διέλυε αμέσως οποιαδήποτε υποψία και κριτική για εμμονική μεροληψία. Είναι η διενέργεια του Διαγωνισμού για τον Προϊστάμενο του ΚΕΕΠ με πραγματικά «Δομημένες Συνεντεύξεις» με λεπτομερή πρακτικά, με ερωτήσεις για την στρατηγική των υποψηφίων για τη θέση, κείμενο συγκριτικής αξιολόγησης και σαφή σειρά κατάταξης υποψηφίων και με την επιπλέον διευκρίνιση ότι ο Προϊστάμενος του ΚΕΕΠ σε αντίθεση με τον Δ/ντή Εταιρικής Προβολής δεν εκπροσωπεί την εκάστοτε Κεντρική Διοίκηση αλλά την ΕΡΤ ως Εταιρεία και θεσμό. Το αποτέλεσμα του Διαγωνισμού θα έπρεπε επίσης να ανακοινωθεί σε ειδική Ολομέλεια- 31η στη σειρά- του απερχόμενου Συμβουλίου Κοινωνικού Ελέγχου Αττικής της ΕΡΤ πράγμα που τους το οφείλουμε ως ΕΡΤ δεδομένου ότι οι πολίτες αυτοί αφιέρωσαν 300 ώρες από τη ζωή τους για τη βελτίωση της ΕΡΤ ενώ έχουν καταθέσει 6 πορίσματα χωρίς καμιά απάντηση έως τώρα από το Διοικητικό Συμβούλιο.
Με αυτές τις δίκαιες προϋποθέσεις και διαδικασίες κανείς δεν θα μπορούσε να διαφωνήσει.
Περικλής Βασιλόπουλος
Δημοσιογράφος – Προϊστάμενος ΚΕΕΠ της ΕΡΤ (2006-2013 και 2015 – Ιούνιος 2018)
Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
23/7/2018
Δουλεύω 21 χρόνια στην ΕΡΤ και χρειάστηκαν ακριβώς 21 ημέρες και η εισαγγελική παραγγελία Εισαγγελέα Πρωτοδικών Αθηνών για να μου δοθούν κάποια – τα ελάχιστα δυνατά – έγγραφα που ζητούσα με την «Αίτηση παροχής τεκμηρίωσης αυτοτελούς και συγκριτικής Αξιολόγησης για τη θέση του Προϊσταμένου του Κ.Ε.Ε.Π. της ΕΡΤ», την οποία κατέθεσα στις 21/6/2018 στο γραφείο του Δ/ντος Συμβούλου της ΕΡΤ κ. Βασίλη Κωστόπουλου, μια ημέρα αφότου έμαθα από την «Διαύγεια» - πάλι καλά που υπάρχει κι αυτή – την καθαίρεσή μου από τη θέση.
Κανονικά τα έγγραφα θα έπρεπε να μου είχαν δοθεί το πολύ εντός διημέρου γιατί υποτίθεται ότι η συγκριτική Αξιολόγηση υποψηφίων Προϊσταμένων προϋπάρχει της απόφασης επιλογής. Θεωρητικά πάντα, όπως πολύ σωστά λέει και ξαναλέει η κ. Όλγα Γεροβασίλη, Υπουργός Διοικητικής Μεταρρύθμισης, στη διαδικασία επιλογής Προϊσταμένων στον Δημόσιο τομέα που βρίσκεται εν εξελίξει και εφαρμόζεται για πρώτη φορά περιλαμβάνεται «Δομημένη Συνέντευξη Υποψηφίων» με τήρηση πρακτικών, με ερωτήσεις που αφορούν την «στρατηγική» των υποψηφίων για την θέση και λεπτομερή αξιολόγηση του πρότερου έργου τους, ενώ η ισοδυναμία τυπικών (τίτλος σπουδών) και ουσιαστικών προσόντων διασφαλίζεται και από το Μητρώο Στελεχών Δημόσιας Διοίκησης. Βεβαίως, αν και στην ΕΡΤ δεν εφαρμόζονται καθ' ολοκληρίαν οι αυστηρά τυπικές αρχές του Δημοσιοϋπαλληλικού Κώδικα παρόλα αυτά ως ανώνυμη εταιρεία του ευρύτερου Δημόσιου Τομέα με κύρια αποστολή την επικοινωνιακή Αμεροληψία θα έπρεπε να παρέχει πιο ευέλικτες μεν, αλλά και πιο ισχυρές εγγυήσεις αξιοκρατίας, διαφάνειας και κυρίως, Λογοδοσίας (κρατήστε αυτή τη λέξη γιατί αποτελεί την «καρδιά» του άρθρου). Η λογική είναι απλή. Δεν μπορείς να είσαι έστω και μισο-αμερόληπτος στην ενημέρωση που οφείλεις να παρέχεις στους πολίτες εάν δεν έχεις έστω μια μισο-αξιοκρατία στο εσωτερικό σου. Γράφω τη λέξη «μισό» γιατί με τέτοια βλοσυρή παράδοση κομματικών παρεμβάσεων στην ΕΤΡ από τις κυβερνήσεις ΝΔ και ΠΑΣΟΚ για 30 και πλέον χρόνια οτιδήποτε πάνω από το «μισό» είναι επιτυχία. Η ιστορία όμως που περιγράφεται εδώ, ξεπερνά όλα τα όρια, είναι κάτω και από το «μισό», πρόκειται για απόλυτη αυθαιρεσία.
Από την πρώτη ημέρα μετά την κατάθεση του αιτήματος τεκμηρίωσης άρχισα μέρα παρά μέρα να τηλεφωνώ στις καθόλα ευγενέστατες συνεργάτιδες του Γρ. του Δ/ντος Συμβούλου που μου απαντούσαν με σταδιακά αυξανόμενη αμηχανία το ίδιο μοτίβο «Το αίτημά σας έχει σταλεί προς επεξεργασία στο νομικό τμήμα της εταιρείας». Οι ημέρες περνούσαν και έτσι έστειλα και μια προειδοποιητική Εξώδικο Δήλωση. Ουδέν νεώτερον και πάλι.
Απηύδησα και με βαριά καρδιά πήγα στον Εισαγγελέα Πρωτοδικών Αθηνών και έστειλα την εισαγγελική παραγγελία παράδοσης εγγράφων με δικαστικό επιμελητή στο Γρ. του Δ/ντος Συμβούλου της ΕΡΤ. Μέσα σε 38 ακριβώς λεπτά δέχτηκα – επιτέλους – το αναμενόμενο για 21 ολόκληρες ημέρες τηλεφώνημα. «Η τεκμηρίωση που ζητήσατε είναι εδώ». Επιτέλους. Κατάλαβα εκείνο το συναίσθημα ανακούφισης του μυλωνά στο Βερολίνο του 1500 κάτι και άλλαξα επίσης άποψη για την λεγόμενη «δικομανία» των Ελλήνων. Γιατί ευτυχώς υπάρχουν κάποιοι δικαστές στην Αθήνα και βάζουν όρια στην αυθαιρεσία.
Τι θα έπρεπε να περιλαμβάνει μια βάσιμη συγκριτική αξιολόγηση;
Μετά την πρώτη ανακούφιση όμως μπήκα σε σκέψεις. Τί θα έπρεπε να περιλαμβάνει μια βάσιμη συγκριτική αξιολόγηση; Για να καθυστερήσουν 21 ημέρες ποιος ξέρες τι μπορούν να έχουν σκαρφιστεί για την συγκριτική αξιολόγηση που δεν γίνεται, θα ήταν κάποιες λιγοστές σελίδες αντίστοιχες με τη σημασία του θέματος (το Κ.Ε.Ε.Π είναι το μόνο από τα 64 τμήματα και διευθύνσεις της εταιρείας που εφαρμόζει απευθείας διάταξη του Ν. 4324/15 για τη λογοδοσία της ΕΡΤ και γι' αυτό είναι το μόνο που υπάγεται κατευθείαν στον Δ/νοντα Σύμβουλο και το Δ.Σ).Το θέμα είναι ότι δεν έβρισκα κανένα πιθανά βάσιμο αντεπιχείρημα που θα δικαιολογούσε την καθαίρεσή μου. Στον τομέα των συγκριτικών τυπικών προσόντων θα έπρεπε να κατορθώσει το ακατόρθωτο. Στις πανεπιστημιακές σπουδές/ μεταπτυχιακά τα προσόντα είναι υποπολλαπλάσια, στις ξένες γλώσσες πολύ υποπολλαπλάσια. Στην εγγύτητα και συμβατότητα με το αντικείμενο καθηκόντων Προϊσταμένων του Κ.Ε.Ε.Π. η διαφορά είναι χαώδης. Ο επιλεχθείς νέος προϊστάμενος είναι ένας εξαιρετικά συμπαθής ως άνθρωπος συνάδελφος αλλά ως αθλητικός συντάκτης δεν έχει καμμία σχέση με τα καθήκοντα της θέσης. Το Κέντρο Επικοινωνίας Ενημέρωσης Πολιτών (Κ.Ε.Ε.Π.) της ΕΡΤ ιδρύθηκε το 2006 με εισήγησή μου προς το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΡΤ με στόχο να δυναμώσει την αμφίδρομη Λογοδοσία της ΕΡΤ προς την κοινωνία και να προωθήσει συντονισμένες καμπάνιες Κοινωνικής Ευθύνης της ΕΡΤ (κοινωνική συνοχή, Περιβάλλον, Ανθρωπιστική δράση, ΑΜΕΑ) που θα συμπληρώνουν την κύρια ενημερωτική της δράση. Στην πρώτη περίοδο 2006-2013 που ήμουν Προϊστάμενος του Κ.Ε.Ε.Π. ολοκληρώθηκαν 35 δράσεις, εκδόθηκαν για πρώτη φορά Κοινωνικοί Απολογισμοί, ενώ κυκλοφόρησε με μεγάλη επιτυχία το εσωτερικό φυλλάδιο «ertonair».
Το Κ.Ε.Ε.Π. διαλύθηκε τη διετία του ΜΑΥΡΟΥ/ΔΤ-ΝΕΡΙΤ και επανιδρύθηκε τον Αύγουστο 2015 από την νέα ΕΡΤ έχοντας ως κύρια καθήκοντα α) την ίδρυση, οργάνωση και συντονισμό των Συμβουλίων Κοινωνικού Ελέγχου (ΣΚΕ) όπως προβλέπεται από τον νόμο 4324/15 για την ενδυνάμωση της Λογοδοσίας της ΕΡΤ προς την κοινωνία, β) τον συντονισμό της Επιτροπής Κοινωνικής Ευθύνης της ΕΡΤ. Όλα όσα αναφέρονται στο καθηκοντολόγιο της απόφασης διορισμού μου ως προϊσταμένου του Κ.Ε.Ε.Π. Σ' αυτή την δεύτερη περίοδο ως τις 20/6/2018, πραγματοποιήθηκαν με τεκμηριωμένες πρακτικά και οργανωτικά αποδόσεις. Σκεφτόμουν λοιπόν τι θα μπορούσε να γράψει ο κ. Κωστόπουλος στην αναμενόμενη συγκριτική αξιολόγηση; Ότι δεν έγιναν τα ΣΚΕ; Αδύνατον. Μέσα από δεκάδες δυσκολίες τα ΣΚΕ έγιναν και λειτούργησαν δυναμικά ως ένα πρωτοποριακό εθελοντικό εγχείρημα συμμετοχικής Λογοδοσίας της ΕΡΤ και οποιοσδήποτε πολίτης μπορεί να μπει στον ιστοχώρο polites.ert.gr για να δει λεπτομερή βίντεο από τις 30 Ολομέλειες των ΣΚΕ Αττικής, να δει τον εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας, τις Δεσμεύσεις της ΕΡΤ προς το ΣΚΕ, το Forum συζήτησης των μελών αλλά και τα ίδια τα 110 μέλη, 55 κληρωτοί πολίτες και 55 εκπρόσωποι κοινωνικών θεσμών. Η ίδια η EBU (European Broadcasting Union) στο έντυπό της στις 20/6/2018 κατατάσσει την ΕΡΤ στις πέντε πρωτοπόρες δημόσιες τηλεοράσεις στον τομέα του διαλόγου με τους πολίτες. Και καλά η EBU αλλά και ο κ. Χριστόφορος Βερναρδάκης, Υπουργός Επικρατείας που δήλωσε σε εκδήλωση με τον Συνήγορο του Πολίτη για την Ανοικτή Διακυβέρνηση (OGP) ότι θεωρεί τα ΣΚΕ της ΕΡΤ ως πρότυπη ενέργεια που θα πρέπει να γενικευτεί σε όλες τις ΔΕΚΟ; Θέση πολύ λογική για έναν υπουργό κυβέρνησης της Ριζοσπαστικής Αριστεράς που στο πρόγραμμά της μιλάει για προώθηση των συμμετοχικών εγχειρημάτων των πολιτών (άλλωστε πολλά από τα μέλη του ΣΚΕ συμμετείχαν στο αλληλέγγυο κίνημα συμπαράστασης στον αγώνα των εργαζομένων της ΕΡΤ ενάντια στο Μαύρο).
Μήπως ο κ. Κωστόπουλος θα μπορούσε να μου προσάψει ότι οδήγησα τα ΣΚΕ σε λάθος δρόμο; Ένα τέτοιο επιχείρημα θα ήταν έωλο και παράνομο γιατί σύμφωνα με τον Ν.4324/15 και τις αποφάσεις του Δ.Σ. της ΕΡΤ στις 20/1/2016 περί ΣΚΕ αναφέρουν ότι η ΕΡΤ στηρίζει, συντονίζει, οργανώνει αλλά δεν παρεμβαίνει στις αποφάσεις των Συμβουλίων Κοινωνικού Ελέγχου που είναι ανεξάρτητα όργανα με συμβουλευτικό χαρακτήρα προς το Δ.Σ. της ΕΡΤ με σκοπό τη βελτίωση της εταιρείας.
Περισσότερα θα βρείτε σε δύο πρόσφατα άρθρα μου «ΕΡΤ. Η επικείμενη υποβάθμιση των Συμβουλίων Κοινωνικού Ελέγχου» (TVXS.gr, 26/6/2018) και «Απαισιοδοξίας Ανάγνωσμα» (koinoniapoliton.gr).
Τεκμηρίωση Καθαίρεσης: Απολύτως Καμμία
Παρασκευή πρωί, μέσα στο ασανσέρ για τον 4ο όροφο του Ραδιομεγάρου που βρίσκεται το γραφείο του Δ/ντος Συμβούλου η περιέργειά μου για το περιεχόμενο της συγκριτικής αξιολόγησης που χρειάστηκε 21 ημέρες και έναν Εισαγγελέα για να μου δοθεί είχε φτάσει στο αμήν. Καλημερίζω και ζητώ τα έγγραφα τεκμηρίωσης. Και τι βλέπω; Δύο απλά βιογραφικά των συνυποψηφίων μου εκ των οποίων το ένα – το επίμαχο – είναι από καιρό αναρτημένο στον ιστοχώρο τοπικού συλλόγου.
Μα που είναι η συγκριτική αξιολόγηση επιλογής Προϊσταμένου του Κ.Ε.Ε.Π.; Πού είναι τα υλικά της «Δομημένης Συνέντευξης Υποψηφίων» της κας Γεροβασίλη, πού είναι τα πρακτικά ερωτήσεων «στρατηγικής» για τη θέση, πού είναι οι επίσημες βεβαιώσεις Σπουδών από την Γεν. Διεύθυνση Διοικητικών Υπηρεσιών της ΕΡΤ, πού είναι τέλος πάντων το σκεπτικό του Δ/ντος Συμβούλου για την αυτοτελή αξιολόγησή μου ως προϊσταμένου και την συγκριτική αξιολόγηση με τους άλλους δύο υποψηφίους; Πού είναι; Πουθενά. Η απάντηση ήταν σαφής και επιβεβαιωμένη και από το νομικό τμήμα της ΕΡΤ. Ο κ. Κωστόπουλος διάβασε τα βιογραφικά και αποφάσισε. Δεν υπάρχει τίποτα άλλο να σας δώσουμε. Δηλαδή, ο κ. Κωστόπουλος έτσι θέλει γιατί έτσι επιλέγει. Έτσι επιλέγει, γιατί έτσι θέλει. Επειδή το Κ.Ε.Ε.Π. υπάγεται απευθείας σ' αυτόν, έχει την διακριτική ευχέρεια να επιλέγει όποιον θέλει. Μάλιστα. Τι να πεις, τα λόγια περιττεύουν. Αν νομίζετε ότι αυτή η ιστορία αφορά μόνο τον «μικρόκοσμο» της ΕΡΤ κάνετε λάθος. Αφορά την Λογοδοσία όλου του Δημόσιου Τομέα αν και είναι αλήθεια ότι τόσο ακραία ιστορία «ευρωπαϊκού νομικού πολιτισμού» όπως θα έλεγε και ο κ. Ευάγγελος Βενιζέλος – που είπε τα καλύτερα λόγια για τον κ. Κωστόπουλο στη Βουλή – αληθινά δεν έχω ξανασυναντήσει. Ευρωπαϊκού έγραψα;
Περικλής Βασιλόπουλος
Δημοσιογράφος – Προϊστάμενος Κ.Ε.Ε.Π. της ΕΡΤ (2006-2013 και 2015-Ιούνιος 2018)
16/7/2018
