Κυριακή, 28 Απρίλιος 2024
Στα αρχεία των Δημοσίων Εγγράφων των προέδρων των Ηνωμένων Πολιτειών υπάρχει ένα έγγραφο με μια ομιλία του Φραγκλίνου Ρούζβελτ.
Ο Ρούζβελτ στις 22 Μαΐου του 1932, μιλώντας στους αποφοίτους του Πανεπιστημίου Oglethorpe της Ατλάντα, είχε τονίσει αρκετά πράγματα σε σχέση με την πραγματικότητα της ύφεσης στη χώρα του.
Αναγνώριζε πως όλοι βρίσκονταν «στο κατώφλι μιας θεμελιώδους αλλαγής στη γνωστή οικονομική μας σκέψη...» ∙ έδειχνε πεπεισμένος πως «ό,τι μπορούμε να πετύχουμε με μια ένεση ζωής στην προβληματική οικονομική μας τάξη, δεν θα διαρκέσει για πολύ, παρά μόνον αν μπορέσει να επιφέρει μια σοφότερη, δικαιότερη κατανομή του εθνικού εισοδήματος».
Βέβαια, διαισθητικά ο Ρούζβελτ δούλευε πάνω στους βασικούς κανόνες του Νιου Ντιλ που από τις ΗΠΑ μεταφέρθηκε στη Βρετανία και στην ηπειρωτική Ευρώπη δίνοντας τη δυνατότητα, αφενός, να στηθούν όρθιοι οι άνθρωποι και οι χώρες από τον όλεθρο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και, αφετέρου, να βιωθεί το κράτος πρόνοιας και η μεταπολεμική ευημερία που διήρκεσε έως τη δεκαετία του '70.
Είχε πει κι άλλα: «...Δεν πρέπει να συγχέουμε τους στόχους με τις μεθόδους. (...) Η χώρα, εκτός από ψυχραιμία, χρειάζεται τολμηρό, επίμονο πειραματισμό. Η κοινή λογική απαιτεί να βρούμε μία μέθοδο και να τη δοκιμάσουμε. Αν αποτύχει, να το παραδεχτούμε με ειλικρίνεια και να δοκιμάσουμε μιαν άλλη. Αλλά πάνω απ' όλα, επιτέλους να δοκιμάσουμε κάτι. (...)
Χρειαζόμαστε ενθουσιασμό, φαντασία και ικανότητα για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε με γενναιότητα τα γεγονότα, ακόμα και τα δυσάρεστα. Πρέπει να διορθώσουμε, με δραστικά μέσα αν είναι απαραίτητο, τα λάθη του οικονομικού μας συστήματος, που τώρα μας κάνει και υποφέρουμε.
Χρειαζόμαστε το θάρρος της νεολαίας. Εσείς οι νέοι δεν έχετε να διαλέξετε μόνο τον προσωπικό σας δρόμο στον κόσμο, αλλά έχετε το καθήκον να ξαναφτιάξετε τον κόσμο σας!».
Πού είναι όλα αυτά, εδώ; Ας κάνουμε ορισμένες γενικές επισημάνσεις.
Το Νιου Ντιλ ήταν σαν αυτό που είχε πει με άλλα λόγια ο Καποδίστριας: «εις δεινά ελληνικά, θεραπεία ελληνική». Ηταν μια συμφωνία των βασικών κοινωνικών εταίρων εντός της χώρας: των επιχειρήσεων, των εργαζομένων και των θεσμικών μηχανισμών του κράτους.
Και στόχους το Νιου Ντιλ είχε αυτό που συχνά οι ιστορικοί αποκαλούν «3 Rs» (Relief, Recovery, Reform): ανακούφιση αδυνάτων, ανάκαμψη της οικονομίας και αναμόρφωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος της χώρας ώστε να μην επαναληφθεί παρόμοια ύφεση. Αυτά χρειάζεται η χώρα.
Υπάρχει κάτι τέτοιο; Οι ανακεφαλαιοποιημένες τράπεζες γυρίζουν την πλάτη στην πραγματική οικονομία∙ οι επιχειρήσεις γυρίζουν την πλάτη στην εργασία –κάτι που μακροπρόθεσμα πλήττει και τις τράπεζες και τις επιχειρήσεις. Οι επιχειρηματίες δεν πληρώνουν καν τους ελάχιστους μισθούς που έχουν υποχρέωση να καταβάλλουν στους εργαζομένους.
Σήμερα το Νιου Ντιλ μεταφράζεται από τους περισσότερους σαν αίτημα: «Πρέπει να μας χαρίσετε το χρέος για να προχωρήσουμε» -κάτι, βεβαίως, που δεν ισχύει.
Ο κλήρος, τότε, έπεφτε στους νέους. Οι νέοι σήμερα νιώθουν ματαιωμένοι∙ βιώνουν την περιθωριοποίησή τους∙ οι πιο ταλαντούχοι εγκαταλείπουν τη χώρα. Οσοι από τους πολιτικούς έχουν μιλήσει στη νεολαία έχουν αρθρώσει λόγο αυτάρεσκο, διχαστικό, κομματικό, αγνοώντας το κοινό καλό. Λ.χ., θεωρείται τύχη και όχι σπατάλη πόρων όταν οι πτυχιούχοι δουλεύουν σερβιτόροι ή απασχολούνται σε πεντάμηνα ΕΣΠΑ της περιφέρειας.
Η χώρα παραπαίει μέσω ενός συστήματος που επίσης παρασιτεί εις βάρος των θυμάτων που δημιούργησε. Το πολιτικό σύστημα, ταυτισμένο με το κράτος, αφού ικανοποίησε όλες τις απαιτήσεις τραπεζών, κρατικοδίαιτων επιχειρηματιών, ομάδων συμφερόντων, κομματικών στρατοπέδων, ομίλων ενημέρωσης κ.ά., κατηγορεί τώρα το κράτος ως σπάταλο και διεφθαρμένο.
Και οι κατηγορίες εκτοξεύονται με ιδεολογική πολιτική απόχρωση, ακριβώς από εκείνους που επωφελήθηκαν από τη συμμετοχή τους στη σπατάλη και τη διαφθορά των μηχανισμών του αναποτελεσματικού ελληνικού κράτους.
Προφανώς αυτό το σύστημα ζει τελείως ανυπόληπτο, αναπαράγοντας τις εγγενείς δυσπλασίες του, χωρίς να σχεδιάζει. Οι πολιτικές ελίτ δεν βλέπουν τα στοιχειώδη. Για να σωθεί η χώρα, κάποιοι ήδη έχουν θυσιαστεί, έχουν εξοντωθεί και κάποιοι έχουν γίνει αθέατοι. Οι άνεργοι είναι σαν να μην υπάρχουν.
Η ομιλία του Ρούζβελτ στα Δημόσια Εγγραφα των ΗΠΑ είχε καταχωρισθεί με τον υπότιτλο «Η χώρα χρειάζεται, η χώρα ζητάει ανθεκτικούς πειραματισμούς».
Τι χρειάζεται η χώρα; Χρειάζεται καλά σχολεία και πανεπιστήμια. Χρειάζεται καλά νοσοκομεία. Καλούς δρόμους και καλά αποχετευτικά∙ πολιτισμό∙ εντιμότητα∙ καινοτομίες. Χρειάζεται ηγεσίες που να ταξιδεύουν μαζί με τους πολίτες στο ίδιο βαγόνι.
Δεν χρειάζεται τους πειραματισμούς των πολιτικών delivery.
Και τι θέλουν οι πολίτες; Θέλουν την αλήθεια. Θέλουν να βρίσκουν μια θέση εργασίας και να ζουν από τη δουλειά τους. Θέλουν μια ζωή χωρίς την «κανονικότητα» της κρίσης. Χωρίς ειδήσεις για νέα μέτρα, για νέες «μεταρρυθμίσεις» που δεν μεταρρυθμίζουν.
Οι νέοι θέλουν τη μοίρα τους. Θέλουν μια δίκαιη ζωή και τον απλό στόχο: συνολική ευημερία και αξιοπρέπεια. Αυτά είναι που θέλουν και είναι ακριβώς αυτά που μερικοί τους τα αρνούνται.
Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 21/4/2017.
Αναμενόταν από καιρό, τέθηκε πρόσφατα σε διαβούλευση που έληξε στις αρχές του εκπνέοντος μήνα και εισήχθη εχθες στην κεντρική νομοπαρασκευαστική επιτροπή. Πράγματι το σχέδιο νόμου του υπουργείου Οικονομίας και Ανάπτυξης σχετικά με την εφαρμογή του Εξωδικαστικού Μηχανισμού Ρύθμισης Οφειλών, δηλαδή της διαμεσολάβησης, της διαπραγμάτευσης των επιχειρηματικών δανείων, γρήγορα και μόνιμα, αποτελούσε αίτημα τουλάχιστον από την αρχή της κρίσης.
Οι επιχειρήσεις διακρίνονται σε δύο κατηγορίες (μεγάλες και μικρές) με κριτήριο τον κύκλο εργασιών και επίσης αριθμητικό είναι και το όριο υπαγωγής στις διατάξεις της νομοθετικής πρωτοβουλίας του υπουργείου Οικονομίας, υπό την έννοια ότι μπορούν να χαίρουν των περιλαμβανομένων ρυθμίσεων όλες οι επιχειρήσεις που έχουν ληξιπρόθεσμες οφειλές από 20.000 ευρώ.
Επιπλέον, δεν γίνεται διάκριση σε ατομικές ή εμπορικές επιχειρήσεις. Στον νόμο θα υπάγονται α) κάθε φυσικό πρόσωπο με πτωχευτική ικανότητα, καθώς και β) κάθε νομικό πρόσωπο το οποίο αποκτά εισόδημα από επιχειρηματική δραστηριότητα. Ως απαραίτητη προϋπόθεση τίθεται μόνο η φορολογική κατοικία του αιτούντος να είναι στην Ελλάδα. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι σύμφωνα με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο, ο ασκών εμπορική δραστηριότητα, ελεύθερος επαγγελματίας/έμπορος, που δεν έχει συστήσει εταιρεία, θεωρείται ότι έχει ατομική επιχείρηση.
Βασική αρχή των προωθούμενων λύσεων είναι η καθολικότητα αντιμετώπισης των ληξιπρόθεσμων οφειλών, υπό την έννοια ότι προκρίνεται η ρύθμιση οφειλών προς οποιονδήποτε πιστωτή, δηλαδή και το Δημόσιο, και συμπεριλαμβάνονται και υποχρεώσεις που δεν είναι αμιγώς επιχειρηματικές, υπό την προϋπόθεση όμως ότι έχουν καταστεί ληξιπρόθεσμες μέχρι την 31η Δεκεμβρίου 2016.
Επιπλέον περιλαμβάνεται και η προστασία και εγγυητών/συνοφειλετών, οι οποίοι συνυποβάλλουν αίτηση μαζί με τον επιχειρηματία φυσικό ή νομικό πρόσωπο. Για την έναρξη της διαδικασίας πρέπει να συμμετέχουν οι πιστωτές που αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον το πενήντα τοις εκατό των απαιτήσεων κατά του οφειλέτη. Η αίτηση υποβάλλεται μόνο ηλεκτρονικά ώς την 31η Δεκεμβρίου 2018, είτε αυτοβούλως από τον ίδιο τον οφειλέτη ή ύστερα από πρόσκληση των πιστωτών του προς τον οφειλέτη που κοινοποιείται και στην Ειδική Γραμματεία Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους, προκειμένου η επιχείρηση να καταθέσει εντός διμήνου τη σχετική αίτηση/σχέδιο εξυγίανσης.
Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί στο γεγονός ότι εκτός από την περιγραφή των υποχρεώσεων του αιτούντος, αυτός ο τελευταίος οφείλει να αιτιολογήσει επαρκώς τους λόγους της οικονομικής του αδυναμίας. Προκρίνεται λοιπόν κι εδώ το κριτήριο της μη υπαίτιας περιαγωγής σε αδυναμία πληρωμών, αλλά και της επαρκούς αιτιολόγησης της κατάστασης αυτής. Εξάλλου υπογραμμίζεται και η υποχρέωση αναλυτικής αναφοράς των πλήρων στοιχείων κάθε συνοφειλέτη. Η αίτηση πρέπει επίσης να περιέχει και όλα τα ονόματα των υπαλλήλων της επιχείρησης καθώς και της αναλυτικής κατάστασης των αμοιβών τους. Σημειώνεται επίσης ότι και προκειμένου για τον υπολογισμό της αξίας των παγίων και συγκεκριμένα των ακινήτων που ενδεχομένως να ρευστοποιηθούν, κρίνεται υποχρεωτική η έκθεση εκτιμητή ακινήτων, ή ελλείψει αυτής ως αξία των ακινήτων στην αίτηση δηλώνεται η αξία που λαμβάνεται υπ' όψιν για τον υπολογισμό του Ενιαίου Φόρου Ιδιοκτησίας Ακινήτων. Η αίτηση περιλαμβάνει και τη ρητή συγκατάθεση του δανειολήπτη για άρση του τραπεζικού και φορολογικού του απορρήτου.
Σύμφωνα με το σχέδιο νόμου, κεντρικό ρόλο λαμβάνουν οι διαπιστευμένοι διαμεσολαβητές του Ν.3898/2010, υπό την «αιγίδα» της Ειδικής Γραμματείας Διαχείρισης του Ιδιωτικού Χρέους. Ο διαμεσολαβητής ενεργεί εδώ ως εγγυητής της όλης διαδικασίας. Και αυτός ο κεντρικός ρόλος του φαίνεται κατ' αρχάς τυπικά, αφού με την ανάληψη της υπόθεσης, εξετάζει την πληρότητα του φακέλου και στην περίπτωση διαπίστωσης ελλείψεων καλεί τον δανειολήπτη να τον συμπληρώσει. Αν ο φάκελος είναι πλήρης, εκδίδεται από τον διαμεσολαβητή βεβαίωση που πιστοποιεί ακριβώς την πληρότητα και εκκινεί την κατ' ουσίαν διαδικασία, όπου τυγχάνουν εφαρμογής όλες οι βασικές αρχές της διαμεσολάβησης. Ετσι επιβάλλονται ως βασικές αρχές αυτή της εχεμύθειας του συνόλου των συμμετεχόντων μερών, η αντικειμενικότητα και η αμοιβαιότητα της ωφέλειας από τη συμφωνία των μερών.
Η νομοθετική αυτή πρωτοβουλία εξυπηρετεί δύο βασικούς στόχους. Από τη μια μεριά, την ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης, μέσα από την απαγκίστρωση των επιχειρήσεων από τις λιμνάζουσες και εκκρεμείς ληξιπρόθεσμες οφειλές τους, ρυθμίζοντάς τες ορθολογικά και από την άλλη, αποτελεί την πρώτη επίσημη και ρητή ευκαιρία της αποκλειστικής εφαρμογής της διαμεσολάβησης. Αν επιτύχει στο πεδίο της επιχειρηματικής υπερχρέωσης, τότε άμεσα θα αποτελέσει τον προνομιακό τρόπο επίλυσης σχεδόν όλων των διαφορών και θα αποσυμφορήσει τα δικαστήρια από ατελέσφορες διαμάχες, υπηρετώντας έτσι την ουσιαστική δικαιοσύνη.
Δημοσιεύτηκε στην "Καθημερινή" την 1/4/2017.
Πριν την έναρξη οιασδήποτε διαδικασίας συμμετοχής των πολιτών, απαιτούνται εγγυήσεις τήρησης της σαφήνειας, της διαφάνειας, της ισηγορίας και της αρτιότητας ενημέρωσης, καθόλη τη διάρκεια και σε όλα τα στάδια του σχεδιασμού και της σύνταξης του Συντάγματος. Καθώς οι αξίες αυτές ισχύουν μόνον στον βαθμό και όπως συγκεκριμενοποιούνται από την επιλεγμένη πολιτική ή μεθοδολογία, είναι καθοριστικής σημασίας να δοθεί ακριβής και λεπτομερής περιγραφή του συνόλου των προβλεπόμενων διαδικασιών και η ρητή δέσμευση της κυβέρνησης για την τήρηση αυτών.
Είναι λοιπόν απαραίτητο να γνωρίζουν οι πολίτες, πριν ανταποκριθούν σε κάλεσμα της κυβέρνησης για συμμετοχή ή κινητοποίηση, την επίσημη τοποθέτησή της στις κάτωθι ερωτήσεις :
ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΚΗ Ή ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
Πρόκειται για αναθεωρητική ή για συντακτική διαδικασία;
1.1. Η αναθεωρητική αποτελεί έργο της συντεταγμένης πολιτείας και εκφράζει τη θέληση της υπάρχουσας κρατικής εξουσίας. Σε αυτή τη περίπτωση η συμμετοχή των πολιτών έχει κυρίως συμβουλευτικό χαρακτήρα καθώς δεν υπάρχει μεταφορά πολιτικής ισχύος και η δύναμη απόφασης παραμένει στα χέρια των κρατικών οργάνων. Η ενσωμάτωση των προτάσεων των πολιτών στο τελικό κείμενο του νέου συντάγματος είναι επιθυμητή όχι απαραίτητα δεσμευτική.
Ο θεσμός του υποχρεωτικού συνταγματικού δημοψηφίσματος θα αποτελούσε μια μορφή άμεσης έκφρασης της λαϊκής βούλησης με δεσμευτικό χαρακτήρα για την συντεταγμένη εξουσία. Το άρθρο 110 που αφορά την διαδικασία αναθεώρησης του Ελληνικού Συντάγματος δεν προβλέπει συντακτικό δημοψήφισμα.
Η συμμετοχή των πολιτών μπορεί επίσης να έχει εποπτικό χαρακτήρα ως κοινωνικός έλεγχος της συντεταγμένης εξουσίας χωρίς ωστόσο δύναμη επιβολής.
1.2. Η συντακτική διαδικασία αντιθέτως, εκφράζει θέληση πρωτογενή, που προϋπάρχει του κράτους και επιτάσσει την συμμετοχή των πολιτών, των οποίων η βούληση είναι δεσμευτική για τη σύνταξη του νέου Συντάγματος.
1.3. Η συντακτική διαδικασία απαιτεί τη διασφάλιση της ακριβούς καταγραφής των προτάσεων των πολιτών και τη σύνταξη του Συντάγματος βάσει αυτών χωρίς αλλοιώσεις.
ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΠΟΛΙΤΩΝ
Ποιο είναι το πλαίσιο εντός του οποίου καλούνται να συμμετάσχουν οι πολίτες;
2.1. Εγγράφεται η προαναγγελθείσα διαδικασία διαβούλευσης, σε ένα ευρύτερο σχέδιο οικοδόμησης ουσιαστικής και διευρυμένης συμμετοχής των πολιτών, στις πολιτικές αποφάσεις σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης (τοπικό, περιφερειακό, εθνικό), τόσο στην εκτελεστική, όσο και στην νομοθετική, και την αναθεωρητική εξουσία, με κατάλληλη νομοθετική κατοχύρωση – όπως άλλωστε προτείνει η ειδική επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης για όλα τα κράτη μέλη (1);
Υπάρχει η πολιτική βούληση όχι μόνον νομοθετικής ρύθμισης αλλά και συνταγματικής κατοχύρωσης των ανωτέρω, στο πλαίσιο της δηλωμένης ως "επανάστασης δημοκρατίας" και της "ενίσχυσης θεσμών άμεσης δημοκρατίας" (2);
2.2. Μέσα από ποιες διαδικασίες (αποφάσεις βουλής, τροποποιήσεις νόμων) θα εξασφαλιστεί η πλήρης κατοχύρωση της νομιμότητας και συνταγματικότητας της ουσιαστικής συμμετοχής των πολιτών στη συντακτική διαδικασία, ώστε να αποσοβηθεί ο κίνδυνος υποβάθμισης ή ακύρωσης της συμβολής των πολιτών;
2.3. Με ποιο τρόπο θα αποφασιστεί η σύνθεση, οι αρμοδιότητες και ο τρόπος λειτουργίας της "οργανωτικής επιτροπής"; Θα εμπλακούν οι πολίτες στην απόφαση αυτή; Θα προβλέπεται η συμμετοχή πολιτών κατόπιν κλήρωσης ή εκλογής, ως ισότιμων μελών;
2.4. Ποιοι θα είναι οι στόχοι της δημόσιας διαβούλευσης : α) διατύπωση ερωτημάτων για διεξαγωγή δημοψηφίσματος, β) συλλογή προτάσεων για τη συγγραφή του νέου Συνταγματος, γ) σχολιασμός προτάσεων κυβέρνησης και κομμάτων;
2.6. Προβλέπεται πλαίσιο (σε φυσικό ή/και διαδικτυακό χώρο) όπου η συμμετοχή θα είναι ανοιχτή προς όλους; Προβλέπεται πλαίσιο διαμόρφωσης αντιπροσωπευτικού δείγματος του πληθυσμού με κλήρωση και σε ποια φάση της διαδικασίας, οργανωμένη από ποιον φορέα;
2.7. Πως θα εξασφαλιστούν οι απαραίτητοι οικονομικοί πόροι και το κατάλληλα εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό για τη διοργάνωση και το συντονισμό (facilitation) των συναντήσεων διαβούλευσης;
2.8. Σε περίπτωση ανάληψης της ευθύνης διοργάνωσης από την τοπική αυτοδιοίκηση, πως θα διασφαλιστεί η απαραίτητη ευαισθητοποίηση και η κατάλληλη εκπαίδευση των αρμόδιων δημόσιων λειτουργών σε ένα άγνωστο μέχρι ώρας αξιακό σύστημα, που επιχειρεί να θέσει τον πολίτη στο κέντρο του σχεδιασμού των θεσμών;
2.9. Πως θα σχεδιαστεί η συμμετοχή σε φυσικό και διαδικτυακό χώρο, ώστε να διασφαλιστούν, η ισηγορία, η συμπερίληψη, η ισότιμη πρόσβαση των πολιτών και ειδικότερα των ευπαθών ομάδων, και η τήρηση λογικού χρονικού πλαισίου;
ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ
Ποιος θα αναλάβει τη διαχείριση και πως θα γίνει η επεξεργασία των δεδομένων από την συμμετοχή των πολιτών;
3.1. Πως θα συσταθεί (κλήρωση, εκλογή, διορισμό) ο φορέας που θα αναλάβει την επεξεργασία της δημόσιας διαβούλευσης και με ποια σύνθεση (ειδικοί, ειδικοί και πολίτες);
3.2. Βάσει ποιων κριτηρίων θα γίνει η επιλογή των δεδομένων(input); Ποιο σύστημα κατηγοριοποίησης και επισήμανσης (labelling) θα εφαρμοστεί;
3.3. Πως θα εξασφαλιστεί ικανοποιητική αποκρισιμότητα του φορέα, με διαρκή ενημέρωση του κοινού σχετικά με το ποιες καταχωρήσεις υιοθετούνται και ποιες αποκλείονται, με επαρκή αιτιολόγηση;
ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ – ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ
Πως θα διασφαλιστεί η άρτια ενημέρωση και ανεμπόδιστη πρόσβαση στη πληροφορία;
4.1. Πως θα διασφαλιστεί καθόλα τα στάδια της διαδικασίας η έγκαιρη, επίκαιρη, ακριβής δημοσιότητα της διαδικασίας και του παραγόμενου περιεχομένου της, διατυπωμένη σε σαφή και κατανοητή γλώσσα και δημοσιοποιημένη με κατάλληλο, εύκολα προσβάσιμο τρόπο (format).
4.2. Θα υπάρξει εγγύηση ανοιχτής και ελεύθερης πρόσβασης (open και free) σε όλα τα σχετικά έγγραφα και δεδομένα μέσω άρτια οργανωμένης πλατφόρμας και κατάλληλων ιστοσελίδων με λειτουργική μηχανή αναζήτησης;
4.3. Θα υπάρξει καμπάνια ευαισθητοποίησης (awareness-raising) και ενημέρωσης για την προώθηση του πολιτισμού της συμμετοχής και τη διεύρυνση δυνατότητας πρόσβασης;
4.4. Πως θα αξιοποιηθούν τα Μ.Μ.Ε. για την αποτελεσματικότερη διάχυση της πληροφορίας και την προώθηση της σημασίας της λαϊκής συμμετοχής;
ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ – ΛΟΓΟΔΟΣΙΑ
Υπάρχει σαφής πρόβλεψη για την αποτελεσματική εποπτεία του συνόλου της διαδικασίας;
5.1. Πως διασφαλίζεται ο κοινωνικός έλεγχος καθόλα τα στάδια της διαδικασίας; Προβλέπεται π.χ. παρατηρητήριο πολιτών ή διαδικασία citizen auditing;
5.2. Προβλέπονται, αποτελεσματικές διαδικασίες για κατάθεση παραπόνων, εύκολη πρόσβαση στη δικαιοσύνη και μηχανισμοί επανόρθωσης (redress mechanisms) σε περίπτωση που η συμμετοχή των πολιτών δεν πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με το προβλεπόμενο ρυθμιστικό πλαίσιο;
5.3. Στο πλαίσιο της διαδικτυακής συμμετοχής θα διασφαλίζεται η διαφάνεια ως προς την ταυτότητα των συμμετεχόντων (επώνυμη κατάθεση απόψεων) και τη σχέση τους με ειδικά συμφέροντα; Επίσης, θα προβλέπεται η μη κατάχρηση συστήματος ψήφισης (ένας συμμετέχων, μια ψήφος);
ΥΠΑΡΧΟΝΤΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ – ΤΕΧΝΟΓΝΩΣΙΑ
Προβλέπεται πλαίσιο συνεργασίας και αξιοποίηση υπάρχουσας τεχνογνωσίας;
6.1. Πως θα αξιοποιηθούν παραδείγματα συμμετοχικής προσέγγισης στη συνταγματική αναθεώρηση, όπως π.χ. εκείνα της Ισλανδίας και του διαδικτυακού πληθοπορισμού από το παν/μιο LSE;
6.2. Ποια σχέση θα αναπτυχθεί με φορείς χωρών εξωτερικού που την τρέχουσα περίοδο βρίσκονται σε αντίστοιχη πορεία μελέτης και σχεδιασμού σύνταξης Συντάγματος με τη συμμετοχή των πολιτών, όπως Χιλή, Αγγλία;
6.3. Ποια σχέση θα αναπτυχθεί με φορείς κορυφαίων παραδειγμάτων σχεδιασμού θεσμών από τους πολίτες, όπως G 1000 (Βέλγιο, Ολλανδία), Citizen's Assembly (Καναδάς), κλπ;
Δημοσιεύτηκε στο portal.politeia2.org στις 30/10/2016.
Θα αρχίσω με την αποστροφή του ιστορικού Τόνι Τζαντ όταν μιλούσε για μερικούς ηγέτες της Δύσης: «Ανεξάρτητα από τις πολιτικές τους πεποιθήσεις, ο Λεόν Μπλουμ και ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, ο Λουίτζι Εϊναούντι και ο Βίλι Μπραντ, ο Λόιντ Τζορτζ και ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ αντιπροσώπευαν μια πολιτική τάξη που αντιμετώπιζε με βαθιά ευαισθησία τις ηθικές και κοινωνικές της ευθύνες.
Παραμένει ανοιχτό το ερώτημα αν ήταν οι περιστάσεις που γέννησαν τους πολιτικούς ή αν ήταν η κουλτούρα της εποχής που ώθησε ανθρώπους τέτοιου αναστήματος να μπουν στην πολιτική. Σήμερα κανένα από τα δύο κίνητρα δεν ισχύει. Οσον αφορά την πολιτική, η εποχή μας είναι εποχή πυγμαίων» (Τόνι Τζαντ, «Τα δεινά που μαστίζουν τη χώρα», Αλεξάνδρεια, 2012).
Ενδεχομένως, τα ίδια θα λέγαμε για τους ηγέτες που ακολούθησαν το ευρωπαïκό όραμα του Ρομπέρ Σουμάν και του Ζαν Μονέ και έμειναν στην ιστορία ως οι «Πατέρες της Ε.Ε.»: Κόνραντ Αντενάουερ (Γερμανία), Γιόζεφ Μπεχ (Λουξεμβούργο), Αλτσίντε ντε Γκάσπερι και Αλτιέρο Σπινέλι (Ιταλία), Πολ Ανρί Σπάακ (Βέλγιο) κ.ά. Στην εποχή τους, ίσχυε η αρχή του Σπινόζα: «Η διά της λογικής κατανόηση της ζωής και του κόσμου».
Θα μπορούσαν να ισχύουν τα ίδια για τους ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ενωσης στη σύνοδο κορυφής της Ρώμης της 25ης Μαρτίου 2017; Θα γιορταστούν τα 60 χρόνια της Συνθήκης της Ρώμης, χωρίς την πρωθυπουργό της Βρετανίας Τερέζα Μέι. Καθώς δείχνουν τα πράγματα, θα είναι μια γιορτή για μια παλιά υπόθεση, με αναπολήσεις, αυτοεπιβεβαιώσεις, ανέκδοτα και αυτοσυγχαρητήρια και όχι ευκαιρία να σκεφτούν αυτό που πραγματικά χάνεται.
Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ε.Ε.;
Η αβεβαιότητα των ευρωατλαντικών σχέσεων με την έλευση του Τραμπ. Η αντιμετώπιση του προσφυγικού-μεταναστευτικού αλλά και οι σχέσεις με την Τουρκία του νεο-σουλτάνου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή και η εξαγωγή της ισλαμιστικής τρομοκρατίας. Η διαχείριση του Brexit που ήδη έχει κατεδαφίσει μια από τις ιδρυτικές υποθέσεις της Ευρώπης. Η έξαρση του ακροδεξιού εθνικισμού και του ευρωσκεπτικισμού που διχάζει την Ευρώπη και απειλεί το έργο των προηγούμενων έξι δεκαετιών.
Η γήρανση του πληθυσμού, δεδομένου ότι η μεταπολεμική έκρηξη των γεννήσεων (baby boom) αντικαθίσταται από μείωσή τους (baby crash), με μελλοντικά δημοσιονομικά ζητήματα σχετικά με τη χρηματοδότηση των συντάξεων – χώρια η μεγάλη ανεργία. Η εξωτερική πολιτική στο ασταθές παγκόσμιο περιβάλλον, η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, αλλά και η αντιμετώπιση ανθρωπιστικών ζητημάτων. Οι εκλογές στη Γαλλία και τη Γερμανία. Οι σχέσεις ευρωπαϊκού Βορρά και Νότου.
Αφήνω τελευταίο το θέμα της Ελλάδας και τον κίνδυνο του Grexit που -τόσα χρόνια μετά- βρίσκεται σε εκκρεμότητα όχι μόνο με ευθύνη των ελληνικών κυβερνήσεων.
Ηδη η «Λευκή Βίβλος για το Μέλλον της Ευρώπης» του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ με πέντε πιθανά σενάρια για την Ευρώπη: από μια απλή τελωνειακή ενιαία αγορά μέχρι την ολοκλήρωση της ομοσπονδοποίησης.
Σε κάθε περίπτωση, προοικονομεί μια -φαινομενικά αναπόφευκτη (;)- οικοδόμηση Ευρώπης πολλών ταχυτήτων. Εδώ, συμφωνούν οι τέσσερις στις Βερσαλλίες (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία και Ισπανία), με την Ομάδα Βίζεγκραντ (Τσεχία, Ουγγαρία, Πολωνία και Σλοβακία) να αισθάνεται παραγκωνισμένη και τις χώρες της Μπενελούξ (Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο) να εκφράζουν επιφυλάξεις για ένα μέλλον που θα τις αφήνει έξω από διαδικασίες λήψης αποφάσεων - φοβούμενες επανάληψη μιας γερμανικής Ευρώπης.
Με τα παραπάνω σε εκκρεμότητα, η Ε.Ε. φαντάζει «χώρα» χωρίς πολιτική και σοφία, με συμπιεσμένους ανθρώπους, ανίσχυρους ηγέτες, ανασφαλείς. Δείχνει σαν να μετεωρίζεται ανάμεσα στο εθνικό κράτος και την εποχή του παγκόσμιου διακυβερνητισμού. Ομως, με τα λόγια του Αντόνιο Γκράμσι, «... οι εποχές που το παλιό δεν μπορεί ακόμη να πεθάνει και το νέο δεν μπορεί ακόμη να προκύψει είναι οι χρόνοι των τεράτων».
Αυτή είναι περίπου η κατάσταση της Ε.Ε. σήμερα. Για τους περισσότερους Ελληνες, η Ευρώπη της κρίσης είναι ένα αργοκίνητο γραφειοκρατικό τέρας που κατοικεί στις Βρυξέλλες: ένα υβριδικό πλάσμα σαν χίμαιρα, που συνεπικουρείται από τις Ευμενίδες.
Η γραφειοκρατία των Βρυξελλών ασκεί μια απρόσωπη, αποξενωμένη, εν πολλοίς αντιδημοκρατική ηγεμονία, σιτίζεται με ντροπιαστικά υψηλούς μισθούς και έχει μεγαλύτερη εξουσία από τα εθνικά κοινοβούλια. Και όσο αποσιωπά τα λάθη, φαίνεται πως τα χρειάζεται.
Η ιδέα της Ευρώπης στη Ρώμη θα κινηθεί ανάμεσα σε δύο υπερβολές - χαρακτηριστικές της πολιτικής ιστορίας, της νοοτροπίας, των αγκυλώσεων, των δογμάτων και της ιδεολογίας της: να αποκλείει τον Λόγο και να αποδέχεται μόνον τον Λόγο. Οι Βρυξέλλες βρίσκονται μεν στην Ευρώπη, αλλά η Ευρώπη δεν βρίσκεται μόνον στις Βρυξέλλες.
Η Ευρώπη θέλει να ξεπεράσει την κρίση της, αλλά, από την άλλη, είναι σαν να επιλέγει μόνιμη κρίση, ευρισκόμενη στο εξωφρενικό σημείο να καταστρέφει τους λαούς της με πρόσχημα τη διάσωσή τους.
Πολλά αποσιωπούνται και τίποτα δεν είναι σίγουρο πως θα προκύψει σε ένα υποθηκευμένο μέλλον.
Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 23/3/2017.
Ο αντιπολιτευόμενος ΣΥΡΙΖΑ διακήρυσσε, σε μια συγκυρία εξαιρετικά δυσχερή για τη χώρα και επώδυνη για πολλούς από τους ανθρώπους της, ότι ερχόμενος στα πράγματα θα καταργούσε το Μνημόνιο και θα επανέφερε πράγματα στην πρότερή τους μορφή.
Απευθυνόταν σε όλους εκείνους που εναντιώνονταν στο Μνημόνιο, την πλειονότητα των Ελλήνων, ιδιαίτερα όσους το πλήρωσαν ακριβά.
Ετσι, προσέλκυσε υποστηρικτές κυρίως από τα λαϊκά στρώματα και έχασε για ψηφοφόρους κυρίως μεσοαστικά στρώματα, που προσέλαβαν τη ρητορική του ως απεχθή λαϊκισμό.
Η σημερινή αντιπολίτευση, πιο συγκεκριμένα η Ν.Δ., λάνσαρε μετά την εκλογή στη ηγεσία της του Κυριάκου Μητσοτάκη νέα τακτική.
Ζητάει να κλείσουν άμεσα όλες οι εκκρεμότητες με τους δανειστές και να κλείσουν όπως πρέπει.
Η τακτική αυτή μεταφράζεται σε μια διπλή πρακτική.
Στο αίτημα να κλείσει άμεσα η αξιολόγηση. Και, ταυτόχρονα μια θορυβώδη κριτική προς την κυβέρνηση ότι ακόμη κι αν κλείσει η αξιολόγηση δεν θα κλείσει όπως πρέπει γιατί εκ προοιμίου δεν κάνει τίποτε καλά, είναι ανίκανη και ιδεοληπτική, η ίδια θα τα έκανε πολύ καλύτερα.
Η κριτική προς τους κυβερνώντες, κάθε κριτική, έχει νόημα, είναι συστατικό του κομματικού ανταγωνισμού και συχνά της βελτίωσης της ποιότητας της Δημοκρατίας.
Κάθε κόμμα μπορεί να υποστηρίξει ότι θα χειριζόταν καλύτερα τα πράγματα αν ασκούσε τη διακυβέρνηση.
Οφείλει, ωστόσο, για να γίνει πιστευτό, όχι να το αποδείξει, καθώς βρίσκεται εκτός κυβέρνησης, αλλά να δημοσιοποιήσει ιδέες και προτάσεις.
Με γενικόλογες προτάσεις στις οποίες συμφωνούν όλες ανεξαιρέτως οι πολιτικές δυνάμεις (όπως αυτή για τη μείωση των φόρων και των φορολογικών συντελεστών) πολύ δύσκολα μπορεί να κερδηθεί η εμπιστοσύνη των πολιτών ιδιαίτερα όταν πρόκειται για κόμματα που λίγο καιρό κυβερνούσαν.
Πώς μπορεί να εκληφθεί η προαναφερθείσα τακτική;
Το αίτημα για άμεσο κλείσιμο της αξιολόγησης απευθύνεται στους δανειστές και σε όλους όσοι συνθλίβονται από την αιωρούμενη αβεβαιότητα και την οικονομική ασφυξία.
Η κριτική στην κυβέρνηση ότι δεν τα κάνει καλά απευθύνεται κυρίως σε εκείνους, συνταξιούχους κυρίως και χαμηλομισθωτούς, που δεν έχουν λόγο ιδιαίτερο να βιάζονται για το κλείσιμο της αξιόλογης καθώς θα κληθούν να πληρώσουν περισσότερους φόρους και να δουν άμεσα ή έμμεσα τα εισοδήματά τους να συρρικνώνονται κι άλλο.
Η τακτική αυτή μοιάζει σε πρώτη ματιά σοβαρή. Το κόμμα που διεκδικεί την εξουσία δεν φαίνεται να υπόσχεται τίποτε σε κανέναν και καθησυχάζει εκείνους που θέλουν με το κλείσιμο της αξιολόγησης να αρθεί η αβεβαιότητα.
Ετσι φαίνεται να αγγίζει όλα τα τμήματα της κοινωνίας, εκείνα που υποφέρουν από τα μνημόνια (άνεργους, μισθωτούς, συνταξιούχους) και εκείνους, αστικά κυρίως στρώματα των μεγάλων πόλεων, που χωρίς να βρίσκονται στην ίδια κατάσταση με τους πρώτους, βλέπουν την Εφορία να μειώνει σοβαρά τα εισοδήματά τους.
Κι όμως πρόκειται για την κλασική τακτική διγλωσσίας, συνηθισμένη στην Ελλάδα στο παρελθόν, απώτερο και πρόσφατο.
Στόχος της είναι να κολακεύσει τα δύο προαναφερθέντα ακροατήρια, εφόσον τα καθένα από αυτά προσδοκά να γίνει αυτό που υπόσχεται η Ν.Δ.
Θα μπορούσε να ρωτήσει κανείς: Οι δύο υποσχέσεις είναι ασύμβατες; Δεν μπορεί μια κυβέρνηση να τις υλοποιήσει τώρα ή στο άμεσο μέλλον;
Θα μπορούσαν να είναι συμβατές υπό δύο όρους: να μην είμαστε σε Μνημόνιο και η οικονομία να κατέγραφε υψηλές ρυθμούς ανάπτυξης.
Ο Αλ. Τσίπρας δήλωσε ότι οι κυβερνήσεις του υπερεκτίμησαν τους συσχετισμούς δύναμης.
Στην περίπτωση της Νέας Δημοκρατίας έχουμε να κάνουμε με αγνόηση, ηθελημένη φαντάζομαι, της κατάστασης της χώρας και των σκληρών όρων των μνημονίων.
Αγνόηση γιατί η προαναφερθείσα τακτική στηρίζεται στην υπόθεση ότι για εύλογο χρονικό διάστημα οι μνημονιακές δεσμεύσεις θα εξαφανιστούν, η οικονομία θα αναπτυχθεί γοργά και θα μπορέσει έτσι η νέα κυβέρνηση να μην περικόψει μισθούς και συντάξεις, να μειώσει φόρους και, ταυτόχρονα, να εκπληρώσει τα κριτήρια που θέτουν οι δανειστές.
Τα κυβερνώντα σήμερα κόμματα έμαθαν ότι οι δανειστές δεν χαρίζονται σε κανέναν, δεξιό, αριστερό.
Η Ν.Δ. θα μάθει ότι οι ισχυρές οικονομικά χώρες κοιτάνε το συμφέρον των ελίτ τους (το ταυτίζουν με το εθνικό) αδιαφορώντας αν ο συνομιλητής τους καμώνεται τον αρεστό.
Ετσι, η συζητούμενη από ΔΝΤ και κυβερνήσεις μελών της ευρωζώνης δέσμευση και της αντιπολίτευσης στα συμφωνημένα σηματοδοτεί δύο πρόσθετα πράγματα.
Δίνεται, δυστυχώς, ένα πρόσθετο γερό χτύπημα στη Δημοκρατία και τη λαϊκή κυριαρχία και, ταυτόχρονα, αναδεικνύεται μεγαλοπρεπώς ότι σημαντικά πολιτικά κόμματά μας συνεχίζουν να χτίζουν στην άμμο.
Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 29/3/2017.
Ξέρουμε την ιστορία του τρελού που ψάρευε στην μπανιέρα. Ενας γιατρός με προχωρημένες ιδέες τον είχε ρωτήσει: «Τσιμπάει τίποτα;» και είχε δεχτεί την αυστηρή απάντηση: «Οχι, ανόητε, αφού ψαρεύω σε μπανιέρα».
Θα μπορούσε να είναι η επιτομή του παραλογισμού, όπως τη δίνει ο Αλμπέρ Καμί∙ αυτού που επανέκαμψε κυκλικά μετά τον πόλεμο – τέλη της δεκαετίας του 1970, αρχές του 1980. Από την παγκόσμια αρχιτεκτονική άρχισαν να λείπουν τα στοιχειώδη: ελπίδα, πίστη στην κοινωνική αλληλεγγύη, συνεννόηση, δίκαιη κατανομή βαρών, δημοκρατία.
Το 1989 ο οικονομολόγος Τζον Ουίλιαμσον είχε καταρτίσει έναν κατάλογο συνταγών πολιτικής που υπαγόρευαν το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα (τα παιδιά του Κέινς) και το υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ.
Οι μεταρρυθμίσεις αυτές θεωρούνταν αναγκαίες για να προωθηθεί ένα πακέτο υποχρεωτικού δάνειου χρήματος και οικονομοτεχνικών –πολιτικών το δίχως άλλο– συμβουλών που έπρεπε να υιοθετήσουν, τότε, οι χώρες της Λατινικής Αμερικής και ο υπερχρεωμένος Τρίτος Κόσμος για να μπουν στον παράδεισο της αρετής και της εξυγίανσης. Πρόκειται για τη «Συναίνεση της Ουάσινγκτον».
Ο όρος, έκτοτε, χρησιμοποιήθηκε στις αναλύσεις, πολλές φορές ως συνώνυμο του νεοφιλελευθερισμού, ως καταγγελτικός μιας «ανάπτυξης» προς όφελος των πλουσίων και εις βάρος των φτωχών. Είναι ακριβώς αυτό το μοντέλο που εγκαταστάθηκε στην Ευρώπη μέσω της «ειδικής περίπτωσης» της Ελλάδας. Ενα σύνολο νεοφιλελεύθερων πολιτικών που παράγουν ύφεση και παγίδες που αυξάνουν τη φτώχεια.
Στην ουσία, επρόκειτο για απόλυτο οικονομισμό, με ισχυρές δόσεις οπορτουνισμού και πολυεθνικής σπέκουλας και έμμονο αντικομμουνισμό made in USA. Πάνω απ' όλα επρόκειτο για κάματο εκδίωξης των ακαδημαϊκών νεομαρξιστικών και κεϊνσιανών οικονομικών και παγκόσμια διάχυση της νέας μονεταριστικής-νεοφιλελεύθερης οικονομικής ορθοδοξίας.
Στη δεκαετία του 1990, οι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, ΟΟΣΑ, ΠΟΕ κ.λπ.) συνέβαλαν στη στερέωση των απόψεων της «νέας οικονομίας» και στην επιβολή του θεσμικού πλαισίου για τους πρωταρχικούς στόχους της νέας οικονομικής πολιτικής.
Οι χώρες υποτίθεται ότι θα μπορούσαν να πετύχουν καλύτερα την οικονομική ανάπτυξη μέσω των ελεύθερων αγορών, των ιδιωτικοποιήσεων των δημόσιων επιχειρήσεων, της κυριαρχίας του ιδιωτικού τομέα, της συμπίεσης του εργατικού κόστους, του περιορισμού του κράτους πρόνοιας, των μεταρρυθμίσεων στα συστήματα ασφάλισης και, το τελευταίο, της δημοκρατικής διακυβέρνησης. Ο στόχος ήταν να ανοίξει ο κόσμος κατά το δυνατόν περισσότερο στις ροές κεφαλαίου και να διεξάγονται ανεμπόδιστα οι συναλλαγές.
Βεβαίως, όταν γινόταν η προσπάθεια να ξανασταθεί στα πόδια της η Ευρώπη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο, τα μελήματα ήταν άλλα. Μαζί, και τα μείγματα πολιτικών.
Παραδείγματος χάριν, στην Αγγλία, η «Εκθεση Μπέβεριτζ» του 1942 ήταν περιεκτικό και συνεπές μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα που έψαχνε τρόπους για να καταπολεμήσει τις μεγάλες μάστιγες: στερήσεις, αρρώστιες, αναλφαβητισμό, εξαθλίωση και ανεργία. Την ίδια χρονιά, το 1942, ο Αλμπέρ Καμί στην κατοχική Γαλλία έβλεπε τον δικό του Σίσυφο να σέρνει το φορτίο του και να ανυψώνει τους βράχους του, με πίστη που αρνιέται τις ματαιότητες.
Τον έβλεπε να πλάθει με την πέτρα του, μέσα στην όλη παραλογιά του πολέμου, τη μορφή ενός νέου κόσμου. «Ακόμα κι ο ίδιος ο αγώνας προς την κορυφή», έγραφε ο Καμί, «φτάνει για να γεμίσει μια ανθρώπινη καρδιά. Οφείλουμε να φανταστούμε τον Σίσυφο ευτυχισμένο».
Ο Ουίλιαμ Χένρι Μπέβεριτζ είχε προτείνει ένα διευρυμένο σύστημα πρόνοιας, νέα ερμηνεία στα δικαιώματα του πολίτη, το δικαίωμα στην απασχόληση, την κοινωνική ασφάλιση, την εκπαίδευση που οδήγησε στο μεταπολεμικό ευρωπαϊκό θαύμα.
Αυτή η εξέλιξη, μαζί με τη θεωρία του Κέινς και τις πολιτικές Νιου Ντιλ επέτρεψαν στους πολιτικούς να δουν τον ρόλο της πλήρους απασχόλησης και να διαπιστώσουν το αυτονόητο: ότι, δίχως την τελευταία, είναι αδύνατον να υπάρξει αποτελεσματικό σύστημα ευημερίας και κοινωνικής ασφάλισης. Προφανώς, σε φάση οκταετούς ύφεσης στην οποία βρίσκεται η Ελλάδα, θα όφειλε να είναι διαφορετικό το μείγμα πολιτικής που προτάθηκε ως θεραπεία. Αλλά, ακόμα, δεν είναι.
Αυτό, με τη σειρά του, δείχνει λειτουργία μηχανών που συνεχίζουν να εκκρίνουν επίπλαστο περιεχόμενο του κόσμου. Δείχνει φοβισμένους πολιτικούς στην Ε.Ε. να δηλώνουν ανακούφιση και να πανηγυρίζουν για τη νίκη της Κεντροδεξιάς του Μαρκ Ρούτε στην Ολλανδία. Πρόσκαιρα!
Γιατί το κύμα του εθνικισμού και της μισαλλοδοξίας έχει εγκατασταθεί στην Ευρώπη, μαζί με τη δυστοπία, το παράλογο και την οργή. Τα ταξικά στοιχεία, φαινομενικά, μπορεί να φαντάζουν απολιτικά. Και στο μέτρο που παρερμηνεύεται το ταξικό περιεχόμενό τους από την Αριστερά, ο καζινοκαπιταλισμός και το πλαίσιο του νεοφιλελευθερισμού θα σώζονται από την πίσω πόρτα μέσω της Ακροδεξιάς, του εθνικισμού, του αυταρχισμού που εμφανίζονται, α λα Τραμπ, με τη μάσκα του λαϊκού σωτήρα.
Οταν γεννιόταν η Ε.Ε. τα ερωτήματα ήταν, λίγο-πολύ, διαφορετικά. Και ο Αλμπέρ Καμί, ένας κατά κοινή ομολογία υπερασπιστής της μέσης οδού για την Ευρώπη, αν ξαναέγραφε τον «Μύθο του Σίσυφου», θα κατέληγε σε τελείως διαφορετικό συμπέρασμα: ο Σίσυφος, σήμερα, δεν μπορεί να είναι ευτυχισμένος.
Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 17/3/2017.
Στις 25 Μαρτίου 1957 στη Ρώμη, στη μεγάλη αίθουσα του Καπιτωλίου με τις τοιχογραφίες, κυρώνονταν οι δύο διεθνείς συνθήκες: Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) και Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (ΕΥΡΑΤΟΜ). Γεννιόταν η Κοινή Αγορά —ο πρόδρομος της Ενωμένης Ευρώπης.
Ο Πολ-Ανρί Σπάακ του Βελγίου, ο Κριστιάν Πινό της Γαλλίας, ο Κόνραντ Αντενάουερ της Γερμανίας, ο Αντόνιο Σένι της Ιταλίας, ο Ζοζέφ Μπεχ του Λουξεμβούργου και ο Γιόζεφ Λουνς της Ολλανδίας έβαζαν την υπογραφή τους στα κείμενα που αφορούσαν κυρίως το εμπόριο: την κατάργηση των τελωνειακών δασμών. Ο Σπάακ είχε δηλώσει: «Η σημερινή ημέρα θα καταγραφεί ως ένας από τους σημαντικότερους σταθμούς στην Ιστορία της Ευρώπης».
Είχε προηγηθεί όλεθρος. Το 1945 η Ευρώπη, απ' άκρου εις άκρον, ήταν κατεστραμμένη. Επειτα από δύο πολέμους, η κυρίαρχος του πλανήτη είχε χρεοκοπήσει. Τον Σεπτέμβριο του 1946 ο Ουίνστον Τσόρτσιλ έλεγε στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης: «Πρέπει να ξαναδημιουργήσουμε την ευρωπαϊκή οικογένεια... τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης...
Εάν κατ' αρχήν όλα τα κράτη της Ευρώπης δεν είναι πρόθυμα ή ικανά να μετάσχουν στην ένωση, θα πρέπει εντούτοις να προχωρήσουμε, να συγκεντρώσουμε και να συντονίσουμε τους πρόθυμους... Η Γαλλία και η Γερμανία θα πρέπει να έχουν μαζί το προβάδισμα».
Χρόνια αργότερα, ο κοινωνιολόγος του LSE, λόρδος Ραλφ Ντάρεντορφ, είχε αναφερθεί στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ το 1996 στην παλιά ομιλία του Τσόρτσιλ. Παρ' ότι τα γερμανικά εγκλήματα δεν είχαν ξεχαστεί, ο Τσόρτσιλ είχε υποστηρίξει «ότι πρέπει να τεθεί ένα τέλος στην τιμωρία... Πρέπει να υπάρξει... μια ευλογημένη πράξη άφεσης».
Ο Ντάρεντορφ εκτιμούσε πως ο Τσόρτσιλ δεν ήταν ο συμπονετικός, ο γενναιόδωρος πατερούλης της νίκης, αλλά ο οξυδερκέστερος και πρώτος ψυχροπολεμικός θιασώτης, ο οποίος υποστήριξε το 1946 τον συμβιβασμό με τη Γερμανία και την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση που θα βασιζόταν σε μια γαλλογερμανική συμμαχία. Το οικονομικο-πολιτικό ευρωπαϊκό άβαταρ σκοπών βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη.
Από το 1957 η Ευρώπη βίωσε ευημερία και ειρήνη. Με μόνη εξαίρεση την πρώην Γιουγκοσλαβία, ξεπέρασε τους παράγοντες που την οδήγησαν στους δύο πολέμους: τη γεωγραφική της διαίρεση, τις παλιές φυλετικές αντιθέσεις και την επικίνδυνα παθητική προσκόλλησή της σε ηγέτες τύπου Χίτλερ και Μουσολίνι.
Τα χρόνια εκείνα κυριαρχούσε η ιδέα ότι «ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος. Καταδικασμένος, γιατί δεν δημιούργησε, δεν έπλασε μόνος του τον εαυτό του κι ωστόσο ταυτόχρονα ελεύθερος, γιατί από τη στιγμή που πετάχτηκε στον κόσμο, είναι υπεύθυνος για ό,τι κάνει». Βέβαια, με το «ελεύθερος» ο Ζαν-Πολ Σαρτρ εννοούσε ότι αν κάποιος κατηγορείται για τις πράξεις του είναι ελεύθερος να αποκρύψει την αλήθεια και να αποποιηθεί τις ευθύνες του για να μην τιμωρηθεί αλλά και για να αποφύγει την ντροπή.
Τα είχε πει στο «Κεκλεισμένων των Θυρών» το 1944 όπου ίσχυε –όπως περίπου στην Ευρώπη σήμερα– το «no exit». Οι ήρωές του, ο Γκαρσίν, η Ινές και η Εστέλ, παγιδεύονται στο δωμάτιο∙ και χωρίς να ξέρουν πώς και γιατί βρέθηκαν κλεισμένοι εκεί μέσα ή τι είναι αυτό που υποτίθεται ότι πρέπει να κάνουν, αρχίζουν να αλληλοβασανίζονται. Σε κατάσταση «no exit» διαπιστώνουν ότι όλες οι προσπάθειές τους να καλέσουν βοήθεια είναι μάταιες. Αλλά ανακαλύπτουν τη μεταξύ τους δυναμική.
Στον άνδρα αρέσει η μία από τις δύο γυναίκες∙ αλλά αυτή είναι λεσβία και της αρέσει η άλλη γυναίκα. Η άλλη, όμως, δεν είναι λεσβία και της αρέσει ο άνδρας –που, με τη σειρά του, δεν τη βρίσκει του γούστου του. Σύντομα συνειδητοποιούν ότι βρίσκονται στην κόλαση. Και το μάθημα του παιχνιδιού είναι αυτό που διατυπώνει προς το τέλος του έργου ο Γκαρσίν: «Η κόλασή μου είναι οι άλλοι».
Αυτό περίπου διαπίστωσαν οι ηγέτες της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ισπανίας και της Ιταλίας την περασμένη Δευτέρα, 60 χρόνια μετά τη Ρώμη και 98 χρόνια μετά τη Συνθήκη του 1919, στη μίνι σύνοδο κορυφής στις σημαδιακές Βερσαλλίες, τασσόμενοι υπέρ μιας Ευρώπης πολλών ταχυτήτων που θα επιτρέπει σε ορισμένες χώρες-μέλη της Ε.Ε. να προοδεύουν πιο γρήγορα από άλλες.
Παρ' ότι συνεπές με την αλληγορία του Ζαν-Πολ Σαρτρ, συνεπές με το πνεύμα του 1957, το συμπέρασμα μοιάζει περισσότερο με την ισορροπία του νομπελίστα Νας: ανάμεσα σε εγωιστικούς και υπολογιστικούς «παίκτες» απλώνεται ένα παιχνίδι μη συνεργαζόμενων που υποτίθεται ότι δίνει μια κάποια λύση. Αφήνει, όμως, τους πάντες ικανοποιημένους;
Εχουν αλλάξει πολλά από το 1957. Και το 2017 είναι έτος άγχους –που δεν κρύβεται– για το μέλλον της Ευρώπης.
Οσο για την Ελλάδα; Από το 1957 σημειώνω δύο ξεχωριστά ιδρυτικά γεγονότα. Πρώτον, αρχίζει να πετά η εθνική Ολυμπιακή. Το δεύτερο –επιτυχές έως τις μέρες μας– είναι η επινόηση του φραπέ από τον Δημήτριο Βακόνδιο.
Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 10/3/2017.
Αν πείτε σε έναν εγκληματία, έλεγε ο Αλμπέρ Καμί, ότι τα κρίματά του δεν οφείλονται στην άθλια φύση του, μήτε στον χαρακτήρα του, αλλά σε διάφορες ατυχείς συγκυρίες, θα σας ήταν εξαιρετικά ευγνώμων.
Στη δική μας περίπτωση, λόγου χάριν, εξαιρετικά ευγνώμονες θα πρέπει να νιώθουν οι τεχνοκράτες του ΔΝΤ. Η συμμετοχή του ΔΝΤ στα ευρωπαϊκά πράγματα και στην υπόθεση της Ελλάδας περισσότερο ευνόησε τη διεθνή θέση του ΔΝΤ παρά την ελληνική οικονομία.
Επιπλέον, ευνόησε το πλεονασματικό Βερολίνο, το οποίο ενώ απέσπασε τα πλεονεκτήματα της ηγετικής θέσης του στην Ευρώπη, δεν θέλησε -ούτε και θέλει- να επωμιστεί το παραμικρό βάρος της ηγεμονίας.
Θεωρητικά, δεν ήταν αυτό που θα έπρεπε να συμβεί, τουλάχιστον σε επίπεδο Ευρώπης. Ηδη από το 2010, οι πολιτικοί και οι εμπειρογνώμονες που κινήθηκαν σε μονόδρομους λιτότητας και εσωτερικών υποτιμήσεων είχαν υποσχεθεί μεγάλα οφέλη σε αντάλλαγμα των θυσιών.
«Η ιδέα ότι τα μέτρα λιτότητας ενδέχεται να προκαλέσουν στασιμότητα είναι εσφαλμένη», είχε δηλώσει τον Ιούνιο του 2010 ο Ζαν-Κλοντ Τρισέ, ο τότε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Με προσήλωση θρησκευτικού τύπου αλλά και με βεβαιότητα υποστήριζε -όπως γίνεται και σήμερα με το γαϊτανάκι των θεσμών- πως η βίαιη προσαρμογή και η δημοσιονομική πειθαρχία θα εμπνεύσουν εμπιστοσύνη και πως αυτό θα οδηγούσε σε οικονομική ανάπτυξη. Τα πράγματα, όμως, πήραν διαφορετική τροπή.
Στα καθ' ημάς, από τη στιγμή που η πολιτική τάξη στην Ελλάδα δεν είχε κάποιο δικό της σχέδιο ανάταξης της οικονομίας και της κοινωνίας, η Ελλάδα αποδείχθηκε παράδειγμα προς παγκόσμια αποφυγή.
Η χώρα δέχτηκε την απώλεια της κυριαρχίας της, υπέστη τους εκβιαστικούς και εξευτελιστικούς όρους που επέβαλε το club του Βερολίνου με τη βοήθεια του ΔΝΤ: δρακόντειες μειώσεις στις δημόσιες δαπάνες, περικοπές στους κατώτατους μισθούς του ιδιωτικού τομέα και στις συντάξεις, απόλυση εκατοντάδων χιλιάδων δημοσίων υπαλλήλων, αύξηση της φορολογίας, μαζικές ιδιωτικοποιήσεις... Ολα αυτά δεν είχαν μόνο τις γνωστές συνεπαγωγές στο εσωτερικό.
Προκάλεσαν τις αντιδράσεις όλων των άλλων που είδαν στον καθρέφτη τον εαυτό τους ως Ελληνες.
Για ακόμα μία φορά, η λιτότητα σε κατάσταση ύφεσης στην Ελλάδα δεν προκάλεσε μόνο κοινωνικά δεινά. Υπήρξε αυτοκαταστροφική από καθαρά δημοσιονομική άποψη: ο συνδυασμός της αύξησης των εσόδων σε κατάσταση ύφεσης της οικονομίας δείχνει χώρα που ρουφιέται μακροπρόθεσμα.
Και η επιδείνωση των προοπτικών μειώνει στην ουσία την εμπιστοσύνη των αγορών και, άρα, περιορίζει την προοπτική επενδύσεων, ενθαρρύνοντας αποκλειστικά την αρπαγή μέσω εγκαθίδρυσης νεο-αποικίας - γεγονός που καθιστά δυσκολότερο τον μελλοντικό χειρισμό του χρέους.
Κάποιοι θα πρέπει να αναρωτηθούν σοβαρά πώς η χώρα στην οποία έχει διαλυθεί η αγορά εργασίας (περίπου 25% η ανεργία), η χώρα που αρνείται συστηματικά το μέλλον στους ταλαντούχους, που γυρίζει την πλάτη στους νέους της (50,4% τον Μάρτιο του 2016 η ανεργία των νέων στην Ελλάδα και 20,9% στην ευρωζώνη)... πώς, υποτίθεται, θα μπορέσει να επιτύχει αρκετή ανάπτυξη για να εξυπηρετήσει το χρέος της;
Αλλά μια και μιλάμε για εαυτούς στον καθρέφτη, ας δούμε το επίπεδο της κουβέντας στην Ελλάδα: η ψευδολογία, η ανικανότητα, η ιδιοτέλεια, η απόλυτη υποταγή των κυβερνώντων στους δανειστές θεωρούνται λύση του προβλήματος και βαφτίζονται επιτυχία και πολιτική αρετή. Το χειρότερο; Βαφτίζονται αριστερή πολιτική!
Υποτίθεται ότι συντηρείται ευημερία πάνω από τις δυνάμεις μας. Ομως, ό,τι συντηρείται είναι χωρίς θεμέλιο, χωρίς περιεχόμενο. Νευρωτικές εκτονώσεις ευτελούς αισθητικής, μαξιμαλισμοί, συμπλεγματικές ανατάσεις, θεατρινισμοί και λαμέ καρακατσουλιά, προς προαγωγή της φτήνιας, της τζάμπα μαγκιάς και της αθλιότητας.
Επιπόλαιες χαράξεις, επιχειρηματικότητες με δάνεια του αέρα, αυτοσχεδιαστικές αντιδράσεις, φοροαποφυγές και φοροδιαφυγές, χωρίς πολιτισμό και παιδεία, δίχως ευγένεια, χωρίς προοπτικές.
Δυστυχώς, τα «γραφικά και τα ιδιότυπα», που έλεγε ο Μάνος Χατζιδάκις το 1979, δεν μπήκαν στο συρτάρι. Απεναντίας, αφέθηκαν στην πλήρη αναπαραγωγή τους όλες εκείνες οι δυνάμεις που απεργάστηκαν τις χρόνιες αδυναμίες της χώρας να τοποθετηθεί στα σημαντικά ζητήματα. Με αποτέλεσμα, αντί η κρίση να διδάσκει και να ενοποιεί, να διχάζει έναν ανώριμο πληθυσμό, διχασμένο ήδη από τα χιλιάδες μικροσυμφέροντα.
Από αισθητική άποψη θα μπορούσε κάποιος αισιόδοξος να πει πως τα σύννεφα που μαζεύονται (μέσα και τα ροζ) αγγίζουν συναισθήματα σχεδόν ανθρώπινα. Εδώ όμως μιλάμε για όρια της απόλυτης αφαίρεσης και άρνησης της πραγματικότητας∙ μιλάμε για υψηλή συγκέντρωση βαριών, γκρίζων νεφών - προπορευόμενους δείκτες σοβαρής καταιγίδας.
Ενδιαφέροντα όλα και επαναστατικά, δεν λέω∙ και δημοκρατικά με έξω τους δημοκράτες, με τα λάστιχα της Πόρσε να δίνουν ταξικές συνεντεύξεις, με τους μηδενιστές να βάζουν φωτιά στο Γαλλικό Ινστιτούτο και με μια πολιτική τάξη στο Λάμα-Λάμα-Νάμα-Νάμα-Νέμια.
Τα γραφικά και τα ιδιότυπα, που έλεγε ο Χατζιδάκις το 1979, ακόμα τα έχουμε παντιέρα. Και νάμα-στε τώρα, με μακροπρόθεσμες αβεβαιότητες... όχι για το πώς θα συμμαζευτούμε, αλλά για το πόσο φτωχότεροι θα γίνουμε.
Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 3/3/2017.
Τα τελευταία χρόνια συζητιέται μετ' επιτάσεως η ανικανότητα και η δραματική αποτυχία των ελίτ να διαχειριστούν την κρίση: και των ευρωπαϊκών και των εγχώριων. Ολοι, στο εσωτερικό και έξω από την Ελλάδα αναγνωρίζουν (;) το δυσανάλογο μερίδιο που πληρώνουν οι αδύνατοι σε σχέση με το ποσοστό της ευθύνης τους. Αυτό, όμως, δεν δίνει ούτε μία ψίχα ελπίδας.
Στο μέτρο που μας αφορά, μερικά ερωτήματα είναι ανοιχτά. Το 2017 θα είναι μια καλή χρονιά; Ποιος ο βραχυπρόθεσμος ορίζοντας; Στις εκλογές της Ολλανδίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας, η εθνικιστική Ακροδεξιά διατυπώνει αιτήματα διάλυσης της Ευρώπης.
Η Ε.Ε. πρέπει να συνεχίσει τις διαπραγματεύσεις για την έξοδο της Βρετανίας. Η Ευρώπη πρέπει να διερευνήσει τρόπους συνεννόησης με τον νέο Αμερικανό πρόεδρο, ο οποίος πιστεύει ότι η διατλαντική συμμαχία είναι «άνευ αντικειμένου».
Η υπόθεση της Ελλάδας και του ελληνικού χρέους βρίσκεται σε εκκρεμότητα, με αποτέλεσμα η ελληνική κοινωνία και οικονομία να βρίσκονται στην εντατική και το Grexit στο τραπέζι κ.λπ.
Στην ουσία, η δογματική εμμονή σε μεταρρυθμίσεις λιτότητας είναι αυτή που δίνει πολιτική τροφή στις δυνάμεις που θέλουν να διαλύσουν την ευρωζώνη και να ακυρώσουν όλα τα πραγματικά και τα εξίσου σημαντικά συμβολικά πλεονεκτήματα της Ενωσης: δημοκρατία, συνεργασία, αλληλεγγύη και αδελφοσύνη λαών.
Η περίπτωση της Μεγάλης Βρετανίας απέδειξε την πλήρη παραβίαση των κανόνων της αποτελεσματικότητας των απλών μαθημάτων πολιτικής οικονομίας. Υποτίθεται, ότι η όποια ελεύθερη επιλογή θα βελτίωνε τη θέση ορισμένων, χωρίς να επιβαρύνει τη θέση των υπολοίπων. Στην πραγματικότητα, η επιλογή της αποχώρησης επιβάρυνε τόσο την ίδια τη Μεγάλη Βρετανία όσο και το σύνολο της Ε.Ε.
Οι περισσότερες μελέτες καταλήγουν σε παρόμοια συμπεράσματα. Παραδείγματος χάριν, το Ηνωμένο Βασίλειο θα κληθεί να πληρώσει τη μερίδα του λέοντος του κόστους του Brexit (http://cep.lse.ac.uk/pubs/download/brexit02_technical_paper.pdf).
Εάν το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ε.Ε. συμφωνήσουν τελικά σε νέες σχέσεις με βάση το πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), προβλέπεται ότι το Ηνωμένο Βασίλειο θα χάσει περίπου 110 δισ. ευρώ, ενώ η Ε.Ε. θα χάσει περίπου 50 δισ. ευρώ.
Δεδομένου ότι η οικονομία της Ε.Ε. είναι περίπου πέντε φορές μεγαλύτερη από εκείνη του Ηνωμένου Βασιλείου, αυτό σημαίνει ότι το κόστος για το Ηνωμένο Βασίλειο, ως ποσοστό του ΑΕΠ, θα είναι περίπου δέκα φορές μεγαλύτερο. Τι δείχνει αυτό το παράδειγμα;
Ανεξάρτητα από κακές επιλογές και ανόητες ρητορικές «περί διαπραγματεύσεων κ.λπ.», δείχνει ότι μια «κακή συμφωνία» θα είναι στην πραγματικότητα καλύτερη για το Ηνωμένο Βασίλειο από μία «διαφωνία σε όλα». Το ίδιο ισχύει και για την Ε.Ε. Το ίδιο ισχύει και για την Ελλάδα.
Είναι αυτό το επιθυμητό αποτέλεσμα; Οχι. Το παραπάνω παράδειγμα αφήνει περιθώρια στις επιλογές της ελληνικής πολιτικής; Ελάχιστα έως κανένα. Υπάρχουν άλλοι τρόποι; Υπάρχουν.
Ομως, εάν στο ευρωπαϊκό πλαίσιο πολιτικής παράχθηκαν επιβραδύνσεις, αποπληθωρισμός, ανεργία, αβεβαιότητα, οργή και εθνικισμός, αυτό οφείλεται στο ότι η Ευρώπη απέτυχε στις κρίσιμες αποφάσεις που αφορούσαν την ενίσχυση της ανάπτυξης και της συλλογικής ευημερίας. Ομοίως, στην Ελλάδα, η ανικανότητα προκάλεσε τα αισθήματα οικονομικής δυσπραγίας που μόλυναν τα όνειρα της επόμενης γενιάς.
Αυτά περίπου λέει ο Ιταλός οικονομολόγος του Χάρβαρντ, Μάρκο Μανιάνι, στο βιβλίο του «Creating Economic Growth: Lessons for Europe», 2014 (Δημιουργώντας ανάπτυξη: Μαθήματα για την Ευρώπη). Μιλώντας περίπου για την Ιταλία, υποστηρίζει ότι οι ηγέτες των χωρών μπορούν –εάν θελήσουν– να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων και να εφαρμόσουν μια σειρά μεταρρυθμίσεων και δράσεων χαμηλού κόστους για την ενίσχυση της ανάπτυξης.
Ο Μανιάνι προτείνει μια στρατηγική έξι σημείων με καταλύτες τους πολίτες, τις κυβερνήσεις, την εκλεγμένη αυτοδιοίκηση σε πόλεις και περιφέρειες και τους επικεφαλής των επιχειρήσεων: την οικοδόμηση ανθρώπινου και δημοκρατικού πολιτικού κεφαλαίου∙ την απελευθέρωση της δίκαιης επιχειρηματικής δημιουργικότητας∙ την καινοτομία∙ την ενίσχυση της πολιτιστικής δημιουργίας∙ την αξιοποίηση της πολιτισμικής πολυμορφίας∙ και την προώθηση της κοινωνικής κινητικότητας.
Βέβαια, μιλάμε για ιδέες, τελείως αντίθετες με τους εκβιασμούς του ΔΝΤ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Μιλάμε για διαφορετικά υποδείγματα. Και τα υποδείγματα αυτά λένε ότι, εάν δεν υπάρχει μαγικός τρόπος εξάλειψης των δεινών της κοινωνίας, τουλάχιστον υπάρχει ακόμα δυνατότητα άμβλυνσης των προβλημάτων και βελτίωσης της ευημερίας.
Εφόσον παράγεται πολιτική. Οσο δεν παράγεται πολιτική, οι καλοί συλλέκτες γραμματοσήμων, οι μάγοι και λοιποί κληρονόμοι θα απομαγεύουν τα πάντα και οι τοκιστές θα αποστεώνουν τον βίο και τους κόπους του. Στην Ελλάδα οι κυβερνήσεις λάτρεψαν το χρέος: αυτοί που εμφανίζονται ως ειδικοί ή ως θεραπευτές της νόσου είναι οι μόνιμοι φορείς και οι μοναδικοί αίτιοι της μετάδοσής της.
Υπάρχει ελπίδα στη συλλογική απελπισία; Κάθε φορά που φτάνω στα δύσκολα, θυμάμαι τον Μαρκούζε, όπως έκλεινε τον «Μονοδιάστατο άνθρωπο», με αυτό που είχε πει ο Μπένγιαμιν: «Αν έχουμε ακόμη μιαν ελπίδα, τη χρωστάμε σε αυτούς που δεν έχουν απολύτως καμιά».
Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 23/2/2017.
Η αξία του μόχθου, η καλλιέργεια της γης, η αγάπη της αγροτικής παραγωγής φαίνονται για πολλούς παράταιρα, απόμακρα. Είναι επάγγελμα τελικά η ενασχόληση με τη γη ή είναι «αποστολή», δηλαδή ανώτερο κοινωνικό λειτούργημα; Η ευρωπαϊκή αντίληψη και ειδικά η αρχαία ελληνική και η ρωμαϊκή παράδοση είναι σαφείς. Μυθολογία, σύμβολα, γραπτά κείμενα, μνημεία, προφορική παράδοση, όλα συντείνουν προς τη δεύτερη, ευγενή εκδοχή. Δεν πρόκειται για επάγγελμα, για άσκηση βιοπορισμού, για συντεχνία. Πρόκειται για βάθρο κοινωνίας, για θεμελιώδη επιλογή. «Σύμφωνα με μια παράδοση ο Ρωμύλος είχε απαγορεύσει εντελώς την άσκηση επαγγελμάτων από τους Ρωμαίους, που όφειλαν να θεωρούν αποστολή τους τη στρατιωτική υπηρεσία και τη γεωργία, ενώ η άποψη ότι ο γεωργός και όχι ο βιοτέχνης ή ο έμπορος είναι η ηθικώς υπέρτερη μορφή στην κοινωνία διατηρήθηκε και μετά τον Κάτωνα και τον Κικέρωνα, ώς την αυτοκρατορική εποχή» (GEZA ALFODLY, «Ιστορία της ρωμαϊκής κοινωνίας», έκδοση ΜΙΕΤ, Αθήνα 1988).
Η απαξίωση της αγροτικής εργασίας στην εποχή μας είναι εμφανής. Η μιζέρια της μεταπολεμικής περιόδου ώθησε γενιές ολόκληρες «μακριά από το χωριό». Η εξωτερική και εσωτερική μετανάστευση ήρθαν ως επιστέγασμα μιας διπλής σύμπτωσης: της τεχνολογικής εξέλιξης και της ανάγκης εμβασμάτων. Η πρόοδος ταυτίστηκε με την εγκατάλειψη της υπαίθρου. Η σύγχρονη εποχή δεν αγαπά την αγροτική εργασία, η φιλελεύθερη και η μαρξιστική θεωρία και η πρακτική την θεωρεί κατώτερη των άλλων, προτιμά τις υπηρεσίες, την υπαλληλία, το κατάστημα, το εμπόριο. Γίνεται όμως εμπόριο χωρίς πρώτη ύλη; Χωρίς αγροτικό προϊόν μπορεί να υπάρξει μεταποίηση; Κι εδώ είναι η αντίφαση. Μέχρι τώρα, πολλοί πίστεψαν ότι ...οι εισαγωγές θα δώσουν τη λύση. Μόνο που εισαγωγές σημαίνει χρέος, εξάρτηση, αποεπένδυση, παρασιτισμός. Βλέπουμε σήμερα δυστυχώς τα αποτελέσματα της οικονομίας των εισαγωγών και των ελλειμμάτων.
Εδώ και χρόνια η φορολογική διοίκηση έχει το πάνω χέρι στα αγροτικά πράγματα. Το ποιός είναι αγρότης δεν καθορίζεται από το αρμόδιο Υπουργείο, αλλά από μια γραφειοκρατία που έχει ως αποστολή τη συλλογή φόρων. Οντως ο νόμος σήμερα προβλέπει πλέον τα σχετικά και τις προϋποθέσεις, κύριος στόχος όμως είναι το θέμα του αφορολόγητου. Βρήκα μια κατανοητή εξήγηση του νομικού πλαισίου από τον φοροτεχνικό κ. Παπαδημητρίου, στο http://bit.ly/2lU0fMy. Ας ελπίζουμε ότι αυτό το πλαίσιο θα είναι κάτι το σταθερό γιατί κάθε νέος νόμος, εγκύκλιος ή και κανονισμός επιδοτήσεων έχει τον δικό του ορισμό για το ποιός είναι κατά κύριο επάγγελμα αγρότης. Ολα αυτά αλλάζουν συχνά, οι ενδιαφερόμενοι το μαθαίνουν τελευταίοι, οι Υπουργοί έρχονται και παρέρχονται αμήχανοι και η γραφειοκρατία συνεχίζει το βιολί της.
Τώρα τα πράγματα έμπλεξαν κι άλλο λόγω της κρίσης και της απαραίτητης διεύρυνσης της φορολογικής βάσης. Ασφαλιστικό, φορολογικό, λογιστικά βιβλία, εργόσημο, «ιστορικά δικαιώματα», κοκ, με δυο λόγια όλα τα θέματα των αγροτών, έγιναν ένα κουβάρι, ένας γόρδιος δεσμός. Και Μέγας Αλέξανδρος δεν φαίνεται στον ορίζοντα...Με ποιόν θα συνομιλούν οι αγρότες; Με την μακρινή ΕΕ; Με την κυβέρνηση; Με ποιόν στην κυβέρνηση; Με Υπουργό, Περιφερειάρχη, τον ΟΠΕΚΕΠΕ ή το σύστημα ΟΣΔΕ; Βλέπετε τις δυσκολίες συνεννόησης στη σημερινή συγκυρία. Ολοι πετούν το μπαλάκι στην εξέδρα...Προς το παρόν οι αγρότες καλό είναι να συνεννοούνται πρώτα με τον λογιστή τους για να ελαχιστοποιήσουν τη ζημία. Θα κρατήσουν τα δικαιώματα επιδότησης; Θα μεταβιβάσουν στα παιδιά τους την εκμετάλλευση; Θα θεωρείται φορολογητέο εισόδημα για τους συνταξιούχους η επιδότηση ή η ενοικίαση του χωραφιού; Κανένας δεν ξέρει, αλλά η φορολογική διοίκηση ξέρει καλά και θα εφαρμόσει τον φηφισθέντα, ναι φηφισθέντα νόμο που προβλέπει την μείωση των αγροτικών συντάξεων κατά 60% για όλους, δηλαδή και για τους συνταξιούχους αγρότες που έχουν πρόσθετο εισόδημα...Εκτός κι αν υπάρξει τώρα πολιτική πρωτοβουλία (κυβέρνηση, Βουλή, κόμματα αντιπολίτευσης;) για να λυθεί το πρόβλημα, αφού η αδικία είναι ολοφάνερη. Αν δεν λυθεί το θέμα, οι σημερινοί συνταξιούχοι αγρότες θα πεινάσουν και οι κατά κύριο επάγγελμα αγρότες θα λιγοστεύουν με δραματικό ρυθμό.
Αυτά κια άλλα αντίστοιχα είναι τα θέματα που πρέπει να προτάξουν οι αγρότες-παραγωγοί, δεν έχει κανένα νόημα σήμερα η κομματική, καθοδηγούμενη διαμαρτυρία. Η πολυδιάσπαση είναι πολυτέλεια, το να στέλνεις λάθος μήνυμα στην κοινωνία με τρακτέρ στους δρόμους ή αστείες κομματικές φιέστες, είναι καταστροφικό. Ολα από την αρχή, με σχέδιο, με στόχο, αλλοιώς δεν υπάρχει περίπτωση να προκύψει λύση.
Ο νόμος σήμερα θεωρεί τους αγρότες ελεύθερους επαγγελματίες, αλλά όχι παραγωγούς. Εκεί είμαστε, δεν είναι κατά νόμο, όπως θάπρεπε, παραγωγοί προϊόντων και υπηρεσιών (περιβάλλον, οικοσύστημα, βιοποικιλότητα) για την κοινωνία. Θεωρούνται ελεύθεροι επαγγελματίες, γι αυτό και πέφτουν όλοι κατά πάνω τους, για να τους αποτελειώσουν. Οχι, χωρίς ύστερες σκέψεις, αλλά αυτά θα τα βγουν στη συνέχεια. Νοιάζεται κανείς για το μέλλον της παραγωγής, του χωριού, του τόπου. Κοινωνία χωρίς παραγωγούς μπορεί να υπάρξει; Χώρα χωρίς χωριά μπορεί να σταθεί; Θα έχουμε εθνική παραγωγή, διατροφική επάρκεια και ασφάλεια, χωρίς νέους ανθρώπους; Ηδη η σημερινή μικρή εθνική παραγωγή στηρίζεται στην εργασία των ξένων εργατών, μονίμων, νομίμων, παρανόμων και εποχικών-μετακλητών (http://www.agronews.gr/news/agora-ergasias/arthro/153172/pio-polles-theseis-metakliton-agrergaton-sti-makedonia/) . Κι αυτό σε εποχή υψηλής ανεργίας των νέων...τόσο στην Αθήνα, όσο και την επαρχία. Ποιός θα αλλάξει αυτά τα πράγματα, αυτές τις αντιλήψεις, αυτή τη γραφειοκρατία που πνίγει κάθε ελπίδα;
Ποιός πολιτικός θα σταθεί ως πρότυπο βίου; Ποιός δάσκαλος θα διδάξει στα παιδιά μας αγάπη για τη φύση, «τα αγαθά τοις κόποις κτώνται», τη λαϊκή σοφία των παροιμιών υπέρ του κόπου, του μόχθου, του έντιμου βίου; Ισως η Ανάγκη...
Δημοσιεύτηκε στο metarithmisi.gr στις 18/2/2017.
