Σάββατο, 27 Απρίλιος 2024
Η οικονομική ιστορία της χώρας μας είναι γνωστή. Οι πολιτικές παράμετροι, ο τρόπος λειτουργίας του πολιτικού συστήματος, η συμπεριφορά διοίκησης, συντεχνιών και πολιτών επίσης. Τα δάνεια, ειδικά μετά την εθνική καταστροφή του 1922 και τον εμφύλιο πόλεμο της περιόδου 1946-1949, οι κρατικές και οι ιδιωτικές επενδύσεις και βεβαίως οι άδηλοι πόροι έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στην απογείωση της ελληνικής οικονομίας.
Η ανάπτυξη αυτή ήταν όντως στρεβλή, αλλά η κατάσταση της χώρας ήταν τότε δραματική και η φτώχεια ανυπόφορη. Ο αυταρχισμός, η μετανάστευση και η αστυφιλία ήταν οι κύριες συνιστώσες της δεκαετίας που ακολούθησε τον εμφύλιο. Η σύνθεση του ΑΕΠ ήταν από τότε προβληματική. Ο τομέας των υπηρεσιών είχε την τάση να διογκώνεται, ενώ ο πρωτογενής τομέας – λόγω φυσικών και όχι μόνο δυσκολιών – έχανε έδαφος. Οι εισαγωγές ήταν διαχρονικά μεγαλύτερες των εξαγωγών κι αυτό χειροτέρεψε με την αύξηση της κατανάλωσης, το εύκολο χρήμα και την εισροή των κοινοτικών επιδοτήσεων μετά το '81.
Ακόμα και σήμερα και παρά την κρίση, το οικονομικό μοντέλο της χώρας δεν ευνοεί την ντόπια παραγωγή και μεταποίηση. Ο τομέας των υπηρεσιών διογκώνεται, εξάγουμε για επεξεργασία ακόμα και τα είδη που συλλέγονται για ανακύκλωση, εξάγουμε πρώτη ύλη (πχ φρούτα) και εισάγουμε έτοιμα προϊόντα (πχ μαρμελάδες). Πρόσφατα, η πρόεδρος του Συμβουλίου Ανταγωνιστικότητας των ΗΠΑ κα Ντέμπορα Γουίνς-Σμίθ δήλωσε ότι «πριν από έναν χρόνο που βρισκόμουν στην Ελλάδα έμαθα για την περίπτωση μιας ελληνικής επιχείρησης που στηρίζεται σε εγχώρια προϊόντα αλλά αναγκάζεται να τα συσκευάζει εκτός Ελλάδας ακριβώς λόγω του κόστους της γραφειοκρατίας και των περιορισμών. Και όταν ρώτησα πού ολοκληρώνεται η παραγωγή του προϊόντος, μου απάντησαν στην Ελβετία! Δηλαδή, είναι πιο ανταγωνιστικό για εκείνους από άποψη κόστους να κατασκευάζουν ένα εγχώριο προϊόν στην Ελβετία αντί στην Ελλάδα» (http://www.tovima.gr/finance/article/?aid=782215).
Αυτή η κατάσταση της κυριαρχίας των υπηρεσιών ταυτίζεται διαχρονικά με τον μεταπρατισμό, τις εισαγωγές, τον παρασιτισμό. Οσο το μοντέλο που έχουμε δεν χτυπά την γραφειοκρατία, δεν στρέφεται προς την ενδογενή ανάπτυξη, δεν στηρίζει την εγχώρια παραγωγή και την μεταποίηση, τόσο θα αυξάνεται ο τομέας των υπηρεσιών και των εισαγωγών, από ελλαδικές επιχειρήσεις, αλλά και από τις ελληνικές επιχειρήσεις που μετακομίζουν στην Βουλγαρία.
Τα προβλήματα όμως ήταν γνωστά από την εκπληκτική σε ρυθμό ανόρθωσης δεκαετία του '60: μελέτες, στατιστικά, ρόλος του κράτους, επενδύσεις, ξένη βοήθεια, κοκ (βλ. André Blanc, «L' économie des Balkans», PUF, Paris, 1965). Οι άδηλοι πόροι έσωζαν την κατάσταση και το κράτος ακολούθως έκανε λίγο απόλα για να ικανοποιήσει τις ποικίλες πελατείες: προκλητικά δάνεια, εθνικοποιήσεις, προσλήψεις, οικονομικές παρεμβάσεις με χίλια τεχνάσματα.
Και τώρα; Η αλληλεξάρτηση των συμφερόντων, οι κομματικές παθογένειες, η πελατοκρατεία, η ανικανότητα (μην την υποτιμούμε), τα μεγάλα λάθη μας καθώς και τα χειροπιαστά λάθη των δανειστών, θα λειτουργήσουν ως ανάχωμα αδράνειας; Τίποτε δεν μπορεί να ξεκινήσει από το κράτος, τη διοίκηση, τους επιστήμονες, τις επιχειρήσεις, τους πολίτες; Είμαστε καταδικασμένοι στην κατρακύλα δίχως τέλος;
Δεν το πιστεύω κι ελπίζω ότι τα παθήματα θα μετουσιωθούν σε δημιουργικές πρωτοβουλίες. Σε όλους τους χώρους υπάρχουν ικανοί άνθρωποι. Λείπει μια νέα μέθοδος, μια λυτρωτική κίνηση, ένα πρόσωπο και μια ομάδα που θα εκφράσουν το αύριο. Με επίγνωση της κατάστασης, με σχέδιο, με αυταπάρνηση. Αν κερδηθεί η εμπιστοσύνη, αν κοιτάξουμε το μέλλον, όλα αλλάζουν. Και η σύνθεση του ΑΕΠ (έτσι κι αλλοιώς η κρίση σχετικοποίησε τα νούμερα), και οι κομματικοί συσχετισμοί (τάχουμε δει όλα πλέον) και οι διεθνείς σχέσεις (κι εκεί όλα είναι διαφορετικά σε σχέση με το 2009).
Τί μένει; Η ελπίδα, αφού η ανάγκη είναι επιτακτική.
Δημοσιεύτηκε στην metarithmisi.gr στις 24/12/2016.
Θα σε συστήσω στους αναγνώστες της «Εποχής» λέγοντας ότι σου άρεσε πάντοτε να μπλέκεις με μπερδεμένες υποθέσεις. Δεν ισχύει αυτό με την τρέχουσα διαπραγμάτευση;
Κι αυτή τη φορά τα εξ ορισμού περίπλοκα πράγματα, μπλέξανε πολύ περισσότερο.
Ήταν αυτό αναμενόμενο εδώ και μερικούς μήνες; Ενδεχόμενο μπορεί και να ήταν..
Αναμενόμενο δεν νομίζω πως ήταν. Μάλιστα δεν αναμενόταν από βασικούς συντελεστές, όπως είναι η Κομισιόν –στο κομμάτι Γιούνκερ-Μοσκοβισί. Απ' όσο έχω καταλάβει, κανείς δεν έχει σχετικά πληροφόρηση. Όποιος λέει στην Ελλάδα ότι έχει πληροφόρηση δεν λέει αλήθεια. Αλλά απ' ό,τι προκύπτει και η ΕΚΤ περίμενε ότι θα πήγαιναν τα πράγματα ευκολότερα.
Ακριβές και λάθος, σωστό και ψέμα. Τι εννοώ; Η ταχύτητα με την οποία γράφτηκε το σχέδιο του Staff Level Agreement, η προσυμφωνία σε τεχνικό επίπεδο, με κενά βέβαια [αγκύλες] για να συμφωνηθούν αργότερα, ήταν μεγάλη. Και το ύφος του κειμένου ήταν πολύ φιλικό. Προέβλεπε και ρυθμίσεις κοινωνικές που θα μπορούσε να τα δεχθεί η Ελληνικη πλευρά. Άρα πήγαιναν για κλείσιμο.
Επομένως, τι μεσολάβησε;
Επιμένω στην άποψή μου ότι ο «πονηρός βαλκάνιος» ηγέτης Βόλφγκανγκ Σόϊμπλε είπε "εγώ δεν χάνω στο χωριό μου, στην περιφέρειά μου ούτε μια ψήφο για σας". Και όταν στην ΕΕ και μάλιστα στο Γιούρογκρουπ ένας υπουργός –αφήνω το αν είναι ή όχι σημαντικός υπουργός– πει "έχω πελώριο πρόβλημα", τελικά τον διευκολύνουν. Διευκόλυναν τον Σόϊμπλε και όχι τον Τσακαλώτο.
Αυτό είναι αλήθεια. Όμως η στάση του ΔΝΤ πως ερμηνεύεται; Έχει τεράστιες αντιφάσεις. Διάβασα την τοποθέτηση του Τζέρρι Ράϊς και αυτό το επιβεβαιώνει χωρίς προφύλαξη
Το ΔΝΤ προτείνει κάτι που είναι τραγικό για την Ελλάδα. Προσοχή είναι τραγικό, όχι για την ελληνική κυβέρνηση αλλά για την Ελλάδα. Αυτό είναι χρήσιμο και οι προηγούμενοι κυβερνητικοί άρχοντες – της κυβέρνησηςΣαμαρά, Βενιζέλου, Στουρνάρα– να το εννοήσουν διότι μερικές φορές άνθρωποί της σαν να επιχαίρουν λέγοντας «και εσείς θα φάτε τα μούτρα σας». Αλλά και οι αυριανοί ή μεθαυριανοί μιας κυβέρνησης Μητσοτάκη κι αυτοί λένε ανάλογα. Το ΔΝΤ έχει μια απόλυτα σωστή, πλην απαράδεκτη θέση. Λέει δηλαδή, το πρόγραμμα σας δεν βγαίνει, σας το εγγυώμαι . Αφού δεν βγαίνει πρέπει να δώστε σ' αυτούς εκεί τους περίεργους δημοσιονομικό χώρο. Οι άλλοι λένε, λόγω Σόϊμπλε, όχι! Και τότε το ΔΝΤ τους λέει το απόλυτα τραμπούκικο και απόλυτα ακριβές, "τότε θα λάβουνε αυτοί οι δυστυχείς μέτρα". Μέτρα μέχρι να λιώσουν!
Ναι αλλά έχει πει ήδη και μάλιστα πολύ καθαρά ότι αν παρθούν πρόσθετα μέτρα δεν μπορεί η οικονομία να αποδώσει αυτά τα πλεονάσματα. Πρόλαβε, δηλαδή, τον εαυτό του. Πώς τα αλλάζει τώρα;
Όχι, δεν τα αλλάζει! Νομίζω, ότι νομίζει το ΔΝΤ ότι οι Ευρωπαίοι ερχομενοι απέναντι στον απόλυτο παραλογισμό τους, θα καμφθούν. Όμως, οι Ευρωπαίοι ευρισκόμενοι απέναντι στον απόλυτο παραλογισμό τους λένε ακόμη "όχι".
Άρα θα παίξει καθοριστικό ρόλο και η θέση της Ελλάδας εδώ, να παραμείνει δηλαδή σταθερή στη θέση της
Ναι, στο μέτρο που μπορεί να κρατήσει σταθερή θέση. Προσοχή: σταθερή θέση υπερασπίσημη. Η έννοια κόκκινες γραμμές αλλά και τα υπερβολικά αιτήματα δεν έχει αποδώσει διαπραγματευτικά. Διότι όταν ο απέναντι, δει ότι τις κόκκινες γραμμές τις κάνεις ροζ ξέρει ότι θα κάνεις κι άλλο πίσω.
Η ελληνική κυβέρνηση ξεκίνησε με λογικές θέσεις. Με το "υπερκόφτη", με το να δούμε το 3,5% του ΑΕΠ, π.χ., για ένα με δύο χρόνια ακόμη παραπέρα.
Εδώ έπεσε και το 2,5% του ΑΕΠ πλεόνασμα, με 1% επιπλέον που θα αναχθεί σε αναπτυξιακό πόρο, όπως είπε ο Τσακαλώτος
Σωστό, το 2,% + 1,5% ή 2,5% + 1%, δηλαδή το 1,5 ή το 1 να πηγαίνει στην μείωση φόρων. Όλα αυτά είναι υπερασπίσιμες θέσεις φθάνει ο απέναντί σου να ακούει. Αυτή τη στιγμή δεν άκουσε. Σ' αυτές τις περίπλοκες περιπτώσεις η διαπραγματευτικότητα μπορεί να έχει κάτι το οποίο να λειτουργεί σωστά, που όμως δεν είναι σωστό, αλλά είναι σωστό για διαπραγμάτευση. Παράδειγμα: ο Αντ. Σαμαράς το 2014 ξεκίνησε να τα σπάσει σε μια λογική κατεύθυνση. Αλλά μετά έκανε το καθοριστικό λάθος να πάρει το «μισοκακόμοιρο» ύφος και να υπαινίσσεται το «βοηθήστε με γιατί αλλιώς απέναντί σας θα έχετε άλλους, κακούς». Αν και ο Τσίπρας κάνει ανάλογο, δεν θα πω το ίδιο, σφάλμα, ούτε που θα ακουστεί.
Μα δεν το λέει αυτό, ασφαλώς...
Αν δεν το πει αυτό, τότε όντως έχει διαπραγματευτική θέση. Νομίζω δε ότι τα τελευταία μέτρα, τα οποία δεν τα βρίσκω ορθά αναγγελμένα, δηλαδή την διαγγελματική ανακοίνωση των κοινωνικών μέτρων, το ανέβασμα των τόνων, το πέτρινο τζάκι, τις σημαίες - όλα αυτά δεν κάνουν καλή διαπραγματευτικότητα.
Τα μέτρα αυτά ήταν μέτρα που η ελληνική κυβέρνηση δικαιούταν να λάβει. Το αν είναι καλά στις κάλπες θα κριθεί. Πάντως ανεβάζοντάς τα γίνονται μέρος της διαπραγμάτευσης, της λογικής διαπραγμάτευσης και κινδυνεύουν να οδηγήσουν στο αντίθετο αποτέλεσμα. Θα ήταν κρίμα.
Συνδέεις, δηλαδή, τα μέτρα με τη διαπραγμάτευση
Συνδέθηκαν ήδη από τον ευρωπαϊκό Τύπο. Ο οποίος, να το πούμε, είναι εξίσου αμφιλεγόμενης ποιότητας όπως και ο ελληνικός. Δηλαδή, σπεύδει αμέσως να βγάλει εύκολα συμπεράσματα και να υπερακοντίσει και των σκληρών δικών του ανθρώπων τις θέσεις. Ο γερμανικός Τύπος, μέρος του οποίου ως χθες έλεγε "τι καλή που είναι επιτέλους αυτή η ελληνική κυβέρνηση", τώρα λέει "αθετεί τις υποχρεώσεις της". Ενώ δεν ήταν ακριβώς υποχρέωση αυτό.
Ξανά στη διαπραγμάτευση. Έχουμε τρία μέρη που διαπραγματεύονται που δεν έχουν αποφασίσει ότι δεν θα συνεννοηθούν, άρα υπάρχει έδαφος συζήτησης. Από που κατά τη γνώμη σου μπορεί να προκύψει έξοδος;
Η έξοδος μπορεί να βγει με τον γνωστό ευρωπαϊκό υποκριτικό τρόπο, δηλαδή να βρεθεί κάτι που πάλι όλοι θα ξέρουν ότι δεν οδηγεί πουθενά, όπως συνέβη και το 2012, και το 2015 και τον Μάϊο του 2016. Να πουν δηλαδή, ότι δίνουν χρόνο για διαπραγμάτευση εκεί που δεν αντέχει η ελληνική κυβέρνηση, δηλαδή στα εργασιακά στα οποία η υπεριδεολόγηση έχει παγώσει και δεξιές ακόμη κυβερνήσεις τόσο μάλλον μια που κινείται κάπου στ' αριστερά. Να μείνει αυτό για ακόμη πιο αργά μέσα στο 2017 και τώρα να συμφωνηθεί ένα είδος υπερκόφτη ότι δηλαδή για όσα χρόνια συνεχίσει να υπάρχει πρόγραμμα εν ισχύ θα ελέγχονται αυτόματα οι δημοσιονομικές υπερβάσεις.
Όπως, π.χ., αυτό που ισχύει για την Πορτογαλία;
Λίγο διαφορετικό από το πορτογαλικό. Θα έχει περισσότερη επιτήρηση, όχι όμως τις αγριάδες που ισχύουν τώρα! Ο οποίος υπερκόφτης - και αυτό θα είναι το μεγάλο πρόβλημα για την ελληνική διαπραγματευτική ομάδα - να λέει τι είδους δαπάνες θα είναι αυτές που θα περικόπτονται αν ξεφεύγει το πράγμα. Δεν νομίζω ότι η κυβέρνηση, η οποιαδήποτε κυβέρνηση, θα δεχθεί υπερκόφτη στις συντάξεις και γενικά στο συνολικό κόστος αμοιβών στο δημόσιο.
Από ανώτατους αξιωματούχους της κυβέρνησης έχει διατυπωθεί και η άποψη ότι με το τέλος του εκλογικού κύκλου στην Ευρώπη η διαπραγμάτευση για όλα αυτά θα ξαναρχίσει. Όπως και μετά το τέλος του προγράμματος το 2018. Στις τακτικές, δηλαδή, μπαίνουν και οι μελλοντικές εξελίξεις. Αυτό μετράει;
Αυτό ακόμα νομίζω ότι μετράει. Μετρούσε όμως πριν περισσότερο.
Μπορεί να αλλάξει κυβερνητική θέση και ο "βαλκάνιος πολιτικός" της Γερμανίας
Ο Σόϊμπλε αυτή τη στιγμή, μην ξεχνάμε, έχει υποστεί μια σοβαρή ήττα - αν και όλοι πιστεύουν ότι έχει κατατροπώσει τους πάντες. Θα χρειαστεί, ενδεχομένως, στις επόμενες εβδομάδες να ικετεύσει την Μπούντενσταγκ, δικούς του πολλούς βουλευτές για τη μη συμμετοχή του ΔΝΤ. Ο Σόϊμπλε, πιάστηκε στο δόκανο διότι έχει ορκισθεί ότι θα φέρει το ΔΝΤ, το οποίο όμως διώχνει με κάθε μια κίνησή του.
Συμφωνήθηκε, παρ΄ όλα αυτά, ότι τα βραχυπρόθεσμα μέτρα για το χρέος αποφασίστηκαν τελεσίδικα. Δεν εξαρτώνται από την δεύτερη αξιολόγηση, δηλαδή. Δεν έχει αυτό ενδιαφέρον;
Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον διότι κανονικά όχι μόνο θα ήταν μαζί με την αξιολόγηση αλλά θα είχανε –και μας είχανε προειδοποιήσει απ' έξω– και αιρεσιμότητα, δική τους conditionality. Υπήρξε αυτό απροσδόκητα αυτό καλή εξέλιξη.
Πού οφείλεται αυτό;
Νομίζω ότι ετοιμάζονταν να κάνουν το τελικό πρέσιγκ στην Ελλάδα κατά το οποίο μπορεί και να λυγίσει, οπότε να έχουν πρόβλημα συνομιλητή οι Ευρωπαίοι. Θέλησαν να πουν - και γι' αυτό είχε διαρρεύσει μέρες πριν - ότι το Βερολίνο δεν θα έχει αντίρρηση σ' αυτά τα μέτρα που υποτίθεται δεν είχε ακόμη υποβάλει ο Ρέγκλινγκ, για να δείξει "εμείς τηρούμε απόλυτα τις υποχρεώσεις μας"...
Για να μπορεί να υποστηρίξει αμετακίνητος το 3,5% πρωτογενές πλεόνασμα
Ακριβώς! Να προσέξουμε, επίσης, ότι τα βραχυπρόθεσμα μέτρα για το χρέος - με τα 4,2 χρόνια παράταση και την προβολή των επιτοκίων μέχρι πολύ μακριά - δεν είναι βραχυπρόθεσμα. Και δεν καταλαβαίνω γιατί όλοι μας οι αναλυτές, εδώ, λένε ότι τα μέτρα αυτά είναι βραχυπρόθεσμα.
Η συζήτηση για τα πλεονάσματα ξεχνά το βασικό, το πώς θα πάει η οικονομία, η πορεία του ΑΕΠ. Πώς βλέπεις να πηγαίνει υπό κανονικές συνθήκες και πως υπό το βάρος των θηριωδών πλεονασμάτων;
Το πολύ δυσάρεστο είναι ότι το οικονομετρικό μοντέλο του ΟΟΣΑ, π.χ. έβγαλε ένα 1,8% αύξηση ΑΕΠ το 2017. Το αφήνω αυτό. Όμως, θα πω ότι η οικονομία δεν είναι ψυχολογία. Περιλαμβάνει ασφαλώς κομμάτι ψυχολογίας αλλά είναι αυτό θεμελιώδες στοιχείο της. Σε οποιαδήποτε οικονομία όταν αφαιρείς αγοραστική δύναμη, περικόπτοντας συντάξεις, συγκρατώντας μισθούς, αποδομώντας το ΕΚΑΣ και αυξάνοντας τη φορολογία δεν υπάρχει άνοδος. Το δόγμα που πιστέψαμε στην Ελλάδα και το οποίο διαφήμισε ο Γιάννης Στουρνάρας και υιοθέτησε ο Αλέξης Τσίπρας για το "υπερσυμπιεσμένο ελατήριο", απέδωσε ανέλπιστα το '15 (γιατί ο κόσμος φοβήθηκε για τα λεφτά του), συνέχισε και το 2016. Μπορεί όμως η οικονομία να αυξηθεί 2,7% το 2017 που λέει η κυβέρνηση και επιβεβαιώνει η Κομισιόν; Δεν νομίζω ότι η πρόβλεψη θα επαληθευθεί. Τα μέτρα που είναι δρομολογημένα και μόνο θα τη συγκρατήσουν. Τα προτεινόμενα πλεονάσματα, λοιπόν, είναι εγκατεστημένα στις σφαίρα του παράλογου .
Λοιπόν, τι μένει για μια χώρα όπως η Ελλάδα;
Η απάντηση είναι υπομονή και όχι μαξιμαλισμούς. Και η απάντηση, όμως, είναι ταυτόχρονα σταθερή θέση διαπραγματευτική και πολλή ενημερωτική δουλειά προς τα έξω. Δεν υπάρχει σήμερα διεθνές ενδιαφέρον στραμμένο στην Ελλάδα ενώ μια χώρα οδηγείται στο αδιέξοδο για να λύσει ιδεοληπτικά προβλήματα μεγάλων. Και για να λύσει το πελώριο πρόβλημα το ότι η Ευρώπη έχει συνολικό πρόβλημα χρέους και το ΔΝΤ χτυπιέται με τον Σόϊμπλε για το ευρωπαϊκό πρόβλημα χρέους - το οποίο θα 'ρθει σε λίγα χρόνια. Η Ιταλία είναι δίπλα.
Εντούτοις το ιταλικό δημοψήφισμα της Κυριακής δεν πέρασε από το Γιούρογκρουπ της Δευτέρας
Απόλυτα ενδιαφέρον, όμως η Ιταλία δεν είχε υπουργό εκεί, η Γαλλία επίσης εφόσον δεν έχει Πρόεδρο, ο Τσακαλώτος ήταν πολύ μοναχικός. Το ιταλικό αποτέλεσμα, είναι ενδιαφέρον δεν επηρέασε και τις αγορές. Αλλά όταν οι αγορές πλέουν στο μαξιλάρι της πελώριας ρευστότητας...
Οι αγορές δεν βλέπουν πάντα σωστά το μέλλον...
Ναι, αλλά καθορίζουν το τι γίνεται άμεσα. Η ιταλική κρίση δεν χτύπησε θα συμφωνήσω με το υπονοούμενό σου, ακόμη.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Η Εποχή" στις 22/12/2016.
Στην γειτονική Ιταλία συμβαίνουν πολλά και καινοφανή πράγματα. Αν όμως θυμηθούμε ότι η χώρα του Αντόνιο Γκράμσι θεωρούνταν ως «το πολιτικό εργαστήριο της Ευρώπης» κι αν δούμε το ειδικό βάρος της Ιταλίας στην Ευρώπη, αξίζει να ερευνήσουμε, να κατανοήσουμε, να διδαχθούμε. Μια ειδική αναφορά του ιταλού συγγραφέα Ντιέγκο Μαράνι αξίζει προσοχής. Λέει μεταξύ άλλων στη συνέντευξή του στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ της 3ης Δεκ. 2016 τα εξής: «...έχουμε ανάγκη από μια διαφορετική ιδέα για τον άνθρωπο...Η Ευρώπη είχε κάποτε και αυτή τη φιλοδοξία, να δημιουργήσει ένα νέο άνθρωπο, τον Ευρωπαίο...». Πέρα από τις ιδιαιτερότητες της ιταλικής κοινωνίας, κάθε κοινωνία εξάλλου έχει τα δικά της χαρακτηριστικά, οι εξελίξεις μετά το δημοψήφισμα θέτουν επί τάπητος νέα ζητήματα, όπως:
-Φταίει απλά ο λαϊκισμός, δηλ. το πολιτικό σύστημα δεν έχει ευθύνη;
-Φταίει απλά ο νεοφιλελευθερισμός, όλοι οι άλλοι είναι αθώες περιστερές;
-Φταίει η Ευρώπη και η παγκοσμιοποίηση, οι επωφελούμενοι μέχρι σήμερα δεν έχουν ευθύνη;
Το κοινωνικό ευρωπαϊκό μοντέλο ξεφτίζει. Οι κοινωνικές αδικίες είναι κατάφωρες, οι ανισότητες έγιναν προκλητικές ενώ η δημόσια διοίκηση και η αγορά, όπως λειτουργούν σήμερα, δεν ενδιαφέρονται για την επίλυση των μεγάλων κοινωνικών ζητημάτων. Οι πολιτικές που αφορούν τα δημόσια αγαθά, υπακούουν στη λογική των κερδοσκόπων, στον άκρατο ανταγωνισμό, στην μονοδιάστατη ανάπτυξη που έφερε την καταστροφή.
Κι όμως περισσότερο από ποτέ άλλοτε, έχουμε ανάγκη από μια διοίκηση και από μια εκλογικευμένη αγορά στην υπηρεσία των ανθρώπων. Η πολιτική, η οικονομία, η διοίκηση, η διανόηση, όλοι χωρίς εξαίρεση, ξέχασαν αυτόν που θάπρεπε να υπηρετούν: τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος, ο πολίτης, πρέπει να είναι στο κέντρο του ενδιαφέροντος των δημοσίων πολιτικών. Το σημερινό οικονομικό και πολιτικό σύστημα, το κράτος, λειτουργεί αυτόνομα, έχει απομακρυνθεί από την κοινωνία και τα προβλήματά της κι έχει ως αυτοσκοπό την επιβίωσή του.
Η Δημοκρατία μέσω της Πολιτείας πρέπει να ξαναβρεί την κοινωνική τους αποστολή κι ένα ουσιαστικό περιεχόμενο. Το κύριο ζητούμενο σήμερα είναι η κοινωνική χρησιμότητα και η ανθρώπινη διάσταση της πολιτικής. Αρχές και αξίες, δικαιώματα και υποχρεώσεις, ποιότητα ζωής, κοινωνική συμβίωση, ενέργεια και περιβάλλον, νέες τεχνολογίες, διεθνής συνεργασία, βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, όλα πρέπει να τα ξανασκεφθούμε. Είναι επείγον να συμφωνήσουμε και να δημιουργήσουμε μια Δημοκρατία Ανθρωπιάς κι Αξιοπρέπειας. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να δούμε τον κόσμο που έρχεται με νέους όρους, στόχους και μέσα. Οι παλιοί διαχωρισμοί δεν αρκούν, ο κόσμος άλλαξε και το παλιό καταρέει με πάταγο, σπέρνοντας φόβο, ανασφάλεια, περιχαράκωση.
Το παλιό σύστημα τέλειωσε τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο και τώρα πρέπει να φτιάξουμε το νέο. Κράτος, οικονομία, κοινωνία, πολιτική, νοοτροπίες και πρακτικές, σε μια νέα σύνθεση με επίκεντρο τον άνθρωπο. Κι η Ελλάδα έχει αστείρευτες δυνάμεις, το πλούσιο ιστορικό πολιτιστικό βάθος του ελληνισμού, μας οπλίζει με μοναδική εμπειρία και δύναμη για δράση και έμπνευση, (βλ. Γεώργιου-Στυλιανού Πρεβελάκη, «Ποιοί είμαστε; Γεωπολιτική της ελληνικής ταυτότητας», εκδόσεις economia) Η βαθιά κρίση αυτού του κράτους, αυτής της οικονομίας και της σημερινής κοινωνίας, θα οδηγήσει στη δημιουργία ενός νέου πολιτικού συστήματος, σε μια άλλη αντίληψη της πολιτικής, μια άλλη αντίληψη των κοινωνικών σχέσεων. Σε ένα νέο Πολίτευμα, που θα αποτελεί απάντηση στο σημερινό αδιέξοδο, αλλά και φάρο, ταυτόχρονα, για τον νέο κόσμο που έρχεται.
Η Μεταμόρφωση της χώρας μας, αλλά και της Ευρώπης θα αρχίσει από την πολιτική. Αυτό είναι το κοινό αγαθό που διαθέτει η δημοκρατία. Ποιοί θα πάρουν την μεγάλη αυτή Πρωτοβουλία; Ποιοί θα τους στηρίξουν; Ποιοί θα συμμετάσχουν στο νέο αυτό ιστορικό εγχείρημα; Πολίτες, θεσμοί, ιδρύματα, όλοι βρισκόμαστε μπροστά σε νέα διλήμματα.
Δημοσιεύτηκε στην metarithmisi.gr στις 12/12/2016.
Η εικόνα- πολύ πρόσφατη -μιλούσε μόνη της. Οι υπουργοί Υγείας της Κίνας και της Μεγ. Βρετανίας και ανάμεσα τους ένας διακεκριμένος πανεπιστημιακός ως εκπρόσωπος του φημισμένου LSE να υπογράφουν ένα κολοσσιαίο ερευνητικό πρόγραμμα υγείας, παγκόσμιου ενδιαφέροντος.
Είναι ότι πιο εντυπωσιακό υπάρχει αυτή τη στιγμή στον πλανήτη σ' αυτόν τον τομέα. Οι Βρετανοί με την διάθεση της πρωτοπορίας και οι Κινέζοι με την μεγαλύτερη βάση δεδομένων ιατρικού χαρακτήρα τον κόσμο, θα συνεργαστούν για να μελετήσουν και να παράγουν ιατρικό και φαρμακευτικό υλικό του μέλλοντος. Θέματα καρδιολογίας, καρκίνοι, διαβήτης ,νεφρική ανεπάρκεια , αλλά και ψυχικά νοσήματα θα αντιμετωπίζονται διαφορετικά μετά από αυτή τη μελέτη.
Ο καθηγητής του LSE που συνυπέγραψε και θα επιβλέπει το πρόγραμμα, είναι ήδη σύμβουλος της κινεζικής κυβέρνησης σε θέματα προγραμματισμού, έρευνας και ανάπτυξης στον τομέα της υγείας. Στο βιογραφικό του υπάρχουν αμέτρητες τακτικές συνεργασίες του με κυβερνήσεις, διεθνείς οργανισμούς, ινστιτούτα υγείας και φαρμακολογίας , πανεπιστήμια και ιδρύματα, δημοσιεύσεις του και διεθνείς διθύραμβοι για τη δουλειά του. Ένα απλό «γκουγλάρισμα» στο : elias mossialos. φέρνει πάνω από 26.000 αναφορές.
Βρίσκεται στον πυρήνα των παγκόσμιων εξελίξεων στον ερευνητικό τομέα της υγείας, Ένας Έλληνας στην κορυφή του κόσμου, αλλά όχι και στην Ελλάδα. Λίγοι μπορεί να θυμούνται ότι το 2009-11 ήταν βουλευτής του ΠΑΣΟΚ, με πρωτοβουλία του Παπανδρέου που τον κάλεσε στην Ελλάδα και μετά τον ...ξέχασε . Λίγο πριν φύγει τον έκανε .... Υπουργό Τύπου- όπου επίσης έδωσε δείγματα γραφής με τον νόμο για την τηλεόραση που κατάρτισε. Αυτό ήταν όλο.
Γιατί όχι υπουργός Υγείας; Γιατί αυτό θα οδηγούσε σε επαναστατική αναβάθμιση του συστήματος. Η ιδέα μόνο προκαλούσε αντιδράσεις των κατεστημένων που λυμαίνονται το χώρο. Ήθελε κότσια για μια τέτοια σύγκρουση και το ΠΑΣΟΚ της εποχής δεν τα είχε...
Ίσως ένας από τους λόγους για τους οποίους μπορεί να περάσει απαρατήρητος κάποιος σαν τον Ηλία Μόσιαλο είναι η απίστευτη προσωπική του σεμνότητα, μέσα στην οποία κρύβονται εκτός από την επιστημονική γνώση που τον καθιέρωσε διεθνώς και η μαχητική διάθεση του προοδευτικού ανθρώπου που ήταν παρών στους αγώνες της γενιάς του από τις γραμμές του «Ρήγα Φεραίου». Ήταν μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου.
Ο σχεδόν ... παραγκωνισμός του από το εγχώριο κομματικό σύστημα δεν τον αποθάρρυνε. Δημιούργησε τη «Δυναμική Ελλάδα», ένα δίκτυο νέων, με δραστηριότητες στην Ελλάδα και το εξωτερικό και με πρόθεση να εμβολιάσει την πολιτική και τη δημοκρατική παράταξη με φρέσκες ιδέες , να αλλάξει την οπτική των πραγμάτων με τον κοσμοπολιτισμό της πολιτικής του σκέψης. Από αυτή τη θέση παρακολουθεί πάντα τα πράγματα...
Αλλά άνθρωποι σαν τον καθηγητή Μόσιαλο δεν έχουν πάντα το προνόμιο να ορίζουν μόνοι τους τα επόμενα βήματα τους. Όντας στη κορυφή της επιστημονικής κοινότητας στο χώρο του , το πανεπιστήμιο του τον... απέσυρε κατά κάποιο τρόπο από την Ελλάδα – αφού δεν είχε πλέον το επιχείρημα της συμμετοχής στην επίσημη πολιτική. Όχι μόνο για να συνεχίσει το διδακτικό και ερευνητικό έργο του, αλλά και για να αναλάβει την εκπροσώπηση του σε διεθνείς και διακρατικές συμφωνίες για θέματα αιχμής στην έρευνα και οργάνωση της υγείας.
Έκτοτε κινείται ανάμεσα σε τρεις ηπείρους -Ευρώπη, Ασία Αμερική -εξασφαλίζοντας ωστόσο και λίγο χρόνο για την Ελλάδα, κυρίως για οικογενειακούς λόγους πλέον.
Μόλις στα 56 του σήμερα τίποτε επάνω στον καθηγητή του LSE δεν δείχνει πικρία για την αδυναμία της χώρας του να αξιοποιήσει τη γνώση και το κύρος του. Αντίθετα βοηθά πρόθυμα οσάκις ζητούνται οι υπηρεσίες του, ακόμη και από μεμονωμένα πρόσωπα και κυρίως νεαρούς φοιτητές που αναζητούν επιστημονικό προσανατολισμό στο διεθνή χώρο.
Ο λιτός βίος του επιτρέπει να κατευθύνει ένα μεγάλο μέρος των αποδοχών του από τις διεθνείς δραστηριότητες του σε κοινωφελείς σκοπούς και λίγοι ξέρουν ότι ενισχύει φορείς που προάγουν την κουλτούρα προσφοράς υπηρεσιών στον άνθρωπο μέσω της επιστημονικής γνώσης με κοινωνικό προσανατολισμό.
Μια χώρα που βρίσκεται σε κίνδυνο σαν την Ελλάδα το πρώτο που θα έκανε θα ήταν να κηρύξει πανστρατιά -όπου Γης- για να φέρει πίσω τα μεγάλα μυαλά. Ο Ηλίας Μόσιαλος θα ήταν στην πρώτη γραμμή μιας τέτοιας πρόσκλησης και λόγω τους επιστημονικού βάρους του και λόγω προσωπικής διάθεση για συνεισφορά.
Αλλά σε μια χώρα πάλι σαν την Ελλάδα στην οποία οι νέοι επιστήμονες ωθούνται σε υπερορία, η διεθνής παρουσία του εγγράφεται απλώς σαν στοιχείο υπερηφάνειας.
Ακόμη και το πολιτικό σύστημα το οποίο θα κοσμούσε με την παρουσία του, τον αντιμετωπίζει με τη λογική μακριά και αγαπημένοι. Όχι γιατί έχουν τίποτε μαζί του. Απλώς γιατί ο Μόσιαλος -και άλλοι σαν αυτόν- βάζει ψηλά τον πήχη σε ένα πολιτικό σύστημα που βολεύεται με τη σημερινή σύνθεση της Βουλής -και μάλλον ετοιμάζεται να την κάνει χειρότερη.
Δημοσιεύτηκε στο anoixtoparathyrο.gr στις 9/12/2016.
Σχεδόν μισός αιώνας Μεταπολίτευσης, σχεδόν εβδομήντα χρόνια μετά τον Εμφύλιο και τη συνακόλουθη «καχεκτική δημοκρατία», περίπου διακόσια χρόνια από την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους και το ερώτημα «τις πταίει;» να μας βασανίζει -με άνισα μοιρασμένη ενοχή και πλούτο-, να επαναλαμβάνεται με την ίδια ένταση, πιεστικά, μαρτυρικά για τους πιο αδύνατους.
Η μακρά περίοδος ειρήνης και εκδημοκρατισμού που άρχισε αισιόδοξα για τη συνάντηση με τον 21ο αιώνα, με την ανάπτυξη της εκπαίδευσης όπου οι νέοι τού χθες θα πρωτοστατούσαν στην αναγέννηση της χώρας, δυστυχώς, κατέληξε σε παρατεταμένη κρίση, σε νέα επιτροπεία και επικυριαρχία, σε «ελληνικό ζήτημα», σε «πείραμα», σε «ιδιαιτερότητα», με τους νέους τού σήμερα απόντες, τρελαμένους, με τους ταλαντούχους σε ξένες χώρες και τους λοιπούς γερασμένους, κεχηνότες, γονατισμένους. Κι όλα αυτά σε ρευστό και απροσδιόριστο όσο ποτέ άλλοτε παγκόσμιο περιβάλλον. Πώς θα είναι το αύριο;
Κοιτάζω τον συνομιλητή μου, τον Θάνο Παπαδόπουλο, συγγραφέα τού «Ποιοι και πώς μας οδήγησαν στη χρεοκοπία – Ιστορία της Μεταπολίτευσης» από τις εκδόσεις Gutenberg.
Γεννημένος το 1939, με οικονομικές και νομικές σπουδές, μέλος του παράνομου τότε ΚΚΕ, εξορισμένος από τη χούντα σε Γυάρο, Λέρο, Ωρωπό, μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ εσωτερικού, στη συνέχεια, αρχισυντάκτης στην «Αυγή», διευθυντής στην ΕΡΤ, αρθρογράφος στα «Νέα», τυχερός-άτυχος συνταξιούχος και αδέσποτος Εξαρχειώτης, αριστερός σήμερα. –Πώς και έγραψες αυτό το βιβλίο, κύριε Θάνο; –Μα για να καταλάβω πρώτα εγώ τι έγινε και αν μπορώ να βοηθήσω να καταλάβουν και όσοι το διαβάσουν.
Η περιοδολόγηση που κάνει ο Θ. Παπαδόπουλος είναι χαρακτηριστική του ελληνικού τρόπου. Μεταπολίτευση (1974-1981), εποχή της παρακμής (1981-1989), εποχή της αστάθειας (1989-1996), εποχή της ανασυγκρότησης (1996-2004), εποχή της καταστροφής, (2004-2009), στο χείλος της αβύσσου και στην πτώχευση (2009-2012), το Grexit (2012-2014), η αποτυχία της «πρώτης φοράς Αριστερά» του 2015 και, τέλος, δύο πολύ επικριτικά κεφάλαια για την κυβέρνηση, το ένα με τίτλο «Οι μεταμορφώσεις της Αριστεράς» και το άλλο με τίτλο «Η απελπισία της ενηλικίωσης».
Διαβάζουμε για την πορεία του κρατικού καπιταλισμού με την αγορά, την υπερπαραγωγή αντιφάσεων, μαξιμαλισμών, πολιτικών αγκυλώσεων, «μεταρρυθμίσεων»/«αντιμεταρρυθμίσεων» που εξανέμισαν τα όποια οφέλη της μεταπολεμικής δυναμικής, της «χρυσής τριακονταετίας», για πολιτική ύλη που έστρωσε χαλί στις κυοφορίες κρίσεων σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο.
Η εμπέδωση, το δίχως άλλο, των δημοκρατικών θεσμών κινήθηκε παράλληλα με τον κρατικό συγκεντρωτισμό και τη διόγκωση ενός κομματικοκρατικού συστήματος διακυβέρνησης όπου ο νεποτισμός, η αναξιοκρατία και οι αντιπαραγωγικές πολιτικές πρυτάνευσαν στη μεταπολιτευτική πολιτική πραγματικότητα - ως προϋποθέσεις της οδυνηρής, άδηλου μέλλοντος, έρπουσας κρίσης. Ακόμα κι αν είναι αυτά που λέει το Χάρβαρντ ή ο νομπελίστας Εντμουντ Φελπς (σ. 221-222, στα Παραρτήματα του βιβλίου) θα έπρεπε, εντέλει, να τα δούμε σοβαρά.
-Τελικά ποιος φταίει; Ο λαός, τα κόμματα, ποιος; Ερώτηση που καίει. -Να τελειώνουμε με τη λαϊκή μυθολογία του ξένου παράγοντα. Εμφύλιοι, διχασμοί, καταρρεύσεις δεν προκαλούνται από τους ξένους. Ολα είναι εγχώρια δεινά, ιθαγενών αντιπαραθέσεων και δυναμικών. Δεν φταίνε οι άλλοι για όσα τραβάμε εμείς.
Οι ξένοι παρεμβαίνουν όταν είναι σε παροξυσμό οι εσωτερικές εντάσεις και όταν οι ανοησίες ανοίγουν τις πόρτες. Και δεν είμαι θιασώτης της άποψης ότι οι λαοί δεν κάνουν ποτέ λάθη. Πολλές φορές οι λαοί κάνουν λάθη και είναι έτοιμοι να τα επαναλάβουν. Ο λαός εξέλεξε τις κυβερνήσεις που καθόρισαν την ελληνική μοίρα.
Το κράτος-γραβιέρα που, εν πολλοίς, δεν ασκεί την κυριαρχία του επί του εδάφους του δεν έγινε τυχαία. Το δημιούργησαν οι Ελληνες πολιτικοί και τα κόμματα με την ανοχή και την εύνοια του ελληνικού λαού. Πρώτα η ευθύνη των πολιτικών ελίτ, των κομμάτων και, μετά, ο λαός που στήριξε τους «μπλε» και τους «πράσινους», τώρα τους «πρασινοκόκκινους» στρατούς με αντίληψη ανατολίτικης και μεσαιωνικής καταγωγής.
-Και με την Αριστερά τι γίνεται; -Η Αριστερά πρέπει να πετάξει από πάνω της τον ογδοντάχρονο σταλινισμό και να ξαναδεί πιο σοβαρά τον αντικρατισμό του Μαρξ∙ να ξεφύγουμε από το ότι «καλούμαστε να πληρώσουμε μια κρίση που δεν δημιουργήσαμε εμείς» αλλά και από τη «συλλογική ενοχοποίηση».
Χωρίζουμε με τον Θάνο Παπαδόπουλο, με τη συζήτηση για την Ελλάδα σε εκκρεμότητα, με μια Ευρώπη στην οποία οι χώρες-μέλη και οι ευρωπαϊστές μιλάνε για projects ενοποίησης και για ολοκλήρωση, αλλά οι πολίτες σκέφτονται εθνικά και οι πολιτικές ελίτ σκέφτονται κομματικά, πιστεύοντας ότι η συμμετοχή της χώρας στις διαδικασίες ολοκλήρωσης θα έλυνε μαγικά τα προβλήματα της failed Greece και, με ευχολόγια, θα οδηγούσε στη Γη της Επαγγελίας.
Αλήθεια, ποια θα είναι η τύχη της χώρας εκτός Ευρώπης; Θα προετοιμαστούμε για μια επόμενη; Και ποια θα είναι η επόμενη μέρα; Ποια θα είναι η επόμενη Ευρώπη;
Απολογισμοί, το δίχως άλλο, και διαφωνίες, αλλά και γόνιμη σκέψη. Σκέφτομαι τα «Απόλογα» του Καποδίστρια: «... εις δεινά ελληνικά, θεραπεία ελληνική»∙ το χρειαζόμαστε. Υπόθεση εργασίας; Να μην ξανακάνουμε αυτά που διαβάζουμε στις σελίδες του Θάνου Παπαδόπουλου.
Δεν ξέρουμε ποιο θα είναι το αύριο της Ελλάδας. Αλλά πλέον το μέλημα δεν είναι μόνον οικονομικό. Είναι πολυμέτωπο τώρα, πολλαπλό: ταυτόχρονα για τη δημοκρατία, την ειρήνη και την ευημερία στην Ελλάδα∙ στην Ευρώπη.
Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 9/12/2016.
