Σάββατο, 27 Απρίλιος 2024
Ξέρουμε την ιστορία του τρελού που ψάρευε στην μπανιέρα. Ενας γιατρός με προχωρημένες ιδέες τον είχε ρωτήσει: «Τσιμπάει τίποτα;» και είχε δεχτεί την αυστηρή απάντηση: «Οχι, ανόητε, αφού ψαρεύω σε μπανιέρα».
Θα μπορούσε να είναι η επιτομή του παραλογισμού, όπως τη δίνει ο Αλμπέρ Καμί∙ αυτού που επανέκαμψε κυκλικά μετά τον πόλεμο – τέλη της δεκαετίας του 1970, αρχές του 1980. Από την παγκόσμια αρχιτεκτονική άρχισαν να λείπουν τα στοιχειώδη: ελπίδα, πίστη στην κοινωνική αλληλεγγύη, συνεννόηση, δίκαιη κατανομή βαρών, δημοκρατία.
Το 1989 ο οικονομολόγος Τζον Ουίλιαμσον είχε καταρτίσει έναν κατάλογο συνταγών πολιτικής που υπαγόρευαν το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα (τα παιδιά του Κέινς) και το υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ.
Οι μεταρρυθμίσεις αυτές θεωρούνταν αναγκαίες για να προωθηθεί ένα πακέτο υποχρεωτικού δάνειου χρήματος και οικονομοτεχνικών –πολιτικών το δίχως άλλο– συμβουλών που έπρεπε να υιοθετήσουν, τότε, οι χώρες της Λατινικής Αμερικής και ο υπερχρεωμένος Τρίτος Κόσμος για να μπουν στον παράδεισο της αρετής και της εξυγίανσης. Πρόκειται για τη «Συναίνεση της Ουάσινγκτον».
Ο όρος, έκτοτε, χρησιμοποιήθηκε στις αναλύσεις, πολλές φορές ως συνώνυμο του νεοφιλελευθερισμού, ως καταγγελτικός μιας «ανάπτυξης» προς όφελος των πλουσίων και εις βάρος των φτωχών. Είναι ακριβώς αυτό το μοντέλο που εγκαταστάθηκε στην Ευρώπη μέσω της «ειδικής περίπτωσης» της Ελλάδας. Ενα σύνολο νεοφιλελεύθερων πολιτικών που παράγουν ύφεση και παγίδες που αυξάνουν τη φτώχεια.
Στην ουσία, επρόκειτο για απόλυτο οικονομισμό, με ισχυρές δόσεις οπορτουνισμού και πολυεθνικής σπέκουλας και έμμονο αντικομμουνισμό made in USA. Πάνω απ' όλα επρόκειτο για κάματο εκδίωξης των ακαδημαϊκών νεομαρξιστικών και κεϊνσιανών οικονομικών και παγκόσμια διάχυση της νέας μονεταριστικής-νεοφιλελεύθερης οικονομικής ορθοδοξίας.
Στη δεκαετία του 1990, οι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, ΟΟΣΑ, ΠΟΕ κ.λπ.) συνέβαλαν στη στερέωση των απόψεων της «νέας οικονομίας» και στην επιβολή του θεσμικού πλαισίου για τους πρωταρχικούς στόχους της νέας οικονομικής πολιτικής.
Οι χώρες υποτίθεται ότι θα μπορούσαν να πετύχουν καλύτερα την οικονομική ανάπτυξη μέσω των ελεύθερων αγορών, των ιδιωτικοποιήσεων των δημόσιων επιχειρήσεων, της κυριαρχίας του ιδιωτικού τομέα, της συμπίεσης του εργατικού κόστους, του περιορισμού του κράτους πρόνοιας, των μεταρρυθμίσεων στα συστήματα ασφάλισης και, το τελευταίο, της δημοκρατικής διακυβέρνησης. Ο στόχος ήταν να ανοίξει ο κόσμος κατά το δυνατόν περισσότερο στις ροές κεφαλαίου και να διεξάγονται ανεμπόδιστα οι συναλλαγές.
Βεβαίως, όταν γινόταν η προσπάθεια να ξανασταθεί στα πόδια της η Ευρώπη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο, τα μελήματα ήταν άλλα. Μαζί, και τα μείγματα πολιτικών.
Παραδείγματος χάριν, στην Αγγλία, η «Εκθεση Μπέβεριτζ» του 1942 ήταν περιεκτικό και συνεπές μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα που έψαχνε τρόπους για να καταπολεμήσει τις μεγάλες μάστιγες: στερήσεις, αρρώστιες, αναλφαβητισμό, εξαθλίωση και ανεργία. Την ίδια χρονιά, το 1942, ο Αλμπέρ Καμί στην κατοχική Γαλλία έβλεπε τον δικό του Σίσυφο να σέρνει το φορτίο του και να ανυψώνει τους βράχους του, με πίστη που αρνιέται τις ματαιότητες.
Τον έβλεπε να πλάθει με την πέτρα του, μέσα στην όλη παραλογιά του πολέμου, τη μορφή ενός νέου κόσμου. «Ακόμα κι ο ίδιος ο αγώνας προς την κορυφή», έγραφε ο Καμί, «φτάνει για να γεμίσει μια ανθρώπινη καρδιά. Οφείλουμε να φανταστούμε τον Σίσυφο ευτυχισμένο».
Ο Ουίλιαμ Χένρι Μπέβεριτζ είχε προτείνει ένα διευρυμένο σύστημα πρόνοιας, νέα ερμηνεία στα δικαιώματα του πολίτη, το δικαίωμα στην απασχόληση, την κοινωνική ασφάλιση, την εκπαίδευση που οδήγησε στο μεταπολεμικό ευρωπαϊκό θαύμα.
Αυτή η εξέλιξη, μαζί με τη θεωρία του Κέινς και τις πολιτικές Νιου Ντιλ επέτρεψαν στους πολιτικούς να δουν τον ρόλο της πλήρους απασχόλησης και να διαπιστώσουν το αυτονόητο: ότι, δίχως την τελευταία, είναι αδύνατον να υπάρξει αποτελεσματικό σύστημα ευημερίας και κοινωνικής ασφάλισης. Προφανώς, σε φάση οκταετούς ύφεσης στην οποία βρίσκεται η Ελλάδα, θα όφειλε να είναι διαφορετικό το μείγμα πολιτικής που προτάθηκε ως θεραπεία. Αλλά, ακόμα, δεν είναι.
Αυτό, με τη σειρά του, δείχνει λειτουργία μηχανών που συνεχίζουν να εκκρίνουν επίπλαστο περιεχόμενο του κόσμου. Δείχνει φοβισμένους πολιτικούς στην Ε.Ε. να δηλώνουν ανακούφιση και να πανηγυρίζουν για τη νίκη της Κεντροδεξιάς του Μαρκ Ρούτε στην Ολλανδία. Πρόσκαιρα!
Γιατί το κύμα του εθνικισμού και της μισαλλοδοξίας έχει εγκατασταθεί στην Ευρώπη, μαζί με τη δυστοπία, το παράλογο και την οργή. Τα ταξικά στοιχεία, φαινομενικά, μπορεί να φαντάζουν απολιτικά. Και στο μέτρο που παρερμηνεύεται το ταξικό περιεχόμενό τους από την Αριστερά, ο καζινοκαπιταλισμός και το πλαίσιο του νεοφιλελευθερισμού θα σώζονται από την πίσω πόρτα μέσω της Ακροδεξιάς, του εθνικισμού, του αυταρχισμού που εμφανίζονται, α λα Τραμπ, με τη μάσκα του λαϊκού σωτήρα.
Οταν γεννιόταν η Ε.Ε. τα ερωτήματα ήταν, λίγο-πολύ, διαφορετικά. Και ο Αλμπέρ Καμί, ένας κατά κοινή ομολογία υπερασπιστής της μέσης οδού για την Ευρώπη, αν ξαναέγραφε τον «Μύθο του Σίσυφου», θα κατέληγε σε τελείως διαφορετικό συμπέρασμα: ο Σίσυφος, σήμερα, δεν μπορεί να είναι ευτυχισμένος.
Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 17/3/2017.
Στις 25 Μαρτίου 1957 στη Ρώμη, στη μεγάλη αίθουσα του Καπιτωλίου με τις τοιχογραφίες, κυρώνονταν οι δύο διεθνείς συνθήκες: Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) και Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (ΕΥΡΑΤΟΜ). Γεννιόταν η Κοινή Αγορά —ο πρόδρομος της Ενωμένης Ευρώπης.
Ο Πολ-Ανρί Σπάακ του Βελγίου, ο Κριστιάν Πινό της Γαλλίας, ο Κόνραντ Αντενάουερ της Γερμανίας, ο Αντόνιο Σένι της Ιταλίας, ο Ζοζέφ Μπεχ του Λουξεμβούργου και ο Γιόζεφ Λουνς της Ολλανδίας έβαζαν την υπογραφή τους στα κείμενα που αφορούσαν κυρίως το εμπόριο: την κατάργηση των τελωνειακών δασμών. Ο Σπάακ είχε δηλώσει: «Η σημερινή ημέρα θα καταγραφεί ως ένας από τους σημαντικότερους σταθμούς στην Ιστορία της Ευρώπης».
Είχε προηγηθεί όλεθρος. Το 1945 η Ευρώπη, απ' άκρου εις άκρον, ήταν κατεστραμμένη. Επειτα από δύο πολέμους, η κυρίαρχος του πλανήτη είχε χρεοκοπήσει. Τον Σεπτέμβριο του 1946 ο Ουίνστον Τσόρτσιλ έλεγε στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης: «Πρέπει να ξαναδημιουργήσουμε την ευρωπαϊκή οικογένεια... τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης...
Εάν κατ' αρχήν όλα τα κράτη της Ευρώπης δεν είναι πρόθυμα ή ικανά να μετάσχουν στην ένωση, θα πρέπει εντούτοις να προχωρήσουμε, να συγκεντρώσουμε και να συντονίσουμε τους πρόθυμους... Η Γαλλία και η Γερμανία θα πρέπει να έχουν μαζί το προβάδισμα».
Χρόνια αργότερα, ο κοινωνιολόγος του LSE, λόρδος Ραλφ Ντάρεντορφ, είχε αναφερθεί στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ το 1996 στην παλιά ομιλία του Τσόρτσιλ. Παρ' ότι τα γερμανικά εγκλήματα δεν είχαν ξεχαστεί, ο Τσόρτσιλ είχε υποστηρίξει «ότι πρέπει να τεθεί ένα τέλος στην τιμωρία... Πρέπει να υπάρξει... μια ευλογημένη πράξη άφεσης».
Ο Ντάρεντορφ εκτιμούσε πως ο Τσόρτσιλ δεν ήταν ο συμπονετικός, ο γενναιόδωρος πατερούλης της νίκης, αλλά ο οξυδερκέστερος και πρώτος ψυχροπολεμικός θιασώτης, ο οποίος υποστήριξε το 1946 τον συμβιβασμό με τη Γερμανία και την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση που θα βασιζόταν σε μια γαλλογερμανική συμμαχία. Το οικονομικο-πολιτικό ευρωπαϊκό άβαταρ σκοπών βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη.
Από το 1957 η Ευρώπη βίωσε ευημερία και ειρήνη. Με μόνη εξαίρεση την πρώην Γιουγκοσλαβία, ξεπέρασε τους παράγοντες που την οδήγησαν στους δύο πολέμους: τη γεωγραφική της διαίρεση, τις παλιές φυλετικές αντιθέσεις και την επικίνδυνα παθητική προσκόλλησή της σε ηγέτες τύπου Χίτλερ και Μουσολίνι.
Τα χρόνια εκείνα κυριαρχούσε η ιδέα ότι «ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος. Καταδικασμένος, γιατί δεν δημιούργησε, δεν έπλασε μόνος του τον εαυτό του κι ωστόσο ταυτόχρονα ελεύθερος, γιατί από τη στιγμή που πετάχτηκε στον κόσμο, είναι υπεύθυνος για ό,τι κάνει». Βέβαια, με το «ελεύθερος» ο Ζαν-Πολ Σαρτρ εννοούσε ότι αν κάποιος κατηγορείται για τις πράξεις του είναι ελεύθερος να αποκρύψει την αλήθεια και να αποποιηθεί τις ευθύνες του για να μην τιμωρηθεί αλλά και για να αποφύγει την ντροπή.
Τα είχε πει στο «Κεκλεισμένων των Θυρών» το 1944 όπου ίσχυε –όπως περίπου στην Ευρώπη σήμερα– το «no exit». Οι ήρωές του, ο Γκαρσίν, η Ινές και η Εστέλ, παγιδεύονται στο δωμάτιο∙ και χωρίς να ξέρουν πώς και γιατί βρέθηκαν κλεισμένοι εκεί μέσα ή τι είναι αυτό που υποτίθεται ότι πρέπει να κάνουν, αρχίζουν να αλληλοβασανίζονται. Σε κατάσταση «no exit» διαπιστώνουν ότι όλες οι προσπάθειές τους να καλέσουν βοήθεια είναι μάταιες. Αλλά ανακαλύπτουν τη μεταξύ τους δυναμική.
Στον άνδρα αρέσει η μία από τις δύο γυναίκες∙ αλλά αυτή είναι λεσβία και της αρέσει η άλλη γυναίκα. Η άλλη, όμως, δεν είναι λεσβία και της αρέσει ο άνδρας –που, με τη σειρά του, δεν τη βρίσκει του γούστου του. Σύντομα συνειδητοποιούν ότι βρίσκονται στην κόλαση. Και το μάθημα του παιχνιδιού είναι αυτό που διατυπώνει προς το τέλος του έργου ο Γκαρσίν: «Η κόλασή μου είναι οι άλλοι».
Αυτό περίπου διαπίστωσαν οι ηγέτες της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ισπανίας και της Ιταλίας την περασμένη Δευτέρα, 60 χρόνια μετά τη Ρώμη και 98 χρόνια μετά τη Συνθήκη του 1919, στη μίνι σύνοδο κορυφής στις σημαδιακές Βερσαλλίες, τασσόμενοι υπέρ μιας Ευρώπης πολλών ταχυτήτων που θα επιτρέπει σε ορισμένες χώρες-μέλη της Ε.Ε. να προοδεύουν πιο γρήγορα από άλλες.
Παρ' ότι συνεπές με την αλληγορία του Ζαν-Πολ Σαρτρ, συνεπές με το πνεύμα του 1957, το συμπέρασμα μοιάζει περισσότερο με την ισορροπία του νομπελίστα Νας: ανάμεσα σε εγωιστικούς και υπολογιστικούς «παίκτες» απλώνεται ένα παιχνίδι μη συνεργαζόμενων που υποτίθεται ότι δίνει μια κάποια λύση. Αφήνει, όμως, τους πάντες ικανοποιημένους;
Εχουν αλλάξει πολλά από το 1957. Και το 2017 είναι έτος άγχους –που δεν κρύβεται– για το μέλλον της Ευρώπης.
Οσο για την Ελλάδα; Από το 1957 σημειώνω δύο ξεχωριστά ιδρυτικά γεγονότα. Πρώτον, αρχίζει να πετά η εθνική Ολυμπιακή. Το δεύτερο –επιτυχές έως τις μέρες μας– είναι η επινόηση του φραπέ από τον Δημήτριο Βακόνδιο.
Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 10/3/2017.
Τα τελευταία χρόνια συζητιέται μετ' επιτάσεως η ανικανότητα και η δραματική αποτυχία των ελίτ να διαχειριστούν την κρίση: και των ευρωπαϊκών και των εγχώριων. Ολοι, στο εσωτερικό και έξω από την Ελλάδα αναγνωρίζουν (;) το δυσανάλογο μερίδιο που πληρώνουν οι αδύνατοι σε σχέση με το ποσοστό της ευθύνης τους. Αυτό, όμως, δεν δίνει ούτε μία ψίχα ελπίδας.
Στο μέτρο που μας αφορά, μερικά ερωτήματα είναι ανοιχτά. Το 2017 θα είναι μια καλή χρονιά; Ποιος ο βραχυπρόθεσμος ορίζοντας; Στις εκλογές της Ολλανδίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας, η εθνικιστική Ακροδεξιά διατυπώνει αιτήματα διάλυσης της Ευρώπης.
Η Ε.Ε. πρέπει να συνεχίσει τις διαπραγματεύσεις για την έξοδο της Βρετανίας. Η Ευρώπη πρέπει να διερευνήσει τρόπους συνεννόησης με τον νέο Αμερικανό πρόεδρο, ο οποίος πιστεύει ότι η διατλαντική συμμαχία είναι «άνευ αντικειμένου».
Η υπόθεση της Ελλάδας και του ελληνικού χρέους βρίσκεται σε εκκρεμότητα, με αποτέλεσμα η ελληνική κοινωνία και οικονομία να βρίσκονται στην εντατική και το Grexit στο τραπέζι κ.λπ.
Στην ουσία, η δογματική εμμονή σε μεταρρυθμίσεις λιτότητας είναι αυτή που δίνει πολιτική τροφή στις δυνάμεις που θέλουν να διαλύσουν την ευρωζώνη και να ακυρώσουν όλα τα πραγματικά και τα εξίσου σημαντικά συμβολικά πλεονεκτήματα της Ενωσης: δημοκρατία, συνεργασία, αλληλεγγύη και αδελφοσύνη λαών.
Η περίπτωση της Μεγάλης Βρετανίας απέδειξε την πλήρη παραβίαση των κανόνων της αποτελεσματικότητας των απλών μαθημάτων πολιτικής οικονομίας. Υποτίθεται, ότι η όποια ελεύθερη επιλογή θα βελτίωνε τη θέση ορισμένων, χωρίς να επιβαρύνει τη θέση των υπολοίπων. Στην πραγματικότητα, η επιλογή της αποχώρησης επιβάρυνε τόσο την ίδια τη Μεγάλη Βρετανία όσο και το σύνολο της Ε.Ε.
Οι περισσότερες μελέτες καταλήγουν σε παρόμοια συμπεράσματα. Παραδείγματος χάριν, το Ηνωμένο Βασίλειο θα κληθεί να πληρώσει τη μερίδα του λέοντος του κόστους του Brexit (http://cep.lse.ac.uk/pubs/download/brexit02_technical_paper.pdf).
Εάν το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ε.Ε. συμφωνήσουν τελικά σε νέες σχέσεις με βάση το πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), προβλέπεται ότι το Ηνωμένο Βασίλειο θα χάσει περίπου 110 δισ. ευρώ, ενώ η Ε.Ε. θα χάσει περίπου 50 δισ. ευρώ.
Δεδομένου ότι η οικονομία της Ε.Ε. είναι περίπου πέντε φορές μεγαλύτερη από εκείνη του Ηνωμένου Βασιλείου, αυτό σημαίνει ότι το κόστος για το Ηνωμένο Βασίλειο, ως ποσοστό του ΑΕΠ, θα είναι περίπου δέκα φορές μεγαλύτερο. Τι δείχνει αυτό το παράδειγμα;
Ανεξάρτητα από κακές επιλογές και ανόητες ρητορικές «περί διαπραγματεύσεων κ.λπ.», δείχνει ότι μια «κακή συμφωνία» θα είναι στην πραγματικότητα καλύτερη για το Ηνωμένο Βασίλειο από μία «διαφωνία σε όλα». Το ίδιο ισχύει και για την Ε.Ε. Το ίδιο ισχύει και για την Ελλάδα.
Είναι αυτό το επιθυμητό αποτέλεσμα; Οχι. Το παραπάνω παράδειγμα αφήνει περιθώρια στις επιλογές της ελληνικής πολιτικής; Ελάχιστα έως κανένα. Υπάρχουν άλλοι τρόποι; Υπάρχουν.
Ομως, εάν στο ευρωπαϊκό πλαίσιο πολιτικής παράχθηκαν επιβραδύνσεις, αποπληθωρισμός, ανεργία, αβεβαιότητα, οργή και εθνικισμός, αυτό οφείλεται στο ότι η Ευρώπη απέτυχε στις κρίσιμες αποφάσεις που αφορούσαν την ενίσχυση της ανάπτυξης και της συλλογικής ευημερίας. Ομοίως, στην Ελλάδα, η ανικανότητα προκάλεσε τα αισθήματα οικονομικής δυσπραγίας που μόλυναν τα όνειρα της επόμενης γενιάς.
Αυτά περίπου λέει ο Ιταλός οικονομολόγος του Χάρβαρντ, Μάρκο Μανιάνι, στο βιβλίο του «Creating Economic Growth: Lessons for Europe», 2014 (Δημιουργώντας ανάπτυξη: Μαθήματα για την Ευρώπη). Μιλώντας περίπου για την Ιταλία, υποστηρίζει ότι οι ηγέτες των χωρών μπορούν –εάν θελήσουν– να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων και να εφαρμόσουν μια σειρά μεταρρυθμίσεων και δράσεων χαμηλού κόστους για την ενίσχυση της ανάπτυξης.
Ο Μανιάνι προτείνει μια στρατηγική έξι σημείων με καταλύτες τους πολίτες, τις κυβερνήσεις, την εκλεγμένη αυτοδιοίκηση σε πόλεις και περιφέρειες και τους επικεφαλής των επιχειρήσεων: την οικοδόμηση ανθρώπινου και δημοκρατικού πολιτικού κεφαλαίου∙ την απελευθέρωση της δίκαιης επιχειρηματικής δημιουργικότητας∙ την καινοτομία∙ την ενίσχυση της πολιτιστικής δημιουργίας∙ την αξιοποίηση της πολιτισμικής πολυμορφίας∙ και την προώθηση της κοινωνικής κινητικότητας.
Βέβαια, μιλάμε για ιδέες, τελείως αντίθετες με τους εκβιασμούς του ΔΝΤ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Μιλάμε για διαφορετικά υποδείγματα. Και τα υποδείγματα αυτά λένε ότι, εάν δεν υπάρχει μαγικός τρόπος εξάλειψης των δεινών της κοινωνίας, τουλάχιστον υπάρχει ακόμα δυνατότητα άμβλυνσης των προβλημάτων και βελτίωσης της ευημερίας.
Εφόσον παράγεται πολιτική. Οσο δεν παράγεται πολιτική, οι καλοί συλλέκτες γραμματοσήμων, οι μάγοι και λοιποί κληρονόμοι θα απομαγεύουν τα πάντα και οι τοκιστές θα αποστεώνουν τον βίο και τους κόπους του. Στην Ελλάδα οι κυβερνήσεις λάτρεψαν το χρέος: αυτοί που εμφανίζονται ως ειδικοί ή ως θεραπευτές της νόσου είναι οι μόνιμοι φορείς και οι μοναδικοί αίτιοι της μετάδοσής της.
Υπάρχει ελπίδα στη συλλογική απελπισία; Κάθε φορά που φτάνω στα δύσκολα, θυμάμαι τον Μαρκούζε, όπως έκλεινε τον «Μονοδιάστατο άνθρωπο», με αυτό που είχε πει ο Μπένγιαμιν: «Αν έχουμε ακόμη μιαν ελπίδα, τη χρωστάμε σε αυτούς που δεν έχουν απολύτως καμιά».
Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 23/2/2017.
Αν πείτε σε έναν εγκληματία, έλεγε ο Αλμπέρ Καμί, ότι τα κρίματά του δεν οφείλονται στην άθλια φύση του, μήτε στον χαρακτήρα του, αλλά σε διάφορες ατυχείς συγκυρίες, θα σας ήταν εξαιρετικά ευγνώμων.
Στη δική μας περίπτωση, λόγου χάριν, εξαιρετικά ευγνώμονες θα πρέπει να νιώθουν οι τεχνοκράτες του ΔΝΤ. Η συμμετοχή του ΔΝΤ στα ευρωπαϊκά πράγματα και στην υπόθεση της Ελλάδας περισσότερο ευνόησε τη διεθνή θέση του ΔΝΤ παρά την ελληνική οικονομία.
Επιπλέον, ευνόησε το πλεονασματικό Βερολίνο, το οποίο ενώ απέσπασε τα πλεονεκτήματα της ηγετικής θέσης του στην Ευρώπη, δεν θέλησε -ούτε και θέλει- να επωμιστεί το παραμικρό βάρος της ηγεμονίας.
Θεωρητικά, δεν ήταν αυτό που θα έπρεπε να συμβεί, τουλάχιστον σε επίπεδο Ευρώπης. Ηδη από το 2010, οι πολιτικοί και οι εμπειρογνώμονες που κινήθηκαν σε μονόδρομους λιτότητας και εσωτερικών υποτιμήσεων είχαν υποσχεθεί μεγάλα οφέλη σε αντάλλαγμα των θυσιών.
«Η ιδέα ότι τα μέτρα λιτότητας ενδέχεται να προκαλέσουν στασιμότητα είναι εσφαλμένη», είχε δηλώσει τον Ιούνιο του 2010 ο Ζαν-Κλοντ Τρισέ, ο τότε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Με προσήλωση θρησκευτικού τύπου αλλά και με βεβαιότητα υποστήριζε -όπως γίνεται και σήμερα με το γαϊτανάκι των θεσμών- πως η βίαιη προσαρμογή και η δημοσιονομική πειθαρχία θα εμπνεύσουν εμπιστοσύνη και πως αυτό θα οδηγούσε σε οικονομική ανάπτυξη. Τα πράγματα, όμως, πήραν διαφορετική τροπή.
Στα καθ' ημάς, από τη στιγμή που η πολιτική τάξη στην Ελλάδα δεν είχε κάποιο δικό της σχέδιο ανάταξης της οικονομίας και της κοινωνίας, η Ελλάδα αποδείχθηκε παράδειγμα προς παγκόσμια αποφυγή.
Η χώρα δέχτηκε την απώλεια της κυριαρχίας της, υπέστη τους εκβιαστικούς και εξευτελιστικούς όρους που επέβαλε το club του Βερολίνου με τη βοήθεια του ΔΝΤ: δρακόντειες μειώσεις στις δημόσιες δαπάνες, περικοπές στους κατώτατους μισθούς του ιδιωτικού τομέα και στις συντάξεις, απόλυση εκατοντάδων χιλιάδων δημοσίων υπαλλήλων, αύξηση της φορολογίας, μαζικές ιδιωτικοποιήσεις... Ολα αυτά δεν είχαν μόνο τις γνωστές συνεπαγωγές στο εσωτερικό.
Προκάλεσαν τις αντιδράσεις όλων των άλλων που είδαν στον καθρέφτη τον εαυτό τους ως Ελληνες.
Για ακόμα μία φορά, η λιτότητα σε κατάσταση ύφεσης στην Ελλάδα δεν προκάλεσε μόνο κοινωνικά δεινά. Υπήρξε αυτοκαταστροφική από καθαρά δημοσιονομική άποψη: ο συνδυασμός της αύξησης των εσόδων σε κατάσταση ύφεσης της οικονομίας δείχνει χώρα που ρουφιέται μακροπρόθεσμα.
Και η επιδείνωση των προοπτικών μειώνει στην ουσία την εμπιστοσύνη των αγορών και, άρα, περιορίζει την προοπτική επενδύσεων, ενθαρρύνοντας αποκλειστικά την αρπαγή μέσω εγκαθίδρυσης νεο-αποικίας - γεγονός που καθιστά δυσκολότερο τον μελλοντικό χειρισμό του χρέους.
Κάποιοι θα πρέπει να αναρωτηθούν σοβαρά πώς η χώρα στην οποία έχει διαλυθεί η αγορά εργασίας (περίπου 25% η ανεργία), η χώρα που αρνείται συστηματικά το μέλλον στους ταλαντούχους, που γυρίζει την πλάτη στους νέους της (50,4% τον Μάρτιο του 2016 η ανεργία των νέων στην Ελλάδα και 20,9% στην ευρωζώνη)... πώς, υποτίθεται, θα μπορέσει να επιτύχει αρκετή ανάπτυξη για να εξυπηρετήσει το χρέος της;
Αλλά μια και μιλάμε για εαυτούς στον καθρέφτη, ας δούμε το επίπεδο της κουβέντας στην Ελλάδα: η ψευδολογία, η ανικανότητα, η ιδιοτέλεια, η απόλυτη υποταγή των κυβερνώντων στους δανειστές θεωρούνται λύση του προβλήματος και βαφτίζονται επιτυχία και πολιτική αρετή. Το χειρότερο; Βαφτίζονται αριστερή πολιτική!
Υποτίθεται ότι συντηρείται ευημερία πάνω από τις δυνάμεις μας. Ομως, ό,τι συντηρείται είναι χωρίς θεμέλιο, χωρίς περιεχόμενο. Νευρωτικές εκτονώσεις ευτελούς αισθητικής, μαξιμαλισμοί, συμπλεγματικές ανατάσεις, θεατρινισμοί και λαμέ καρακατσουλιά, προς προαγωγή της φτήνιας, της τζάμπα μαγκιάς και της αθλιότητας.
Επιπόλαιες χαράξεις, επιχειρηματικότητες με δάνεια του αέρα, αυτοσχεδιαστικές αντιδράσεις, φοροαποφυγές και φοροδιαφυγές, χωρίς πολιτισμό και παιδεία, δίχως ευγένεια, χωρίς προοπτικές.
Δυστυχώς, τα «γραφικά και τα ιδιότυπα», που έλεγε ο Μάνος Χατζιδάκις το 1979, δεν μπήκαν στο συρτάρι. Απεναντίας, αφέθηκαν στην πλήρη αναπαραγωγή τους όλες εκείνες οι δυνάμεις που απεργάστηκαν τις χρόνιες αδυναμίες της χώρας να τοποθετηθεί στα σημαντικά ζητήματα. Με αποτέλεσμα, αντί η κρίση να διδάσκει και να ενοποιεί, να διχάζει έναν ανώριμο πληθυσμό, διχασμένο ήδη από τα χιλιάδες μικροσυμφέροντα.
Από αισθητική άποψη θα μπορούσε κάποιος αισιόδοξος να πει πως τα σύννεφα που μαζεύονται (μέσα και τα ροζ) αγγίζουν συναισθήματα σχεδόν ανθρώπινα. Εδώ όμως μιλάμε για όρια της απόλυτης αφαίρεσης και άρνησης της πραγματικότητας∙ μιλάμε για υψηλή συγκέντρωση βαριών, γκρίζων νεφών - προπορευόμενους δείκτες σοβαρής καταιγίδας.
Ενδιαφέροντα όλα και επαναστατικά, δεν λέω∙ και δημοκρατικά με έξω τους δημοκράτες, με τα λάστιχα της Πόρσε να δίνουν ταξικές συνεντεύξεις, με τους μηδενιστές να βάζουν φωτιά στο Γαλλικό Ινστιτούτο και με μια πολιτική τάξη στο Λάμα-Λάμα-Νάμα-Νάμα-Νέμια.
Τα γραφικά και τα ιδιότυπα, που έλεγε ο Χατζιδάκις το 1979, ακόμα τα έχουμε παντιέρα. Και νάμα-στε τώρα, με μακροπρόθεσμες αβεβαιότητες... όχι για το πώς θα συμμαζευτούμε, αλλά για το πόσο φτωχότεροι θα γίνουμε.
Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 3/3/2017.
Η αξία του μόχθου, η καλλιέργεια της γης, η αγάπη της αγροτικής παραγωγής φαίνονται για πολλούς παράταιρα, απόμακρα. Είναι επάγγελμα τελικά η ενασχόληση με τη γη ή είναι «αποστολή», δηλαδή ανώτερο κοινωνικό λειτούργημα; Η ευρωπαϊκή αντίληψη και ειδικά η αρχαία ελληνική και η ρωμαϊκή παράδοση είναι σαφείς. Μυθολογία, σύμβολα, γραπτά κείμενα, μνημεία, προφορική παράδοση, όλα συντείνουν προς τη δεύτερη, ευγενή εκδοχή. Δεν πρόκειται για επάγγελμα, για άσκηση βιοπορισμού, για συντεχνία. Πρόκειται για βάθρο κοινωνίας, για θεμελιώδη επιλογή. «Σύμφωνα με μια παράδοση ο Ρωμύλος είχε απαγορεύσει εντελώς την άσκηση επαγγελμάτων από τους Ρωμαίους, που όφειλαν να θεωρούν αποστολή τους τη στρατιωτική υπηρεσία και τη γεωργία, ενώ η άποψη ότι ο γεωργός και όχι ο βιοτέχνης ή ο έμπορος είναι η ηθικώς υπέρτερη μορφή στην κοινωνία διατηρήθηκε και μετά τον Κάτωνα και τον Κικέρωνα, ώς την αυτοκρατορική εποχή» (GEZA ALFODLY, «Ιστορία της ρωμαϊκής κοινωνίας», έκδοση ΜΙΕΤ, Αθήνα 1988).
Η απαξίωση της αγροτικής εργασίας στην εποχή μας είναι εμφανής. Η μιζέρια της μεταπολεμικής περιόδου ώθησε γενιές ολόκληρες «μακριά από το χωριό». Η εξωτερική και εσωτερική μετανάστευση ήρθαν ως επιστέγασμα μιας διπλής σύμπτωσης: της τεχνολογικής εξέλιξης και της ανάγκης εμβασμάτων. Η πρόοδος ταυτίστηκε με την εγκατάλειψη της υπαίθρου. Η σύγχρονη εποχή δεν αγαπά την αγροτική εργασία, η φιλελεύθερη και η μαρξιστική θεωρία και η πρακτική την θεωρεί κατώτερη των άλλων, προτιμά τις υπηρεσίες, την υπαλληλία, το κατάστημα, το εμπόριο. Γίνεται όμως εμπόριο χωρίς πρώτη ύλη; Χωρίς αγροτικό προϊόν μπορεί να υπάρξει μεταποίηση; Κι εδώ είναι η αντίφαση. Μέχρι τώρα, πολλοί πίστεψαν ότι ...οι εισαγωγές θα δώσουν τη λύση. Μόνο που εισαγωγές σημαίνει χρέος, εξάρτηση, αποεπένδυση, παρασιτισμός. Βλέπουμε σήμερα δυστυχώς τα αποτελέσματα της οικονομίας των εισαγωγών και των ελλειμμάτων.
Εδώ και χρόνια η φορολογική διοίκηση έχει το πάνω χέρι στα αγροτικά πράγματα. Το ποιός είναι αγρότης δεν καθορίζεται από το αρμόδιο Υπουργείο, αλλά από μια γραφειοκρατία που έχει ως αποστολή τη συλλογή φόρων. Οντως ο νόμος σήμερα προβλέπει πλέον τα σχετικά και τις προϋποθέσεις, κύριος στόχος όμως είναι το θέμα του αφορολόγητου. Βρήκα μια κατανοητή εξήγηση του νομικού πλαισίου από τον φοροτεχνικό κ. Παπαδημητρίου, στο http://bit.ly/2lU0fMy. Ας ελπίζουμε ότι αυτό το πλαίσιο θα είναι κάτι το σταθερό γιατί κάθε νέος νόμος, εγκύκλιος ή και κανονισμός επιδοτήσεων έχει τον δικό του ορισμό για το ποιός είναι κατά κύριο επάγγελμα αγρότης. Ολα αυτά αλλάζουν συχνά, οι ενδιαφερόμενοι το μαθαίνουν τελευταίοι, οι Υπουργοί έρχονται και παρέρχονται αμήχανοι και η γραφειοκρατία συνεχίζει το βιολί της.
Τώρα τα πράγματα έμπλεξαν κι άλλο λόγω της κρίσης και της απαραίτητης διεύρυνσης της φορολογικής βάσης. Ασφαλιστικό, φορολογικό, λογιστικά βιβλία, εργόσημο, «ιστορικά δικαιώματα», κοκ, με δυο λόγια όλα τα θέματα των αγροτών, έγιναν ένα κουβάρι, ένας γόρδιος δεσμός. Και Μέγας Αλέξανδρος δεν φαίνεται στον ορίζοντα...Με ποιόν θα συνομιλούν οι αγρότες; Με την μακρινή ΕΕ; Με την κυβέρνηση; Με ποιόν στην κυβέρνηση; Με Υπουργό, Περιφερειάρχη, τον ΟΠΕΚΕΠΕ ή το σύστημα ΟΣΔΕ; Βλέπετε τις δυσκολίες συνεννόησης στη σημερινή συγκυρία. Ολοι πετούν το μπαλάκι στην εξέδρα...Προς το παρόν οι αγρότες καλό είναι να συνεννοούνται πρώτα με τον λογιστή τους για να ελαχιστοποιήσουν τη ζημία. Θα κρατήσουν τα δικαιώματα επιδότησης; Θα μεταβιβάσουν στα παιδιά τους την εκμετάλλευση; Θα θεωρείται φορολογητέο εισόδημα για τους συνταξιούχους η επιδότηση ή η ενοικίαση του χωραφιού; Κανένας δεν ξέρει, αλλά η φορολογική διοίκηση ξέρει καλά και θα εφαρμόσει τον φηφισθέντα, ναι φηφισθέντα νόμο που προβλέπει την μείωση των αγροτικών συντάξεων κατά 60% για όλους, δηλαδή και για τους συνταξιούχους αγρότες που έχουν πρόσθετο εισόδημα...Εκτός κι αν υπάρξει τώρα πολιτική πρωτοβουλία (κυβέρνηση, Βουλή, κόμματα αντιπολίτευσης;) για να λυθεί το πρόβλημα, αφού η αδικία είναι ολοφάνερη. Αν δεν λυθεί το θέμα, οι σημερινοί συνταξιούχοι αγρότες θα πεινάσουν και οι κατά κύριο επάγγελμα αγρότες θα λιγοστεύουν με δραματικό ρυθμό.
Αυτά κια άλλα αντίστοιχα είναι τα θέματα που πρέπει να προτάξουν οι αγρότες-παραγωγοί, δεν έχει κανένα νόημα σήμερα η κομματική, καθοδηγούμενη διαμαρτυρία. Η πολυδιάσπαση είναι πολυτέλεια, το να στέλνεις λάθος μήνυμα στην κοινωνία με τρακτέρ στους δρόμους ή αστείες κομματικές φιέστες, είναι καταστροφικό. Ολα από την αρχή, με σχέδιο, με στόχο, αλλοιώς δεν υπάρχει περίπτωση να προκύψει λύση.
Ο νόμος σήμερα θεωρεί τους αγρότες ελεύθερους επαγγελματίες, αλλά όχι παραγωγούς. Εκεί είμαστε, δεν είναι κατά νόμο, όπως θάπρεπε, παραγωγοί προϊόντων και υπηρεσιών (περιβάλλον, οικοσύστημα, βιοποικιλότητα) για την κοινωνία. Θεωρούνται ελεύθεροι επαγγελματίες, γι αυτό και πέφτουν όλοι κατά πάνω τους, για να τους αποτελειώσουν. Οχι, χωρίς ύστερες σκέψεις, αλλά αυτά θα τα βγουν στη συνέχεια. Νοιάζεται κανείς για το μέλλον της παραγωγής, του χωριού, του τόπου. Κοινωνία χωρίς παραγωγούς μπορεί να υπάρξει; Χώρα χωρίς χωριά μπορεί να σταθεί; Θα έχουμε εθνική παραγωγή, διατροφική επάρκεια και ασφάλεια, χωρίς νέους ανθρώπους; Ηδη η σημερινή μικρή εθνική παραγωγή στηρίζεται στην εργασία των ξένων εργατών, μονίμων, νομίμων, παρανόμων και εποχικών-μετακλητών (http://www.agronews.gr/news/agora-ergasias/arthro/153172/pio-polles-theseis-metakliton-agrergaton-sti-makedonia/) . Κι αυτό σε εποχή υψηλής ανεργίας των νέων...τόσο στην Αθήνα, όσο και την επαρχία. Ποιός θα αλλάξει αυτά τα πράγματα, αυτές τις αντιλήψεις, αυτή τη γραφειοκρατία που πνίγει κάθε ελπίδα;
Ποιός πολιτικός θα σταθεί ως πρότυπο βίου; Ποιός δάσκαλος θα διδάξει στα παιδιά μας αγάπη για τη φύση, «τα αγαθά τοις κόποις κτώνται», τη λαϊκή σοφία των παροιμιών υπέρ του κόπου, του μόχθου, του έντιμου βίου; Ισως η Ανάγκη...
Δημοσιεύτηκε στο metarithmisi.gr στις 18/2/2017.
