Sunday, 28 April 2024
Τα άρθρα Μελών και Φίλων της Παρέμβασης, όπως δημοσιεύτηκαν στον ελληνικό και διεθνή τύπο.
Για να δείτε τα άρθρα ανά συγγραφέα, πατήστε εδώ .
Την νύχτα της 12ης προς 13η Ιουλίου στις Βρυξέλλες και την 15η Ιουλίου 2015 στη Βουλή ο Αλέξης Τσίπρας έγινε Πρωθυπουργός με πι κεφαλαίο. Πρωθυπουργός με πι κεφαλαίο δεν γίνεσαι αυτομάτως όταν ορκίζεσαι ως επικεφαλής της Κυβέρνησης. Ο Κώστας Καραμανλής ο νεότερος και ο Γιώργος Παπανδρέου δεν έγιναν ποτέ. Ο πρώτος δεν χρειάστηκε, ο δεύτερος δεν μπόρεσε, δεν άντεξε, δεν τόλμησε. Ο Αντώνης Σαμαράς παρέμεινε σταθερά ο ανέλπιδος, βαθιά διχαστικός επικεφαλής της δικομματικής συμμαχίας του χθες. Για να γίνει κάποιος πραγματικός πρωθυπουργός χρειάζεται να προϋπάρξει ένα δραματικό «Συμβάν» και αμέσως μετά ένα στυγερό Δίλημμα, μια απέραντα μοναχική απόφαση και μια προοπτική ένωσης της πλειοψηφίας των πολιτών σε μία επώδυνα μακρινή ελπίδα. Ο μεγάλος γερμανός κοινωνιολόγος Marx Weber περιγράφει με μοναδικό τρόπο αυτήν την αλματώδη στιγμή στο βιβλίο του «Η πολιτική ως επάγγελμα» (1919). Είναι η στιγμή που ο πολιτικός ηγέτης φεύγει από την «Ηθική της Πεποίθησης» (ιδεολογία) και περνάει στην « Ηθική της Ευθύνης» (η δύναμη του πραγματικού, ο συσχετισμός δυνάμεων και οι επιπτώσεις μιας απόφασης). Ο πραγματικός, δημοκρατικός θα έλεγα, ηγέτης είναι αυτός που δεν εγκαταλείπει τις πεποιθήσεις του αλλά τις υποτάσσει στην ευθύνη των αποφάσεων του, δημιουργώντας έναν νέο συνδυασμό. Αυτή η μετάβαση χαρακτηρίζεται από δύο μεγάλες συγκρούσεις. Η εσωτερική προσωπική σύγκρουση ανάμεσα στις πεποιθήσεις και τη γενική αίσθηση ευθύνης του πολιτικού που συχνά φαίνεται στους άλλους ως «προδοσία των αρχών» και η εξωτερική σύγκρουση με το αδυσώπητο πραγματικό. Ένας πραγματικά λοιπόν πρωθυπουργός φτιάχνεται από το υλικό αυτής της σύγκρουσης. Όταν συμβεί δεν ξέρουμε ακόμα αν θα είναι ένας καλός Πρωθυπουργός που θα οδηγήσει τη χώρα του έξω από την κρίση, γνωρίζουμε όμως ότι θα μπορούσε να το κάνει. Έχω ζήσει από κοντά, λεπτό προς λεπτό παρόμοιες «αλματώδεις» στιγμές που αφορούσαν τον γηραιότερο έλληνα πρωθυπουργό, τον Ξενοφώντα Ζολώτα. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τα λόγια του Πρωθυπουργού της Οικουμενικής κυβέρνησης στις 3 Ιανουαρίου 1990 όταν η χώρα κινδύνευσε με άμεση χρεοκοπία, βαθιά νύχτα στο γραφείο του στη Βουλή. «Νιώθω αυτήν τη στιγμή απέραντη μοναξιά. Από μια απόφαση μου κρίνεται η ευημερία εκατομμυρίων Ελλήνων. Είμαι 87 ετών, έχω συνεργαστεί στενά με τόσους πρωθυπουργούς (Κων. Καραμανλής, Γ. Παπανδρέου αλλά και Ελευθέριος Βενιζέλος), νόμιζα ότι ήξερα σχεδόν τα πάντα γι' αυτήν τη χώρα και όμως αισθάνομαι ότι μόλις τώρα καταλαβαίνω». Σχεδόν δακρυσμένος ο Καθηγητής Ζολώτας συνέχισε. « Έλαχε σε μένα η μοίρα, που αφιέρωσα όλη μου τη ζωή στην οικονομική ανάπτυξη και στην εκβιομηχάνιση της χώρας να διαχειριστώ τη χρεοκοπία που προκάλεσαν άλλοι. Όταν είσαι Πρωθυπουργός δεν ανήκεις στον εαυτό σου, ούτε στην οικογένεια σου ή στη γυναίκα σου, δεν ανήκεις στο κόμμα σου. Ανήκεις στο σύνολο των πολιτών. Δεν ανήκεις σε κανέναν και την ίδια στιγμή σε όλους. Αυτή είναι η μαγεία και μαζί η απέραντη μοναξιά» (βλέπε άρθρο «Ξενοφών Ζολώτας: «Αυτοί οι δύο θα χρεοκοπήσουν τη χώρα» 19/12/2014, tvxs). Ο Αλέξης Τσίπρας, ο νεότερος στην ηλικία έλληνας πρωθυπουργός σε απείρως πιο δύσκολες συνθήκες από το 1990, την ύστατη ώρα έφερε μπροστά την «Ηθική της Ευθύνης» προσπαθώντας παράλληλα να κρατήσει και την «Ηθική της Πεποίθησης». Απέδειξε ότι μπορεί να ανήκει σε όλους ή τουλάχιστον στη μεγαλύτερη πλειοψηφία και όχι μόνο στον εαυτό του ή στο κόμμα του. Εάν κατορθώσει να συνδυάσει τον πραγματισμό και την διπλωματία της ευθύνης με τις αρχές της ειλικρίνειας, εντιμότητας, υποστήριξης των αδυνάτων που είναι οι πάγιες πεποιθήσεις της Αριστεράς, όχι μόνο θα οδηγήσει τη χώρα έξω από την κρίση αλλά θα είναι και ο καταλύτης γενικότερων αλλαγών στην Ευρωπαϊκή Αριστερά και στην ευρωζώνη. Στην πρόσφατη συνέντευξη στην ΕΡΤ, τελειώνοντας ο Αλέξης Τσίπρας ανέφερε τα λόγια του γάλλου φιλοσόφου Λουί Αλτουσέρ. «Το Μέλλον διαρκεί πολύ». Νομίζω ότι κάποια άλλα λόγια που χρησιμοποίησε ο μεγάλος διανοητής ταιριάζουν περισσότερο στην περίσταση «Να πάρουμε τον δρόμο που ανοίγει το μονοπάτι μόνος του». Θα τα χρειαστεί ο Πρωθυπουργός γιατί το μοντέλο της κυβερνώσας, πραγματικά μεταρρυθμιστικής και παραγωγικής νέας Αριστεράς που τόσο χρειάζεται η Ελλάδα και η Ευρώπη δεν υπάρχει πουθενά στον πλανήτη.
Είναι ευθύνη όλων των πολιτικών δυνάμεων, και κυρίως των κυβερνητικών, να σταματήσει ο διχασμός μνημονιακών - αντιμνημονιακών. O διχασμός καλλιέργησε τον ανορθολογισμό, τις υπεραισιόδοξες ανορθολογικές προσδοκίες, ένα βαθύτατο αντιευρωπαϊσμό και ακραίες συνωμοσιολογικές προσεγγίσεις. Το προβλήματα της χώρας είναι κυρίως πολιτικά, πολιτισμικά και δημογραφικά. To ανεπαρκές εκπαιδευτικό σύστημα αλλά και ο λαϊκισμός και οι ρηχές προσεγγίσεις μεγάλου μέρους των ΜΜΕ συνέβαλαν στην ανάδειξη της ήσσονος προσπάθειας ως κυρίαρχης νοοτροπίας.
Τώρα πλέον τελειώνουν οι εφησυχαστικές αυταπάτες και οι αναπαυτικές αφέλειες. Αλλά θα αναδυθούν ακόμα πιο έντονες αν το πολιτικό σύστημα συνεχίσει να ομφαλοσκοπεί, να αγνοεί τις διεθνείς εξελίξεις και να μην μαθαίνει από τις προσπάθειες άλλων μικρών χωρών να αναδείξουν τα στρατηγικά τους πλεονεκτήματα.
Η χώρα πρέπει να αναθεωρήσει το εσωστρεφές πολιτισμικό πλαίσιο εντός του οποίου έχει εγκλωβιστεί. Αυτό που υπήρχε μέχρι τώρα ήταν μια αμφίθυμη στάση απέναντι στις ευρωπαϊκές αξίες που έβλεπε την Ευρώπη κυρίως ως χρηματοδότη της χώρας και όχι ως ένα πεδίο δράσης που μας δίνει ευκαιρίες να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις ενός διαρκώς διευρυνόμενου κόσμου. Δυστυχώς ως τώρα, αντί να ανοίξουμε ως κοινωνία, περιοριστήκαμε στις εμμονές μας για την «ανάδελφη», μοναδική, ιδιαίτερη ταυτότητά μας σε αντιδιαστολή με κάποια, μακρινή ως προς εμάς, ορθολογική δυτική ταυτότητα. Μέσα από αυτές τις απλοποιήσεις εξισώσαμε τον ορθολογισμό με μια απολιτική τεχνοκρατική προσέγγιση και αναγάγαμε τον συναισθηματικό λόγο ως κυρίαρχο χαρακτηριστικό της κουλτούρας μας. Ομως έχουμε ξεχάσει ότι ο ορθολογισμός της νεωτερικής Ευρώπης θεμελιώθηκε πάνω στην αριστοτελική σκέψη και την Αθηναϊκή δημοκρατία. Ακόμη και η Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός δεν διαμορφώθηκαν σε πνευματικό κενό, αλλά οι πηγές τους βρίσκονται και στην αρχαιοελληνική σκέψη, και ως έναν βαθμό στις παραδόσεις του Βυζαντίου. Ο ορθολογισμός και το συναίσθημα θα μπορούσαν λοιπόν να συνυπάρχουν δημιουργικά στον σύγχρονο ελληνικό λόγο.
Με τον ίδιο τρόπο που εκχωρήσαμε τον ορθολογισμό στον «δυτικό» τρόπο σκέψης, με τον ίδιο τρόπο θεωρήσαμε πως έννοιες και πρακτικές όπως η καινοτομία, τα κίνητρα, ο υγιής ανταγωνισμός και η επιχειρηματικότητα είναι πράγματα ξένα προς την ελληνική πραγματικότητα.
Η "τεχνοκρατική" τήρηση της νέας συμφωνίας εν τέλει είναι το λιγότερο που πρέπει να κάνουμε για να εξέλθουμε από την κρίση. Χωρίς να συνοδεύονται από ορθολογικές πολιτικές αναδιάταξης της χώρας, οι τεχνοκρατικές προσεγγίσεις θα μειώσουν τα οικονομικό έλλειμμα και θα συμβάλουν στον εξορθολογισμό της οικονομίας αλλά δεν θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν με επάρκεια τα ευρύτερα αδιέξοδα της ιστορικής μας συγκρότησης. Σήμερα, με άλλα λόγια, η Ελλάδα δεν καλείται απλά να υλοποιήσει τις δημοσιονομικές δεσμεύσεις της νέας συμφωνίας, καλείται να γίνει μια σύγχρονη ευρωπαϊκή κοινωνία.
Δημοσιεύτηκε στην Athens Voice στις 14/7/2015
Το δημοψήφισμα αποτέλεσε μια ισχυρή στιγμή αντίστασης και μια εκδήλωση αξιοπρέπειας όχι μόνο απέναντι στην αποικιακού τύπου συμπεριφορά των Ευρωπαίων ηγετών, που χειρίζονται τις διαπραγματεύσεις, αλλά και προς εκείνο το μέρος της ελληνικής κοινωνίας που έχει εσωτερικεύσει τη νοοτροπία του υποδεέστερου (subalterity) και μιλά με τη φωνή του Κυρίου. Τα ποσοστά και η κατανομή του Όχι και του Ναι στις πλούσιες και τις φτωχές περιοχές έφεραν με μεγάλη σαφήνεια μπροστά μας την κοινωνία των δύο τρίτων. Ήταν μια συγκλονιστική στιγμή, δεδομένου του ασφυκτικού πλαισίου, με το κλείσιμο των τραπεζών και την άμετρη καταστροφολογία, απέναντι στην οποία οι Έλληνες αντέδρασαν με αξιοσημείωτη ηρεμία. Η απόφαση ήταν περισσότερο κοινωνική και λιγότερο ιδεολογική, πράγμα που επίσης φάνηκε από τα τραυλίσματα και τις υπαναχωρήσεις των μεσοαστών αριστερών της Μεταπολίτευσης, αλλά και από την πύκνωση του Όχι σε γεωγραφικές περιοχές και ηλικίες που ψήφιζαν από παράδοση συντηρητικά. Κυρίως ήταν η λαϊκότητα που ήρθε στο προσκήνιο, αυτό το "τέρας" που εξορκίζεται στο όνομα του λαϊκισμού, εδώ και χρόνια, αλλά δεν λέει να πεθάνει.
Ακριβώς όμως αυτή τη στιγμή, τη στιγμή της αντίστασης, χρειάζεται να πάμε ένα βήμα πιο πέρα: από την αντίσταση στην ανθεκτικότητα. Η αντίσταση, ως ηθικοπολιτική στάση αλλά και λαϊκό σύνθημα, ως κουλτούρα και πολιτική πράξη, είναι κάτι που προέρχεται ιστορικά από την εποχή του μεγάλου αντιφασιστικού πολέμου. Προηγουμένως μπορεί οι κοινωνίες πράγματι να αντιστέκονταν στις αλλαγές που επέβαλε ο καπιταλισμός, αλλά δεν είχαν θεωρητικοποιήσει τη στάση τους αυτή ως αντίσταση. Στη γλώσσα των κοινωνικών κινημάτων ήταν η έννοια της «επανάστασης» που μετρούσε, του «αγώνα», της «πάλης των τάξεων». Η έννοια της αντίστασης επικράτησε ως μια ιδεολογία που επιδίωκε να ενώσει την κοινωνία απέναντι στον φασισμό, ο οποίος εξέφραζε μια γενικευμένη απειλή κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η έννοια της αντίστασης έγραψε τη δική της ιστορία στην Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, απέναντι στις αντιδημοκρατικές εκτροπές, στη δικτατορία του 1967. Το να αντιστέκεσαι απέκτησε μια αύρα, εξιδανικεύτηκε ως στάση ζωής, όπως στους στίχους του Μιχάλη Κατσαρού: Αντισταθείτε. Αυτή η αύρα συνόδευσε τη δημιουργία της σημερινής κυβερνώσας Αριστεράς. Όχι μόνο τη συνόδευσε, αλλά την έθρεψε κιόλας, ήταν η μεγάλη πηγή που την άρδευσε, κυρίως όταν άρχισε να φυσάει η λαίλαπα των αλλαγών του νεοφιλελευθερισμού. Η αντίσταση, ως εκδίπλωση της κριτικής και των αγώνων απόκρουσης αυτών των αλλαγών, πριν αλλά κυρίως κατά τη διάρκεια της κρίσης, έφερε την Αριστερά στην εξουσία.
Γιατί λοιπόν αυτή την έννοια, αντί να τη διαφυλάξουμε, να την αντικαταστήσουμε; Και γιατί να την αντικαταστήσουμε με την έννοια της ανθεκτικότητας; Και γιατί τίθεται το συγκεκριμένο ζήτημα τώρα, μετά τον θρίαμβο του πνεύματος της αντίστασης;
Η αντίσταση προϋποθέτει δύο δυνάμεις: αυτή που επιτίθεται και αυτή που αντιστέκεται. Ο κόσμος μας όμως δεν είναι δυαδικός: εμείς και οι εχθροί. Είναι πολύπλοκος και πολυσχιδής. Πρέπει να επιβιώσει κανείς από πιέσεις και καταστροφές που προέρχονται από πολλές πλευρές. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν είναι μόνο η πολιτική της λιτότητας απέναντι στην οποία πρέπει να αντισταθεί κανείς. Η πίεση προς τη λιτότητα προέρχεται μεν από τη δημοσιονομική πειθαρχία, στην οποία εξαναγκάζει η σημερινή ηγεσία της Ε.Ε., αλλά επιβάλλεται επίσης έμμεσα και εξίσου αποτελεσματικά από τον ανταγωνισμό της Περιφέρειας. Σε αυτόν τον ανταγωνισμό τα πιο αδύναμα μέρη του δυτικού κόσμου υποκύπτουν και δεν μπορούν να υπερασπίσουν τα στάνταρ της προηγούμενης ζωής τους. Οι απειλές αυτές δεν προέρχονται μόνο από την Κίνα, την Ινδία και τις άλλες χώρες φτηνής παραγωγής.
Η πρώην Ανατολική Ευρώπη, που τώρα βρίσκεται εντός Ε.Ε. είναι ένας αναπάντεχος σύμμαχος της γερμανικής ηγεσίας, ένας ανταγωνιστής της Ελλάδας, με τις ανύπαρκτες συντάξεις και τους χαμηλότατους μισθούς, με την απουσία δημοκρατικών παραδόσεων. Πώς να αρθρώσεις την αντίσταση εναντίον αυτών των άλλων φτωχών; Στις χώρες αυτές, η μετακομμουνιστική πολιτική τάξη, χωρίς δημοκρατικές παραδόσεις, αυτοπεποίθηση και δική της παράδοση, αγκάλιασε με φανατισμό νεοφώτιστου τις νεοφιλελεύθερες συνταγές που καλά - καλά δεν είχαν εφαρμοστεί ούτε στις ίδιες τις χώρες από όπου προέρχονταν.
Οι συχνές πυκνές συγκρίσεις με τους μισθούς και τις συντάξεις της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας από τους ανθρώπους της τρόικας δείχνουν τις διαθέσεις του ευρωπαϊκού διευθυντηρίου. Τους χρησιμοποιούν ως εφεδρεία. Η Ελλάδα οφείλει να επιστρέψει στον γεωγραφικό της χώρο. Αν προσθέσεις σ' αυτό τη γερμανική κυριαρχία στις χώρες αυτές, καταλαβαίνεις το καινούργιο γεωπολιτικό πλαίσιο που διαμορφώνεται κάτω από την επίφαση και τους θεσμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καμιά άλλη ευρωπαϊκή χώρα δεν μπορεί να αντισταθμίσει τη γερμανική επιρροή στο ανατολικό κομμάτι της Ευρώπης, από τη Βαλτική έως το Αιγαίο.
Η αντίσταση προϋποθέτει λίγο - πολύ γνωστούς κινδύνους. Τον εχθρό τον ξέρεις. Αλλά σήμερα, πολλές φορές, εκείνο που έχεις να αντιμετωπίσεις είναι αναπάντεχο. Η ενδεχομενικότητα σε έναν σύνθετο κόσμο δημιουργεί νέα προβλήματα, αλλά και ευκαιρίες. Πώς να μιλήσεις για αντίσταση στο πιεστικό ζήτημα των προσφύγων και των μεταναστών μέσα στο δεδομένο πλαίσιο που ορίζεται από τους πολέμους στην περιφέρεια της Μεσογείου και τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς, που δεν επιτρέπουν την κινητικότητά τους στην υπόλοιπη Ευρώπη; Πώς να μιλήσεις για αντίσταση στην περίπτωση του Ισλαμικού Κράτους που περικυκλώνει τη Μεσόγειο; Πώς να μιλήσεις για αντίσταση στο παζλ της Ουκρανίας; Πώς να μιλήσεις για αντίσταση μπροστά σε κινδύνους άγνωστους, όπως μια πιθανή κατάρρευση της αγοράς αξιών στην Κίνα;
Για όλους αυτούς τους λόγους, αλλά και για άλλους πολλούς, το ζήτημα τώρα δεν είναι πλέον η αντίσταση, αλλά η ανθεκτικότητα. Η ικανότητα της αντοχής. Η ικανότητα να απορροφήσεις έναν κίνδυνο, ενδεχομένως να υποχωρήσεις, αλλά στη συνέχεια να συνέλθεις και να επανέλθεις στη φυσιολογική κατάσταση. Και οι κοινωνίες σήμερα έχουν ανάγκη από αυτή την ανθεκτικότητα. Γιατί η ανθεκτικότητα σημαίνει επιβίωση, σημαίνει μακροχρόνια στρατηγική, πολυσύνθετη ανάπτυξη ειδικών ικανοτήτων.
Πιστεύω ότι αυτό δεν είναι απλώς ένα θεωρητικό σχήμα, δανεισμένο από τη βιολογία και την οικολογία, δηλαδή την ανθεκτικότητα των οργανισμών και των οικολογικών συστημάτων να αντέξουν τις πιέσεις, να επιβιώσουν και να επανέλθουν (resilience). Η εποχή που ζούμε είναι μια εποχή που έχει τα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος εν κινδύνω ή, καλύτερα, του περιβάλλοντος εν κινδύνοις.
Είχα υποστηρίξει, από την αρχή της κρίσης και με διάφορες ευκαιρίες, ότι όσα μας συμβαίνουν σήμερα δεν πρέπει να τα δούμε μέσα στα δίπολα λιτότητας - μη λιτότητας, Γερμανίας - Ελλάδας, ευρωπαϊκού Βορρά - Νότου ή άλλων διπολικών συστημάτων.
Συμβαίνει μια μεγάλη αλλαγή στον κόσμο. Αλλαγή παραγωγικών μοντέλων, γεωγραφικών οικονομικών ζωνών, αναδιάταξης κέντρων και Περιφερειών. Σε αυτή τη μεγάλη αλλαγή η Ευρώπη μεταβάλλεται, δεν συνεχίζει να είναι αυτό που ήταν, αναδιατάσσει τις περιφέρειές της, τις οικονομικές της κυριαρχίες. Σε ένα παρόμοιο σκηνικό, που είναι σκηνικό πολέμου, θα πρέπει να προβληθούν τα ελληνικά πράγματα για να είναι κατανοητά. Η κρίση και η πολιτική της κρίσης αλλάζουν την οικονομία και την κοινωνία της Ελλάδας. Μέσα σε αυτή την προοπτική, η αντίσταση έχει μεν ηθικό νόημα ως προς τις συμπεριφορές, αλλά στην προβολή της στη μεγάλη εικόνα είναι η ανθεκτικότητα που μετράει. Ανθεκτικότητα βιοτική, ώστε να μη διαρραγεί ο κοινωνικός ιστός, ανθεκτικότητα ηθική, ώστε να μην εξαχρειωθεί το αίσθημα του κόσμου, ανθεκτικότητα πολιτική, ώστε να συνεχίζει να υπάρχει μια δύναμη που μπορεί να προσβλέπει στην επούλωση των πληγών και στην αειφορία, στην εικόνα ενός μέλλοντος το οποίο είναι αναγκαίο για την επιβίωση του παρόντος.
Η Ελλάδα έπειτα από ένα δημοψήφισμα που κέρδισε και διατράνωσε την αντίστασή της, βρίσκεται απέναντι σε δυνάμεις υπέρτερες, αλλά θα έλεγα και μοχθηρές. Το ελληνικό παράδειγμα, το οποίο βρίσκει ανταπόκριση και συμπάθεια σε ένα μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης, πρέπει να καταστραφεί. Να εξοβελιστεί ή να συκοφαντηθεί διά της υποταγής. Τα πράγματα έχουν δρομολογηθεί προς την περίφημη έξοδο, η οποία θα πάρει τιμωρητικό χαρακτήρα.
Υποταγή ή έξοδος λοιπόν; Υποταγή ή αντίσταση; Στο δίλημμα αυτό θα απαντούσα ότι πρέπει να καθοδηγηθούμε από εκείνο που εξασφαλίζει την ανθεκτικότητα. Την ανθεκτικότητα της χώρας, αλλά και την ανθεκτικότητα της κυβέρνησης της Αριστεράς. Και θέλω εδώ να εξηγηθώ, γιατί δεν είναι εύκολο να διατυπώνεις σαφείς απαντήσεις σε δύσκολους και ρευστούς καιρούς.
Τόσο η έξοδος όσο και η αποδοχή ενός νέου Μνημονίου χρειάζονται διαχείριση. Και θα μπορούσε να υπάρξει καλή και κακή διαχείριση. Η πολιτική των Μνημονίων έως τώρα οδήγησε σε καταστροφές τη χώρα, τη γονάτισε επειδή, εκτός των άλλων, την εφαρμογή τους την ανέλαβαν κυβερνήσεις ψοφοδεείς, ιδιοτελείς και διεφθαρμένες. Η σημερινή κυβέρνηση έως τώρα απέδειξε ότι διαθέτει τα κύτταρα της αντίστασης, πάλεψε σκληρά έως την τελευταία στιγμή, δεν είναι ανάγκη να πέσει και επί των επάλξεων. Με την ίδια ικανότητα και προπαντός θέληση μπορεί να δράσει για να εξασφαλίσει την ανθεκτικότητα. Μέσα σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο, αν έχει θέληση, θα βρει ευκαιρίες για να ανατρέψει δυσμενείς συνθήκες, να κερδίσει έδαφος, να αλλάξει τις ισορροπίες. Αλλά πρέπει να είναι μέσα, όχι έξω. Να είναι μέσα καιροφυλακτώντας για το ενδεχόμενο, προετοιμαζόμενη με ένα σαρωτικό κύμα μεταρρυθμίσεων, να αλλάξει τα πάντα και να κερδίσει το χαμένο έδαφος στο εσωτερικό, να μεταβάλει ριζικά το πολιτικό τοπίο και τους εσωτερικούς συσχετισμούς δυνάμεων.
Ας θυμηθούμε την ιστορία του Κυρίου και του Υπηρέτη στον Χέγκελ. Στη συμβολική αυτή παραβολή, ο ένας, προκειμένου να μην πέσει ηρωικώς, δέχεται να αναγνωρίσει τον άλλο και να εργαστεί γι' αυτόν. Στο τέλος, όμως, αυτός είναι που κερδίζει, γιατί ο Κύριος αναλώνεται για να συντηρήσει την κυριαρχία του. Αυτό συνέβη αναρίθμητες φορές και η ανατροπή της ισχύος ανάμεσα στη Δύση και στις πρώην αποικίες της, τον αναδυόμενο κόσμο, είναι μια επαλήθευση της προβλεπτικότητας αυτού του μύθου.
«Και το δημοψήφισμα;» θα πείτε, «τι θα πούμε στον κόσμο αυτόν που είπε Όχι;». Μα το δημοψήφισμα αυτό δημιούργησε μια υποκειμενικότητα πολύ ισχυρή, τον πυρήνα θέλησης που ισχυροποιεί την ανθεκτικότητα και έχει καταστήσει τον πρωθυπουργό αναμφισβήτητο κυρίαρχο του πολιτικού πεδίου.
Επομένως το Όχι θα εκφραστεί με την εκκαθάριση του εσωτερικού πεδίου, εκείνων των προνομίων και των νοοτροπιών του ενός τρίτου της κοινωνίας ή, ακόμη, εκείνου του δεκάτου που κατά τη διάρκεια της κρίσης κέρδισε άλλο ένα 10% της εθνικής πίτας. Ισχυροποίηση των εσωτερικών ερεισμάτων δεν σημαίνει δημιουργία ενός νέου σκληροπυρηνικού καθεστώτος τσαβικού ή μαδερικού τύπου, αλλά σαρωτικές μεταρρυθμίσεις σε όλα τα πεδία, από τη Δικαιοσύνη έως την Παιδεία, τη Δημόσια Διοίκηση, την Υγεία, παντού.
Σημαίνει αναμόρφωση του πεδίου της ενημέρωσης, σημαίνει ένα αποτελεσματικό φορολογικό σύστημα και φορολόγηση της ολιγαρχίας. Σαρωτικές αλλαγές που θα ανατρέψουν ισορροπίες που δημιουργήθηκαν εδώ και πολλές δεκαετίες, κατεστημένα που δεν μπορούν να θιχτούν διαφορετικά πάρα μόνο κάτω από καθεστώς έκτακτης ανάγκης, όπως είναι αυτό που επιβάλλεται τώρα από το εξωτερικό. Χρειάζεται ένα γιακωβίνικο πνεύμα που θα σαρώσει τις εσωτερικές Βανδέες. Ανθεκτικότητα σημαίνει ανορθόδοξος πόλεμος, όχι πόλεμος χαρακωμάτων. Είναι τόσο πολλά που πρέπει να γίνουν σε αυτή την κοινωνία, ώστε οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει η κυβέρνηση στο εξωτερικό πρέπει να χρησιμοποιηθούν ως μοχλός αλλαγών στο εσωτερικό. Ανθεκτικότητα είναι ο αίλουρος που παραμονεύει την ευκαιρία μέσα από την πυκνή φυλλωσιά του δέντρου, όχι ο σκύλος που φυλάει τα σύνορα στο γυμνό και χωρίς προφυλάξεις πεδίο.
Δημοσιεύτηκε στην Αυγή στις 11/7/2015
Δεν είναι απολύτως βέβαιο ότι, ακόμη και στην 17ωρη διαδικασία Κορυφής (όπου οι "19" ηγέτες της Ευρωζώνης έβγαλαν από το τραπέζι το Grexit, αλλά και την επιμελημένη πρόταση Σώϋμπλε για 5ετές time-out/leave of absence για την Ελλάδα) αλλά και στις διαδικασίες ψήφισης της συμφωνίας στην Βουλή των Ελλήνων, είχε πλήρως συνειδητοποιηθεί απ' όλους ότι εκείνο που είχε επιτευχθεί ήταν "an agreement to agree, if not an agreement not to disagree" μια συμφωνία ότι θα υπάρξει συμφωνία, ή τουλάχιστον ότι θα αποτραπεί μια τελική διαφωνία.
Θα πει ότι αφού αναμετρηθεί πολιτικά - στην Βουλή των Ελλήνων και στο δηλητηριώδες παρασκήνιο - με εκείνο που συμφωνήθηκε στην Κορυφή, (και που μπορεί να είναι πολιτικά απαράδεκτος και προσωπικά αξιοδάκρυτος ένας Βαρουφάκης όταν το περιλούζει ως "γελοίο κείμενο", όμως δεν παύει να είναι αληθινά προβληματικό...) θα χρειαστεί να γίνουν τα επόμενα βήματα. Δηλαδή (α) να υπάρξει η κυρίως διαπραγμάτευση, αφού πρώτα η συμφωνία περάσει απο τα πιο δύστροπα Κοινοβούλια; Φινλανδικό, Γερμανικό, Ολλανδικό, Αυστριακό, (β) να αποτυπωθεί το αποτέλεσμα σε τεχνικά αρθρωμένη σύμβαση και (γ) όλα αυτά να ... εφαρμοσθούν. Α, ναι, υπάρχει και το άλλο που προηγείται: χρειάζεται να βρεθεί τρόπος: τώρα, άμεσα - να κινητοποιηθούν οι πόροι εκείνοι που θα αποτρέψουν την χρεοκοπία και την de facto επί του πεδίου επικράτηση των απόψεων Σώϋμπλε-Βαρουφάκη.
Μια κλεφτή ματιά στο περιεχόμενο:
Τα ποσά της δημοσιονομικής διόρθωσης που προβλέπει η συμφωνία - δηλαδή το πάνω κομμάτι του παγόβουνου, εκείνο που βλέπουμε... - και που είναι κάπου 2,5% του ΑΕΠ σε ορίζοντα 2018 (θα καταγραφούν στην 3ετία 2015-18, όμως θα "δαγκώσουν" σε 30 μήνες) θα έρθουν να αφαιρέσουν πόρους απο μια οικονομία που ήδη περιήλθε σε ύφεση και που, με την συνεχιζόμενη "τραπεζική αργία", αδειάζει απο κάθε περιεχόμενο. Μπορεί αυτήν την φορά η συμφωνία να μην φαίνεται σχεδιασμένα front-loaded - από τα 2,4 δις της επιβάρυνσης από τις αυξήσεις ΦΠΑ μόνον σκάρτα 800 αφορούν το 2015. Όμως, πάλι, η φετινή χρονιά είναι κουτσή. Οπότε το σοκ θα εισπραχθεί μετωπικά. Ύστερα, το διπλό χτύπημα στην φορολογία εταιρειών και επαγγελματιών - 410 εκατ. ευρώ από την μεταβολή συντελεστών από το 26% στο 29% και υπολογισμούς, 445 εκατ. απο την αυξημένη σε 100% προκαταβολή φόρου - έρχεται να υπονομεύσει, ύπουλα αλλά αποτελεσματικότατα (σημείωση: η 100% προκαταβολή είναι Τροϊκανη πατέντα), τα όποια κατάλοιπα επιχειρηματικής δράσης. Πόσες επιχειρήσεις/πόσους επαγγελματίες ξέρετε που να θεωρούν βέβαιο ότι την επόμενη χρήση θα έχουν τους ίδιους ή ανάλογους τζίρους, ή έστω ότι θα υπάρχουν καν;
Ή, πάλι, άμα περάσουμε στον κοινωνικοασφαλιστική διάσταση, μπορεί η εξοικονόμηση δαπανών από τις πρόωρες συνταξιοδοτήσεις να είναι μόλις 4 εκατ. ευρώ για φέτος και να κλιμακώνεται έως τα 80 εκατ. για το 2018 (ενώ π.χ. η εισφορά για τον κλάδο υγείας επί κυρίων και επικουρικών θα αποδώσει 850 εκατ. ευρώ...), όμως το κύμα "προληπτικών συνταξιοδοτήσεων" που θα φέρει, πάλι, θα έχει ξεθεμελιωτικό χαρακτήρα.
Πάμε όμως στην ουσιαστικότερη πλευρά αυτής της υπόθεσης: έσω ότι όλα αυτά - μαζί και οι "διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις", που θα τις δούμε να υποστασιοποιουνται από εδώ και πέρα, αν δηλαδή δεν υπάρξει εκτροχιασμός στην διαπραγμάτευση/ ενδιάμεση χρηματοδότηση προχωρούν σε εφαρμογή. Ποιος, ποιου είδους πολιτικό προσωπικό θα κουβαλήσει την συνέχεια; Εδώ - και όχι στην "πολιτική διάσταση" του ανασχηματισμού, θα κριθούν τα περισσότερα.
Δείτε, εντελώς ενδεικτικά, τρία παραδείγματα:
Όλοι μουρμουρίζουν και συμφωνούν ότι άμα δεν υπάρξουν επενδύσεις - τώρα, τώρα κοντά! - το στοίχημα έχει χαθεί. Από πού; Σίγουρα όχι από δημόσιους πόρους. Αλλά... τα διαβόητα 35 δις Γιουνκέρ, πλην του ότι ψιλο-δεν-υπάρχουν, ποιος/πώς θα τα κινητοποιήσει; Ποιος θα πείσει τον ιδιωτικό τομέα να συν-κινηθεί; Γιατί στην επώδυνη Κορυφή ο Τσίπρας δεν άρθρωσε μια λέξη προκειμένου να διεκδικήσει ένα "ΕΣΠΑ κρίσης;" Τώρα. Άμεσα...
Ύστερα, ενώ όλοι θα κακαρίζουν για το Ταμείο Εκποίησης Δημόσιας Περιουσίας (και θα γιορτάζουν έδρα Αθήνα αντί Λουξεμβούργου), ποιος/τι λογής άνθρωποι θα σπρώξουν "κάτι" στις ιδιωτικοποιήσεις; Ποιου είδους άνθρωποι θα ασχοληθούν - τεχνικά - με την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών;
Τελευταίο: προχθές , ο απερχόμενος ψυχικά Παναγιώτης Λαφαζάνης - η δεύτερη ψήφος υπέρ Grexit, με Βαρουφάκη - άφησε να περάσει χωρίς παράταση η προθεσμία για προσφορές για τα 20 "οικόπεδα" ερευνών σε Ιόνιο/Νότια της Κρήτης. Αποτέλεσμα: μόλις 3 χλωμές προτάσεις.
Δημοσιεύτηκε στην Ναυτεμπορική στις 16/7/2015
«Οι απαιτήσεις των δανειστών της Ελλάδας είχαν μέχρι τώρα καταστροφικές συνέπειες στην χώρα, μειώνοντας το ΑΕΠ κατά 25% και εκτινάσσοντας την ανεργία στο 28%.
Δεν πιστεύω ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες προσπάθησαν να τιμωρήσουν τους Έλληνες, αλλά χρησιμοποίησαν λανθασμένα μοντέλα. Η Ευρώπη και το ΔΝΤ είχαν προβλέψει μια γρήγορη ανάκαμψη, αλλά η πραγματικότητα είναι ότι ακολούθησε μια πολύ βαθιά ύφεση.
Πράγματι, η χώρα δεν εφάρμοσε όλες τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που προέβλεπαν τα προγράμματα. Ορισμένες από αυτές όφειλε να τις είχε κάνει, όπως το να βελτιώσει την συλλογή φόρων από τους πλουσίους. Άλλες θα είχαν νόημα αν η οικονομία βρισκόταν στο δρόμο της ανάκαμψης, αλλά όχι τώρα εν μέσω μιας βαθιάς ύφεσης. Σε κάθε περίπτωση, ακόμα και αν η Ελλάδα είχε εφαρμόσει όλες τις μεταρρυθμίσεις, η κατάσταση σήμερα δεν θα είχε μεγάλες διαφορές όσον αφορά το ΑΕΠ.
Ενδεχομένως, περισσότεροι άνθρωποι να ήταν άνεργοι και θα υπήρχε ακόμα μεγαλύτερη δυστυχία. Δεν είναι η έλλειψη αυτών των μεταρρυθμίσεων που εμποδίζει την Ελλάδα να αναπτυχθεί. Άλλωστε η χώρα αναπτύχθηκε με ταχύτερο ρυθμό από την υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση από τα μέσα της δεκαετία του 1990 ως και την έναρξη της παγκόσμιας κρίσης (4% έναντι 2,6%).
Η μπάλα βρίσκεται τώρα στο γήπεδο των Ευρωπαίων ηγετών. Το ερώτημα είναι, θα επιμείνουν σε μια πολιτική που έχει αποδειχθεί καταστροφική ; Ή θα συνδυάσουν την επιθυμία να διατηρήσουν το ευρώ, με καλές οικονομικές πολιτικές και σεβασμό στην δημοκρατία; Μπορούν να μεταρρυθμίσουν το πακέτο μεταρρυθμίσεων;
Αυτή είναι η στιγμή για να αντισταθούν στην απερίσκεπτη λιτότητα» προσθέτει, λέγοντας πως πριν από τέσσερα χρόνια υποσχέθηκαν στην Ελλάδα ότι πρέπει να υπάρξει μια στρατηγική για την ανάπτυξη αλλά δεν έκαναν τίποτα για αυτό. Ένα μέρος του ελληνικού χρέους αναδιαρθρώθηκε, αλλά ήταν πολύ μικρό και έγινε καθυστερημένα. Όταν ξεκίνησε η κρίση το χρέος βρισκόταν κάπου στο 117% του ΑΕΠ, ενώ σήμερα, μετά την αναδιάρθρωση, είναι στο 177%.
Tώρα ακόμα και το ΔΝΤ ζητάει μια βαθιά αναδιάρθρωση χρέους. Σύμφωνα με τον ίδιο υπάρχουν πολλοί τρόποι με το οποίο μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο: η επιμήκυνση της διάρκειας των δανείων, η μείωση των επιτοκίων ή ακόμα και η διαγραφή μέρους του χρέους ή η μετατροπή του σε ομόλογα συνδεδεμένα με το ΑΕΠ.
Μια αναδιάρθρωση χρέους θα ευθυγραμμίσει τα συμφέροντα της Ελλάδας και των πιστωτών για μια γρήγορη επιστροφή στην ανάπτυξη.
Είναι ακόμα εφικτή μια συμφωνία που θα κρατάει την Ελλάδα στην ευρωζώνη. Μια βαθιά αναδιάρθρωση χρέους (που θα αναγνωρίζει ότι τα χρήματα που δεν μπορούν να αποπληρωθούν δεν θα αποπληρωθούν), πιο εύλογοι δημοσιονομικοί στόχοι όπως ένα πρωτογενές πλεόνασμα 1% και όχι 3,5% όπως απαιτούσε η Ευρώπη πριν από το δημοψήφισμα και εύλογες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, είναι το κλειδί.
Επιπλέον η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα πρέπει να προσφέρει άμεσα ρευστότητα. «Ποιο είναι το νόημα σε μια νομισματική ένωση αν η κεντρική τράπεζα δεν λειτουργεί ως δανειστής έκτακτης ανάγκη; Αν δεν παρασχεθούν τα ευρώ που έχουν ανάγκη οι ελληνικές τράπεζες θα ισοδυναμεί με την έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη.
Ο ίδιος προειδοποιεί πως αν οι εταίροι της Ελλάδας συνεχίσουν στην ίδια πορεία που βρίσκονταν πριν από την κρίση, τότε δεν υπάρχει καμία ελπίδα. «Θα είναι κακό για την Ελλάδα, κακό για την Ευρώπη, κακό για την παγκόσμια οικονομία, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ. Ακόμα και αν το ευρώ επιβιώσει για λίγο, θα είναι η αρχή του τέλους. Στην επόμενη κρίση – και θα υπάρξουν και άλλες κρίσεις – θα διωχθεί κάποια άλλη χώρα» σημειώνει.
Δημοσιεύτηκε στο tvxs στις 8/7/2015
Είναι πλέον ξεκάθαρο, ή τουλάχιστον θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο, ότι το ελληνικό πρόγραμμα χωρίς μία γενναία ελάφρυνση χρέους ήταν από την αρχή καταδικασμένο σε αποτυχία.
Όσο κι αν προσπαθούσαν οι Έλληνες, η λιτότητα θα μείωνε το ΑΕΠ τους γρηγορότερα από ό,τι θα μείωνε το χρέος. Κι έτσι, η κατάσταση στο χρέος τους ήταν καταδικασμένη να επιδεινωθεί, κι ας προκαλούσε η προσπάθεια εξισορρόπησης του προϋπολογισμού τεράστια δεινά.
Σε αυτό το πρόβλημα δεν υπήρξε ούτε μια καλή, ή τουλάχιστον όχι απαράδεκτη, εναλλακτική λύση, δεδομένης της συμμετοχής της Ελλάδας στο ευρώ.
Ωστόσο, υπάρχει ένα ευρύτερης κλίμακας μάθημα από την κατάσταση στην Ελλάδα, το οποίο μας αφορά όλους – και δεν αναφέρομαι στο συνηθισμένο «μάθημα», ότι θα πρέπει να αλλάξουμε το δαπανηρό μας βίο, αλλιώς θα γίνουμε Ελλάδα.
Αυτό που μαθαίνουμε, αντιθέτως, είναι ότι η δημοσιονομική λιτότητα συνδυασμένη με ένα σκληρό νόμισμα είναι ένα τοξικό μείγμα. Η δημοσιονομική λιτότητα φέρνει την οικονομία σε ύφεση και σπρώχνει προς την κατεύθυνση του αποπληθωρισμού.
Εάν συνοδευτεί και με ένα σκληρό νόμισμα (στην περίπτωση της Ελλάδας είναι το ευρώ, αλλά κι οποιοδήποτε σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία, ο κανόνας του χρυσού ή κάθε είδους παρανοϊκός φόβος για τον πληθωρισμο εμπίπτει εδώ) τότε το αποτέλεσμα δεν είναι απλώς ύφεση και αποπληθωρισμός, αλλά πιθανότατα και η αποτυχία να μειωθεί το ποσοστό του χρέους ως προς το ΑΕΠ.
Αν θέλετε να συγκρίνετε, τότε προσέξτε το αγαπημένο παράδειγμα όλων των υποστηρικτών της λιτότητας, τον Καναδά της δεκαετίας του 1990. Ο Καναδάς είχε ένα ακαθάριστο χρέος περίπου 100% του ΑΕΠ, περίπου συγκρίσιμο με την Ελλάδα στις παραμονές της οικονομικής κρίσης. Στη συνέχεια προέβη σε μία αρκετά μεγάλη δημοσιονομική προσαρμογή – 6% του ΑΕΠ στο διαρθρωτικό ισοζύγιο, σύμφωνα με τις μετρήσεις του ΔΝΤ, κάτι που ισοδυναμεί μόλις με το ένα τρίτο αυτών που έκανε η Ελλάδα, είναι συγκρίσιμο όμως με τα προγράμματα άλλων χωρών της Ευρώπης με πρόβλημα χρέους. Η ανεργία, παρ' όλα αυτά, μειωνόταν σταθερά. Ποιο ήταν λοιπόν το μυστικό του Καναδά;
Η απάντηση ήταν το εύκολο χρήμα και η μεγάλη υποτίμηση του νομίσματος. Αυτά αντιστάθμισαν τα βάρη της λιτότητας, επιτρέποντας τη συνέχιση της ανάπτυξης.
Συνεπώς, πώς μπορεί αυτό να αποτελέσει ένα παράδειγμα σε συζητήσεις για θέματα πολιτικής των ΗΠΑ; Οι Ρεπουμπλικάνοι λατρεύουν να προειδοποιούν ότι η Αμερική θα μπορούσε να μετατραπεί σε Ελλάδα στο άμεσο μέλλον.
Αλλά κοιτάξτε το μείγμα πολιτικής που αποτελεί πλέον την de facto ορθοδοξία του ρεπουμπλικανικού κόμματος: δραστικές περικοπές στις κρατικές δαπάνες (ίσως αυτές αντισταθμίζονται από τις φορολογικές ελαφρύνσεις για τους πλούσιους, όμως αυτές δεν παρέχουν μεγάλη τόνωση), σε συνδυασμό με εμμονές και φόβους για τον επερχόμενο ευτελισμό του δολαρίου.
Δηλαδή, η συντηρητική πλευρά του πολιτικού φάσματος ΗΠΑ, κραδαίνοντας την Ελλάδα ως παράδειγμα προς αποφυγή, στην πράξη απαιτεί τη μίμηση του μείγματος πολιτικής που μετέτρεψε το ελληνικό χρέος σε μια ολοκληρωτική καταστροφή.
Δημοσιεύτηκε στο tvxs στις 8/7/2015
Εκείνο που μετά και το Ελληνικό δημοψήφισμα και το Συμβούλιο των Πολιτικών Αρχηγών (de facto προϋπόθεση υπήρξε η δίδυμη έξωση Σαμαρά και Βαρουφάκη...), διαδραματίσθηκε σε επίπεδο Συνόδου Κορυφής της Ευρωζώνης έχει έναν σαφή τίτλο. Δυσάρεστο, πλην σαφή. Πρόκειται για το τέλος της αυταπάτης.
Ζήσαμε όλα αυτά τα χρόνια μια κυλιόμενη, εσωστρεφή εμπειρία αυταπάτης. Που "έφαγε" σταδιακά κομμάτια ολόκληρα από το Ελληνικό πολιτικό σκηνικό: βαθύ παρελθόν αποτελεί το ΠΑΣΟΚ, και ως ριζοσπαστικό (θυμάστε;) στίγμα και ως εκσυγχρονιστικό εγχείρημα. σχεδόν το ίδιο βαθύ παρελθόν και η Ν.Δ., τόσο ως "αντιΜνημονιακή" απόπειρα όσο και ως προσπάθεια ευθυγράμμισης με την Ευρωπαϊκή πειθαρχία. Αυτή την φορά, έχοντας εγκατασταθεί σε μια ιδιότυπη μοναξιά στο κέντρο του ερημοποιημένου πολιτικού μας σκηνικού, ο ΣΥΡΙΖΑ απειλείται με ανάλογη φθορά - έχοντας να επιλέξει ένα και μόνο : θα μπει στην φθορά κάνοντας την επιλογή συμβιβασμού με τους "εταίρους" (και σηκώνοντας το εσωκομματικό κόστος), ή θα την ζήσει την φθορά σηκώνοντας την επιλογή του Grexit (και αντιμετωπίζοντας την συνολική κοινή γνώμη); Η πορεία προς την Παρασκευή 10 Ιουλίου όταν η Ελλάδα θα τοποθετηθεί οριστικά ως προς το τι θα ζητήσει και πώς θα δεσμευθεί προς τους "εταίρους" της και προς την κατάληξη την Κυριακή 12 Ιουλίου, σε σχηματισμό των "28" της Ευρωπαϊκής Ένωσης (όχι μόνον των "19" της Ευρωζώνης), είναι πλέον διαφανές ότι αφορά την συνολική θέση της Ελλάδας: Σίγουρα μέσα στο ευρώ, πιθανόν και εντός της ΕΕ.
Ακόμη μέχρι σήμερα ζούσαμε/ζούσαν αρκετοί στην Ελλάδα με βολικές αυταπάτες σ' αυτό το ζήτημα. Έλεγαν (και το πίστευαν) κάποιοι ότι "δεν υπάρχει τρόπος να βρεθεί η Ελλάδα εκτός Ευρωζώνης". Περισσότεροι ακόμη, θεωρούσαν ότι ακόμη κι ένα Grexit , θεσμικά, "δεν συμπαρασύρει την θέση της χώρας στην ΕΕ" - με όλα όσα σημαίνει σε αγροτικές επιδοτήσεις, σε συμμετοχή στην ενιαία εσωτερική αγορά, σε Διαρθρωτικά Ταμεία, τα γνωστά! Όλοι μας εντέλει, με τις απόψεις και τις προκαταλήψεις του ο καθένας, βρισκόμαστε πλέον - μετά την Κορυφή της 7ης/8ης Ιουλίου - αντιμέτωποι μ' εκείνο που θέτουν στο τραπέζι "οι απέναντι". Δημόσια. Διακηρυγμένα. Με Plan B όχι απλώς στο τραπέζι, αλλά με ολόκληρο σχήμα διαχείρισης ενός Grexit να έχει παραδοθεί στην Ελληνική Κυβέρνηση - φυσικά διαψεύδεται, φυσικά ισχύει!
Περιμένοντας να δούμε που θα ισορροπήσει, τώρα, το σασπένς μ' αυτήν την μείζονα αυταπάτη αξίζει να δούμε που κατέληξαν/πού πάνε οι διαδοχικές αυταπάτες οι οποίες αφορούσαν το τραπεζικό σύστημα. Που ζούμε, με οδυνηρό τρόπο, την κεντρική του σημασία...
Τώρα τελευταία ζήσαμε την άγαρμπη συζήτηση για ένα ενδεχόμενο bail-in/κούρεμα καταθέσεων, καθώς οι Ελληνικές τράπεζες δεν είναι μόνον αντιμέτωπες με την αποστράγγιση ρευστότητας (όλη η συζήτηση για την πρόσβαση στον ELA, για το haircut επί των collaterals από την ΕΚΤ), αλλά ήδη και με ζήτημα φερεγγυότητας. Καλυπτόμενοι πίσω από τις μνήμες των stress tests της ΕΚΤ είχαμε κολλήσει στο ιδεολόγημα των "εγγυημένων" τραπεζικών λειτουργιών - αλλά και των "εγγυημένων (μέχρι το ύψος των 100.000 ευρώ) καταθέσεων". Όμως, ο ρυθμός με τον οποίο κοκκίνιζαν οι Ελληνικές τράπεζες μέχρι την ώρα του bank holiday/της τραπεζικής αργίας, τώρα δε της καταβύθισης των ισολογισμών, κάνει τις σημερινές καταστάσεις μη-συγκρίσιμες.
Προσέξτε, τώρα: άλλη προσέγγιση ένα οργανωμένο bail-in με λογική νέας/μεγάλης ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών προκειμένου να αποφευχθεί συστημικός σεισμός (δείτε ένα σχήμα: "αποκτώνται" 15-20 δις από την καταθετική βάση, προστίθενται τα "χαμένα" 11 δις του προηγούμενου πακέτου, ξαναγίνεται άνοιγμα και σε όποιους τυχόν ενδιαφερομένους ιδιώτες-διεθνείς επενδυτές που να θέλουν να παραμείνουν Ελλάδα παρά το σοκ που υπέστησαν; παλιούς μετόχους σε λογική "λαϊκού καπιταλισμού";), εντελώς άλλη η εικόνα ενός αρπακτικού/τιμωρητικού bail-in.
Έτσι, κάπως, θυμίζουμε, καταστράφηκε το 2012-13 η αρχική υπόθεση της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών: για να παιχτεί το παίγνιο του αν θα προκρινόταν σχήμα με κοινές (=αφαίρεση της διοίκησης) ή προνομιούχες μετοχές, καθυστέρησαν τα πράγματα μέχρι να λυγίσουν οι τράπεζες. Και... έγινε η ανακεφαλαιοποίηση, τελικά, εκείνη με τον πιο άγαρμπο τρόπο.
Αλλά και τα διαβόητα capital controls, αν είχαν μεθοδευθεί πρωτοβουλιακά, πριν μήνες, και όχι στις 12 και 5΄, αμυντικά τότε, η αίσθηση ακραίας κρίσης που ζούμε θα είχε αποφευχθεί . Ίσως.
Δημοσιεύτηκε στην Ναυτεμπορική στις 9/7/2015
Σε ένα πρόσφατο εύστοχο άρθρο του ο Τάσος Παππάς («Τον υποτίμησαν και τους υποτίμησε», Εφημ. Των Συντακτών 30/6/2015) εξηγεί το πως οι Ευρωπαίοι εταίροι θεώρησαν ότι ο Αλέξης Τσίπρας όπως και όλοι οι άλλοι πρωθυπουργοί θα υπέγραφε τελικά τις άτεγκτες θέσεις των Θεσμών χωρίς παροχές. Έκαναν λάθος. Ο Αλ. Τσίπρας με τη σειρά του υποτίμησε τον ιδεολογικό φανατισμό και την επιρροή του σκληρού πυρήνα. Στο τέλος ο Αλ. Τσίπρας «αισθάνθηκε προσβεβλημένος όταν οι δανειστές, που είχαν αναγνωρίσει ότι η ελληνική πρόταση είναι μία καλή βάση για συζήτηση, ζήτησαν και άλλα επαχθή μέτρα και απαίτησαν να ανατραπεί το μείγμα». Νομίζω ότι αυτή η ανάλυση περιγράφει σωστά τα γεγονότα εκείνης της Πέμπτης. Υπάρχει όμως και κάτι άλλο. Η απίστευτη μοναξιά του- κάθε- πρωθυπουργού και ιδίως του έλληνα πρωθυπουργού (έχουμε το λεγόμενο «πρωθυπουργικοκεντρικό» πολίτευμα) μπροστά σε αποφάσεις που κρίνουν τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων συχνά μέσα σε λίγη ώρα. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τα λόγια του Πρωθυπουργού της Οικουμενικής κυβέρνησης Ξενοφώντα Ζολώτα στις 3 Ιανουαρίου 1990 όταν η χώρα κινδύνευσε με άμεση χρεοκοπία, βαθιά νύχτα στο γραφείο του στη Βουλή. «Νιώθω αυτήν τη στιγμή απέραντη μοναξιά. Από μια απόφαση μου κρίνεται η ευημερία εκατομμυρίων Ελλήνων. Είμαι 87 ετών, έχω συνεργαστεί στενά με τόσους πρωθυπουργούς (Κων. Καραμανλής, Γ. Παπανδρέου αλλά και Ελευθέριος Βενιζέλος), νόμιζα ότι ήξερα σχεδόν τα πάντα γι' αυτήν τη χώρα. Και όμως αισθάνομαι ότι μόλις τώρα καταλαβαίνω. Είχε δίκιο τελικά ο (Κωνσταντίνος) Καραμανλής που μου τηλεφώνησε όταν ανέλαβα και μου είπε: «Ξενοφώντα, τώρα θα καταλάβεις αυτό που σου έλεγα, ότι για χάρη της Ελλάδος έχω κάνει τη ζωή μου πέτρα». Ο Μητσοτάκης και ο Αντρέας (Παπανδρέου) το απολαμβάνουν, είναι η εξουσία στο αίμα τους, εγώ όμως υποφέρω. Και αν κάνω λάθος τι θα πω σε όλους αυτούς που με σταματάνε στον δρόμο και μου λένε «Κύριε Καθηγητά, είστε η μόνη μας ελπίδα»; Όμως μετά σκέφτομαι ότι υπάρχει ελπίδα. Αν διορθώσεις το λάθος και είσαι ειλικρινής με τους πολίτες επειδή ο Πρωθυπουργός είναι τα πάντα στην Ελλάδα μπορείς να κυβερνήσεις τη χώρα κυριολεκτικά από το τηλέφωνο». Κοντοστάθηκε, πήρε εκείνο το σοβαρά πονηρό χαμόγελο που τον διέκρινε, σαν να έπεισε ο ίδιος τον εαυτό του ότι είπε κάτι πολύ σημαντικό και συνέχισε. «Με μια απαράβατη προϋπόθεση. Όταν είσαι Πρωθυπουργός δεν ανήκεις στον εαυτό σου, ούτε στην οικογένεια σου ή στη γυναίκα σου, δεν ανήκεις στο κόμμα σου. Ανήκεις στο σύνολο των πολιτών. Δεν ανήκεις σε κανέναν και την ίδια στιγμή σε όλους. Αυτή είναι η μαγεία και μαζί η απέραντη μοναξιά». Σοφά λόγια ενός μοναδικά σοφού Έλληνα. Την επόμενη ημέρα με μαεστρικές κινήσεις, άπειρες επαφές (Μιτεράν, Κολ, Ντελόρ) ο Ξ. Ζολώτας συνήψε δάνειο μόλις 100 εκατομμυρίων δολλαρίων (με μεγάλο επιτόκιο βέβαια) και έσωσε τη χώρα από τη χρεοκοπία (βλέπε άρθρο «Ξενοφών Ζολώτας: «Αυτοί οι δύο θα χρεοκοπήσουν τη χώρα» 19/12/2014, tvxs).
Ο Ξενοφών Ζολώτας ήταν ο γηραιότερος έλληνας Πρωθυπουργός του νεοελληνικού κράτους, ο Αλέξης Τσίπρας ο νεότερος. Αν ζούσε υποθέτω βάσιμα ότι θα τον συμπαθούσε και ότι θα ζητούσε αμέσως, την πρώτη ημέρα ανάληψης των καθηκόντων του να του μεταφέρει την εμπειρία του. Η δική μου υποκειμενική εκδοχή για το τι θα του έλεγε είναι η ακόλουθη: «Παιδί μου (έτσι αποκαλούσε όσους συμπαθούσε ανεξαρτήτως ηλικίας) μείνε στο τιμόνι, κράτα την Ελλάδα πάση θυσία στο ευρώ και μετά κάνε τις αναγκαίες διορθώσεις. Τους Γερμανούς τους ξέρω από πρώτο χέρι, «ξυνίζουν» τα μούτρα τους όταν απαιτείς δίκαια αιτήματα που δεν τους συμφέρουν, είναι υπερόπτες και σκληροί αλλά όταν καταλάβουν ότι θα εφαρμόσεις τη συμφωνία είναι σταθεροί. Ως Πρωθυπουργός δεν ανήκεις στον εαυτό σου ή το κόμμα σου αλλά σε όλους τους έλληνες. Αν χρειαστεί για το καλό της χώρας θα γίνεις προσωρινά «παντός καιρού». Να εφαρμόσεις το αποτέλεσμα του Δημοψηφίσματος όποιο κι αν είναι και όταν βάλεις τη χώρα σε πορεία ανάπτυξης, μόνον τότε και για όσο χρειαστεί θα είσαι ελεύθερος να κάνεις ότι θέλεις. Και καλά θα κάνεις να φύγεις, τουλάχιστον για κάποια χρόνια γιατί μην ξεχνάς ότι θα αναγκαστείς συχνά να κάνεις τη ζωή σου πέτρα».
Νομίζω ότι στις σημερινές κρίσιμες ώρες μετά το Δημοψήφισμα τουλάχιστον το 65% των Ελλήνων θα συμφωνούσε με μία τέτοια «υποθετική» συμβουλή.
Δημοσιεύτηκε στο tvxs (3/7/2015) και στην Εφημ. των Συντακτών (8/7/2015)
Το βράδυ της Πέμπτης 25/6/2015 στις Βρυξέλλες χάθηκε μία μεγάλη ευκαιρία για τη χώρα αλλά και για τον Πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα. Μια ευκαιρία που μπορεί πλέον να ανακτηθεί και πάλι μόνο το βράδυ της Κυριακής με την ανάληψη της κεντρικής ενωτικής πρωτοβουλίας από τον έλληνα πρωθυπουργό, πέρα και πάνω από την οποιαδήποτε έκβαση του Δημοψηφίσματος. Ποια ήταν όμως η πρόταση ευκαιρία που δεν αξιοποιήθηκε; Κάποιοι πολύ στενοί του συνεργάτες του την πρότειναν, ο ίδιος έτσι κι αλλιώς την σκέφτονταν από καιρό. Παραλλαγές της φαίνεται ότι είχε μάλιστα συζητήσει με κάποιους ξένους ηγέτες σ' αυτές τις πολύωρες πάντα υποθετικές συζητήσεις που είναι προνόμιο των πρωθυπουργών και οι οποίες σπανίως γίνονται γνωστές στο ευρύ κοινό πριν περάσουν τουλάχιστον κάποια χρόνια. Η ευκαιρία χάθηκε γιατί κυριολεκτικά στο πάρα πέντε ο πρωθυπουργός διάλεξε την απολύτως συγκρουσιακή εκδοχή της πρότασης διεξόδου, τρεις τόνους του γκρι πάνω από αυτό που επέτρεπε ο έτσι κι αλλιώς αρνητικός συσχετισμός δυνάμεων και πάνω από τις ανοχές των εταίρων-πιστωτών. Η χαμένη πρόταση διέξοδος ήταν ήδη απίστευτα δύσκολη αλλά στη σύλληψη της απλή. Υπογραφή Συμφωνίας το βράδυ της Πέμπτης, Διάγγελμα από τις Βρυξέλλες για την αιτιολόγηση της, επιστροφή στην Αθήνα, Υπουργικό Συμβούλιο, απόφαση για Δημοψήφισμα στις 5 Ιουλίου με αντικείμενο ΝΑΙ-ΟΧΙ στην Συμφωνία από τους ίδιους τους πολίτες, σχετικά αμερόληπτη στάση του πρωθυπουργού και δήλωση του ότι «Θα σεβαστώ και θα εφαρμόσω ως Πρωθυπουργός οτιδήποτε αποφασίσει ο λαός». Μια τέτοια Συμφωνία θα έπρεπε βεβαίως να περιλαμβάνει και μία διατύπωση, έστω ως Παράρτημα, για την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους και κάποιο συνοδευτικό σημείωμα για τις χρηματοδοτικές ανάγκες της χώρας κάτι που οι εταίροι μας αρνιόντουσαν «λυσσασμένα» μέχρι την τελευταία στιγμή. Ο Πρωθυπουργός σωστά ισχυρίζεται ότι εξάντλησε όλα τα ανθρωπίνως δυνατά επιχειρήματα για να τους πείσει αντιμετωπίζοντας ένα συνεχές γαϊτανάκι υπαναχωρήσεων και παλινωδιών. Δεν υπάρχει αξιόπιστος Διανοητής και Οικονομολόγος στον πλανήτη που δεν υποστηρίζει το δίκαιο και το σωστό της γενικής κατεύθυνσης της μάχης που έδωσε και δίνει ο Αλ. Τσίπρας στην Ευρώπη για μια άλλη Ευρώπη (Γιούργκεν Χαμπερμας, Τζόζεφ Στίγκλιτς, Πολ Κρούγκμαν, Τομά Πικετί, Τζέφρι Σακς, Ζακ Ατταλί και πολλοί άλλοι). Όπως όμως έλεγε ένας άλλος μεγάλος απελθών από τον μάταιο τούτο κόσμο ο Τζον Μέυναρντ Κέυνς "In the long term, we all be dead",(μακροπρόθεσμα θα είμαστε όλοι νεκροί). Κάποιες κρίσιμες στιγμές οι αποφάσεις παίζονται με τις ώρες, τα λεπτά και τα δευτερόλεπτα και όχι με τις μακροχρόνιες τάσεις. Παρενθετικά αν ζούσε ο Κέυνς θα επικροτούσε απολύτως τις ελληνικές θέσεις, θα ήταν έξαλλος με τον Β. Σόιμπλε και τους σκληρούς της ευρωζώνης και θα υπενθύμιζε στους Γερμανούς πολιτικούς ότι ήταν αυτός που κυριολεκτικά τους έσωσε με την διαγραφή του χρέους τους το 1953 διαμέσου της τεράστιας απήχησης του βιβλίου του «Οι οικονομικές συνέπειες της ειρήνης». Εξίσου παρενθετικά ο προσαρμοσμένος αριστερός Κευνσιανισμός είναι η μόνη οικονομική πολιτική που μπορεί να βγάλει την Ελλάδα και τον ευρωπαϊκό Νότο από την ύφεση, τον αποπληθωρισμό και την υπερχρέωση (βλέπε άρθρο «Αριστερά, Κευνς Έκτακτης Ανάγκης και Ξενοφών Ζολώτας» 25/1/2015, tvxs). Αφού όμως πρώτα βγει η χώρα από τις συμπληγάδες των διαπραγματεύσεων με τους πιστωτές και την δεύτερη «οιονεί» χρεοκοπία μέσα σε 5 χρόνια. Άλλο Στρατηγική, άλλο πράγμα η τακτική. Ο Πρωθυπουργός λοιπόν εκείνη την Πέμπτη στις Βρυξέλλες τα προσπάθησε όλα εκτός από ένα. Το ύστατο. Το στρατήγημα του «πάρα πέντε». Που έχει μεγάλη πέραση και ιστορία στις ολονύχτιες διαπραγματεύσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Ε.Ε. Όλα γίνονται βαθιά τη νύχτα στις Βρυξέλλες, μετά από εξουθενωτικές συνομιλίες. Το στρατήγημα συνίσταται στο «αντίστροφο» τελεσίγραφο του αδύνατου Δαβίδ απέναντι στον ισχυρό Γολιάθ. Υποχωρώ σε μερικά σημεία (π.χ. στα σημεία της επιστολής της 1/7/2015), δέξου και εσύ κάτι για το χρέος και τη χρηματοδότηση, είναι η ύστατη προσφορά "Sign it or I leave" (υπόγραψε ή φεύγω). Κάποιοι-λιγοστοί- εμπειρογνώμονες με φιλική προς την ελληνική κυβέρνηση στάση ισχυρίζονται "that it was a risk worth taking", με πιθανή επιτυχία 50-50. Δεν συνέβησαν όμως έτσι τα πράγματα. Αν όμως συνέβαιναν και ο πρωθυπουργός γύριζε στην Αθήνα με μία Συμφωνία και αμέσως μετά αποφάσιζε στο Υπουργικό Συμβούλιο το Δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου με ΝΑΙ-ΟΧΙ στη Συμφωνία η κατάσταση σήμερα θα ήταν εντελώς διαφορετική. Θα είχε την απόλυτη πρωτοβουλία των κινήσεων και η χώρα δεν θα ήταν με τις τράπεζες κλειστές, ευάλωτη στις ρήτρες απαιτητών υποχρεώσεων των εταίρων και του ΔΝΤ και τους πολίτες να αντιμετωπίζουν βαριά διλήμματα. Βεβαίως και πάλι ο σκληρός πυρήνας των πιστωτών θα γίνονταν έξω φρενών με το Δημοψήφισμα, αλλά για λίγο. Θα ήταν δύσκολο να αρνηθεί το Eurogroup την ολιγοήμερη παράταση και ο ELA ίσως να είχε λίγο επεκταθεί. Το Δημοψήφισμα ήταν μία σωστή και βαθιά δημοκρατική επιλογή του πρωθυπουργού αλλά έπρεπε να ενταχθεί διαφορετικά στις σκληρές διαπραγματεύσεις. Άλλωστε για να έχει πραγματική επίπτωση ένα Δημοψήφισμα θα πρέπει το άνοιγμα ανάμεσα στο ΟΧΙ και το ΝΑΙ- και αντιστρόφως- να είναι μεγαλύτερο από το 10-15% των ψήφων. Με τις σημερινές όμως ασφυκτικές συνθήκες και τις τράπεζες κλειστές έγκυροι αναλυτές τονίζουν ότι το αποτέλεσμα θα είναι αμφίρροπο και η διαφορά μάλλον μικρή. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να είναι αλλιώς με δεδομένη την απίστευτη κινδυνολογία που ορισμένοι ευρωπαϊκοί κύκλοι σε σύμπλευση με το παραδοσιακό, κομματικό κατεστημένο αναπτύσσουν ξεπερνώντας οποιοδήποτε όριο. Μιλώντας συνεχώς για κούρεμα καταθέσεων, αποβολή από το ευρώ έως και συνωμοσίες της κυβέρνησης για νέο νόμισμα κ.ο.κ. Κάτι τέτοιο βέβαια δεν ισχύει με την Συντονιστική Επιτροπή για το ΝΑΙ με την πρωτοβουλία Καμίνη-Μπουτάρη και πολλών επαγγελματικών οργανώσεων που εκφράζουν τις θεμιτές ανησυχίες των πολιτών για την παραμονή μας στην ευρωζώνη. Η αλήθεια είναι ότι είτε με το ΟΧΙ, είτε με το ΝΑΙ η κατάσταση πλέον έχει γίνει πιο δύσκολη και πολύπλοκη απ' ότι ήταν πριν μία εβδομάδα. Αλλά μέχρι εκεί. Οι περισσότεροι έγκυροι αναλυτές αλλά και οι περισσότεροι ηγέτες των ευρωπαίων εταίρων πιστεύουν ότι ο έλληνας πρωθυπουργός σε οποιαδήποτε περίπτωση θα υπογράψει μία Συμφωνία η οποία παρότι θα είναι επώδυνη θα δώσει διέξοδο για τη χώρα. Προς το παρόν τουλάχιστον οι ακραίες δυνάμεις στην Ε.Ε δεν έχουν το πάνω χέρι και δεν μπορούν να ταπεινώσουν τελειωτικά τη χώρα. Με την προϋπόθεση βεβαίως ότι έστω και την τελευταία στιγμή διορθωθεί το λάθος και γίνει το κατάλληλο "damage control" (περιορισμός ζημιάς).
Αμοιβαία δυσμενής υποτίμηση του αντιπάλου
Σε ένα πρόσφατο εύστοχο άρθρο του ο Τάσος Παππάς (Εφημ. των Συντακτών 30/6/2015) εξηγεί το περίγραμμα του λάθους που προαναφέραμε. Οι εταίροι υποτίμησαν τη σταθερή δέσμευση του Αλ. Τσίπρα να υπογράψει μία συμφωνία με υποχωρήσεις (π.χ. 48 σελίδες), να αποφύγει τη ρήξη αλλά πάντα εντός των κόκκινων γραμμών του και θεώρησαν ότι όπως και όλοι οι άλλοι πρωθυπουργοί θα υπέγραφε τελικά τις άτεγκτες θέσεις των Θεσμών χωρίς παροχές. Έκαναν λάθος. Ο Αλ. Τσίπρας με τη σειρά του υποτίμησε τον ιδεολογικό φανατισμό και την επιρροή του σκληρού πυρήνα. Στο τέλος ο Αλ. Τσίπρας «αισθάνθηκε προσβεβλημένος όταν οι δανειστές, που είχαν αναγνωρίσει ότι η ελληνική πρόταση είναι μία καλή βάση για συζήτηση, ζήτησαν και άλλα επαχθή μέτρα και απαίτησαν να ανατραπεί το μείγμα». Νομίζω ότι αυτή η ανάλυση περιγράφει σωστά τα γεγονότα εκείνης της Πέμπτης. Οι κρίσιμες λέξεις είναι «προσβεβλημένος» και «αξιοπρέπεια», θα πρόσθετα. Χωρίς να τον γνωρίζω προσωπικά νομίζω ότι αυτές οι δύο έννοιες-λέξεις έπαιξαν σημαντικό ρόλο εκείνες τις κρίσιμες ώρες στην απόφαση του πρωθυπουργού. Πολύ περισσότερο από τις συνιστώσες και την αριστερή πτέρυγα του ΣΥΡΙΖΑ όπως λέει και ο συνάδελφος Τ. Παππάς. Υπάρχει όμως και κάτι άλλο. Η απίστευτη μοναξιά του- κάθε- πρωθυπουργού και ιδίως του έλληνα πρωθυπουργού (έχουμε το λεγόμενο «πρωθυπουργικοκεντρικό» πολίτευμα) μπροστά σε αποφάσεις που κρίνουν τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων συχνά μέσα σε λίγη ώρα. Λεπτά, ώρες, ημέρες όχι μήνες. Πρόκειται για μια κολοσσιαία πύκνωση του χρόνου στις κρίσιμες αποφάσεις. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τα λόγια του Πρωθυπουργού της Οικουμενικής κυβέρνησης Ξενοφώντα Ζολώτα στις 3 Ιανουαρίου 1990 όταν η χώρα κινδύνευσε με άμεση χρεοκοπία, βαθιά νύχτα στο γραφείο του στη Βουλή. «Νιώθω αυτήν τη στιγμή απέραντη μοναξιά. Από μια απόφαση μου κρίνεται η ευημερία εκατομμυρίων Ελλήνων. Είμαι 87 ετών, έχω συνεργαστεί στενά με τόσους πρωθυπουργούς (Κων. Καραμανλής, Γ. Παπανδρέου αλλά και Ελευθέριος Βενιζέλος), νόμιζα ότι ήξερα σχεδόν τα πάντα γι' αυτήν τη χώρα. Και όμως αισθάνομαι ότι μόλις τώρα καταλαβαίνω. Είχε δίκιο τελικά ο (Κωνσταντίνος) Καραμανλής που μου τηλεφώνησε όταν ανέλαβα και μου είπε: «Ξενοφώντα, τώρα θα καταλάβεις αυτό που σου έλεγα, ότι για χάρη της Ελλάδος έχω κάνει τη ζωή μου πέτρα». Ο Μητσοτάκης και ο Αντρέας (Παπανδρέου) το απολαμβάνουν, είναι η εξουσία στο αίμα τους, εγώ όμως υποφέρω. Και αν κάνω λάθος τι θα πω σε όλους αυτούς που με σταματάνε στον δρόμο και μου λένε «Κύριε Καθηγητά, είστε η μόνη μας ελπίδα»; Όμως μετά σκέφτομαι ότι υπάρχει ελπίδα. Αν διορθώσεις το λάθος και είσαι ειλικρινής με τους πολίτες επειδή ο Πρωθυπουργός είναι τα πάντα στην Ελλάδα μπορείς να κυβερνήσεις τη χώρα κυριολεκτικά από το τηλέφωνο». Κοντοστάθηκε, πήρε εκείνο το σοβαρά πονηρό χαμόγελο που τον διέκρινε, σαν να έπεισε ο ίδιος τον εαυτό του ότι είπε κάτι πολύ σημαντικό και συνέχισε. «Με μια απαράβατη προϋπόθεση. Όταν είσαι Πρωθυπουργός δεν ανήκεις στον εαυτό σου, ούτε στην οικογένεια σου ή στη γυναίκα σου, δεν ανήκεις στο κόμμα σου. Ανήκεις στο σύνολο των πολιτών. Δεν ανήκεις σε κανέναν και την ίδια στιγμή σε όλους. Αυτή είναι η μαγεία και μαζί η απέραντη μοναξιά». Σοφά λόγια ενός μοναδικά σοφού Έλληνα. Την επόμενη ημέρα με μαεστρικές κινήσεις, άπειρες επαφές (Μιτεράν, Κολ, Ντελόρ) ο Ξ. Ζολώτας συνήψε δάνειο μόλις 100 εκατομμυρίων δολλαρίων (με μεγάλο επιτόκιο βέβαια) και έσωσε τη χώρα από τη χρεοκοπία. Κάποιοι άλλοι μετέπειτα διάδοχοι του το 2008 και το 2010 παρόλα τα δάνεια των 230 δις ευρώ δεν το κατόρθωσαν. Δεν κατήγγειλε, όπως σκέφτονταν με Διάγγελμα τα δύο τότε μεγάλα κόμματα ΠΑΣΟΚ και ΝΔ για υπονόμευση της κυβέρνησης αλλά δεν έπαψε ποτέ να προβλέπει ότι θα οδηγούσαν τη χώρα σε πτώχευση, όπως και το έκαναν (βλέπε άρθρο «Ξενοφών Ζολώτας: «Αυτοί οι δύο θα χρεοκοπήσουν τη χώρα»19/12/2014, tvxs)
Εικοσιπέντε χρόνια μετά όπως ο ίδιος απαίτησε μεταφέρω μερικές από τις σκέψεις του γιατί νομίζω ότι έχουν κάποια αξία για τη σημερινή κρίσιμη κατάσταση της χώρας. Ο Ξενοφών Ζολώτας ήταν ο γηραιότερος έλληνας Πρωθυπουργός του νεοελληνικού κράτους, ο Αλέξης Τσίπρας ο νεότερος. Αν ζούσε υποθέτω βάσιμα ότι θα τον συμπαθούσε και ότι θα ζητούσε αμέσως, την πρώτη ημέρα ανάληψης των καθηκόντων του να του μεταφέρει την εμπειρία του. Η δική μου υποκειμενική εκδοχή για το τι θα του έλεγε είναι η ακόλουθη: «Παιδί μου (έτσι αποκαλούσε όσους συμπαθούσε ανεξαρτήτως ηλικίας) μείνε στο τιμόνι, κράτα την Ελλάδα πάση θυσία στο ευρώ. Τους Γερμανούς τους ξέρω από πρώτο χέρι, «ξυνίζουν» τα μούτρα τους όταν απαιτείς δίκαια αιτήματα που δεν τους συμφέρουν, είναι υπερόπτες και σκληροί αλλά όταν καταλάβουν ότι θα εφαρμόσεις τη συμφωνία είναι σταθεροί. Ως Πρωθυπουργός δεν ανήκεις στον εαυτό σου ή το κόμμα σου αλλά σε όλους τους έλληνες. Αν χρειαστεί για το καλό της χώρας θα γίνεις προσωρινά «παντός καιρού». Να εφαρμόσεις το αποτέλεσμα του Δημοψηφίσματος όποιο κι αν είναι και όταν βάλεις τη χώρα σε πορεία ανάπτυξης, μόνον τότε και για όσο χρειαστεί θα είσαι ελεύθερος να κάνεις ότι θέλεις. Και καλά θα κάνεις να φύγεις, τουλάχιστον για κάποια χρόνια γιατί μην ξεχνάς ότι θα αναγκαστείς συχνά να κάνεις τη ζωή σου πέτρα».
Ελπίζω ο σεβαστός Καθηγητής, αν υπάρχει κάποια τέτοια δυνατότητα, να συμφωνεί με αυτές τις συμβουλές, που εντελώς υποθετικά ισχυρίζομαι ότι θα έλεγε στον νυν πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα, σε μια απίστευτα κρίσιμη στιγμή που τόσες φορές είχε αντιμετωπίσει και ο ίδιος στη ζωή του.
Ήταν φανερό εδώ και καιρό ότι η δημιουργία του ευρώ ήταν ένα τρομερό λάθος. Η Ευρώπη δεν είχε ποτέ τις προϋποθέσεις για ένα πετυχημένο κοινό νόμισμα- πάνω από όλα δεν είχε το είδος της δημοσιονομικής και τραπεζικής ένωσης, που για παράδειγμα, διασφαλίζει στις ΗΠΑ ότι όταν σκάσει μια «φούσκα» στη πολιτεία της Φλόριντα, η Ουάσινγκτον αυτόματα προστατεύει τους ηλικιωμένους της πολιτείας από πιθανούς κινδύνους στην ιατροφαρμακευτική τους περίθαλψη ή τις τραπεζικές τους καταθέσεις.
Η έξοδος από μια νομισματική ένωση, ωστόσο, είναι μια απόφαση πιο τρομακτική από αυτή της εισόδου και μέχρι τώρα οι προβληματικές οικονομίες της ηπείρου έχουν πολλές φορές υποχωρήσει ενώ βρίσκονται στο χείλος του γκρεμού.
Ξανά και ξανά, οι κυβερνήσεις έχουν ενδώσει στις απαιτήσεις των πιστωτών για σκληρή λιτότητα, ενώ η ΕΚΤ έχει καταφέρει να διαχειριστεί τον πανικό των αγορών.
Αλλά η κατάσταση στην Ελλάδα έχει φθάσει σε ένα σημείο που δείχνει να είναι χωρίς επιστροφή. Οι τράπεζες έκλεισαν προσωρινά και η κυβέρνηση επέβαλε capital controls... και την επόμενη εβδομάδα η χώρα θα κάνει δημοψήφισμα για το εάν πρέπει να αποδεχθούν τις απαιτήσεις της «τρόικας» για περισσότερη λιτότητα.
Η Ελλάδα θα πρέπει να ψηφίσει «όχι» και η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να είναι έτοιμη, εάν χρειαστεί, να φύγει από το ευρώ.
Για να γίνει κατανοητό γιατί το λέω αυτό θα πρέπει να καταλάβετε ότι τα περισσότερα -όχι όλα- τα περισσότερα από αυτά που έχετε ακούσει για την ασωτία και την ανευθυνότητα των Ελλήνων είναι λάθος.
Ναι, η ελληνική κυβέρνηση ξόδευε παραπάνω από όσα μπορούσε στα τέλη της δεκαετίας του 2000. Αλλά από τότε έχει πολλές φορές περικόψει δαπάνες και έχει αυξήσει φόρους. Ο δημόσιος τομέας έχει μειωθεί κατά 25% και οι συντάξεις (που ήταν ομολογουμένως υπερβολικά γενναιόδωρες) έχει μειωθεί δραστικά.
Εάν προσθέσει κανείς σε όλα αυτά τα μέτρα λιτότητας, θα ήταν υπεραρκετά για να εξαλειφθεί το αρχικό έλλειμμα και να υπάρξει ένα μεγάλο πλεόνασμα.
Γιατί συνέβη αυτό; Διότι η ελληνική οικονομία κατέρρευσε, κυρίως λόγω της λιτότητας, που παρασύρει τα έσοδα.
Και αυτή η κατάρρευση είχε να κάνει ως επί το πλείστον με το ευρώ, που παγίδευσε την Ελλάδα σε ένα οικονομικό ζουρλομανδύα.
Περιπτώσεις πετυχημένης λιτότητας, στις οποίες οι χώρες ελέγχουν τα ελλείμματά τους χωρίς να προκαλούν ύφεση της οικονομίας τους, τυπικά πετυχαίνουν με μεγάλες υποτιμήσεις των εθνικών νομισμάτων που κάνουν τις εξαγωγές πιο ανταγωνιστικές.
Αυτό συνέβη στον Καναδά τη δεκαετία του 1990 και ως ένα μεγάλο σημείο, αυτό συνέβη και στην Ισλανδία πρόσφατα. Αλλά η Ελλάδα χωρίς το δικό της νόμισμα, δεν είχε αυτή την επιλογή.
Αυτή λοιπόν είναι η αιτιολόγηση υπέρ ενός Grexit? Όχι κατ' ανάγκη.
Το πρόβλημα με το Grexit πάντα ήταν ο κίνδυνος ενός χρηματοπιστωτικού χάους, αναταραχής στο τραπεζικό σύστημα από πανικόβλητες αναλήψεις και προβλημάτων στις επιχειρήσεις και λόγω των τραπεζών και λόγω της αβεβαιότητας.
Γι' αυτό και οι ελληνικές κυβερνήσεις έχουν αποδεχθεί τις απαιτήσεις για λιτότητα και γι' αυτό ακόμα και ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν έτοιμος να δεχθεί τη λιτότητα που είχε ήδη επιβληθεί.
Αυτό που στην πραγματικότητα ζήτησε είναι να παγώσει η περαιτέρω λιτότητα. Αλλά η τρόικα ούτε να το ακούσει.
Είναι εύκολο να χαθεί κανείς στις λεπτομέρειες, αλλά το ουσιαστικό σημείο τώρα είναι ότι έχει παρουσιαστεί στην Ελλάδα μια πρόταση «τελεσίγραφο», που στην πραγματικότητα είναι ίδια με τις πολιτικές των τελευταίων πέντε ετών.
Αυτή είναι μια πρόταση που ο Αλέξης Τσίπρας δεν μπορεί να αποδεχθεί, διότι θα κατέστρεφε τους πολιτικούς λόγους ύπαρξής του. Και πιθανότατα αυτός ήταν και ο σκοπός της.
Στόχος επομένως πρέπει να είναι να τον διώξουν από την εξουσία, πράγμα που ίσως συμβεί εάν οι Έλληνες φοβισμένοι αρκετά από την αντιπαράθεση με την τρόικα - πουν "ναι" στο δημοψήφισμα.
Δεν θα πρέπει να το κάνουν για τρεις λόγους:
► Πρώτον, τώρα ξέρουμε ότι η ακόμα πιο σκληρή λιτότητα είναι αδιέξοδο: μετά από πέντε χρόνια η Ελλάδα είναι σε χειρότερη κατάσταση από ό,τι πριν.
► Δεύτερον, το χειρότερο από το προβλεπόμενο χάος έχει ήδη συμβεί. Με τις τράπεζες κλειστές και την επιβολή των capital controls δεν μπορεί να γίνει πολύ περισσότερο κακό.
► Και τέλος, η υποχώρηση στο τελεσίγραφο της τρόικας θα αντιπροσωπεύει την τελική παραχώρηση και τους τελευταίου προσχήματος ανεξαρτησίας της Ελλάδας.
Μη σας ξεγελάνε οι ισχυρισμοί ότι οι αξιωματούχοι της τρόικας είναι απλώς τεχνοκράτες που εξηγούν στους αδαείς Έλληνες τι πρέπει να γίνει.
Αυτοί οι υποτιθέμενοι τεχνοκράτες είναι στην πραγματικότητα φαντασιόπληκτοι που έχουν αγνοήσει κάθε τι που γνωρίζουμε για τη μακροοικονομία και σε κάθε βήμα τους κάνουν λάθος.
Όλα αυτά γίνονται για την εξουσία- την εξουσία των πιστωτών να τραβήξουν την πρίζα από την ελληνική οικονομία. Κι αυτό θα εξακολουθεί να είναι το διακύβευμα όσο η έξοδος από το ευρώ θα είναι αδιανόητη.
Ήρθε λοιπόν η ώρα να μπει ένα τέλος σε αυτό που φαίνεται αδιανόητο. Αλλιώς η Ελλάδα θα έχει να αντιμετωπίσει μια ατελείωτη λιτότητα και μια ύφεση χωρίς ορατό τέλος.
* Αμερικανός οικονομολόγος, πανεπιστημιακός και συγγραφέας, βραβευμένος με το Βραβείο Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών.
Δημοσιεύτηκε στο Βήμα και στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 29.06.2015
