Sunday, 28 April 2024
Τα άρθρα Μελών και Φίλων της Παρέμβασης, όπως δημοσιεύτηκαν στον ελληνικό και διεθνή τύπο.
Για να δείτε τα άρθρα ανά συγγραφέα, πατήστε εδώ .
Υστερα από άκαρπες διαπραγματεύσεις με τον αστυνομικό διευθυντή Νίκωνα Αρκουδέα, η κεφαλή της διαδήλωσης δίνει το σήμα για την κατάληψη του οδοστρώματος· εκτός από τον γραμματέα της οργάνωσης Νίκο Φίλη (με την ντουντούκα), διακρίνονται μεταξύ άλλων ο μετέπειτα υπουργός Επικρατείας του ΓΑΠ, Ηλίας Μόσιαλος, και το σημερινό ηγετικό στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ, Πάνος Λάμπρου (Εφημερίδα των Συντακτών, 18/10/2015).
Αμφιθέατρο Φ.Μ.Σ. Νομικής Αθηνών, οδός Σίνα, Δεκέμβριος 1979. Εκδήλωση για τις καταλήψεις της Α.Α.Σ.Π.Ε. (Αντιφασιστική Αντιμπεριαλιστική Σπουδαστική Παράταξη Ελλάδας). Ομιλών ο Νίκος Μιχαλίτσης, προεδρεύων ο Περικλής Βασιλόπουλος.
Οι τραυματισμένες ελληνικές τράπεζες θα βρεθούν σύντομα αντιμέτωπες με έναν νέο κύκλο ανακεφαλαιοποιήσεων, οι οποίες είναι συζητήσιμο αν θα καταφέρουν να αποκαταστήσουν τον ρόλο του παρόχου ρευστότητας προς την οικονομία, που είχαν οι τράπεζες πριν από την κρίση. Σε αυτό το πλαίσιο είναι σημαντικό να προειδοποιηθούν οι πιστωτές της Ελλάδας μαζί με την ΕΚΤ και τον εποπτικό φορέα των τραπεζών για τις παγίδες των προηγούμενων ανακεφαλαιοποιήσεων.
Οι ελληνικές τράπεζες άρχισαν να λαμβάνουν άμεση κρατική βοήθεια ήδη από το 2008. Αυτή η βοήθεια ήταν πολύ μικρή, ιδίως όσον αφορά τα μετρητά, αν συγκριθεί με το επίπεδο κεφαλαιακών ενισχύσεων και την παροχή εγγυήσεων που δόθηκαν λίγο πριν και λίγο μετά την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους στα τέλη του 2011. Παρά τη χορήγηση μετρητών προς τις ελληνικές τράπεζες που μέχρι σήμερα υπερβαίνει τα 45 δισ. ευρώ και τις εγγυήσεις ύψους περίπου 130 δισ. ευρώ, η πιστωτική επέκταση δεν αυξήθηκε στην Ελλάδα. Υπάρχουν δύο προφανείς αιτίες για αυτή την αποτυχία: πρώτον η μαζική έξοδος καταθέσεων από το 2010 (πάνω από 130 δισ. ευρώ) με την έξοδο 40 δισ. να είναι πιο πρόσφατη και να οφείλεται στην αβεβαιότητα για τη συμμετοχή της Ελλάδας στο ευρώ. Δεύτερον, η συνεχής ύφεση που είναι το αποτέλεσμα κυρίως έντονα αντιπληθωριστικών πολιτικών επιλογών υπαγορευμένων από τους πιστωτές της Ελλάδας. Ωστόσο το να ρίξουμε την ευθύνη σε αυτούς τους δύο παράγοντες δεν αρκεί, διότι από πίσω τους κρύβεται μια ακόμη πιο δυσάρεστη ιστορία. Η ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών, οι οποίες δεινοπάθησαν εξαιτίας όλων των ειδών αποτυχιών εταιρικής διακυβέρνησης πριν και μετά το 2008, περιλαμβανομένων υπονοιών περί εξυπηρέτησης ιδίων και φιλικών συμφερόντων όπως αποδεικνύεται από τον αριθμό διώξεων κατά υψηλόβαθμων τραπεζικών στελεχών, δεν ακολούθησε τη διεθνώς παραδεκτή πρακτική που προβλέπει η αμερικανική και ευρωπαϊκή νομοθεσία.
Η εισαγωγή τεράστιων ποσών δημοσίου χρήματος στον τραπεζικό τομέα δεν συνοδεύτηκε από τον μηδενισμό της αξίας των παλιών μετοχών, την απόλυση των τραπεζικών διοικήσεων ασχέτως ενοχής και τη ριζική αναδιάρθρωση του χαρτοφυλακίου δανείων τους. To 2012-2013 οι ελληνικές τράπεζες ανακεφαλαιοποιήθηκαν με περίπου 40 δισ. ευρώ.
Ωστόσο είναι απορίας άξιον γιατί συναίνεσαν οι πιστωτές να επιτρέψουν στους παλιούς μετόχους, που πλέον αποτελούν μειοψηφία, τον έλεγχο των ελληνικών τραπεζών. Αυτή η μάλλον ασυνήθιστη προσέγγιση είχε ως αποτέλεσμα να μην επωφεληθεί το ελληνικό τραπεζικό σύστημα από την όποια προσπάθεια κάθαρσής του, ιδίως υπό το φως των διαπλεκόμενων και προνομιακών σχέσεων που διατηρούν ορισμένοι τραπεζίτες με πολιτική, δημοσιογραφικά και οικονομικά συμφέροντα. Ακόμη σημαντικότερο είναι ότι η τραπεζική διακυβέρνηση «μολύνθηκε» από στρεβλά κίνητρα. Καθισμένες επάνω στη βραδυφλεγή βόμβα των μη εξυπηρετούμενων δανείων οι διοικήσεις των ελληνικών τραπεζών δεν υιοθέτησαν τα μέτρα που ήταν απαραίτητα ώστε να αναδιαρθρώσουν το χαρτοφυλάκιο δανείων τους. Το εξαιρετικά υψηλό επίπεδο μη εξυπηρετούμενων δανείων αποτελεί απόδειξη της συνεχιζόμενης υποτίμησης της αξίας των περιουσιακών στοιχείων και της εξαέρωσης του εισοδήματος των νοικοκυριών και των εταιρικών κερδών που προκάλεσαν η συνεχής και επιδεινούμενη ύφεση και η συνακόλουθη αύξηση της ανεργίας σε συνδυασμό με την αύξηση της φορολογίας του ιδιωτικού τομέα. Οι Ελληνες τραπεζίτες απέφυγαν να αναγνωρίσουν το μέγεθος του προβλήματος των μη εξυπηρετούμενων δανείων τους φοβούμενοι να καταγράψουν τεράστιες οικονομικές απώλειες τη στιγμή που ήταν ήδη πολύ πιεσμένοι οι ισολογισμοί των τραπεζών.
Ο προφανής τρόπος ώστε να αποκατασταθεί η λειτουργία του ελληνικού τραπεζικού συστήματος μετά την ανακεφαλαιοποίηση του Νοεμβρίου/Δεκεμβρίου είναι η δημιουργίας μιας «κακής τράπεζας» που θα αναλάβει την ευθύνη για τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια και θα τα διαχειριστεί. Με αυτόν τον τρόπο θα καταφέρουν οι ελληνικές τράπεζες να χορηγήσουν νέα δάνεια για τα οποία θα έχουν δοθεί επαρκείς εγγυήσεις και να αυξήσουν την παροχή πιστώσεων που είναι τόσο αναγκαία. Δεν πρόκειται περί κάποιας θεωρητικής μεθόδου, αλλά περί μεθόδου που εφαρμόστηκε και λειτούργησε αποδοτικά στη Σουηδία μετά την τραπεζική κρίση των αρχών της δεκαετίας του '90 και στις ΗΠΑ μετά την κρίση του 2008, όπου μάλιστα απέφερε και κάποιο μικρό κέρδος. Υπό αυτό το πρίσμα, λοιπόν, αποδεικνύεται λανθασμένη η προσέγγιση που υιοθετήθηκε μέχρι σήμερα σύμφωνα με τα προηγούμενα μνημόνια, δηλαδή να επιτραπεί στις παλιές διοικήσεις και στους παλιούς μετόχους να συνεχίσουν σαν να μη συνέβη τίποτε και, από την άλλη πλευρά, η αποδοχή της επιμονής των πιστωτών ότι είναι ίδια όλα τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια και συνεπώς θα πρέπει να διαγραφούν όλα μεμιάς. Ενόψει των επικείμενων ανακεφαλαιοποιήσεων, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια των ελληνικών τραπεζών θα πρέπει να μεταφερθούν και να τα διαχειρίζεται ένα ταμείο τύπου «κακής τράπεζας» στο οποίο θα έχουν δοθεί κρατικές εγγυήσεις. Σε αυτό το πλαίσιο θα δοθεί στους Ελληνες οφειλέτες ένας αποτελεσματικός τρόπος να αναδιαρθρώσουν τα δάνειά τους, ενώ οι τράπεζες θα αποφύγουν να διαγράψουν το σύνολο των μη εξυπηρετούμενων δανείων.
Αντιθέτως, θα τους δοθεί η ευκαιρία να τα αξιολογήσουν αντικειμενικά και να τα μεταφέρουν στην «κακή τράπεζα». Επιπλέον, οι πιστωτές δεν θα κληθούν να αντιμετωπίσουν έναν «φουσκωμένο» λογαριασμό διάσωσης των ελληνικών τραπεζών, ενώ δεν θα χαθεί ολοκληρωτικά η επένδυση των Ελλήνων φορολογουμένων στις τράπεζες.
Η ορθή ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών και η ταυτόχρονη αποφυγή της υποχρεωτικής συμμετοχής σε αυτήν των πιστωτών τους, κάτι που υπό τις παρούσες συνθήκες θα αποδεικνυόταν καταστροφικό, καθώς και η ισχυρή και λελογισμένη εταιρική διακυβέρνηση, θα μπορούσαν να συμβάλουν στην εξυγίανση του ελληνικού τραπεζικού τομέα. Θα αποτελούσε επίσης και ένα αποτελεσματικό πρώτο βήμα για την επιστροφή της Ελλάδας στον δρόμο της ανάπτυξης, αλλά και για να εξαλειφθούν οι εναπομείνασες αμφιβολίες σχετικά με τη συμμετοχή της χώρας στο ευρώ. Κάθε μία από αυτές τις ενέργειες θα είχε ως αποτέλεσμα τη μελλοντική μείωση του ύψους των μη εξυπηρετούμενων δανείων και τη σταδιακή επιστροφή καταθέσεων ύψους δεκάδων δισ. ευρώ. Η ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών έχει εισέλθει στο πλέον κρίσιμο στάδιο, αποτελώντας ενδεχομένως το σημαντικότερο ζήτημα του ελληνικού κράτους, και δεν θα έπρεπε να διαπραχθούν τα λάθη του παρελθόντος. Αντιθέτως, θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα περιβάλλον ελπίδας για την προσπάθεια αποκατάστασης της ελληνικής οικονομίας. Ενδεχόμενη αποτυχία της ελληνικής κυβέρνησης, των ευρωπαϊκών εποπτικών αρχών και πάνω απ' όλα των πιστωτών να ακολουθήσουν αυτό το παράδειγμα θα έχει σοβαρές συνέπειες για τους Ελληνες αποταμιευτές, τις ελληνικές επιχειρήσεις και τη συμμετοχή της χώρας στο ευρώ. Συνεπώς θα πρέπει να αποφευχθεί μια τέτοια αποτυχία.
Δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή της Κυριακής στις 18/10/2015
Ωραία, λοιπόν, όλοι οι προβολείς στην παρουσία του Φρανσουά Ολλάντ στην Αθήνα.
Με προσδοκίες για προεδρικές συμπαθητικές τοποθετήσεις στο φλέγον για την Κυβέρνηση μέτωπο της διαρρύθμισης/ελάφρυνσης του χρέους αλλά και μιας συνολικής υποστήριξης στα πλαίσια της Ευρωζώνης. Από δίπλα και για συνέχιση της λογικής "ανοίγματος" των Ευρωσοσιαλιστών προς τον ΣΥΡΙΖΑ - πράγμα που πικραίνει ΠΑΣΟΚ/ΔΗΜΑΡ αλλά και ΠΟΤΑΜΙ, πλην όμως τι να κάνουμε, η παρουσία στην Κυβέρνηση έχει άλλη χάρη για τις πολιτικές συμμαχίες (όπως είχε πει, σχετικά διπλωματικά, την περασμένη εβδομάδα και ο Massimo D' Alema ως προσκεκλημένος της Άννας Διαμαντοπούλου για "Προοδευτικές λύσεις για την Ελλάδα του σήμερα και του αύριο").
Όλοι οι προβολείς και στην κουστωδία/ολόκληρο λόχο που θα συνοδεύει τον Ολλάντ απο πλευράς Γαλλικής επιχειρηματικής κοινότητας, ξυπνώντας μνήμες SocGen και Crédit Agricole στις τράπεζες, Péchiney και Carrefour στις βαθύτερες παρουσίες, Veolia και Suez στα νερά, ακόμη περισσότερο προσδοκίες EDF/GDF και Total στην ενέργεια, Vinci και Bouygues στις κατασκευές, SNCF στα τραίνα, κάνουν πολλά μάτια στις τάξεις της Κυβέρνησης να λάμπουν. Άσχετα που οι περισσότερες γαλλικές εμπειρίες στην Ελληνική πραγματικότητα οδήγησαν σε άτακτη ή έστω εύτακτη υποχώρηση/αποχώρηση: οι τράπεζες απομακρύνθηκαν αφού "κοκκίνισαν" τους ισολογισμούς των μητρικών Ιδρυμάτων αρκετά, η Aluminium de Grèce εξαγοράστηκε από Μυτιληναίο αφού είχε ξεφτίσει απόλυτα, η Carrefour άφησε το ποσοστό της στην κοινοπραξία που είχε με την οικογένεια Μαρινόπουλου....
Όλα με θετικές διαθέσεις με την μεγάλη υπόσχεση των επενδύσεων, όχι; Ε, άμα ή οι Γάλλοι - ή οποιοιδήποτε ξένοι... - κατέγραφαν την τοποθέτηση του (προαχθέντος σε υφυπουργό από Γ.Γ. για το ΕΣΠΑ) Αλέξη Χαρίτση, θα έβλεπαν την άποψη ότι ο νέος προσανατολισμός του ΕΣΠΑ/ΣΕΣ θα είναι προς "μικρά, άντε και μεσαία έργα" και τούτο επειδή "τα κέρδη από τα μεγάλα έργα καταλήγουν στο εξωτερικό". Και αυτά δεν είναι μόνον λόγια: στις νέες προκηρύξεις ΕΣΠΑ για τομείς αιχμής, "τρέχουν" επιδοτήσεις 30 και 40.000 ευρώ, σαφώς χρήσιμες ή και σωτήριες για τους επιδοτούμενους ή τους επίδοξους δικαιούχους επιδοτήσεων - αλλ' άμα ειλικρινά απ' εκεί αναμένεται η επανεκκίνηση της οικονομίας...
Πάντως, ας τον καλωσορίσουμε τον Φρανσουά Ολλάντ. Κάθε καλός λόγος, χρήσιμος. Όχι δε μόνον στις επενδυτικές οάσεις που χρειάζεται να φανταζόμαστε, αλλά και στην άμεση διαχείριση του Μνημονίου-3.
Όπου ήδη τα πράγματα δείχνουν "να κολλάνε" προτού καλά-καλά ξεκινήσουμε με την implementation-implementation-implementation: ακυρώθηκε/μετατοπίστηκε αισίως το πρώτο EuroWorking Group που θα παρακολουθούσε τα της επιθεώρησης/review, ώστε να μην ακουστούν τόσο νωρίς δυσάρεστα λόγια για τις επιδόσεις της Κυβέρνησης. Το κυνήγι των διαβόητων "ισοδυνάμων" έχει γίνει ήδη οπερέτα, πικρή όμως και επικίνδυνη οπερέτα. Ενώ οι όποιες ελπίδες για να μην μας εγκατασταθεί μια νέα μαύρη τρύπα στα δημοσιονομικά (ήδη απειλείται κάτι σαν 3,2-3,4 δις ευρώ, με 2 δις μόνο από την διαβρωτική απόφαση ΣτΕ για τις συντάξεις) στηρίζονται στο ότι θα έχουμε άμεσα επανεκκίνηση στην οικονομία από το βάθος που βρίσκεται.
Επειδή πιάσαμε την μαγική λέξη "επανεκκίνηση", να σημειώσουμε ότι σταθερά πλέον διακινείται - και αξιοποιείται ως "γενικό ισοδύναμο" απέναντι στην Τρόικα/Κουαρτέττο - αισιόδοξη πρόγνωση για το κλείσιμο του 2015 από πλευράς ΑΕΠ. Εκεί που κάποια στιγμή (με δεδομένο ένα μέτριο α' 6μηνο) αναμενόταν τώρα τέτοια βύθιση που θα έδινε - 2,3% πορεία του ΑΕΠ για το σύνολο του 2015 (πάλι βελτίωση σε σχέση μ' ένα -4% που είχε εκτιμηθεί νωρίτερα), έφθασαν πλέον να προσδοκούν ότι η υποχώρηση θα μείνει μόλις στο -0,9% για φέτος, όλη την χρονιά.
Στην Τριμηνιαία Έκθεσή του, το ΙΟΒΕ έκανε προ ημερών ένα βήμα "στήριξης" αυτής της αισιοδοξίας. Ως κύρια θετική εξέλιξη κατέγραφε το ότι "Κυβέρνηση και μείζων Αντιπολίτευση τοποθετούνται υπέρ της εφαρμογής του Προγράμματος-συμφωνίας με τους εταίρους", μαζί και με το ότι συνεχίζεται "η επίδραση από την περυσινή σταθεροποίηση/μικρή ανάκαμψη στο πρώτο 6μηνο του 2015". Πλην όμως, το ΙΟΒΕ επισημαίνει σε όλους τους τόνους ότι πρέπει να αποφευχθούν δυο βασικές παρερμηνείες:
• να μην αγνοηθεί ότι οι επόμενοι μήνες θα είναι δύσκολοι, για νοικοκυριά και επιχειρήσεις, που όμως "αντιστοιχούν στο ότι θα πρέπει να πληρωθεί τώρα λόγω της παρατεταμένης εκκρεμότητας".
• να μην θεωρηθεί ότι "η μελλοντική πορεία είναι διασφαλισμένη ή ανεξάρτητη από τις τωρινές επιλογές".
Πάντα προσεκτικό το ΙΟΒΕ δεν παραλείπει να ξιφουλκεί κατά παρελκυστικών πρακτικών, αμφισημιών και καθυστερήσεων.
Ακούει όμως κανείς;
Δημοσιεύτηκε στην Ναυτεμπορική στις 22/10/2015
Η κακοδαιμονία της νεοελληνικής κοινωνίας, δηλαδή η αδυναμία της σε όλη την μεταπολεμική περίοδο να εξελιχθεί ομαλά προς μία κατάσταση ευταξίας, ευνομίας και λειτουργικού ορθολογισμού, μορφοποιείται και εκδηλώνεται με ένα κυρίως φαινόμενο: την ύπαρξη του «πελατειακού κράτους» –πηγή και αιτία ιδεολογικής ευτέλειας, θεσμικών αναταράξεων, κοινωνικής ανισότητας και οικονομικής αστάθειας και καχεξίας.
Κύριο χαρακτηριστικό του «πελατειακού κράτους» είναι ότι οι εκάστοτε κάτοχοι και νομείς του καρπούνται, διαχειρίζονται και διανέμουν «πολιτική πρόσοδο», δηλαδή σημαντικές ροές εισοδημάτων οι οποίες είναι παντελώς αναντίστοιχες με τις πραγματικές παραγωγικές επιδόσεις των αποληπτών τους, είναι όμως ανάλογες των δεσμών που τους συνδέουν με τους νομείς και διαχειριστές της πολιτικής εξουσίας. Είτε παράνομη (υπερτιμολογήσεις, χρηματισμοί) είτε νομότυπη (φόροι υπέρ τρίτων, εγγυημένο ποσοστό κέρδους), η «πολιτική πρόσοδος» αφορά στην καταχρηστική μεταφορά κοινωνικών πόρων, μέσω του κρατικού μηχανισμού, σε φίλιες ομάδες «πολιτικών πελατών», χωρίς κάτι τέτοιο να υπαγορεύεται από τους κανόνες της οικονομικής αποτελεσματικότητας ή από τις επιταγές της κοινωνικής δικαιοσύνης και αλληλεγγύης.
Τα μερίδια της «πολιτικής προσόδου» δεν διανέμονται ισομερώς στους τυχερούς «πελάτες» αλλά με λεόντεια μέθοδο, βάσει της άτυπης ιεραρχίας επί της οποίας διαρθρώνονται οι πελατειακές σχέσεις. Και, φυσικά, η ενδημούσα στην ελληνική κοινωνία διαφθορά, όχι μόνο είναι το αναπόφευκτο σύνδρομο της ύπαρξης και διανομής της αλλά, επιπλέον, μοχλεύεται απ' αυτήν.
Το «πελατειακό κράτος», επομένως, υφίσταται προς χάριν της «πολιτικής προσόδου» ενώ αυτή, με τη σειρά της, είναι το υλικό με το οποίο αυτό οικοδομείται, η δύναμη που το κινεί, το οξυγόνο του.
Καθώς οι ιδιότητες του οικοδομικού υλικού μεταφέρονται, ως γνωστόν, στο ίδιο το οικοδόμημα, το «πελατειακό κράτος» αποτελεί μια οικονομικά αναποτελεσματική, κοινωνικά άδικη και διεφθαρμένη εκδοχή κράτους. Ένα τέτοιο τύπο κράτους καταγράφουν για την χώρα μας όλες οι διεθνείς εκθέσεις, ένα τέτοιο τύπο κράτους βιώνουν οι πολίτες.
Πιο σημαντικά, το «πελατειακό κράτος» συνιστά το κύριο όχημα της κοινωνικής, πνευματικής, οικονομικής και ανθρωπολογικής παρακμής της χώρας. Οι δομές που δημιουργεί διαμορφώνουν μια συλλογική συνείδηση η οποία θεωρεί ότι η πρόοδος και η προκοπή δεν εξαρτάται από την σκληρή εργασία και το δημιουργικό μόχθο, αλλά από την κατάλληλη «πολιτική επαφή». Η οπτική και η ερμηνεία της πολιτικής και οικονομικής πραγματικότητας μέσα από ένα τέτοιο διαθλαστικό πρίσμα οδηγεί, όμως, σε κοινωνικά πρότυπα και συμπεριφορές που δεν είναι συμβατές με τις ανάγκες της ύστερης νεωτερικότητας στην οποία, εντούτοις, είμαστε υποχρεωμένοι να ζούμε και τα αγαθά της οποίας επιθυμούμε να απολαμβάνουμε.
Το φαινόμενο του «λαϊκισμού» δημιουργείται και αναπαράγεται μέσα από αυτό το κυριαρχούν στη συλλογική συνείδηση πελατοκεντρικό κοσμοείδωλο, με τους εκάστοτε πολιτικούς δημαγωγούς και καιροσκόπους να αποτελούν τους ιεροφάντες του. Από την ίδια ιδεολογική μήτρα της στρεβλής συνείδησης προκύπτει και η κακοήθης, εξωφρενική ψευδολογία της φαυλοκρατίας, που δεν παραδέχεται κανέναν σοβαρό λόγο για να βρίσκεται σήμερα η Ελλάδα σε κρίση, πέραν της υποτιθέμενης επιβουλής των ξένων «τοκογλύφων».
Ένας λαός, όμως, που πιστεύει και μεγαλώνει τα παιδιά του ώστε και αυτά να πιστεύουν ότι μια κοινωνία προοδεύει όχι εάν οι πολίτες της καταναλώνουν συνετά, εργάζονται δημιουργικά και ζουν εντίμως, αλλά μέσω της επαιτείας προς το εξωτερικό και της αναζήτησης «πολιτικής προσόδου» στο εσωτερικό, είναι λαός που οδηγείται αναπόδραστα στην απώλεια του ελέγχου της χώρας του. Εκεί έχουμε οδηγηθεί σήμερα ως Έλληνες και ως Ελλάδα.
Σε καμιά χώρα του βόρειου ημισφαιρίου, τουλάχιστον, και σίγουρα σε καμιά χώρα της ευρωζώνης δεν συναντάται το φαινόμενο της «πολιτικής προσόδου» στο βαθμό και την έκταση που συναντάται στη χώρα μας. Παρά το ότι ασφαλώς υπάρχουν και εκεί σχέσεις πολιτικής εξυπηρέτησης, αυτές δεν συγκροτούν «πελατειακό κράτος», όπως στα καθ' ημάς. Εδώ, η «πολιτική πρόσοδος» έχει καθιερωθεί σε εθνικό θεσμό. Αρχικά και πανηγυρικά, από την «εθνικόφρονα» παράταξη, μετά τη λήξη του Εμφυλίου. Ακολούθως δε, στη μεταπολίτευση, την εναγκαλίσθηκαν θερμά –αναγνωρίζοντας την σημασία της– και οι υπόλοιπες παρατάξεις, συμπεριλαμβανομένης και της σύμπασας αριστεράς. Έκτοτε, η «πολιτική πρόσοδος» αποτελεί το κατ' εξοχήν έπαθλο της «κατάληψης» του κράτους. Στην πραγματικότητα, όλοι οι πολιτικοί σχηματισμοί έχουν συγκροτηθεί και λειτουργούν στη λογική της διαχείρισης, της διάθεσης ή της ανακατανομής της. Αυτό βέβαια δεν είναι καθόλου παράξενο, διότι πριν και πάνω απ' όλα οι πολιτικοί σχηματισμοί είναι και οι ίδιοι απολήπτες σημαντικού –εμφανούς και αφανούς– όγκου «πολιτικής προσόδου».
Η παρούσα κρίση δεν είναι τίποτε άλλο παρά η σχεδόν νομοτελειακή συνέπεια, αφενός μεν των εξαλλοτήτων του πελατειακού κράτους, οι οποίες οξύνθηκαν στην μεταπολίτευση φτάνοντας σε σημείο παροξυσμού την περίοδο 2005-2009, αφετέρου δε, της επιγενόμενης και συνεχιζόμενης προσπάθειας των φορέων της φαυλοκρατίας για τη διάσωσή του, εν μέσω γενικής κατάρρευσης.
Όμως, η ιδέα ότι υπάρχουν προνόμια που θα μπορούσαν να διασωθούν συνιστά ένα απονενοημένο εγχείρημα, μια φενάκη των ιεροφαντών της πελατοκρατίας, με την οποία δυστυχώς έχει ταυτισθεί σημαντική μερίδα της ελληνικής κοινωνίας, ακόμη δε και τμήματά της τα οποία είτε δεν υπήρξαν ποτέ απολήπτες «πολιτικής προσόδου», είτε υπήρξαν προσωρινά, την εποχή του μεγάλου φαγοποτιού, αλλά τώρα πλέον βρίσκονται ξανά στο περιθώριο.
Η αλήθεια είναι ότι το «πελατειακό κράτος» έχει χρεοκοπήσει οριστικά. Καμία ελπίδα σωτηρίας δεν υπάρχει για τη χώρα από την προσπάθεια διάσωσης και ανασύστασής του. Εν τούτοις, τα λεγόμενα «κόμματα εξουσίας» για αυτήν την ανασύσταση παλεύουν και σε αυτόν τον άπελπι αγώνα έχουν επιδοθεί. Ο αυτοκαταστροφικός παραλογισμός τους δεν είναι ανεξήγητος: εκφράζουν το «παλιό» γιατί προέρχονται από αυτό. Έχουν χτιστεί με τα υλικά του «πελατειακού κράτους», στους κόλπους του επωάσθηκαν και διαμορφώθηκαν, ώστε να κυριαρχήσουν στην ελληνική κοινωνία –το καθένα με την σειρά του. Είναι αδύνατον να στραφούν εναντίον του για δύο, κυρίως, λόγους: πρώτον γιατί, έχοντας εμβαπτίσει την κοινωνία στα νάματα της παρασιτικής φαυλοκρατίας και του κιτρινισμού, δε θα μπορούσαν στο δρόμο προς την Δαμασκό να μεταστραφούν καθώς, τότε, οι παραπλανημένοι οπαδοί και συνάμα θύματά τους, σκεπτόμενοι και ενεργούντες έτσι όπως επί χρόνια είχαν διαπαιδαγωγηθεί από τους ίδιους του πολιτικούς ταγούς τους, θα τους θεωρούσαν εξωνημένους εξωμότες. Δεύτερον διότι, όντας γεννήματα του «πελατειακού κράτους», που βασικός τους στόχος και επιδίωξη ήταν πάντα η άλωση του κράτους-λάφυρο, η απόσπασή του από τους «εχθρούς», και η ανελέητη λεηλασία της «πολιτικής προσόδου», τα εν λόγω κόμματα δεν έχουν την πνευματική και ιδεολογική δυνατότητα να σκεφθούν πέρα απ' αυτόν τον περιορισμένο ορίζοντα, ακόμη και αν κάποιες, λίγες, δυνάμεις στο εσωτερικό τους το επιθυμούν ειλικρινά.
Το ελπιδοφόρο στοιχείο στη σημερινή πραγματικότητα συνίσταται στο ότι, απέναντι στην παρακμή της πελατοκρατίας, ο πολίτης που αναζητεί την αλήθεια μπορεί να έχει ένα αλάνθαστο κριτήριο για το ποιος εκφράζει το «νέο» στην ελληνική κοινωνία, αναγνωρίζοντάς το και διαχωρίζοντάς το από αναπαλαιωμένες εκδοχές του χτες. Το εκφράζει όποιος εναντιώνεται, ρητά και με ευθύτητα, στο «πελατειακό κράτος» και στην «πολιτική πρόσοδο», επιδιώκοντας τον εξοβελισμό των συγκεκριμένων φαινομένων από την ελληνική κοινωνία, ως πρώτο και πιο σημαντικό βήμα για την ανάταξη και τη σωτηρία της. Το «νέο» μπορεί να υπάρξει μόνο ως ρεύμα ιδεών και πολιτικής απέναντι στο «πελατειακό» κράτος, ως διεκδίκηση αξιοκρατίας και ισονομίας, ως συλλογικό κίνημα εθνικής και ατομικής αυτογνωσίας, αξιοπρέπειας και αυτονομίας.
Δημοσιεύτηκε στο Βήμα της Κυριακής στις 11/10/2015
Την πρώτη φορά, που την ακούσαμε αυτήν την διατύπωση - όταν, το καλοκαίρι, συμφωνήθηκε ότι 25 από τα δις της Δανειακής Συμφωνίας-3 (που συνοδεύεται από το Μνημόνιο-3) θα αφορούσαν την ανακεφαλαιοποίηση των συστημικών τραπεζών, για τις οποίες από την Συμφωνία-2 είχαν "περισσέψει" 10-11 δις που ο "χουβαρντάς" Γιάνης (με ένα "ν") Βαρουφάκης τα επέστρεψε ήδη από τον Φεβρουάριο στον ESM - θεωρήσαμε ότι επρόκειτο για μιαν ακόμη περίπτωση φοβιστικής απειλής. Σαν εκείνες που είχαν σταθερά συνοδεύσει την αντιΜνημονιακή ρητορική, ήδη απο το 2010-11: απο την ΝΔ των Ζαππείων, από τους προκύψαντες ΑνΕλληνες, από τον ΣΥΡΙΖΑ της μαχητικής διεκδίκησης, ύστερα από την πορεία προς ΛΑΕ/Ζωή/Βαρουφάκη,1101 κλπ.
Η αλήθεια είναι ότι, όταν φάνηκε ότι τα 25 αυτά δις - δανεικά, δηλαδή σαμάρι στον Ελληνα φορολογούμενο όπως και τα 50 δις της Συμφωνίας-2 που είχαν προβλεφθεί προκειμένου να ανανήψουν οι Ελληνικές τράπεζες από την λαμπρή (κατά τούτο) επιτυχία του PSI-1 και του PSI-2 , που ακόμη την υμνεί ο Βαγγέλης Βενιζέλος - θα συμπεριληφθούν στο υπό δημιουργία Ταμείο Εθνικού Πλούτου/Κρατικής Περιουσίας/Αξιοποίησης (ή όπως τελικά βαφτιστεί), την αποκτήσαμε μια περίεργη αίσθηση πορείας σε κινούμενη άμμο. Όμως, σκεφθήκαμε, "ας μην είμαστε καχύποπτοι"...
Βέβαια, μετά άρχισαν και να διακινούνται διάφορα - όπως π.χ. ότι ο SSM/Ενιαίος Μηχανισμός Εποπτείας "θέλει" βαρύτερη ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών - την στιγμή όπου ως πρώτη tranche των 25 δις που αποφασίσθηκαν είχαν "ελευθερωθεί" μόνον 10 δις: οπότε, οτιδήποτε διψήφιο απαιτεί πρόσθετους πόρους, συνεπώς πρόσθετα προαπαιτούμενα... - έναντι της ίδιας της ECB/Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που "θα συμβιβαζόταν" με κάτι το ελαφρύτερο, προκειμένου να μην λιώσουν ολότελα/diluted to oblivion (πάντα υπέροχη η Αγγλική σ' αυτά τα θέματα!) οι μετοχικές θέσεις όσων ατύχησαν να έχουν μείνει ή/και επέλεξαν να μπουν σε Ελληνικά τραπεζικά χαρτιά το 2013-14, στην "σπαστή" αρχική και μεταγενέστερη ανακεφαλαιοποίηση. Σ' αυτό, η ECB φάνηκε αν είναι πιο κοντά στην DGComp /Γ.Δ. Ανταγωνισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία δεν θά'θελε να δει τις ελληνικές τράπεζες να περιέρχονται υπό κυρίαρχο δημόσιο έλεγχο: και, βέβαια, τα κονδύλια της ανακεφαλαιοποίησης θα ήταν στο ξεκίνημα κονδύλια ESM και όχι Ελληνικά (άρα και οι επιλογές δεν θάταν "παραδοσιακά /Ελληνικά κρατικοκεντρικές"), όμως η ίδια η φύση του Ταμείου που θα βρισκόταν μελλοντικά με τα τραπεζικά πακέτα - μέσω ΤΧΣ; ή πώς; - στο χαρτοφυλάκιό του υποσχόταν/απειλούσε περιπλοκές και σ' αυτό.
Ήρθε εν συνεχεία σειρά απο μηνύματα - με κορύφωση από χειλέων Ντάισσελμπουλ/Εurogroup/δηλαδή Σώϋμπλε, ότι όλη εκείνη η ιστορία της Ελληνικής ανακεφαλαιοποίησης δεν θα ξεκινήσει (τεχνικά: οι πόροι της ανακεφαλαιοποίησης πέραν των 10 δις δεν θα καταστούν έγκαιρα διαθέσιμοι; ή συνολικά θα ανάψει κόκκινο φώς;) άμα δεν προχωρήσουν η ψήφιση και κάποια εφαρμογή για τα προαπαιτούμενα του Μνημονίου-3. Εκεί, κάπου, έπεσε στο τραπέζι η υπόμνηση ότι , εφόσον η ανακεφαλαιοποίηση τραβήξει μέσα στο 2016, τότε επικρέμαται το bail-in των καταθέσεων.
Προκειμένου, όμως, να μην διαλάθει της προσοχής η ένταση της πίεσης που ασκείται, άρχισε να αναπτύσσεται και μια διαμάχη "της αγοράς". Μια μεσαία - ας πούμε - ανακεφαλαιοποίηση δεν θα κατόρθωνε να προσελκύσει αληθινούς "βαριούς" διεθνείς παίκτες: αυτοί δεν θα διενοούντο να μετάσχουν σήμερα, π.χ. με ημι-εκκαθαρισμένο το τοπίο των κόκκινων δανείων, κι ύστερα να ξαναβρεθούν μετά από κάποιους μήνες μπροστά σε νέες ανάγκες (με νέα ευρηματική νομοθέτηση) και αντίστοιχη capital dilution. Μια μεγάλη πάλιν κεφαλαιοποίηση - βέβαια, μην ξεχνούμε την οροφή των 25 δις που είναι διαθέσιμα: αν και σε σύγκριση με τα κοκκινισμένα ή προς κοκκίνισμα δάνεια των κάπου στα 100 δις, η αντιστοίχιση ζαλίζει όσο κι αν είναι απλοϊκό να μιλά κανείς για 1:1 αντιστοίχιση των βαθυκόκκινων δανείων με φρέσκα κεφάλαια/εγγυήσεις - θα έδιωχνε ολότελα από την Ελληνική πραγματικότητα όσους την είχαν ακουμπήσει προηγουμένως, αφού θα τσουρουφλίζονταν ακραία!
Έτσι, λοιπόν, καταστάλαξαν τα πράγματα. Με πρόσθετη απαίτηση από Λαγκάρντ και Βρυξέλλες να αλλάξει - άμεσα - η διοίκηση/διακυβέρνηση των συστημικών τραπεζών. Με για μιαν ακόμη φορά "σούρσιμο" και αναζήτηση φιλολαϊκών λύσεων - που... δεν υπάρχουν - για το άγος των κόκκινων δανείων. Και με την αναβλητικότητα και της τωρινής Κυβέρνησης (παρά τις εκκλήσεις/επισημάνσεις Γιάννη Στουρνάρα) να θυμίζει εκείνων που "έφαγε" 15 μήνες το 2012-13. Οπότε, όταν ακούσαμε με φιλικό/απειλητικό τόνο την διατύπωση "Κοιτάξτε μόνο, μην σας πάρουνε τις τράπεζες" από κεντρικό παίκτη του συστήματος, δεν ξαφνιαστήκαμε και τόσο...
Δημοσιεύτηκε στην Ναυτεμπορική στις 15/10/2015
Είναι πάντα ο Προϋπολογισμός στην ελληνική πραγματικότητα κάτι σαν... την προσευχή των αγγέλων προς τα άστρα. Κάτι το εξιδανικευμένο, κάτι που ανήκει στον χώρο των προσδοκιών, με στοιχεία υπερβατικότητας.
Μια φορά, στην διάρκεια της περιπέτειας της Ελλάδας με τα Μνημόνια, υπήρξε κάπως πειστική εκτέλεσή του - ήταν ο Προϋπολογισμός του 2013, τότε που "παρήχθη" και το πρωτογενές πλεόνασμα το οποίο ξεπέρασε το προϋπολογισμένο/συμφωνημένο (βέβαια "παίξαμε" λίγο με τις ροές από ΕΕ και τις επιστροφές κερδών των Κεντρικών Τραπεζών). Ήταν, παλιότερα, και δυο Προϋπολογισμοί στα μέσα της δεκαετίας του ΄90, επί Αλέκου Παπαδόπουλου. Κατά τα άλλα, οι Προϋπολογισμοί μας είναι περισσότερο "κουβέντα να γίνεται".
Καθώς όμως βρισκόμαστε σε αληθινά επικίνδυνη στροφή αυτής της περιπέτειας της Ελλάδας (όχι δε της οποιαδήποτε Ελληνικής Κυβέρνησης!...) στις παρυφές της Ευρωζώνης, καθώς και το πολιτικό σκηνικό που προέκυψε από τις κάλπες της 20ης Σεπτεμβρίου έχει στοιχεία κινούμενης άμμου, ο Προϋπολογισμός 2016 υπόσχεται/απειλεί μια συναρπαστική πορεία. Ήδη, η Κυβέρνηση που τον κατέθεσε τον αμφισβητεί προς την κατεύθυνση του πιο αισιόδοξου: μας κάνει λόγο το κείμενο, όπως κατατέθηκε, για έλλειμμα -2,3% του ΑΕΠ το 2015 που τώρα κλείνει, για -1,3% το 2016. Απο βήματος της Βουλής ο Αλέξης Τσίπρας μας εξηγούσε ότι το 2016 θα έχουμε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης (υπαινίσσεται μάλιστα: από το α΄ 6μηνο), ενώ από κύκλους του ΥΠΟΙΚ/Ευκλείδη Τσακαλώτου αφηνόταν να βγει προς τα έξω ότι και ο στόχος για το 2015 συνολικά μπορεί και να έχει "1" μπροστά.
Μαγική εικόνα; ΄Οχι αναγκαστικά. Εκείνο που έχει δημιουργήσει ένα παράδοξο θάρρος, μιαν υπορρέουσα θετική εκτίμηση είναι ότι το 2015 που μπήκε με κατάλοιπα ισχνής ανόδου από το 2014 (α΄ 3μηνο στο +0,1%), συνέχισε μέσα και στην βαρουφάκικη αναταραχή, στην φρίκη των capital controls κοκ. με +0,9% το β΄ 3μηνο. Και δεν δείχνει - πρόδρομα σημάδια - να τουμπάρει τώρα, όσο θα αναμενόταν. Η καταναλωτική δαπάνη έσωσε την κατάσταση μ' ένα +1,1% (βέβαια ήταν και οι τουριστικές εισπράξεις...), με τον γνωστό συλλογισμό "παρά να μας τα φάνε με κανένα bail-in, καλύτερα να τα επενδύσουμε μόνοι μας σε διαρκή καταναλωτικά αγαθά" - κάπως έτσι βγήκε και το καλοκαίρι με διακοπές "αφού μπορούμε και φέτος". Έτσι, λοιπόν, προέκυψε η σχετική αισιοδοξία Τσκαλώτου, που βέβαια θα ΄πρεπε να χαλιναγωγηθεί καθώς π.χ. το ΔΝΤ "βλέπει" -5,4% για το δ' 3μηνο φέτος. όμως η αισιοδοξία Τσίπρα για τον ορίζοντα 2016, έτσι όπως ξεκινάει από την αντίληψη ως όλο και κάτι θα αποδώσουν τα "αντιρροπητικά μέτρα", ότι όλο και θα προχωρήσει η υλοποίηση του ΕΣΠΑ/ΣΕΣ (εδώ, βάλτε βαρύ ερωτηματικό: το σύντομο πέρασμα Χριστοδουλάκη σαν να ξύπνησε κάτι, αλλά η φλογίτσα τρεμοπαίζει πάλι), ότι όλο και θα πληρώσει το Δημόσιο τα χρωστούμενα από τα arrears της εποχής Βαρουφάκη, η αισιοδοξία αυτή θα βρει μπροστά της... ακριβώς την σχετικά καλή αρχή του 2015! Μαθηματικά, ακόμη δηλαδή κι αν δεν στολάρει η οικονομία τώρα που γίνεται η βίαια αφαίρεση ζήτησης με τους πολλαπλούς φόρους, τις μειώσεις συντάξεων κοκ., το 2016 θα είναι επιρρεπές σε μεγαλύτερη αντί για μικρότερη υποχώρηση.
Άλλωστε, επειδή ήδη είδαμε την συνεισφορά της καταναλωτικής δαπάνης στο να μην φύγει σαν βαρίδι φέτος η οικονομία, σημειώστε ότι η ιδιωτική κατανάλωση για τον Προϋπολογισμό από ένα -1,6% του ΑΕΠ φέτος προβλέπεται σε ένα -2,4% για το 2016 (ενώ και οι εξαγωγές παραμένουν με αρνητικό πρόσημο).
Αυτά, πάντως θα τα λέμε και θα τα αλέθουμε επί καιρό: άλλωστε το Προσχέδιο Προϋπολογισμού θα΄χει τώρα να βγάλει πέρα την συνάντησή του με Τρόϊκα/Κουαρτέτο, να πλεύσει στα ύδατα των Βρυξελλών... Εκείνο που μάλλον ξώφαλτσα προσπερνιέται, είναι η εικόνα συνεχιζόμενου ζόφου στο μέτωπο της απασχόλησης. Όπου μια μικρή υποχώρηση από το 27% ανεργία που είχαμε πιάσει σαν ταβάνι, δίνει για το 2015 ένα 25,4% (παρόλη την καλή τουριστική σαιζόν), με ακόμη πιο ψηλά, στο 25,8% το 2016. Το γεγονός ότι τέτοια επίπεδα κατάρρευσης της οικονομικής λειτουργίας, αλλά και του κοινωνικού ιστού, προσπερνιέται με αρκετή χαλαρότητα στην δημόσια συζήτησή μας θα έπρεπε να προβληματίσει.
Κατά τα άλλα, στην συζήτηση στην Βουλή τα "ισοδύναμα" τρέχουν τριγύρω σαν παραζαλισμένο κοτόπουλο: μια για το 23% ΦΠΑ στην Παιδεία, μια για την φορολόγηση των αγροτών, μια για την "μικρή ΔΕΗ" και τον ΑΔΜΗΕ, μια για την ρήτρα μηδενικού ελλείμματος στις επικουρικές/στο Ασφαλιστικό.
Δημοσιεύτηκε στην Ναυτεμπορική στις 8/9/2015
Είναι πάντα ευχάριστο, είναι και χρήσιμο να βρίσκεσαι σε χώρους με θετικό για σένα κλίμα, να αισθάνεσαι συνοδευμένος ιδίως άμα έχουν προηγηθεί επώδυνες δοκιμασίες και άμα γνωρίζεις ότι ακόμη πιο δύσκολα βρίσκονται μπροστά σου.
Η διάσταση του "ευχάριστο" δεν χρειάζεται επεξηγήσεις: μόνον ιδιαίτερες περιπτώσεις ψυχοπαθολογίας, ατομικές όπως η περίπτωση Βαρουφάκη ή συλλογικές όπως προς στιγμήν η διαφανείσα τάση της Κυβέρνησης Τσίπρα να αγκαλιασθεί με το αδιέξοδο και το Κούγκι, καταλήγουν να θεωρούν πως είναι κάτι το θετικό το να είσαι μόνον εναντίον όλων. Όμως, το να μετατρέψεις το "ευχάριστο" στο αληθινά "χρήσιμο" χρειάζεται κάτι περισσότερο.
Αναφερόμαστε - που αλλού; - στο ταξίδι του νεοεκλεγμένου (για δεύτερη φορά όπως σημείωσε κι ο Μπάρακ Ομπάμα όταν σύστησε τον Αλέξη Τσίπρα στην Μισέλ...), Αλέξη Τσίπρα στις ΗΠΑ. Και στις εκεί επαφές του, και στο συνολικό σκηνικό που τον συνόδευσε ξεκινώντας από την πολυσυζητημένη συμμετοχή του στις εργασίες του ειδικού φόρουμ για την Ελλάδα και την Μεσόγειο που διοργανώθηκε στα πλαίσια του Clinton Global Initiative, του Ιδρύματος Κλίντον, και συνεχίζοντας στις επαφές που είχε στο περιθώριο της Γ.Σ. των Ηνωμένων Εθνών αλλά και σ' εκείνες με την δημοσιογραφική ιεραρχία των N.Y.Times και της Wall Street Journal.
Είναι λιγάκι δείγμα της Ελληνοελληνικής μιζέριας μας, το πόσο θέμα συζήτησης σ' εμάς επεκράτησε να γίνει η κακή επίδοση Τσίπρα στα Αγγλικά (ή, σοβαρότερα, η αίσθηση περιορισμένης προσαρμοστικότητάς του σ' ένα σκηνικό όπως του CGI), την στιγμή που η ουσία βρισκόταν στο πόσο δεκτικό στις Ελληνικές θέσεις/στην Ελληνική προσέγγιση στα πράγματα βρέθηκε το Αμερικανικό/διεθνές σύστημα του 2015. "Λησμονήθηκε" στον εσωτερικό μας διάλογο ότι η συμμετοχή στην εκδήλωση του CGI, δίπλα στον Τζό Στίγκλιτς (και την Λούκα Κατσέλη, που "κράτησε" πλήρως τις εντυπώσεις), δίπλα στον Ιταλό Πρωθυπουργό και τον Τζώρτζ Σόρος και - κυρίως- δίπλα στην ακούραστη πολιτική μηχανή που είναι ο Μπιλ Κλίντον, αφορούσε τον Έλληνα Πρωθυπουργό. Όταν η Γιάννα Αγγελοπούλου ξεκίνησε αυτήν την ιστορία - που ήταν να έρθει ο προβολέας του CGI στην Ελλάδα, στην Μεσόγειο με διοργάνωση στην Αθήνα (η ιδέα εκείνη εκτροχιάστηκε, μην μένουμε στους λόγους, κι έτσι φθάσαμε στο φόρουμ για Ελλάδα και Μεσόγειο στην Νέα Υόρκη) - είχε απευθυνθεί στον τότε Πρωθυπουργό Αντώνη Σαμαρά και στον τότε διεκδικητή Αλέξη Τσίπρα. Και ήταν ενδιαφέρον το ότι, όσο σ' εμάς προχωρούσε η πολιτική αλλαγή, και των ξένων η δέσμευση στην ιδέα αλλά και των δικών μας η προθυμία συμμετοχής δεν πήγε πίσω. Το ότι η προδιάθεση να "επανακαλυφθεί" η Ελλάδα του τέλους του 2015 ήταν προδιάθεση διάχυτα θετική, ενώ όμως την ίδια στιγμή αναδεικνύονταν οι ασυμβατότητες (η αποστροφή Κλίντον προς Τσίπρα "μπορώ να λέω σε επίδοξους επενδυτές ότι, άμα έρθουν στην Ελλάδα θα πάρουν τα χρήματά τους πίσω;"/they'll get their money back" ήταν κατά διπλή κυριολεξία "όλα τα λεφτά"!) των δυο κόσμων σκέψης/προσέγγισης, αποτελεί την αληθινή πρόκληση για την Ελλάδα.
Την αντελήφθη, έτσι διατυπωμένη, την πρόκληση ο Αλέξης Τσίπρας όταν βρέθηκε να μιλάει για κλάδους επενδυτικού ενδιαφέροντος και για καταπολέμηση της αναποτελεσματικότητας και διαφθοράς στην Ελλάδα μ' έναν σπαρακτικά παρελθοντοστραφή τρόπο; (Εκεί, σαφώς ήταν στην Νέα Υόρκη κι ο Γιώργος Παπανδρέου, που πρώτος πάτησε σ' αυτήν την παγίδα της αυτοκαταγγελιας, κι ακόμη το πληρώνει...) . Θα το δούμε - κυριολεκτικά - τους αμέσως επόμενους μήνες, το αν η Ελλάδα θα καταστεί "δεκτική επενδύσεων"/if Greece becomes investable. Θα επωφεληθεί η Ελλάδα του 2016 - γιατί εκεί, πλέον, βρισκόμαστε - , η Ελλάδα ας πούμε μετά την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών και την (ελπιζόμενη: ακόμη εκεί βρισκόμαστε) ομαλοποίηση στον χρηματοπιστωτικό χώρο, από την Αμερικανική/διεθνή αντίληψη ότι στα χέρια των Ευρωπαίων "στην Ελλάδα διεξάγεται ένα ακόμη ελεγχόμενο οικονομικό πείραμα" με κίνδυνο να αποτύχει κι αυτό όπως εκείνα του 2010 και του 2012 (Στίγκλιτς), ή απλώς θα θεωρήσει ότι "είχε δίκιο" στην κόντρα με την Γερμανική ορθοδοξία; Η αληθινή πρόκληση - μετά την εμπειρία Αμερικής - είναι πώς η Ελλάδα θα μπορούσε να μπολιάσει την αυριανή Ευρωπαϊκή της πορεία με το ότι "πίσω από τους αριθμούς υπάρχουν άνθρωποι". Όχι αυτό δεν προέρχεται από τους διεθνείς της οικονομίας ή της πολιτικής, αλλά από την αμφιτρύωνα του φόρουμ του CGI για την Ελλάδα, την Γιάννα Αγγελοπούλου. Ακούει κανείς;
Δημοσιεύτηκε στην Ναυτεμπορική την 1/10/2015
I. The historical background
Social democracy emerged in the 19th century as a movement which initially had both revolutionary/Marxist and evolutionary/gradualist tendencies. This dualism took its most characteristic expression in the clash between the Lenin's and Bernstein's approach towards capitalism and its transcendence. The former was stressing that the reformist strategy would lead to the "embourgeoisement" of the working class and therefore to the survival of the capitalist mode of production. Bernstein on the other hand was arguing that the gradual improvement of the workers' conditions by democratic means such as the gradual spread of voting right, was a necessary precondition, in the long term, for the overcoming of capitalism and the eventual establishment of democratic socialism - i.e. for achieving a shift from the dominance of capitalist to the dominance of socialist relations of production.
II. The "golden years"
Subsequently the bernsteinian position prevailed and this led in the early post-war period to the so called "30 glorious years" of the social democratic movement from 1945 to 1975. In fact, during this period many social democratic parties came to power and managed to "humanise" capitalism. They managed to develop the welfare state and to spread civic, political and social rights to the working class base of the social pyramid - a condition never achieved before in modern times.
III. The crisis
In the late 70's however we witness a severe social democratic crisis. It had two main causes: First, due to the new technologies of the post-fordist era, the industrial working class base of the social democratic parties shrank. Second, the rise of neo-liberal globalisation and the reduction of the nation state's autonomy changed the balance of power between capital and labour - since the state was not any more able to regulate and control the rapid capital movements within its national frontiers. This meant that there is a marked imbalance of power between capital and labour. When the state or the trade unions tried to contest capital's strategies, private enterprises can easily move to countries where labour is cheaper and labour legislation is weak or non existent. Due to these developments social democratic parties, in order to survive, were transformed into "catch all parties", they lost their pro-labour progressive character and accepted to some degree the neo-liberal principles as expressed in the famous "Washington Consensus" which entails anti-inflationary policies, austerity, balanced budgets, anti-union measures etc. The sort of measures that Germany imposes on the eurozone today. The implementation of this neo-liberal strategy, as is well known, created huge inequalities, the relative diminution of welfare resources, unemployment, and the peripheralisation of a large part of the population in several european societies.
IV. Definitions
There are those (particularly on the left) who identify social democracy exclusively with its golden-age period. They argue that today "real" social democracy is dead; it was a phenomenon of the fordist past and its present decline is irreversible. On the other hand there are also those who still call themselves social democrats and who define social democracy in a broader manner: as a reformist movement which, under favourable conditions, can overcome its present crisis by creating new strategies aiming at a second humanisation of capitalism. Such new ideas and strategies already exist but, in most countries, material conditions and neo-liberal policies render them peripheral.
V. The european level
Given that globalisation entails not the shrinking of the state but the reduction of its autonomy, it is obvious that the social democracy of the early post-war type is not any more possible. More generally, a progressive social democracy is not any more possible "within one country". It can only be achieved on a post-national level. It can only be achieved within a broader framework like the eurozone which has greater autonomy vis-à-vis the global social order. Of course, this presupposes that the eurozone changes its present architecture. It presupposes a decisive shift from the neo-liberal, german dominated Europe to a social democratic community of countries which realises that its survival depends on greater solidarity between the economically more competitive to the less competitive countries. It is only in this way that the present imbalances and dysfunctions of the eurozone will be overcome. Dysfunctions such as growing inequalities between centre and periphery and massive unemployment in the latter, these trends leading to europhobia and to the spectacular rise of anti-Europe extreme left and right wing parties and movements.
In fact, the main weakness of the eurozone's overall structure is that it consists of two types of economies: the more developed, north-western competitive countries and the less competitive south and eastern european ones; all operating on the basis of the euro currency. This situation leads to a systematic transfer of resources from the less to the more competitive economies. Such an "unequal exchange" entails sums greater than the aid that the european centre gives to the periphery. Given this process, the only way to redress the above imbalance is to create serious redistributive mechanisms which will gradually diminish the growing gap between rich and less rich members. It presupposes, in other terms, a shift from the neo-liberal to a social-democratic european order.
Is a Europe based on solidarity possible? I think that it is difficult but possible. Germany, as already mentioned, is the dominant power in the EU. Not the voters but the german elites realise that it is in the long term interests of their country to maintain the Union. For destroying it, given the rising new economies, Germany will become a third class player in the global economic and geopolitical arena. For the moment Merkel wants something impossible: to maintain the eurozone neo-liberal character and at the same time ensure EU's long term survival. However, one cannot achieve both. Therefore Germany will soon have to choose either solidarity, i.e. a social democratic transformation of the EU or its eventual dissolution.
VI. The global level
Moving finally from the national and european to the global level, in left wing circles there are new theories that predict the imminent collapse of capitalism. Such theories are not new, but they have been revived today by the recent world economic crisis. The basic logic here is that the present unprecedented concentration of wealth at the top of the global system which means that 1% of the population owns more than 1/5 of the global produced wealth. This grotesque situation, according to the well known work of Thomas Piketty, has not only surpassed the 19th century's colossal inequalities, but the owners of these resources direct them not to the more but to the less productive financial sectors - where profits are quicker and much higher. The growing "financialization" of the world economy creates difficulties for the enlarged reproduction of capitalism. According to those who predict the coming collapse of capitalism, such internal/systemic contradictions will lead to the final end of capitalism.
I think that this type of theories have to do more with wishful thinking and less with a serious assessment of present and future developments. It is true of course that the capitalist mode of production, contra Fukuyama, is not to last forever. But surely its overall collapse is not around the corner. After the collapse of the soviet collectivist economic system, I think that capitalism will be with us for a long time still. It might of course change form. Neoliberalism may have already reached a peak (as has shown Obama's successful quasi-keynesian strategy for dealing with the crisis). More generally, I think that capitalism in an overall mixture of different forms, as an extremely flexible and adaptive system will survive - if not in the very long term, at least in the decades to come.
The reason for the above is that in the global economic space there are at present three types of capitalism which together are dominant on a planetary level:
(a) The neo-liberal type whose dominant actor remains the USA.
(b) The rapidly ascending authoritarian capitalism of China.
(c) The weaker, quasi-socialdemocratic/"socioliberal" type of western european capitalism which has a long history of popular social reforms and which might in the future, if the eurozone survives as an economically, politically and socially integrated formation, become a serious force of progressive social transformation.
For the moment, there are only two hegemons, two serious global players in the economic arena: the USA and China. The USA still remains the leading economic power in the world. Its technological advances, the quality of its research and the dynamism of its workforce, place the country at the top. China, on the other hand, with the impressive rapid growth and the size of its economy, has become the other dominant global power. Of course, for the moment the suppression of civil and political rights has created a very negative image of China in the West.
But, on the other hand, its rapid economic growth starts creating a large middle class which, as in South Korea and Taiwan, may lead to the gradual opening of its political system. Moreover China has achieved a unique social transformation. Despite its huge inequalities in the urban centres, it managed to get out of absolute poverty almost half a billion human beings. That means that for the first time in chinese history, during bad harvests peasants do not face starvation.
Finally, as far as the eurozone is concerned, if it avoids collapse, might become the third major economic player. If that happens, we will pass "from the G2 to the G3" dominance. The G3 have of course divergent interests. But increasingly, as nation states are becoming more and more interrelated, their common interests might become stronger than their conflicting ones. And this because there are several problems which, if not dealt with globally and cooperatively, will hurt all three: problems like climate change and global environmental destruction, non effective control of atomic energy, terrorism, the rapidly expanding global networks of drug dealers, traffickers of human beings etc.
But above all, the three global capitalist superpowers have a common interest in regulating the world economy in a way that future economic crises will be less destructive, more effectively managed. That means, regulating the world market not in a neo-liberal but in a neo-socialdemocratic manner. This need not imply the creation of a world state but rather the cooperation of three mega actors, who have a common interest in running the global capitalist economy in a more rational manner. A good example of the need for G3 cooperation is the repeated efforts of the US government to persuade the eurozone leadership to change the neo-liberal austerity strategy in dealing with the world crisis.
VII. Concluding remarks
To conclude:
- Social democracy is not dead, a revival is possible.
- The overcoming of social democracy's crisis presupposes:
First, the creation of new progressive strategies for the overcoming of its present crisis. Progressive strategies in the sense that they will aim at reactivating new mechanisms for the further spread of civic, political, economic, social and cultural rights to the social base.
Second, the above entails seriously regulated markets, aiming at growth, democracy, social justice and environmental responsibility.
Third, such new social democratic strategies will have greater chances of success if they take place in a united Europe leaving behind a neo-liberalism which, at least partly, has strengthened the right wing populisms that threaten the very existence of the EU.
- For those who think that the collapse of capitalism is not around the corner, that it will be with us for a long time, a revival of a capitalism with a human face is the only path forwards. For transcending capitalism in a revolutionary manner, under the present conditions, is unlikely to succeed; or if it succeeds it will lead to new types of authoritarianism. Therefore, given the continued adaptability of global capitalism, it is the social democratic type, at least in the medium term, that can lead us to a more humane global social order.
Finally, needless to say, this paper gives a rather optimistic view of future developments. Unfortunately, there is also a very pessimistic scenario, a scenario where global pressures for G3 cooperation are weaker than the formidable forces of chauvinistic nationalism leading to zero-sum geopolitical games. Unfortunately, contra Hegel, history is not always the unfolding of human reason. In this, rather festive, context which celebrates the emancipative spirit of the ancient Olympic Games, I have decided not to deal with the possible darker scenario.
