Τετάρτη, 22 Ιανουάριος 2025
Με ευκαιρία την επέτειο από τα 43 χρόνια από τη Μεταπολίτευση, ο Στέλιος Κούλογλου μιλησε στον δημοσιογράφο Περικλή Βασιλόπουλο και το Πρώτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ για την εποχή όπως αποτυπώνεται στο νέο του βιβλίο, «Μαρτυρίες από τη δικτατορία και την αντίσταση» και σχολίασε τις φιλοχουντικές θέσεις του Στ. Καλύβα, όπως αυτές παρουσιάστηκαν σε πρόσφατο άρθρο του τελευταίου στην εφημερίδα «Καθημερινή».
Ειδικότερα, με αφορμή τη μαρτυρία του τότε επικεφαλής του γραφείου Κυπριακών υποθέσεων στο Στέητ Ντηπάρτμεντ, Τομ Μπόγιατ, ο ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ αναφέρθηκε στις επαφές του πρώτου με τον δικτάτορα Ιωαννίδη:
« Όταν η χούντα έκανε το πραξικόπημα στην Κύπρο, ο Μπόγιατ μαζί με τον υφυπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, τον Τζόζεφ Σίσκο, ήρθαν στην Αθήνα. Πήγαν κατευθείαν στο δικτάτορα Ιωαννίδη, που είχε τότε τον απόλυτο έλεγχο – ούτε στον πρωθυπουργό, ούτε στον πρόεδρο της Δημοκρατίας, που ήταν ανδρείκελα. Προσπαθούν λοιπόν τότε, να πάρουν μια δέσμευση από τον Ιωαννίδη, ότι θα αποκαταστήσει την νόμιμη κυπριακή κυβέρνηση -δηλαδή τον Μακάριο-, ώστε να τη μεταφέρουν στην Άγκυρα και μ' αυτόν τον τρόπο να αποτρέψουν την εισβολή. Αυτό, διότι ήταν βέβαιο, όπως λέει κι ο ίδιος ο Μπόγιατ, ότι και μόνο τοποθετώντας τον Σαμψών ήταν σαν οι πραξικοπηματίες να έλεγαν στους Τούρκους, "ελάτε να εισβάλετε". Εκεί πέφτουν πάνω σ' έναν Ιωαννίδη ο οποίος ήταν εκτός τόπου και χρόνου. Έλεγε ότι "Το πρόβλημα μας είναι η Κωνσταντινούπολη. Αν μας δώσετε πίσω την Κωνσταντινούπολη, το συζητάμε για την Κύπρο". Βεβαίως αυτή η συζήτηση δεν οδήγησε πουθενά».
Για τα τεκταινόμενα τις τελευταίες μέρες της χούντας, όπως τα διηγήθηκε ο ταγματάρχης τότε και αργότερα βουλευτής της ΝΔ, Άγγελος Πνευματικός, που βασανίστηκε απάνθρωπα από τη δικτατορία, ο Στέλιος Κούλογλου αναφέρει:
«Ο Άγγελος Πνευματικός διηγείται τι έχει συμβεί. Απ' τη στιγμή που κάνουν το πραξικόπημα στη Κύπρο, αυτοί που έχουν κάποιο μυαλό από τη χούντα -όπως είναι ο Γκιζίκης που είναι πρόεδρος κι είναι στο γραφείο του και τραβάει τα μαλλιά του γιατί καταλαβαίνει ότι διαλύεται η χώρα- κάνουν κάποιες προσπάθειες μέσω και του Άγγελου Πνευματικού να έρθουν σε συνεννόηση με τους πολιτικούς αρχηγούς – όπως και τελικά έγινε, αλλά έγινε αφού έγινε και η εισβολή. Εκεί λοιπόν, τις τελευταίες μέρες -αφού η επιστράτευση είναι ένα απόλυτο φιάσκο και αποδεικνύεται ότι όχι μόνο πόλεμο δε μπορούμε να κάνουμε αλλά αν τολμήσουμε κάτι τέτοιο, θα έρθουν στον Πειραιά οι Τούρκοι- καλούν τους πολιτικούς αρχηγούς. Αλλά οι σκληροί χουντικοί γύρω από τον Ιωαννίδη δεν έχουν παραιτηθεί από το παιχνίδι.
Στις 23 Ιουλίου 1974 είναι πάρα πολύς κόσμος στο Σύνταγμα. Αυτοί πιστεύουν ότι έχουν κάνει υποχώρηση καλώντας τους πολιτικούς αρχηγούς, αλλά θεωρούν ότι μπορούν να διατηρήσουν τον έλεγχο με μια κυβέρνηση πολιτικών υπό τις διαταγές τους. Και στην περίπτωση που δε γίνει αυτό σκέφτονται ν' ανοίξουν πυρ στο συγκεντρωμένο πλήθος. Ευτυχώς ο κόσμος επέδειξε μια τρομερή αυτοσυγκράτηση και σύνεση γιατί αλλιώς αυτοί είναι βέβαιο ότι θα είχαν απαντήσει με πυροβολισμούς -γιατί φοβόντουσαν και για τη ζωή τους- και θα είχαν σκοτώσει πολύ κόσμο όπως είχαν κάνει και στο Πολυτεχνείο. Αυτό δείχνει πόσο αδίστακτοι κι έξω από την πραγματικότητα ήταν οι ίδιοι, αλλά και πόσο βαθιά βάρβαρη κι αντιδημοκρατική ήταν η χούντα παρά τις προσπάθειες που γίνονται τελευταία για την ωραιοποίηση της».
Τέλος, σχολιάζοντας εκτενώς τις απόψεις που διατυπώνονται στο άρθρο του Στάθη Καλύβα και στο οποίο, ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο πανεπιστήμιο Yale αθωώνει τη χούντα, υποστηρίζοντας ότι είχε τη στήριξη του ελληνικού λαού και των ΗΠΑ κι ότι συνέβαλε στον εκδημοκρατισμό της Ελλάδας, ο Στέλιος Κούλογλου είπε τα ακόλουθα:
«Υποστήριξη του κόσμου προς τη δικτατορία δεν υπήρξε. Υπήρξε σοκ και δέος όταν βγήκαν στο δρόμο τα τανκς, υπήρξε παράλυση. Βεβαίως έγιναν εξεγέρσεις και μάλιστα στο βιβλίο έχω τη μαρτυρία ενός ανθρώπου ο οποίος τραυματίστηκε από πυρά του στρατού στο Ηράκλειο γιατί εκεί έγινε σύγκρουση την πρώτη μέρα, την 21η Απριλίου του '67. Τη χούντα όμως δεν την υποστήριξε παρά μόνο ένα μικρό ποσοστο του πληθυσμού, ένα 6-7%. Απλώς υπήρξε μια ανοχή από την πλειοψηφία του κόσμου απέναντι στη δικτατορία. Ανοχή, η οποία ήταν αποτέλεσμα και του φόβου και του ότι δεν υπήρχαν εναλλακτικές λύσεις. Βεβαίως υπήρξαν οι γενναίοι οι οποίοι ξεκίνησαν την αντίσταση. Ήταν μια πολύ δυναμική και ηρωϊκή αντίσταση από λίγους ανθρώπους -οι οποίοι ακριβώς γι΄αυτόν το λόγο είναι άξιοι συγχαρητηρίων και επαίνων- με αποκορύφωμα φυσικά τον Παναγούλη ο οποίος επέδειξε μια αυτοθυσία πρωτοφανή».
«Για το ρόλο του αμερικανικού παράγοντα: Έχω κάνει μια πολύ μεγάλη έρευνα όλα αυτά τα χρόνια. Το βιβλίο είναι αποτέλεσμα έρευνας δεκαοκτώ χρόνων. Έχω μιλήσει με όλους τους Αμερικανούς διπλωμάτες που υπηρετούσαν εκείνη την εποχή στην αμερικανική πρεσβεία στην Αθήνα. Οι Αμερικανοί ετοίμαζαν με τον βασιλιά ένα άλλο πραξικόπημα, στην περίπτωση που ο Γεώργιος Παπανδρέου κέρδιζε τις εκλογές που ήταν να γίνουν στα τέλη Μαίου του 1967, δηλαδή ένα μήνα μετά το πραξικόπημα, αλλά τους πρόλαβαν ο Παπαδόπουλος μαζί με τους συνταγματάρχες. Φυσικά ο Παπαδόπουλος είχε επαφές με τη CIA, αλλά από ένα σημείο και μετά επειδή ο ίδιος ήθελε να καταλάβει την εξουσία για προσωπικό του όφελος, κατάφερε, η CIA για κάποιο διάστημα να χάσει τα ίχνη του κι έτσι έγινε αυτό το πραξικόπημα. Μέχρι την τελευταία στιγμή πάντως, σύμφωνα με όλες τις μαρτυρίες, ο Παπαδόπουλος δεν ξέρει αν πρέπει να περιμένει να κάνει το πραξικόπημα ο βασιλιάς ή αν πρέπει να προχωρήσει. Είναι γνωστό ότι εκείνο το βράδυ, είναι ο Πατακός που τραβάει το πράγμα στα άκρα, λέγοντας, "εγώ έχω ήδη ζεστάνει τα τανκς και δεν κάνω πίσω, όποιος θέλει ας με ακολουθήσει"».
«Το τρίτο επιχείρημα -ότι δηλαδή η χούντα βοήθησε στον εκδημοκρατισμό και τον εκσυγχρονισμό της χώρας-είναι και το πιο εξωφρενικό κι είναι να απορεί κανείς για την ποιότητα των αμερικανικών πανεπιστημίων. Είναι μια τελείως καινοφανής θεωρία. Είναι σα να λέμε ότι ο Χίτλερ βοήθησε στον εξευρωπαϊσμό της Γερμανίας. Πράγματι βοήθησε γιατί προηγούμενως ήταν μια τραγική χώρα που ήθελε να καταλάβει την Ευρώπη με τους δύο πολέμους και πράγματι μετά, η Γερμανία, τουλάχιστον μέχρι την πτώση του Τείχους, είχε ξεχάσει τελείως ότι ήθελε να επιβάλει μια γερμανική Ευρώπη κι ήθελε αντίθετα να γίνει μια ευρωπαϊκή Γερμανία. Σε όλες τις μεγάλες καταστροφές, υπάρχει πάντα κι ένα θετικό στοιχείο. Ουδέν κακόν αμιγές καλού δηλαδή και να ξεχνάμε τους βασανισμούς, τις εξορίες, τις φυλακές – τη μεγάλη σημασία που είχε η δικτατορία για τις μετέπειτα εξελίξεις.
Εγώ πιστεύω ότι ακόμη και σήμερα πληρώνουμε τη δικτατορία. Καταρχήν ας πάρουμε το Κυπριακό, το οποίο περιέργως το «ξέχασε» στο άρθρο του. Η Ελλάδα πλήρωσε το Κυπριακό με έναν εξοπλιστικό ανταγωνισμό με την Τουρκία απ΄το '74 και μετά, ο οποίος συνέβαλε αποφασιστικά στην υπερχρέωση και στη διαφθορά της χώρας.
Αλλά και στους πολιτικούς θεσμούς, η δικτατορία εμπόδισε τη φυσιολογική ανανέωση του πολιτικού συστήματος, η οποία θα συνέβαινε εάν ακολουθείτο ένας δημοκρατικός λόγος. Στην πραγματικότητα η δικτατορία μας γύρισε πολλά χρόνια πίσω. Επανήλθε όλο το παλιό πολιτικό προσωπικό με τις παλιές μεθόδους. Φυσικά ο Καραμανλής είχε αλλάξει, αλλά δεν έφτανε ένα πρόσωπο διότι όλο το προσωπικό που έφερε μαζί του ήταν το παλιό προσωπικό της προδικτατορικής ΕΡΕ. Από την άλλη, ο Ανδρέας πήγε σε ακραίες θέσεις. Δηλαδή όλο αυτό στρέβλωσε την πολιτική ανάπτυξη της χώρας. Για να μην αναφέρω τα οικονομικά σκάνδαλα, τα οποία επίσης, περιέργως τα ξέχασε – αντίθετα μιλάει για οικονομική άνθιση. Θυμίζω, ότι η πρώτη πράξη των δικτατόρων ήταν να διπλασιάσουν τους μισθούς του πρωθυπουργού και των υπουργών γιατί καταλάμβαναν οι ίδιοι αυτές τις θέσεις. Για να μη μιλήσω για την καταστροφή των πόλεων και το χυδαίο λαϊκισμό.
Για την καταστροφή των πόλεων ειδικά: το βιβλίο έχει στο εξώφυλλο μια φωτογραφία της εποχής από την Πάτρα. Όταν πήγα να το παρουσιάσω στην Πάτρα, οι παρευρισκόμενοι, που ήταν αυθεντικοί πατρινοί, δε μπορούσαν να καταλάβουν –η φωτογραφία είχε τραβηχτεί στα Ψηλά Αλώνια, δηλαδή την κεντρική πλατεία της Πάτρας- ποιος δρόμος ήταν. Δηλαδή τόσο μεγάλη καταστροφή έφερε η δικτατορία. Και σκέφτομαι, αν η Πάτρα, που τότε ήταν μια πανέμορφη πόλη -είχε τα περισσότερα νεοκλασικά σε όλη την Ελλάδα-, είχε διατηρηθεί, θα αποτελούσε σήμερα πηγή έλξης τουρισμού. Μόνο αυτό φτάνει, για να καταλάβει κανείς το κακό που έχει γίνει.
Δε θέλω να ασχοληθώ άλλο με τον κ. Καλύβα, ο οποίος αφού εξωράισε και αθώωσε τους ταγματασφαλίτες και τους συνεργάτες των Γερμανών στη διάρκεια της Κατοχής, τώρα αποφάσισε να συνεχίσει το έργο του και να εξωραΐσει και τη δικτατορία».
Δημοσιεύτηκε στην προσωπική ιστοσελίδα του Στέλιου Κούλογλου (stelioskouloglou.gr) στις 25/7/2017.
Στέρνα fringe festival 2017
Ένα φεστιβάλ τεχνών, ελεύθερου πνεύματος & ελεύθερης εισόδου στο χωριό Υστέρνια της Τήνου
Για 3η χρονιά, το χωριό Υστέρνια της Τήνου ανοίγει την αγκαλιά του για να υποδεχθεί ανθρώπους όλων των ηλικιών, με κοινό χαρακτηριστικό τους την αγάπη για τον άνθρωπο, την τέχνη και την ελευθερία του πνεύματος. Το 3ο στέρνα fringe festival θα πραγματοποιηθεί στα Υστέρνια της Τήνου από Παρασκευή 28 έως και Κυριακή 30 Ιουλίου 2017 με ελεύθερη είσοδο για όλους τους επισκέπτες.
Εμπνευσμένο από την αγάπη ενός κοριτσιού, της Ιωάννας Κουτζούκου, για τα Υστέρνια, ένα παραδοσιακό κυκλαδίτικο χωριό της Τήνου, που αγναντεύει τη Σύρο, την Κύθνο, τη Γυάρο κι όλο το δυτικό Αιγαίο από υψόμετρο 310 μέτρων, το 3ο στέρνα fringe festival εξελίσσεται σε πηγή δημιουργίας και έμπνευσης για δεκάδες καλλιτέχνες και δημιουργούς, ενώ έχει κάτι για όλους: μουσικές βραδιές, γιόγκα, εκθέσεις φωτογραφίας και εικαστικών, ομιλίες, βιωματικό εργαστήρι ψυχολογίας, δημιουργικά εργαστήρια και εκπαιδευτικά προγράμματα για μικρούς και μεγάλους, ξεναγήσεις, stand-up comedy, κυνήγι θησαυρού και πολλές ακόμη εκπλήξεις!
Το 1ο στέρνα fringe festival πραγματοποιήθηκε τον Αύγουστο του 2015 από την οικογένεια και τους φίλους της Ιωάννας, η οποία μας άφησε ως πολύτιμη παρακαταθήκη τις ιδέες και το πάθος της για τις τέχνες, ως τροφή του νου και της ψυχής. Από την αρχή του, το φεστιβάλ αγκάλιασαν ζεστά και εξακολουθούν να στηρίζουν, ως συν-διοργανωτές, ο Σύλλογος Υστερνιωτών Τήνου και ο Δήμος Τήνου, και βέβαια οι φιλόξενοι κάτοικοι του χωριού.
Αναλυτικά, το πρόγραμμα και οι συντελεστές του 3ου στέρνα fringe festival:
Παρασκευή 28/07
18:00 – 20:00 Εργαστήριο φωτογραφίας για μικρούς και μεγάλους «Κατασκευάζω μια camera obscura» με την Ελένη Μουζακίτη (Σχολείο)
19:00 – 20:00 Ξενάγηση στο παλιό λιοτρίβι από τον Κώστα Δανούση (συνάντηση στο Σχολείο)
20:30 – 21:30 Εγκαίνια Εκθέσεων Φωτογραφίας* (Σχολείο)
22:00 – 24:00 Cajon & On live (Mayou all day bar)
Σάββατο 29/07
09:00 – 10:10 Vinyasa Yoga «Ζώντας με Δύναμη» με την Ελένη Τόλη (Όρμος Υστερνίων)
17:00 – 19:00 Γνωριμία με τη μαρμαρογλυπτική με το Ονούφριο Δεσύπρη
18:00 – 20:00 Κυνήγι θησαυρού γιατί... «Δεν σταματάμε να παίζουμε επειδή γερνάμε, αλλά γερνάμε επειδή σταματάμε να παίζουμε» από την Ελένη Σβύρου-Σβυριάδη και τον Δημήτρη Μπουφίδη (Συνάντηση στο Σχολείο)
18:00 -20:00 Βιωματικό σεμινάριο ψυχολογίας «Πώς το έξω γίνεται καθρέπτης του μέσα» με τη Λυδία Κανελλέα (Σχολείο)
21:00 – 22:00 Glass Rebel live (Παναγία Καταπολιανή)
22:00 – 24:00
Sugahspank! & The Swing Shoes live (Παναγία Καταπολιανή)
24:00 Dj Bad Spencer
Κυριακή 30/07
09:00 – 10:10 Vinyasa Yoga «Ζώντας με Δύναμη» με την Ελένη Τόλη (Όρμος Υστερνίων)
17:00 – 19:00 Πρόγραμμα κυκλοφοριακής αγωγής για παιδιά δημοτικού, Ινστιτούτο οδικής ασφάλειας Ι.Ο.ΑΣ «Πάνος Μυλωνάς» (Σχολείο)
19:00 – 20:00 Ομιλία για γονείς σχετικά με το ρόλο τους στην κυκλοφοριακή αγωγή των παιδιών, Ινστιτούτο οδικής ασφάλειας Ι.Ο.ΑΣ «Πάνος Μυλωνάς» (Σχολείο)
20:00 - 20:20 Παρουσίαση του Tinos Food Paths (TFP) από την Αντριάνα Φλόρες (Σχολείο)
20:30 – 22:00 Moa bones & Βύρων Θεοδωρόπουλος live (Σχολείο)
22:00 – 24:00
Polypala live (Mayou all day bar)
ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΤΡΙΗΜΕΡΟΥ
*Έκθεση Φωτογραφίας "Tinos carters postales" σε επιμέλεια Ελένης Μουζακίτη & Λάμπρου Παπανικολάτου (Σχολείο)
*Έκθεση Φωτογραφίας «SEÆ» του Γιώργου Καλαντζή (Σχολείο)
Έκθεση Εικαστικών της Γεωργίας Καλαφάτη (Mayou all day bar)
Σας περιμένουμε 28, 29 και 30 Ιουλίου στα Υστέρνια!
Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα μας: www.sternafestival.gr
Ακολουθήστε μας στο facebook & instagram: @sternafestival
Επικοινωνήστε μαζί μας: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
Από την κατάρρευσή του το 2012, ο χώρος της Κεντροαριστεράς εγκλωβίστηκε σε μια στρατηγική περιδίνηση και στη διαρκή αναζήτηση μιας ανεύρετης ενότητας βασισμένης κυρίως στα πρόσωπα και όχι στις ιδέες.
Η απολεσθείσα υπό το βάρος των μνημονιακών καταναγκασμών προοδευτική ταυτότητα και η βεβιασμένη σύμπλευση με τον άλλοτε ασυμφιλίωτο αντίπαλο, την ώρα που ο αντιμνημονιακός ΣΥΡΙΖΑ σάρωνε τον χώρο στα αριστερά του Κέντρου, διαμόρφωσαν ένα κλίμα όπου οι φυγόκεντρες δυνάμεις ήταν ισχυρότερες από τις κεντρομόλες.
Στο πρόσφατο συνέδριο της Δημοκρατικής Συμπαράταξης, για πρώτη φορά (με την εξαίρεση ίσως της «έκκεντρης» απόπειρας της κίνησης των 58), ο χώρος αυτός επιχειρεί να ανακτήσει την πολιτική του ορατότητα και συνοχή.
Η ΔΗΣΥ απέφυγε τη μάταιη αναζήτηση της «ορθής» απάντησης στο επίμονο ερώτημα «με ποιους θα πάτε», που συνοδεύει το εκ δεξιών ή εξ αριστερών φλερτ· μάταιη καθόσον το ερώτημα δεν μπορεί να απαντηθεί παρά μόνο μετά την κάλπη.
Αντ' αυτού, επέλεξε να ενισχύσει την πολιτική αυτοδυναμία της, δηλαδή να ξανασκεφτεί την ταυτότητά της – στοιχείο θεμελιώδες της πολιτικής, και όχι άσκηση ενδοσκόπησης, καταπώς θα έλεγε ένας ρηχός πραγματισμός του συρμού.
Αναζητώντας μια επικαιροποιημένη θεμελίωση της προοδευτικής, και δη της σοσιαλδημοκρατικής ταυτότητας, οι κύριοι παίκτες εκδίπλωσαν παραλλαγές που συγκλίνουν σε ένα κομβικό σημείο.
Η πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ πλαισίωσε την παραταξιακή συνείδηση μιας συμμαχίας διαφορετικών ευαισθησιών (σοσιαλιστές, ανανεωτική Αριστερά, οικολογία, κεντρώοι) στη διάκριση «προόδου και συντήρησης», προκρίνοντας τις αξίες της Αριστεράς έναντι της «συντηρητικής παλινόρθωσης».
Εγγύτερα στην πολιτική εισήγηση του συνεδρίου, ο πρόεδρος της ΔΗΜΑΡ υπογράμμισε ότι το συμμαχικό σχήμα οριοθετείται από τις κεντρικές πολιτικές διαιρέσεις Αριστερά-Δεξιά και πρόοδος-συντήρηση, με μέτωπο στον λαϊκισμό και τον αντι-ευρωπαϊσμό.
Σε πιο «παραδοσιακή» γλώσσα, ο Γ. Παπανδρέου μίλησε για μια «παράταξη της σύγχρονης Αριστεράς» συνδέοντας πολιτικό φιλελευθερισμό, πράσινη ανάπτυξη και σοσιαλισμό (αν και χωρίς να του δίνει συγκεκριμένο περιεχόμενο).
Σε αυτό το κλίμα, φάνταζε ανορθογραφία η τοποθέτηση του Β. Βενιζέλου, που χαράζει πορεία προς ένα «προοδευτικό Κέντρο», το οποίο προσδιορίζεται πρωτίστως διά της αντίθεσης προς τον παντοειδή λαϊκισμό (με μια εξαιρετικά ευρεία χρήση του όρου, που περιέλαβε ακόμη και τους Βρετανούς Εργατικούς), βάζοντας στη θέση της διάκρισης Αριστερά-Δεξιά την αντίθεση εθνικολαϊκισμός vs ρεαλισμός.
Και αυτό σε οξεία, υπαρξιακή σχεδόν αντίθεση με τη Φ. Γεννηματά, που νωρίτερα υποστήριζε ότι απορρίπτει ως απλουστευτική την αναγωγή όλων των πολιτικών συγκρούσεων σε μια κυρίαρχη αντίθεση «λαϊκισμού-δημοκρατίας».
Είναι αλήθεια ότι, σε αυτά τα χρόνια της κρίσης, η πόλωση μνημόνιο-αντιμνημόνιο επισκίασε τις θεμελιώδεις πολιτικές διαιρέσεις, κρύβοντας ταυτόχρονα κάτω από το χαλί της πολεμικής τις ενδογενείς αιτίες της ελληνικής κρίσης, τα ελλείμματα της ευρωπαϊκής διαχείρισής της και τη νηφάλια συζήτηση επ' αυτών.
Ανάμεσα στα σαρωτικά πολιτικά αποτελέσματά της ήταν η «ανίερη» ώσμωση ΠΑΣΟΚ-Ν.Δ. και κατόπιν του ΣΥΡΙΖΑ με ακραία δεξιά κόμματα (ΛΑΟΣ και ΑΝ.ΕΛΛ.).
Σαν κατοπτρικό είδωλο, στο δίπολο αυτό αντιτάχθηκε ένα άλλο, εξίσου φασματικό, που κατά κανόνα πήρε τη μορφή «λαϊκισμός-υπευθυνότητα».
Αραγε, λοιπόν, στη χώρα μας εξεμέτρησε τον βίο της η μείζων πολιτική διαίρεση της νεωτερικότητας μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς;
Αυτό το γνωσιακό σχήμα που, όπως έχει γράψει προσφυώς ο Μαρσέλ Γκοσέ (στο σημαντικό έργο που επιμελήθηκε ο ιστορικός Pierre Nora «Les lieux de mémoire», 1992), μας επιτρέπει να κατανοούμε την πολιτική ως αυτό που είναι, δηλαδή ένας ριζικός ανταγωνισμός.
Οσο και αν διακινείται, εγχωρίως και διεθνώς (με αφορμή λ.χ. την περίπτωση Μακρόν), η άποψη ότι πρόκειται για επιβίωση άλλων εποχών, πολιτική μεταφυσική, παρ' όλα αυτά η διάκριση παραμένει ζώσα – αν δεν επανεπιβεβαιώνεται κιόλας σε καθοριστικές πολιτικές μάχες, όπως συνέβη στις ΗΠΑ και στη Βρετανία.
Ενας από τους λόγους της αντοχής της είναι ότι σε αντίθεση με άλλες προτεινόμενες διακρίσεις, όπως «μνημόνιο-αντιμνημόνιο» στα καθ' ημάς, «συστημισμός-αντισυστημισμός» ή «λαϊκισμός-υπευθυνότητα» εδώ και αλλού, η διάκριση Αριστερά-Δεξιά αφήνει τον αναγκαίο δημοκρατικό χώρο αναγνώρισης του πολιτικού αντιπάλου.
Οχι μόνο δεν είναι μια «στρατοπεδική» αντίληψη για τα πράγματα (παρότι ενίοτε η παραφθορά της είναι τέτοια, αν σκεφτούμε λ.χ. τα γαλάζια και πράσινα καφενεία της δεκαετίας του 1980), αλλά τελικά, μέσα από την πιο σφοδρή, θεμελιώδη σύγκρουση, αναγνωρίζει με τρόπο ουσιωδώς πλουραλιστικό και φιλελεύθερο τουλάχιστον δύο διαφορετικές κοσμοαντιλήψεις (Weltanschauung), διακριτά σχέδια για τη διαχείριση του κοινού μας βίου που μάχονται να κατακτήσουν την καρδιά της πλειοψηφίας.
Σε πλήρη αντίθεση, δηλαδή, με τις άλλες διακινούμενες διακρίσεις, οι οποίες προϋποθέτουν την πλήρη δικαίωση για το ένα τους σκέλος (κατά περίπτωση, τον «αντισυστημισμό» ή την «υπευθυνότητα») και την ταύτιση του αντιπάλου (θεωρούμενου, αντίστοιχα, ως «συστημικού» ή «λαϊκιστή») με το απόλυτο πολιτικό κακό. Ετσι που καταργείται η ίδια η ουσία της δημοκρατικής πολιτικής και βρισκόμαστε εγγύτερα στην κάθετη, πολεμική διάκριση α λα Καρλ Σμιτ ανάμεσα στον φίλο και τον εχθρό.
Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 19/7/2017.
Για το «λυτρισμικό» μιλούσα εδώ την περασμένη Κυριακή, σαν δείγμα της παραγωγικότητας της πεισματάρας νεοελληνικής, που δεν τσακίζει μόνο κόκαλα αλλά και ιδεολογήματα, αρνούμενη να συμφωνήσει με όσους την κηρύσσουν νεκρωμένη ή χρεοκοπημένη. Φτιάχνοντας νέες λέξεις, αυτή η ημιθανής, ή προσαρμόζοντας πολλές εισαγόμενες στο σύστημά της, αυτή η «ξενοποιημένη», διαψεύδει εξακολουθητικώς τους μοιρολογούντες. Οι πιθανότητες πάντως να τους πείσει δεν είναι σοβαρές. Αυτό άλλωστε είναι ένα από τα κύρια γνωρίσματα του γλωσσικού μας ζητήματος: οι ποικίλες δοξασίες ηττώνται στο επιστημονικό πεδίο, θριαμβεύουν όμως στο πεδίο όπου κατασκευάζεται η «κοινή γνώμη»· σε τηλεόραση, περιοδικά, εφημερίδες, ιστοσελίδες. Παρεμπιπτόντως: Η ταχύτητα με την οποία εξελληνίστηκαν τα μπλογκ, τα σάιτ και το ίδιο το Ιντερνετ, σε ιστολόγια, ιστοσελίδες και Διαδίκτυο πόσους έπεισε ότι η γλώσσα μας κρατάει τους χυμούς της;
Η ανίατη τάση μου να δέρνω τα πλήκτρα του υπολογιστή με σύστημα αλλαντάλλων μού πρόσφερε κάποια στιγμή μια λέξη καινούργια, της ψηφιακής διαλέκτου: «αποσφαλμάτωση». Κάτι πάτησα λάθος, στην οθόνη εμφανίστηκε ένα κουτάκι κι εκεί η πληροφορία: «Αρχισαν διαδικασίες αποσφαλμάτωσης». Την τρίτη φορά είπα να τσεκάρω τη λέξη στα ηλεκτρονικά λεξικά, που βέβαια είναι ταχύτερα από τα έντυπα. Οντως, η λέξη έχει ήδη αποθησαυριστεί, όπως και η συνώνυμή της «εκσφαλμάτωση». Τι σημαίνει; «Διαδικασία αφαίρεσης ιών και διόρθωση σφαλμάτων σε λογισμικά». Δύο σε ένα. Είναι λοιπόν κάτι άλλο από τη συνηθισμένη «διόρθωση», λέξη παμπάλαιη και με ευρύ πεδίο αναφοράς, στην ιατρική, την πολιτική, την τυπογραφία.
Αγνωστη είναι βέβαια η πατρότητα της «αποσφαλμάτωσης», όπως συμβαίνει με το 99,999% των λέξεων· δυνάμει, είμαστε όλοι πατέρες τους. Γι' αυτό και ο αριστοκράτης Πλάτων έλεγε ότι «εμάνθανε το ελληνίζειν παρά των πολλών», ο δε κόντες Διονύσιος Σολωμός επέμενε στον «Διάλογο» ότι «τες λέξεις ο συγγραφέας δεν τες διδάσκει, μάλιστα τες μαθαίνει από του λαού το στόμα». Δεν ξέρω αν θα περπατήσει η νέα λέξη. Οι έξι συλλαβές της ίσως δυσχεράνουν την πορεία της. Τα πλεονεκτήματά της; Δεν ανήκει στην κατηγορία των εις -ποίηση συνθέτων (και αυτή η παραγωγική μέθοδος παμπάλαιη είναι, την εξαντλήσαμε όμως) και, δεύτερον, οι χρήστες υπολογιστών τη μεταφράζουν αυτόματα στο μυαλό τους και την ξεχωρίζουν από την εξωκομπιουτερική «διόρθωση».
Γενικά, ποτέ δεν είναι δυνατόν να προβλέψουμε αν θα σταδιοδρομήσει μια νέα λέξη (και δεν εννοώ όσες οιονεί ιδιόκτητες πλάθει στην έξαψή του ο λογοτεχνικός νους) ή πότε θα «αποσυρθεί» κάποια άλλη κοινόχρηστη. Παράδειγμα: Διαβάζοντας ένα κείμενο του Γεωργίου Βιζυηνού, σταματώ στη λέξη «διαδόται»: «το είδος τούτο της ποιήσεως διά των αποίκων Ελλήνων είχε μεταδοθή εις τους Ρωμαίους, οίτινες εγένοντο έμμεσοι αυτού διαδόται ανά τας λατινικάς χώρας». Μια χαρά λέξη. Διαυγής και διαφορετική από τον «διαδοσία». Οταν τη χρησιμοποιούσε ο Βιζυηνός θα 'ταν βέβαιος πως είναι κατανοητή αλλά και απέθαντη. Κι όμως. Δεν τη βρίσκουμε στα σύγχρονα λεξικά (μόνον τον «διαδοσία» φιλοξενούν). Τη χρησιμοποιούν πάντως στην επιστήμη της Φυσικής.
Τον τελευταίο καιρό ξεμύτισε κι άλλη λέξη: «έγχαρτος». Τη συνάντησα σε ρεπορτάζ για τα νέα εισιτήρια στις συγκοινωνίες, ηλεκτρονικά και «έγχαρτα». Εδώ δεν απαγορεύεται να υποθέσουμε ότι ο «λογοθέτης» είναι κάποιος παράγων της διοίκησης, της γραφειοκρατίας, που, απολαμβάνοντας τη λογιοσύνη του, έπλασε το «έγχαρτο», ενώ είχε μπροστά στα μάτια του (και στα χέρια του, αν χρησιμοποιεί μετρό ή άλλο μέσο) το χάρτινο. Απτό, απτότατο. Πλην «τετριμμένο», «λαϊκό». Δεν θα μακροημερεύσει το νέο πλάσμα, όποιος καημός αρχαιοφανούς λογιοσύνης κι αν το παρήγαγε. Εξαρχής περιττό, πολύ δύσκολα θα αντικαταστήσει το «φτωχό» –μα τόσο πλούσιο– χάρτινο.
Είναι πολλά και ποικίλα πάντως τα αποτυπώματα της αρχαιοφανούς ή αρχαιότροπης λογιοσύνης, που αποθεώνει τα αρχαία μόνο και μόνο για να «καταδείξει» τη «φτωχοποίηση» των νεοελληνικών και την ανημπόρια τους να ιστορήσουν όλη την γκάμα των αισθημάτων και των σκέψεών μας. Λες και δεν υπήρξε Σολωμός σ' αυτή τη γλώσσα, και Παλαμάς, Σικελιανός, Σεφέρης, Ελύτης, Ρίτσος, και Καβάφης βέβαια, δηλωμένος «προσκυνητής ευλαβής» της δημοτικής, όπως και των δημοτικών. Ακατανίκητα (καθότι αγρίως δημαγωγικά) τα μυθεύματα για τη θεϊκή καταγωγή της αρχαιοελληνικής, για την ενσωματωμένη μουσική της, για το ότι είναι η μόνη συμβατή με τους υπολογιστές (αυτό δεν το είπε ποτέ ο Μπιλ Γκέιτς, το λέει όμως ο κ. Αδωνις Γεωργιάδης, οπότε...), για το ότι δεν έγινε για μία ψήφο η επίσημη γλώσσα των αρτιγέννητων ΗΠΑ, για τον «νοηματικό» χαρακτήρα της και για το ότι είναι η μήτρα όλων των γλωσσών, αποτελούν επίσης κύριο γνώρισμα του γλωσσικού. Οπως και ο θρύλος για την προσωδία, που τάχα δεν χάθηκε, αλλά συνεχίζουμε να προφέρουμε τα μακρά μακρά και τα βραχέα βραχέα.
Μια ρηχή αρχαιολατρία συν μπόλικος λαϊκισμός εγκατέστησαν στον προαύλιο χώρο της ΕΡΤ ένα «μνημείο πεσόντων» με την επιγραφή-σλόγκαν των σωρραϊστών: «Οία ηώ ω υιέ αεί ει». Τι υποτίθεται ότι πάει να πει; «Σαν την αυγή να είσαι πάντα γιε μου», τουλάχιστον σύμφωνα με τη «μετάφραση» του υπαρχηγού τού Αρτέμη Σώρρα. Μόνο που το «ει», που τοποθετήθηκε αντί του συμφωνούχου «ίσθι», σημαίνει «είσαι», όχι «να είσαι». «Θαύμα μέγα!» αναφωνούν τα τελευταία χρόνια οι γλωσσοσωβινιστές του Διαδικτύου, και μαζί τους πια και η ΕΡΤ. «Μόνο η αρχαία ελληνική συντάσσει πλήρη πρόταση αποκλειστικά με φωνήεντα», θριαμβολογούν. Εντάξει, για εθνικούς λόγους κόψαμε ύπουλα το καταληκτικό σίγμα από το όνομα «Ηώς» για να βγει το πλάνο, αυτό όμως έγινε για εθνικούς λόγους, για να πανηγυρίσουμε τη γλωσσική (και πνευματική και φυλετική) ανωτερότητά μας. Με τα πολλά φωνήεντα ανοίγουμε λέει περισσότερο το στόμα μας, αναπνέουμε περισσότερο αέρα, οξυγονώνεται περισσότερο ο εγκέφαλός μας, δουλεύει εντατικότερα και να η φιλοσοφία, να η ποίηση, να η τέχνη. Ενώ οι Φοίνικες με τα σύμφωνά τους πάνε, χάθηκαν.
Είπα ν' αρχίσω το «Αλαλα τα χείλη των αδαών», για να με οξυγονώσουν τα πολλά άλφα, σκέφτηκα όμως ότι τα αδαή χείλη είναι λαλίστατα. Και θυμήθηκα ότι κάποτε είχα υποκλιθεί στη δύναμη μιας λέξης που την αποτελούν μόνο σύμφωνα: «smrt». Είναι το όνομα του θανάτου στα σερβοβοσνιακά, τα σλοβενικά, τα τσέχικα. Και όπως διάβαζα τότε στο εξαιρετικό μυθιστόρημα του Μέσα Σελίμοβιτς «Ο δερβίσης και ο θάνατος», ο ήχος της λέξης μιμείται τον ήχο του φιδιού όταν πετιέται για να χτυπήσει. Νοηματική γλώσσα και τα σλοβενικά;
Απαγε της βλασφημίας.
Δημοσιεύτηκε στην "Καθημερινή" στις 16/7/2017.
Κάποιος μάτιασε σήμερα το ιστολόγιο κι έτσι δημοσιεύτηκε το πρωί μια ημιτελής μορφή του άρθρου, και παρ' όλες τις προσπάθειες δεν μπορούσα να την αντικαταστήσω με την τελική...
Ο τίτλος φαίνεται παραδοξολογία, αλλά στην πραγματικότητα παίρνει αφορμή από ένα μαργαριτάρι που έκανε αρκετό θόρυβο χτες-προχτές στα κοινωνικά μέσα.
Να ξεκινήσω λοιπόν με αυτό, για να μη σας κρατάω σε απορία, πώς μπορούν να είναι «ενεργοβόρα» τα μεζεδάκια μας -πώς καταναλώνουν άραγε ενέργεια;
Τις προάλλες έγινε στην Κοζάνη μια εκδήλωση για την παραγωγική ανασυγκρότηση της Δυτικής Μακεδονίας ή κάτι τέτοιο, με την παρουσία του πρωθυπουργού. Στην ομιλία του λοιπόν, ο Αλέξης Τσίπρας χαρακτήρισε την περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας «ενεργειακή πηγή που στηρίζει ολόκληρη τη χώρα».
Κατά δυστυχία, κάποιο κοζανίτικο σάιτ (το kozan.gr, εδώ) σε ρεπορτάζ από την εκδηλωση, παράλλαξε τη φράση σε «ενεργοβόρα πηγή», εμφανίζοντας τον Τσίπρα να φιλοτεχνεί μαργαριτάρι. Θεωρώ ότι αυτό δεν έγινε σκόπιμα, αν και μπορεί να πέφτω έξω.
Γράψαν πολλοί στα κοινωνικά μέσα για τη γκάφα του πρωθυπουργού, που δεν ξέρει -αν και μηχανικός- τι θα πει «ενεργοβόρος». Το αναδημοσίευσαν και κάποιοι ιστότοποι, χαιρέκακα. Ύστερα, κάποιοι άκουσαν το βίντεο της εκδήλωσης (το σχετικό απόσπασμα βρίσκεται εδώ), διαπίστωσαν ότι ο Τσιπρας είχε πει «ενεργειακή πηγή» και ανακάλεσαν -π.χ. η Χριστίνα Ταχιάου και μπράβο της.
Την άλλη μέρα, ο Ηλιας Κανελλης αφιερώνει την επιφυλλίδα του στην «κακή εκπαίδευση» του πρωθυπουργού, προβάλλοντας πρώτο-πρώτο αυτό ακριβώς το (ανύπαρκτο) λάθος και μάλιστα εικάζοντας ότι ο Τσίπρας έκανε αυτό το λάθος επειδή προσπάθησε να βάλει άγνωστες λέξεις στο κείμενό του (τάχα έτσι κάνει ο ίδιος ο Ηλ.Κ.; )
Επαγγελματίας δημοσιογράφος είναι, δεν φρόντισε να διασταυρώσει την είδηση; Έχει επαφή με το Διαδίκτυο, δεν είδε τάχα την ανασκευή της; Δεν ενδιαφέρεται καθόλου για την υπόληψη και την αξιοπιστία του και βάζει τέτοια θηριώδη αυτογκόλ; Είναι θλιβερό κάποιος που ξεκίνησε από την Εποχή να θεωρείται σήμερα συνώνυμο του αναξιόπιστου στρατευμένου δημοσιογράφου.
* Πάντως να πούμε ότι στην ίδια ομιλία ο Τσίπρας διέπραξε όντως ένα μαργαριτάρι, όταν είπε ότι κάποιο στρατόπεδο που παραχωρείται στον Δήμο έχει έκταση 400.000 στρεμμάτων. Βεβαίως έχει έκταση 400 στρεμμάτων (ή 400.000 τετρ. μέτρων αν προτιμάτε).
Και συνεχίζουμε με τα υπόλοιπα μεζεδάκια της πιατέλας.
* Και μένουμε στον Τσίπρα, ο οποίος προκάλεσε θόρυβο και με τις δηλώσεις που έκανε βγαίνοντας από το Ευγενίδειο στο οποίο είχε υποστεί μια μικροεπέμβαση. Συγκεκριμένα, δήλωσε ότι «Τα δημόσια νοσηλευτήρια αξίζουν της εμπιστοσύνης και της στήριξής μας, πάνω από όλα γιατί εκεί υπηρετεί το πιο αξιόλογο έμψυχο δυναμικό».
Η δήλωση αυτή πυροδότησε την αντιπαράθεση σχετικά με τον χαρακτήρα του Ευγενιδείου, το οποίο είναι και δεν είναι δημόσιο, διότι ναι μεν ανήκει κατά 99% στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο και είναι στελεχωμένο από πανεπιστημιακούς, αλλά, σε αντίθεση με άλλα πανεπιστημιακά νοσοκομεία, δεν είναι ενταγμένο στο σύστημα εφημεριών, ενώ δέχεται ασθενείς και από τον ΕΟΠΥΥ αλλά και εκτός.
Επειδή εδώ λεξιλογούμε, δεν θα μπω στην ουσία της αντιπαράθεσης -και οι δυο πλευρές έχουν δίκιο, θα έλεγα. Διαφωνώ όμως με τη γενικομανία του πρωθυπουργού (ή του τουιτερογράφου του) που τον έκανε να συντάξει το «αξίζω» με γενική. Αναγνωρίζω το ελαφρυντικό ότι και άλλοι το συντάσσουν έτσι, π.χ. το έχω εντοπίσει σε μυθιστόρημα της θαυμάσιας Ευγενίας Φακίνου («άξιζε καλύτερης τύχης») αλλά κατά τη γνώμη μου είναι αδικαιολόγητη επιτήδευση -κανένα λεξικό δεν δέχεται τη γενική. Το λέει άλλωστε και το άσμα: Όσο αξίζεις εσύ, κι η καρδιά σου η χρυσή... Δεν λέει όσων αξίζεις εσύ!
* Κι επειδή επέκρινα τον πρωθυπουργό ή τον τουιτερογράφο του, να ισορροπήσω με ένα λαθάκι του Κ. Μητσοτάκη ή του τουιτερογράφου του).
Είτε είναι απόλυτη είτε όχι, η προτεραιότητα γράφεται έτσι που τη γράφω εγώ. Το λάθος είναι βέβαια συχνό, ενώ άλλοι γράφουν «πρωτεραιότητα» θεωρώντας ότι έχει κάποια σχέση με τον πρώτο.
* Προχωράμε σε ένα ενδιαφέρον μεταφραστικό πρόβλημα, την απόδοση ενός ιδιωματισμού. Σε άρθρο για τις διαπραγματεύσεις σχετικά με το Μπρέξιτ, διαβάζουμε ότι:
Μιλώντας τη Δευτέρα στο βρετανικό Κοινοβούλιο, ευρωσκεπτικιστής βουλευτής ρώτησε τον Τζόνσον «μήπως θα έπρεπε να πει στην ΕΕ να «μας σφυρίξει» για τα λεφτά που ζητάει».
Ο Τζόνσον απάντησε ότι «τα ποσά που έχω δει είναι εκβιαστικά υπέρογκα, οπότε πιστεύω ότι το «σφυρίξτε μας» είναι εντελώς κατάλληλη έκφραση».
Ποιος σφυρίζει και τι; Ας δούμε πώς μεταφέρει τη στιχομυθία ένα βρετανικό μέσο:
«... Will you make it clear to the EU that if they want a penny piece more then they can go whistle?" Hollobone said.
Johnson replied: (...) "He makes a very valid point and I think that the sums that I have seen that they propose to demand from this country seem to me to be extortionate and I think 'to go whistle' is an entirely appropriate expression."
Η βρετανική ιδιωματική έκφραση είναι, μάλλον, «they can whistle for it«. Δεν ξέρω αν σας αρέσει η απόδοση που επέλεξε ο συντάκτης του in.gr, που αν και έχει το πλεονέκτημα ότι διατηρεί την ιδιωματική εικόνα, δεν ξέρω αν μεταφέρει το πνεύμα κατηγορηματικής άρνησης. Μπορούμε υποθέτω να σκεφτούμε κάποια ελληνική ιδιωματική απάντηση που να ταιριάζει. Εγώ σκέφτηκα το «θα πάρουν τα τέτοια μου» αλλά δεν είναι και τόσο διπλωματικό. (Και παρεμπιπτόντως νομίζω ότι η ΕΕ-27 έχει δίκιο).
* Κι άλλο ένα μεταφραστικό, που είναι μεν λεπτομέρεια, αλλά έχει κάποιο ενδιαφέρον. Φίλος στέλνει άρθρο για μια παραλίγο αεροπορική τραγωδία όπου διαβάζουμε:
«Φανταστείτε ένα Airbus να παρασύρει τέσσερα αεροσκάφη, γεμάτο καύσιμα και επιβάτες», τονίζει αμερικανός εμπειρογνώμονας. » Όμως, γεμάτο καύσιμα δεν μπορεί να είναι το ερμπάς που προσγειώνεται αλλά τα 4 που περιμένουν να απογειωθούν. Οπότε, «γεμάτα καύσιμα».
Χαρακτήρισα το λάθος μεταφραστικό, διότι στο πρωτότυπο η δήλωση είναι: "If you could imagine an Airbus colliding with four passenger aircraft wide bodies, full of fuel and passengers, then you can imagine how horrific this could have been,"
* Πού έχει ο Ερντογάν τον κρόταφό του; Ο φίλος μας ο Jago εντόπισε άρθρο για τη σύλληψη ενός Τούρκου παραγωγού, διότι σε ντοκιμαντέρ για το αποτυχημένο πραξικόπημα που έδωσε πάτημα στον σουλτάνο, παρουσιάζει τον ηθοποιό που υποδύεται τον Ερντογάν «με ενα πιστόλι στον κρόταφο».
Κρόταφος είναι αυτός; Όχι βέβαια -αλλά τότε τι είναι;
Στο σημείο αυτό, αν δεν κάνω λάθος έχουμε την ινιακή χώρα, το ινιακό οστό. Αλλά καθημερινή ονομασία έχουμε; Το λέμε βέβαια «ο κούτικας», όμως παραδέχομαι πως «με το πιστόλι στον κούτικα» θα ξένιζε κάποιους. Οπότε, να το πάμε όπως και ο χωροφύλακας του ανεκδότου με το οδόστρωμα και να δεχτούμε τον κρόταφο;
* Στα προηγούμενα μεζεδάκια είχαμε δει το «αουτοφόρντα», τώρα παίρνει σειρά το «ρεστιπίς».
Δεν θυμάμαι πού βρήκα τη φωτογραφία. «Εδώ θα σε κάνω ρεστιπίς!» γράφει το σύνθημα, ίσως στη μάντρα νεκροταφείου. Rest in peace, δηλαδή.
Μπορεί να κάνει και ομοιοκαταληξία:
Σ' αγαπώ αν δεν μου πεις / θα σε κάνω ρεστιπίς.
* Διασκεδαστικά μεταφραστικά λάθη σε άρθρο για την Ευρωπαϊκή Ένωση, που δημοσιεύεται στην Καθημερινή, η οποία κατά τα άλλα σκίζει τα ρούχα της για τον φιλοευρωπαϊκό προσανατολισμό της.
Στο άρθρο γίνεται λόγος για πρωτοβουλίες της Κομισιόν που αποβλέπουν στην προστασία των προσωπικών δεδομένων των εργαζομένων, και διαβάζουμε ότι:
O κ. Λι ξεκαθαρίζει ότι η ομάδα εργασίας, γνωστή και ως «Αρθρο 29 ομάδας εργασίας», θα ασκήσει έλεγχο στον τρόπο που οι εθνικές αρχές προστασίας των δεδομένων εφαρμόζουν τους ευρωπαϊκούς κανόνες.
Τώρα, αυτό το «Άρθρο 29 ομάδας εργασίας» δεν βγάζει και πολύ νόημα, έτσι δεν είναι; Η αγγλική ονομασία είναι Article 29 Working Group, και όταν μεταφράζουμε αγγλικά η σειρά των προσδιορισμών αλλάζει, άρα η αποδοση «Άρθρο 29 ομάδας εργασίας» αποκλείεται να είναι σωστή. Πρόκειται για την Ομάδα Εργασίας του Άρθρου 29, όπως λέγεται στην ευρωενωσιακή ορολογία μια ομάδα εργασίας που έχει συσταθεί βάσει του άρθρου 29 (ενν. της οδηγίας 95/46/ΕΚ που αφορά τα προσωπικά δεδομένα).
Και πιο κάτω: Η ομάδα εργασίας που επιμελήθηκε τη συγγραφή της εν λόγω οδηγίας ενδέχεται να πάρει μέρος στη δημιουργία ενός νέου και αυστηρότερου ευρωπαϊκού νόμου, γνωστού ως Ρύθμιση Προστασίας Γενικών Δεδομένων (GDPR), που αναμένεται να τεθεί σε ισχύ τον Μάιο του 2018.
Ο «νέος και αυστηρότερος» ευρωπαϊκός (όχι νόμος αλλά) κανονισμός έχει βεβαίως ήδη «δημιουργηθεί» και ψηφιστεί και δεν αναμένεται αλλά προβλέπεται να τεθεί σε ισχύ τον Μάιο του 2018. Πρόκειται για τον General Data Protection Regulation, ο οποίος έχει αποδοθεί στα ελληνικά όχι βέβαια «Ρύθμιση προστασίας γενικών δεδομένων» αλλά «Γενικός κανονισμός για την προστασία δεδομένων» -αυτή δηλαδή είναι η σύντομη ονομασία του διότι ο πλήρης τίτλος είναι μακρινάρι. Και αυτό δεν είναι μυστικό, αν γκουγκλίσει κανείς, με δύο κλικ βρίσκει και τον κανονισμό και τον ελληνικό τίτλο του.
* Και κλείνω όπως είχα αρχίσει, ενεργοβόρα. Επί του πιεστηρίου διαπιστώνω ότι το ψέμα για το ενεργοβόρο μαργαριτάρι του Τσίπρα ενεπνευσε και τον στρατευμενο γελοιογράφο Δημ. Χαντζοπουλο, ο οποίος βάσισε σε αυτό το ψέμα την πρόσφατη γελοιογραφία του, χωρίς να διασταυρώσει την αλήθεια της είδησης.
Πριν από μερικούς μήνες, όταν ο Κούλης είχε φιλοτεχνήσει κάποιο χοντρούτσικο μαργαριτάρι (αν θυμάμαι καλά, ήταν τότε που μίλησε για «τιμητες» νομίζοντας ότι η λέξη σημαίνει «οπαδοί») είχα γράψει ότι έτσι και έκανε τέτοιο γλωσσικό λάθος ο Τσίπρας, ο Χαντζόπουλος θα έσπευδε να το γελοιογραφήσει.
Όμως έπεσα έξω -ο Χαντζόπουλος με ξεπέρασε, αφού έσπευσε να γελοιογραφήσει ανύπαρκτο γλωσσικό λάθος!
Δημοσιεύτηκε στο sarantakos.wordpress.com στις 15/7/2017.
Από τον Σεπτέμβριο η χώρα εισέρχεται σε οιονεί προεκλογική περίοδο με δύο δεδομένα.
Πρώτον, την ανασύνταξη του χώρου της Κεντροδεξιάς.
Δεύτερον, την καθοδική πορεία της κυβερνητικής συμπαράταξης.
Σε αυτά δεν νομίζω να υπάρχει σοβαρός αντίλογος - ας τα θεωρήσουμε λοιπόν ισχυρές υποθέσεις εργασίας.
Μια τέτοια εξέλιξη δεν λειτουργεί μόνο ως προάγγελος σταθεροποίησης της δημοκρατίας.
Ανοίγει εκ των πραγμάτων και μια συζήτηση για το σύνολο του πολιτικού συστήματος, το οποίο μετά το 2012 τελούσε υπό τη διαλυτική επικυριαρχία ενός δεξιού και αριστερού λαϊκισμού που σήμερα βρίσκεται σε αποδρομή.
Δεν είναι λίγοι λοιπόν όσοι προβληματίζονται για την επόμενη μέρα. Αλλοι καλοπροαίρετα, άλλοι όχι.
Στους πρώτους θα κατατάξω ασφαλώς τον Νίκο Μουζέλη, ακόμη κι αν κινείται σε αποκλίνουσα κατεύθυνση από τις κυρίαρχες αντιλήψεις του κεντροαριστερού χώρου όπου ανήκει («Ο δεκάλογος της σοσιαλδημοκρατίας», «ΤΑ NΕΑ Σαββατοκύριακο», 8-9/7/2017).
Ο Μουζέλης σημειώνει τα εξής.
Πρώτον, ότι «η επιστροφή στη σοσιαλδημοκρατία της χρυσής εποχής (...) όπου το κράτος ήλεγχε την αγορά δεν είναι πια δυνατή».
Δεύτερον, ότι «ο πρώτος σοσιαλδημοκρατικός στόχος πρέπει να είναι ο πολιτικός έλεγχος των αγορών» - παρόλο που (κατά τον ίδιο) κάτι τέτοιο είναι αδύνατο.
Τρίτον, ότι «ο μόνος τρόπος επιστροφής του πολιτικού ελέγχου στις αγορές είναι σε μεταεθνικό επίπεδο». Δηλαδή σε «μεταεθνικό επίπεδο» γίνονται «όλα δυνατά τα αδύνατα».
Καταλήγει ο Μουζέλης πως «μόνο η συνεργασία με φιλευρωπαϊκά ριζοσπαστικά κινήματα (...) μπορεί να οδηγήσει σε μια ανοδική προοδευτική πορεία».
Με άλλα λόγια, ότι η σοσιαλδημοκρατία (Ποια άραγε; Του Κόρμπιν, του Σουλτς, του Αμόν, του Κόστα;) θα οργανώσει τον ανέφικτο (κατά τον Μουζέλη) πολιτικό έλεγχο των αγορών, αλλά σε κάποιο «μεταεθνικό επίπεδο» όπου η συνδρομή του ΣΥΡΙΖΑ, του Μελανσόν, άντε και του Podemos, θα καταστήσει εφικτό το ανέφικτο - μεταξύ μας, εγώ προτιμούσα το άλλο με τις αγορές και τα νταούλια!
Ο συλλογισμός είναι προβληματικός. Για δύο λόγους.
Πρώτον, επειδή ανακαλύπτει ξανά το παρελθόν. Τη στιγμή που το ζητούμενο για τη σοσιαλδημοκρατία είναι πώς θα ενταχθεί σε έναν σύγχρονο κόσμο όπου κανείς δεν μπορεί αλλά ούτε και ξέρει να ελέγξει τις αγορές.
Δεύτερον, επειδή αποφεύγει μια σαφή απάντηση σε ένα απλό αλλά θεμελιώδες ερώτημα: Τι είναι ο ΣΥΡΙΖΑ;
Τι είναι επιτέλους αυτά τα «φιλευρωπαϊκά ριζοσπαστικά κινήματα» που δεν είχαμε ξανακούσει αλλά πρέπει να αγαπήσουμε;
Προσοχή. Οχι τι θα θέλαμε να είναι ο ΣΥΡΙΖΑ, ούτε τι νομίζουμε πως θα έπρεπε να είναι, ούτε τι μαντεύουμε ότι θα γίνει κάποτε, αλλά τι ακριβώς είναι ο ΣΥΡΙΖΑ εδώ και τώρα.
Απάντηση; Μηδέν. Κι αυτή ακριβώς η παράλειψη καθιστά την άποψη του Μουζέλη αποκλίνουσα στον χώρο της Κεντροαριστεράς.
Ακόμη χειρότερα. Επινοεί μια ψευδαίσθηση για τον ΣΥΡΙΖΑ, έναν ΣΥΡΙΖΑ χωρίς ΣΥΡΙΖΑ, την οποία ούτε ο ΣΥΡΙΖΑ δεν ενδιαφέρεται να υπηρετήσει.
Πολύ φοβούμαι δηλαδή ότι το ερώτημα «Τι είναι ο ΣΥΡΙΖΑ;» δεν θέτει ούτε εκείνος που χρειάζεται περισσότερο την απάντηση, δηλαδή ο ίδιος ο ΣΥΡΙΖΑ.
Πάμε λοιπόν την ιστορία από την αρχή.
Η ανομολόγητη παραδοχή του συλλογισμού (το «σιωπηλό μοντέλο» κατά τον Φριντλέντερ...) υπαινίσσεται ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι κάτι που ευτυχώς δεν μας έβγαλε από το ευρώ, έκανε μια άγαρμπη κωλοτούμπα αλλά στη «σωστή κατεύθυνση» κι έκτοτε μαθητεύει επιτυχώς στην κυβερνητική διαχείριση υπό την εποπτεία της τρόικας.
Οτι δηλαδή έκανε κάποια χάρη στη χώρα κι εξ αυτού του λόγου δικαιούται έξτρα μπόνους πολιτικής κατανόησης. Είναι η θεωρία του τυχοδιωκτισμού με ανθρώπινο πρόσωπο και (περίπου) happy end.
Σημειωτέον ότι κάτι τέτοιο φαίνεται να πιστεύει κι ο ίδιος ο ΣΥΡΙΖΑ, τουλάχιστον η ηγετική του ομάδα. Καθώς και κάποιοι αφελείς σοσιαλιστές στην Ευρώπη, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Μοσκοβισί.
Είναι όμως αυτό ο ΣΥΡΙΖΑ;
Δεν είναι άραγε ο ίδιος ΣΥΡΙΖΑ που επιχειρεί εμμονικά να υποτάξει τη Δικαιοσύνη, να ελέγξει την ενημέρωση, να φρονηματίσει την αντιπολίτευση; Να διχάσει και να σπιλώσει; Να φορολογήσει και να κυνηγήσει;
Δεν είναι ο ίδιος που οργανώνει σκευωρίες, που καλύπτει τον Καμμένο, που βρίζει με τον Πολάκη, που παίζει βρώμικα παιχνίδια εξουσίας, που πασχίζει να κλείσει ακόμη και την εφημερίδα στην οποία ο Μουζέλης διατυπώνει τις απόψεις του;
Λυπάμαι, αλλά τίποτα, ούτε το παραμικρό, δεν αφήνει να υποπτευθούμε ότι πυρήνας του ΣΥΡΙΖΑ κατέστη αιφνιδίως ο ευρωπαϊκός δημοκρατικός σοσιαλισμός. Κι ότι δεν τον προσδιορίζει το DNA ενός λαϊκιστικού ακτιβισμού που ρέπει στον αυταρχισμό, τον έλεγχο, τον φανατισμό, τη δυσανεξία και την εχθροπάθεια.
Μπορεί να αλλάξει; Να το δούμε. Αλλά δεν έχει αλλάξει. Κι ούτε βλέπω γιατί είναι δουλειά των άλλων να βοηθήσουν να αλλάξει. Δεν του χρωστάει κανείς.
Αντιθέτως, η ωμή αλήθεια είναι ότι ποτέ άλλοτε μετά το 1974 δεν έχουν αμφισβητηθεί τόσο βάναυσα οι βασικές συντεταγμένες του πολιτικού πολιτισμού μας.
Είναι αυτό άραγε δευτερεύον ζήτημα στη συζήτηση; Δεν ενδιαφέρει τον Μουζέλη;
Διότι το πρόβλημα δυστυχώς του ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι πολιτικό, ούτε ιδεολογικό, ούτε αν αγαπάει την Ευρώπη. Είναι βαθιά νοοτροπιακό και καθαρά πολιτισμικό.
Στέκεται στην άλλη όχθη του ρήγματος που διαπερνά την ελληνική κοινωνία. Είναι ένας άλλος κόσμος με άλλα ήθη, άλλες αναφορές κι άλλους κανόνες - με γεια του, με χαρά του.
Αλλά γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο το «τείχος» μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης (το οποίο ο ίδιος ο Μουζέλης έχει διαπιστώσει) άντεξε και διαρκεί. Επειδή στηρίζεται σε πραγματικά δεδομένα - δεν είναι τέχνασμα ούτε εφεύρημα ώστε να καταπέσει.
Αυτό το κορυφαίο (κατά τη γνώμη μου) ζήτημα της φυσιογνωμίας του ΣΥΡΙΖΑ, συνεπώς και των δυνάμεων που βρίσκονται απέναντί του, ο Μουζέλης κι όσοι συμμερίζονται τις απόψεις του προσπερνούν αβασάνιστα.
Κι επειδή αντιλαμβάνομαι τη θεμιτή έγνοια, ίσως και την ανησυχία τους για την επόμενη μέρα, ένα πράγμα είναι προφανές: δεν θα ξεπεραστεί ο διχασμός που βιώνει η χώρα, αν δεν ηττηθούν οι αυτουργοί του.
Τόσο απλό. Και τόσο καθαρό.
Δημοσιεύτηκε στα "Νέα" στις 15/7/2017.
Ο διάλογος σχετικά με το μέλλον της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας είχε και θα έχει για πολύ καιρό μεγάλο ενδιαφέρον. Το αδιέξοδο στην Ευρώπη είναι ορατό, η έλλειψη νέων πολιτικών προτάσεων οδηγεί στην απάθεια. Ωστόσο η απογοήτευση δεν πρέπει να ισοπεδώσει τα πάντα, εξάλλου καθήκον των ερευνητών είναι να τολμήσουν υπερβάσεις. Η σημερινή αμηχανία είναι δεν θα διαρκέσει πολύ, αφού η πολιτική απεχθάνεται το κενό.
Οι προτάσεις του καθηγητή Νίκου Μουζέλη περί σοσιαλδημοκρατίας είναι γνωστές. Δεν θα μπω στον πειρασμό να συνδέσω εδώ τις προτάσεις αυτές με την τρέχουσα συγκυρία, τις κομματικές συνεργασίες και στοχεύσεις. Η πρόσφατη συνοπτική δημοσίευσή τους στα ΝΕΑ (http://www.tanea.gr/opinions/all-opinions/article/5458115/o-dekalogos-ths-sosialdhmokratias/) θέτει κρίσιμα ζητήματα. Θα σταθώ σε ορισμένα από αυτά χάριν του διαλόγου για να τονίσω στη συνέχεια την δυνατότητα της ελληνικής συνεισφοράς.
-Ο πολιτικός έλεγχος της αγοράς είναι απαραίτητος, είναι δύσκολος, αλλά όχι αδύνατος. Εννοείται ότι σε ένα υπερεθνικό ευρωπαϊκό πλαίσιο το εγχείρημα αυτό έχει περισσότερες ελπίδες επιτυχίας, με εσωτερική βέβαια αλλαγή των θεσμών, των στόχων, των Συνθηκών. Η σοσιαλδημοκρατία δεν μπορεί να επιβιώσει, αφού άλλαξαν ριζικά τόσο οι όροι παραγωγής και εμπορίου και διανομής του πλούτου. Αρα, μιλούμε για την σημαντική ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατική πολιτική κληρονομιά που πρέπει να αξιοποιηθεί στο νέο, σκληρό, ανταγωνιστικό πλαίσιο της παγκοσμιοποιημνένης οικονομίας.
-Η κρίση που ζούμε είναι γενική, όχι μόνο οικονομική. Η επανατοποθέτηση όλων των πολιτικών δυνάμεων απέναντι στη νέα σχέση δημοκρατίας, οικονομίας και ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης είναι ένα κρίσιμο θέμα. Η πολιτική ολοκλήρωση πρέπει να πλαισιώσει και να κατευθύνει πλέον το ευρωπαϊκό εγχείρημα, ειδικά αυτό της ευρωζώνης, αλλοιώς οι εξελίξεις θα είναι απρόβλεπτες. Για την Ελλάδα προέχει σήμερα το θέμα της παραγωγικής ανασυγκρότησης και του σχετικού επαναπροσδιορισμού των αξιών: εισάγουμε χιλιάδες ξένους εργάτες για τις αγροτικές εργασίες, οι δικοί μας άνεργοι νέοι δεν εκτιμούν την απασχόληση στον πρωτογενή τομέα. Δεν είναι το χρέος και οι συντάξεις το κύριο θέμα, όπως επί χρόνια ακούμε. Δεν παράγουμε αρκετά προϊόντα και αγαθάμ ενώ εισάγουμε διαρκώς καταναλωτικά αγαθά, με αυξημένο ρυθμό κατά την τουριστική περίοδο.
-Το θέμα του εξανθρωπισμού του καπιταλισμού έχει επαρκώς αναλυθεί θεωρητικά. Η δυναμική της οικονομίας της αγοράς οδηγεί σε μεγάλες ακρότητες, γι αυτό και η ανάγκη δημιουργίας νομικού πλαισίου, θεσμών ελέγχου, πολιτικών στόχων που κατοχυρώνουν τα δημόσια αγαθά και μειώνουν την φτώχεια. Αυτός ο αγώνας είναι πανανθρώπινος, οικουμενικός, ελπιδοφόρος. Μια δημοκρατία ανθρωπιάς, αυτός πρέπει να είναι ο νέος εθνικός και ευρωπαϊκός στόχος. Η διαχρονική ελληνική πολιτική σκέψη μπορεί να προσφέρει πολλές ιδέες για την απαραίτητη ανανέωση της σύγχρονης δημοκρατίας. Η έρευνα σχετικά με το νόημα, τις αρχές και τους σκοπούς της δημοκρατίας συνεχίζεται ακατάπαυστα. Σε όλες τις χώρες, σε όλες τις γλώσσες, με αγνούς ή δόλιους σκοπούς, η έρευνα αυτή υποδηλώνει από μόνη της τη βασική αρχή που μας δίδαξαν οι αρχαίοι έλληνες: να ελέγχουμε, να ασκούμε κριτική, να αμφισβητούμε, να σκεφτόμαστε, να προτείνουμε.
-Η δημοκρατία δεν έχει νόημα ως καθεστώς αμετακίνητο και σταθερό. Το μόνο σταθερό σημείο, η γραμμή πλεύσης, πρέπει να είναι η εξυπηρέτηση των κοινών αξιών, η αναβάθμιση του ρόλου του πολίτη, ο εξανθρωπισμός της εξουσίας που τείνει από τη φύση της να γίνεται πάντοτε αυταρχική, η εξέλιξη των κοινωνικών θεσμών με τρόπο που να διασφαλίζεται οπωσδήποτε η συμμετοχή του πολίτη, αυτής της αρχέγονης μονάδας πάνω στην οποία στηρίζεται ολόκληρο το δημοκρατικό οικοδόμημα.-
-Γι αυτό οι αρχαίοι έλληνες είχαν καθιερώσει την ισονομία, την ισηγορία, την ισοκρατία. Για να οριοθετήσουν σταθερά τον ρόλο του πολίτη και να περιορίσουν τα μειονεκτήματα που ενδεχομένως επιφέρει η οικονομική θέση, η οικογενειακή καταγωγή ή άλλη επίκτητη κοινωνική ή ατομική κατάσταση. Αυτά τα στοιχεία όσο αυτονόητα κι αν φαίνονται, δεν είναι δεδομένα πάντοτε. Δεν είναι μάλλον δεδομένα ποτέ, αφού σε κάθε ιστορική φάση χρειάζονται επαναβεβαίωση, θεωρητική, θεσμική, πρακτική. Αυτά όμως έτσι όπως ίσχυσαν στην χρυσή εποχή της αρχαίας ελληνικής δημοκρατίας, ήταν τόσο ισχυρά και είχαν τέτοια κοινωνική απήχηση που κατάφεραν να δημιουργήσουν πεποιθήσεις, αντιλήψεις, απαράμιλλο σύστημα ιδεών και αξιών που εξύψωσε τον άνθρωπο από υποκείμενο σε πολίτη. Χωρίς να υποβαθμίζονται τα αρνητικά σημεία της εποχής και με γνώμονα το ιστορικό πλαίσιο, σήμερα είναι αποδεκτό ότι αυτό το συγκλονιστικό που έγινε τότε, η επεξεργασία αυτής της έννοιας του ανθρώπου, του κόσμου, της κοινωνίας, της Πολιτείας ξεπέρασε όλα τα άλλα προηγούμενα, έκανε την τομή, συνέλαβε έννοιες όπως ο πολίτης, η δημόσια αγορά, ο νόμος, η λαϊκή κυριαρχία, το «λόγον διδόναι», την δημοκρατία.
-Πέρασαν πολλοί αιώνες μετά τον Ομηρο και τον Περικλή, για να μπορέσει ο Διαφωτισμός, εμπνεόμενος από την αρχαία Αθήνα, να επανέλθει στα βασικά, να αναδείξει τον κριτικό λόγο, να προβάλει νέους θεσμούς, να ανοίξει δρόμους ανεκτής δημοκρατικής συμβίωσης. Οι εξελίξεις ήταν σημαντικές, οι εμπειρίες και τα πισωγυρίσματα γνωστά, η απαγκίστρωση της πολιτικής από τη θρησκεία, η λειτουργία της κοινωνίας των πολιτών, όλα αυτά έγιναν με βάση το αρχέγονο εννοιολογικό υλικό. Δεν μπορούσαν όμως να λείψουν οι παραμορφώσεις, οι αντιφατικές ερμηνείες, οι παραπλανητικές πολεμικές. Στο πέρασμα των αιώνων οι πολλές σχολές σκέψης, η σύγκρουση θρησκείας και πολιτικής, η εξέλιξη της τεχνολογίας, οι ιδεολογίες, η επικράτηση της οικονομίας, όλα προσέθεσαν το δικό τους αποτύπωμα στο ανθρώπινο οικοδόμημα. Αν προσθέσει κανείς και τις αδυσώπητες νίκες ή ήττες στα πεδία των μαχών, τα αδιανόητα επιχειρήματα και τα φρικτά βασανιστήρια που ο άνθρωπος χρησιμοποίησε εναντίον του ανθρώπου, τότε το πανόραμα εμφανίζεται αβίαστα.
-Δεν μπορούμε βέβαια να διορθώσουμε το παρελθόν, αλλά το μέλλον μας τρομάζει. Κι αυτό που είναι κύριο σήμερα είναι το χειροπιαστό αδιέξοδο της σύγχρονης δημοκρατίας. Πώς θα μπορούσε λοιπόν να προκύψει μια αναζωογόννηση της δημοκρατίας με βάση το αρχαιοελλληνικό πρότυπο; Χωρίς διαμεσολάβηση άλλων και κυρίως της Ρώμης; Χωρίς ιδεολογικές και θρησκευτικές επιρροές; Είναι εφικτή η επιχείρηση;
-Η καθαρή θεωρία απαντά θετικά. Είναι εφικτό να ξαναδούμε τα βασικά, τις γραφές, τις έννοιες, τα νοήματα, τους θεσμούς, χωρίς παραμορφωτικό φακό, χωρίς προκατάληψη και τις παρερμηνείες ιστορικών, φιλοσόφων, αυτοκρατοριών. Μια ομάδα επιστημόνων από πολλά Πανεπιστήμια επιχείρησε να απαντήσει σε κύρια ερωτήματα και επικεντρώθηκε στο θέμα κυρίαρχο θέμα της κριτικής. Η κριτική ως κύρια διάσταση της δημοκρατικής αρχαιότητας, ως βασικό στοιχείο της ελληνικής σκέψης, η κριτική που τροφοδότησε την νεωτερικότητα και της έδωσε τα εφόδια να κάνει τη ρήξη και να αναδειχθεί ως κάτι το διαφορετικό και πρωτότυπο σε σχέση με τον σκοτεινό μεσαίωνα.
-Ο καναδός καθηγητής της φιλοσοφίας Jean-Marc Narbonne με μια ομάδα συναδέλφων του από διάφορες χώρες, ξεκίνησε την μεγάλη επιστημονική προσπάθεια. Και άρχισε τη δημοσιοποίηση των πρώτων σκέψεων με το βιβλίο « Antiquité critique et modernité. Essai sur le rôle de la pensée critique en Occident », éd. Les belles Lettres, Paris 2016. Δεν πρόκειται για απλή προσπάθεια, ούτε για απόπειρα χωρίς σκοπό. Πρόκειται για δύσκολο εγχείρημα, για επώδυνη σύγκριση, για πρωτότυπη σκέψη.
-Η αφομοιωτική ικανότητα των αρχαίων ελλήνων, η γόνιμη προσέγγιση εκ μέρους τους των άλλων πολιτισμών, η δύναμη σύνθεσης και ρήξης χωρίς ταμπού, η ρηξικέλευθη αίσθηση της δημοκρατίας και των εγγυητικών θεσμών, όλα αυτά είναι θέματα για μια νέα προσέγγιση. Στη σημερινή εποχή, όπου η αμφισβήτηση οδηγεί στην απαισιοδοξία, όπου το συλλογικό όνειρο καταποντίζεται προς όφελος των πάσης φύσεως ατομικών εκφράσεων, ο ζωοποιός πολιτισμός της δημοκρατίας, χωρίς φυλετική ή θρησκευτική βάση, μπορεί να αποτελέσει το νέο έναυσμα. Η έννοια της αποδοχής του άλλου με βάση την παιδεία και τον πολιτισμό, «οι της ημετέρας παιδείας μετέχοντες», μπορεί να οδηγήσει σε νέες σκέψεις κοινωνικής συμβίωσης. Η δημοκρατία έτσι γίνεται μια πυραμίδα με στέρεη βάση, με αξίες, αρχές και νόμους που εκφράζουν την κοινωνία και οδηγούν στην χειραφέτηση του ατόμου, στην ανάδειξη του πολίτη, στην οικουμενική αντίληψη της πολιτικής.
-Αυτή η άμεση σύνδεση με την αρχαία Ελλάδα, η ευθεία γραμμή με την αποκαθήλωση των θεωριών των Hans Blumenberg, Marcel Gauchet και Rémi Brague, οδηγεί στην επανεκτίμηση της μακραίωνης ελληνικής σκέψης με άξονα την δύναμη της κριτικής. Όπως γράφει στην «Le Monde» (11 Μαρτίου 2016) ο Roger-Pol Droit, δεν χρειάζεται να προσευχηθούμε σήμερα στην Ακρόπολη, «αλλά μπορούμε να επανεκτιμήσουμε την αστείρευτη ελληνική δεξαμενή». Και να ξεδιψάσουμε βέβαια, σε αυτούς τους καιρούς της πνευματικής ξηρασίας και ερημοποίησης.
Δημοσιεύτηκε στο neopolitevma στις 11/7/2017.
1. Ζούμε σ' έναν κόσμο με σημαντικές και συνεχώς εντεινόμενες οικονομικές ανισότητες και νέες μορφές ανασφάλειας, λόγω της άναρχης παγκοσμιοποίησης, των έντονων μεταναστευτικών ροών και των σημαντικών τεχνολογικών και δημογραφικών εξελίξεων. Η ελπίδα βρίσκεται μόνο στη συνεργασία των χωρών και τη συνεννόηση των λαών και των ανθρώπων.
2. Οι τεχνολογικές εξελίξεις στους διάφορους τομείς αιχμής και η διαχείριση μεγάλου όγκου πληροφοριών δημιουργούν επιπλέον προκλήσεις για την οικονομία και την κοινωνία. Η λεγόμενη τέταρτη βιομηχανική επανάσταση επιφέρει μεγάλες αλλαγές στον τρόπο λήψης των αποφάσεων στις επιχειρήσεις και οργανισμούς στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, στη λειτουργία του κράτους και στις εργασιακές σχέσεις.
3. Η δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτέλεσε ένα τολμηρό και μακρόπνοο σχέδιο, μοναδικό στην ιστορία. Βασικός στόχος, αλλά και κινητήριος δύναμη, είναι η διαφύλαξη της ειρήνης και της ασφάλειας των ευρωπαϊκών κρατών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά τις μεγάλες αδυναμίες και ελλείψεις που παρουσίασε όλα αυτά τα χρόνια σε πολιτικό, οικονομικό και θεσμικό πεδίο, οφείλει να προχωρήσει, γιατί το ευρωπαϊκό εγχείρημα έχει βαθιές ιστορικές και πολιτικές προεκτάσεις. Η διάλυσή της θα ήταν αυτοκτονική πράξη.
4. Η Ελλάδα έχει περιορισμένες δυνατότητες να επηρεάσει το διεθνές οικονομικό περιβάλλον και τις τάσεις που διαμορφώνονται. Έχει απλά δυνατότητες προσαρμογής της οικονομίας της στα μεταβαλλόμενα δεδομένα. Οι ευρωπαϊκοί θεσμοί απαιτούν θεσμικές και διαρθρωτικές αλλαγές και προσαρμογές, παρέχοντας παράλληλα σημαντικές δυνατότητες χρηματοδότησης και τεχνικής βοήθειας.
5. Η προϊούσα ένταξη της Ελλάδας στην παγκόσμια οικονομία ακολουθείται από την αργή προσαρμογή του θεσμικού πλαισίου και τις καθυστερήσεις στην υλοποίηση μεταρρυθμίσεων που ν' ανταποκρίνονται στις διεθνείς εξελίξεις. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι όποιες μεταρρυθμίσεις ψηφίζονται πάσχουν στην εφαρμογή, με αποτέλεσμα η Ελλάδα να υπολείπεται σε όλους τους κρίσιμους δείκτες που μετρούν την αποτελεσματικότητα της διακυβέρνησης, τη διαφάνεια, τη λογοδοσία και το δημόσιο έλεγχο.
6. Είναι απαραίτητο να υπάρχει περιβάλλον ευνοϊκό για την επιχειρηματικότητα και την καινοτομία, σταθερό φορολογικό σύστημα και αποτελεσματική Δημόσια Διοίκηση, ώστε να προσελκύονται μακροχρόνιες ξένες επενδύσεις και να ενθαρρύνονται οι εγχώριες επενδύσεις. Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι επενδύσεις στο ανθρώπινο κεφάλαιο και στις υποδομές, η ενθάρρυνση τεχνολογικών καινοτομιών και η συνεργασία των Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων και των ερευνητικών κέντρων με τις επιχειρήσεις. Είναι σημαντικό να υπάρξει αλλαγή νοοτροπίας από το πολιτικό σύστημα και την κοινωνία απέναντι στην επιχειρηματικότητα.
7. Σημαντική προϋπόθεση εξόδου της χώρας από την κρίση είναι μια ολοκληρωμένη και αποτελεσματική στρατηγική διαχείρισης του δημόσιου χρέους, που να περιλαμβάνει: μελέτες βιωσιμότητας του χρέους, μεσοπρόθεσμη εξομάλυνση της καμπύλης των τόκων, ορθή προβολή των χρηματοδοτικών αναγκών και παρέμβαση στο σύνολο των επίσημων δανείων. Στις ενδιαφέρουσες προτάσεις που έχουν κατατεθεί περιλαμβάνονται: i) συμβιβασμός για τα απαιτούμενα πρωτογενή πλεονάσματα σε χαμηλότερα και πιο ρεαλιστικά επίπεδα, ii) μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος με μείωση των κύριων εισφορών και την εισαγωγή κεφαλαιοποιητικού πυλώνα στις επικουρικές συντάξεις, iii) απλοποίηση του φορολογικού συστήματος με ενοποίηση και μείωση συντελεστών iv) αναζωογόνηση της οικονομίας με στήριξη των επενδύσεων, ώστε να μειωθεί η ανεργία και να ενισχυθούν οι εξαγωγές, v) ενίσχυση της ρευστότητας των επιχειρήσεων και vi) μείωση των κινήτρων απόκρυψης διαθέσιμου εισοδήματος.
8. Η Ελλάδα είναι μία χώρα με εκπληκτικές δυνατότητες. Διαθέτει σπάνιας ομορφιάς φυσικό τοπίο, ήπιο κλίμα όλο το χρόνο, πλούσια πολιτιστική κληρονομιά με διεθνή αναγνώριση. Τα σημαντικότατα αυτά συγκριτικά πλεονεκτήματα πρέπει να τα αξιοποιήσουμε, εφαρμόζοντας καινοτόμες δραστηριότητες στους τομείς-κλειδιά για τη χώρα με στόχο: α) την ανάπτυξη του ποιοτικού, πολυθεματικού τουρισμού, την αξιοποίηση των τουριστικών, φυσικών και ανθρωπογενών πόρων, ώστε να επιτυγχάνεται η αειφόρος τουριστική ανάπτυξη στη χώρα μας μέσα από την προβολή της ασύγκριτης μοναδικότητάς μας, β) την παραγωγή μεσογειακών προϊόντων υψηλής ποιότητας με έμφαση στην τυποποίηση, στη μεταποίηση και στο branding, γ) την αξιοποίηση του τεράστιου δυναμικού ήπιων μορφών ενέργειας. Παράλληλα θα πρέπει να δοθεί έμφαση στην εξωστρέφεια δυναμικών κλάδων της ελληνικής οικονομίας (ναυτιλία, τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών, φαρμακοβιομηχανία, επιλεγμένων κλάδων μεταποίησης). Ο εκσυγχρονισμός όλων των παραπάνω τομέων συνδέεται άμεσα με την παραγωγή διεθνώς ανταγωνιστικών προϊόντων και με τη δημιουργία σύγχρονων και ποιοτικών θέσεων απασχόλησης, το οποίο είναι και το ζητούμενο για την ελληνική κοινωνία.
9. Υπάρχει ανάγκη για έναν θεσμοθετημένο, στο πλαίσιο της ΟΚΕ, πολύπλευρο και υπεύθυνο κοινωνικό διάλογο, με στόχο ένα κοινά αποδεκτό εθνικό σχέδιο ανάπτυξης. Υπάρχει ανάγκη να διαμορφωθούν κοινές θέσεις και συν-αντίληψη για το ρόλο του κράτους στην οικονομία, τη σημασία των θεσμών για τη δημοκρατία και τη διαφάνεια, τη σημασία της παιδείας στην ανάπτυξη και στην κοινωνική συνοχή, το βαθμό ασφάλειας και την ποιότητα στην εργασία, τον κοινωνικό χαρακτήρα του κεφαλαίου, το δίχτυ κοινωνικής προστασίας, τη βιώσιμη διαχείριση του περιβάλλοντος.
10. Τα μεγάλα θέματα που δημιουργούν συγκρούσεις παραμένουν ανοιχτά. Περισσότερο σήμερα από ποτέ υπάρχει ανάγκη κοινωνικής συνεννόησης και διάθεσης δημιουργικής σύνθεσης των αντιτιθεμένων απόψεων και συμφερόντων. Κοινωνικοί εταίροι, παραγωγικοί φορείς, πολιτικά κόμματα οφείλουν να ξεπερνούν τα επιμέρους συμφέροντα και ιδεοληψίες και να προτάσσουν πάνω από όλα το ευρύτερο κοινωνικό και εθνικό συμφέρον. Όλοι οι πολίτες έχουμε και ατομική ευθύνη για τη δημοκρατία, για την ποιότητα της καθημερινότητας μας και για τη χώρα που θα παραδώσουμε στις επόμενες γενιές.
Αυτές τις μέρες συζητείται στη Βουλή το νομοσχέδιο του υπουργείου Παιδείας με τίτλο «Ρυθμίσεις για την ανώτατη εκπαίδευση, την έρευνα και άλλες διατάξεις». Περιλαμβάνει ρυθμίσεις για τη διοίκηση, τα μεταπτυχιακά και την έρευνα.
Το μέρος για την έρευνα καταρτίζεται σε συνεννόηση με τη Σύνοδο των Πρυτάνεων, κάτι σπάνιο, που μαρτυρά τη διάθεση του υπουργείου. Εδώ θα εστιάσω στα άλλα σημεία για να δω αν χρειάζονται και αν είναι θετικές.
Δύο διαπιστώσεις που εξηγούν τα πάθη και τη δυσχέρεια εκσυγχρονισμού των ΑΕΙ. Οι αλλαγές είναι συνήθως ετεροχρονισμένες, έπειτα από κρίσεις. Προβλήματα χρονίζουν και προκαλούν αρρυθμίες. Γιατί; Είτε γιατί κάνουμε πως δεν τα βλέπουμε είτε για να απαξιώσουμε τον πολιτικό αντίπαλο. Χρειάζονται σήμερα αλλαγές; Οχι, απαντούν κάποιοι.
Δημοσιογράφος γράφει στο «Βήμα»: «Γνωρίζει επίσης (ο κ. Γαβρόγλου) την πλήρη ακινησία και οπισθοδρόμηση που είχε φέρει στα πανεπιστήμια ο νόμος πλαίσιο του ΠΑΣΟΚ, τον οποίο το ίδιο το ΠΑΣΟΚ τον απαρνήθηκε.
Και προσπάθησαν να τον αλλάξουν τόσο η κυρία Γιαννάκου, όσο (κυρίως) η κυρία Διαμαντοπούλου, η οποία μάλιστα έβαλε τις βάσεις με διακομματική συναίνεση ενός πραγματικά εξωστρεφούς ελληνικού Πανεπιστημίου». Κείμενο ανιστόρητο, που αγνοεί ακόμη ότι η κ. Γιαννάκου άσκησε έντονη κριτική στον νόμο Διαμαντοπούλου. Αλλοι υπέρμαχοι της ίδιας άποψης είναι πιο προσεκτικοί. Κάνουν λόγο για «βεβιασμένη νομοθέτηση».
Αλλαγές χρειάζονται. Ο νόμος Διαμαντοπούλου, νεκροζώντανος από τη μέρα που ψηφίστηκε, τροποποιήθηκε από τη Νέα Δημοκρατία, έγινε αγνώριστος. Επασχε σε πλείστα σημεία: ο ρόλος των Συμβουλίων Ιδρύματος ασαφής, η σύνθεση των πρυτανικών αρχών δυσλειτουργική, η σύνθεση και ο ρόλος της Συγκλήτου προβληματικοί. Πού πρέπει να εδράζονται οι ρυθμίσεις ώστε να αποβούν θετικές;
Σε αρχές αντλημένες και από τη διεθνή εμπειρία. Αρχές λειτουργικές βασισμένες σε αξίες και σε υλοποιήσιμους στόχους. Ενδεικτικά. Πρέπει να συμμετέχουν όλα τα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας στη διοίκηση;
Η απάντηση οφείλει να είναι σε επίπεδο αρχών. Οχι σύμφωνα με τα γούστα μας όπως προτείνει, σύμφωνα με την «Καθημερινή», συνάδελφος συνταγματολόγος: «Υπάρχει σοβαρό θεσμικό πρόβλημα με τον συνδικαλισμό στην Ελλάδα. Ειδικά ο φοιτητικός συνδικαλισμός κάνει μεγάλη ζημιά».
Διεθνής εμπειρία. Δεν είμαστε μόνοι στον κόσμο, συνυπάρχουμε με άλλους, μαθαίνουμε από αυτούς. Ομως προσοχή. Ούτε άκριτοι μιμητές ούτε επιλέγουμε ό,τι βολεύει.
Στις χώρες του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΧΑΕ) οι φοιτητές συμμετέχουν στη διοίκηση σε ποσοστό 10 με 15%. Από το 2001 η Ενωση Ευρωπαίων Φοιτητών (συμμετέχουν φοιτητές από παντού πλην ημών), συνεργάζεται αγαστά με την Ενωση Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων. Θα στερηθούν το δικαίωμα συμμετοχής οι Ελληνες γιατί δεν συμμετέχουν;
Οι προτεινόμενες ρυθμίσεις είναι ενδεδειγμένες; Οι πολέμιοι εστιάζουν σε τέσσερα σημεία: Κυρίως στις διατάξεις για τα μεταπτυχιακά που βάζουν όρια στα δίδακτρα και στις αμοιβές των καθηγητών, στη συμμετοχή των φοιτητών στη διοίκηση, στο άσυλο και τον τρόπο εκλογής των αντιπρυτάνεων. Μιλάνε για υπερ-παρεμβατισμό και κατάλυση του αυτοδιοίκητου των ΑΕΙ.
Αξιολογώ τις ρυθμίσεις με γνώμονα τους στόχους του νομοσχεδίου: προάγουν τη δημοκρατία και την ακαδημαϊκότητα; Είναι διοικητικά αλυσιτελείς; Συμβάλλουν στη διεθνοποίηση των ΑΕΙ;
■ Δημοκρατία – ακαδημαϊκότητα. Στόχος του νομοσχεδίου είναι η δημοκρατία-ακαδημαϊκότητα. Με τον όρο δημοκρατία νοούνται δύο πράγματα. Να αποφασίζει ο θεσμός για τον εαυτό του, τα μέλη του να μετέχουν στις αποφάσεις.
Η Σύγκλητος αναγορεύεται ξανά στο κεντρικό όργανο λήψης των αποφάσεων, συναπαρτίζεται από τους εκπρόσωπους όλης της κοινότητας. Τα ΑΕΙ καλούνται να καταρτίσουν οργανισμούς και εσωτερικούς κανονισμούς. Ορισμένοι, όπως η αξιωματική αντιπολίτευση, θεωρούν ότι το νομοσχέδιο κινείται στην αντίθετη κατεύθυνση, πλήττει το αυτοδιοίκητο των ΑΕΙ.
Θαρρώ ότι αναφέρονται κυρίως στις ρυθμίσεις στα μεταπτυχιακά και το πλαφόν στις πρόσθετες απολαβές των καθηγητών. Μπορούν τα μεταπτυχιακά να λειτουργήσουν ως έχουν σήμερα; Δεν θα έπρεπε ΑΕΙ και πολιτικές δυνάμεις να καταθέσουν προτάσεις;
Στο δίπτυχο δημοκρατία – ακαδημαϊκότητα το νομοσχέδιο εντοπίζει προβλήματα, προτείνει λύσεις. Από τη σκοπιά αυτή συνιστά πρόοδο. Διατυπώνω δύο προβληματισμούς. Η συμμετοχή των φοιτητών είναι χαμηλότερη απ' ό,τι σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, Κάποιες ρυθμίσεις για τα μεταπτυχιακά (ποσοστό υποτρόφων, συμμετοχή καθηγητών από τα ιδρύματα) θα μπορούσαν να είναι πιο ευέλικτες ώστε να μην πληγούν προγράμματα με μικρό αριθμό φοιτητών.
■ Διοίκηση Το νομοσχέδιο αναγορεύει τη Σύγκλητο σε κυρίαρχο σώμα, επαναφέρει το Πρυτανικό Συμβούλιο ως εκτελεστικό όργανο, με πρόσθετες αρμοδιότητες, καταργεί το Συμβούλιο Ιδρύματος και εισάγει ένα νέο θεσμό, το Ακαδημαϊκό Συμβούλιο Ανώτατης Εκπαίδευσης και Ερευνας (ΑΣΑΕΕΕ) με στόχο συμπράξεις ΑΕΙ και ερευνητικών κέντρων σε επίπεδο περιφέρειας και τη χάραξη στρατηγικής στην έρευνα. Εκτός από τα ΑΣΑΕΕΕ προτείνεται η εκλογή των αντιπρυτάνεων σε χωριστά ψηφοδέλτια.
Η κριτική εδώ είναι περιορισμένη και αναμενόμενη. Εντοπίζεται στην εκλογή των αντιπρυτάνεων και λιγότερο στο ΑΣΑΕΕΕ. Πρόκειται για νεωτερισμούς που θέλουν χρόνο για να φανεί αν είναι πετυχημένοι.
Μένω στη «φιλοσοφία» τους. Στόχος είναι η συνεργασία καθηγητών διαφορετικών προσανατολισμών και οι συμπράξεις ΑΕΙ σε περιφερειακό επίπεδό. Αν πετύχουν -πράγμα που εξαρτάται από μας- θα αλλάξουν μια κουλτούρα μη συνεργασίας και έτσι θα συμβάλουν στην περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας.
■ Διεθνοποίηση. Το νομοσχέδιο θίγει δύο καίρια ζητήματα φέρνοντας εγγύτερα τα ελληνικά ΑΕΙ με αυτά του ΕΧΑΕ και του Ευρωπαϊκού Χώρου Ερευνας (ΕΧΕ). Κατά πρώτον, με τη συνεργασία με ΑΕΙ της αλλοδαπής σε επίπεδο μεταπτυχιακών και διδακτορικών σπουδών. Κατά δεύτερον, με την τόνωση της «κοινωνική διάστασης» της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, θεμελιώδη στόχο του ΕΧΑΕ.
Στο πρώτο ζήτημα έγιναν τελευταία βήματα. Στο δεύτερο ελάχιστα. Μηδαμινή παραμένει η πρόνοια για τους φοιτητές. Τα άρθρα περί δανείων στον νόμο Διαμαντοπούλου έμειναν ανενεργά. Ευτυχώς τελευταία δόθηκαν υποτροφίες σε νέους ερευνητές και φέτος, ύστερα από χρόνια, υποτροφίες από το ΙΚΥ, σε προπτυχιακούς.
Στο νομοσχέδιο υπάρχει μέριμνα ώστε τα δίδακτρα (τέλη εγγραφής) να είναι λογικά και να δίνονται υποτροφίες. Θα ήταν καλύτερο να έχουμε τυπικά τέλη, όπως στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά αυτό απαιτεί γενναιόδωρη κρατική συνδρομή.
Το νομοσχέδιο κινείται και εδώ στη σωστή κατεύθυνση. Προσθέτω ότι το κράτος οφείλει να επενδύσει στην εκπαίδευση και, σε συνέργεια με τα ΑΕΙ, να συνδράμουν τους φοιτητές χωρίς να μετακυλίει ο ένας στον άλλο την ευθύνη.
Εν κατακλείδι, το νομοσχέδιο θίγει ζητήματα που κρύβαμε κάτω από τα χαλί, όπως τα μεταπτυχιακά, προτείνει ρυθμίσεις. Πολλές κυρίως σε θέματα δημοκρατικής λειτουργίας και διοίκησης είναι εύστοχες, άλλες θα κριθούν στην πράξη, άλλες, όπως οι υποτροφίες και η αξιολόγηση των μεταπτυχιακών, μπορούν να γίνουν πιο ευέλικτες ώστε να αποφευχθούν ανεπιθύμητες παρενέργειες. Τι χρειάζεται; Αυτιά ανοιχτά στον διάλογο.
Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 20/6/2017.
Ενώ κατά τη διάρκεια της δεκαετούς οικονομικής-δημοσιονομικής κρίσης –υπό τη διακυβέρνηση της ευρωζώνης– αρκετοί στην Ευρώπη μιλούν για απαξίωση της δημοκρατίας και ψάχνουν με μικροσκόπια να εντοπίσουν ψιχία «δημοκρατικού οργάνου» και ελευθεριών στην ερμητική επικράτεια του Eurogroup (ο Γιούργκεν Χάμπερμας μιλά για «μεταδημοκρατική απολυταρχία»), εμείς μεταρρυθμιζόμαστε κουβεντιάζοντας για τις εκσυγχρονιστικές επιδόσεις της δικτατορίας.
Για να βάζουμε το πράγμα στη θέση του: Πράγματι η κλασική οικονομική και πολιτική θεωρία είχε επιβάλει το δικό της Zeitgeist (την κυρίαρχη αντίληψη) για την ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό με πυλώνες την ελεύθερη οικονομία τύπου laissez-faire, την ατομική ελευθερία και τη δημοκρατία ως εγγυητές της καθολικής αρμονίας από τον 19ο αιώνα.
Αυτή η φιλελεύθερη ιδεολογία κυριάρχησε έως την αυγή του 20ού αιώνα, μολονότι παρέμεινε ρηχή στην πράξη και έμπαινε στο ράφι όποτε απειλούνταν οι εθνικές οικονομίες – όπως γίνεται και σήμερα.
Οι προηγμένες χώρες αγκάλιασαν τις οικονομικές πολιτικές laissez-faire μόνον αφού έγιναν ισχυρές οικονομικά και μόνον όταν το ελεύθερο εμπόριο εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντά τους.
Σε αντίθεση με τους μύθους που υποστήριξαν ότι το ελεύθερο εμπόριο και το σύστημα του laissez-faire δημιούργησε την εκσυγχρονιστική οικονομία, στην πραγματικότητα το πλιάτσικο και ο κρατισμός διαδραμάτισαν αυτόν τον κρίσιμο ρόλο. Λόγου χάρη, εκτός από την κολμπερτιανή Γαλλία και την Αυστρία, η ίδια η Βρετανία χρησιμοποίησε αυστηρές πολιτικές προστασίας και κρατισμού έως τη δεκαετία του 1840 και του 1850. Ο κρατισμός ήταν ο κανόνας.
Στον 20ό αιώνα τα συστήματα του «πολεμικού» κράτους (warfare) και του κράτους «πρόνοιας» (welfare) δεν ήταν ανεξάρτητα μεταξύ τους, αλλά συνδυάστηκαν.
Μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, αρκετές χώρες που δεν μπήκαν στον παράδεισο της εκβιομηχάνισης και του εκσυγχρονισμού των χωρών του πυρήνα της Δύσης πράγματι προχώρησαν σε εθνικιστικές, αυταρχικές και φασιστικές λύσεις.
Αμερικανοί, κυρίως, ιστορικοί της οικονομίας, σε πλαίσιο ακαδημαϊκού απολογητισμού, κατασκεύασαν διάφορα μοντέλα –ανεπαρκή για μία μόνο νοηματοδότηση του φασισμού– και, πράγματι, χρησιμοποίησαν τους όρους «εκσυγχρονιστικές δικτατορίες» (modernization dictatorships) και «αναπτυξιακές δικτατορίες» (developmental dictatorship) για τα καθεστώτα του οικονομικού αυταρχισμού και διευθυντισμού στην περιοχή της Μεσογείου (Ισπανία, Πορτογαλία, Ελλάδα, αλλά και στη Λατινική Αμερική, βλέπε Χιλή, για παράδειγμα). Ιστορικά όμως, οι δικτατορικές-φασιστικές λύσεις ήταν απόκλιση.
Εδωσαν καταναγκαστικές ωθήσεις σε καχεκτικές οικονομίες, αλλά με αντίτιμο τις ελευθερίες και τη δημοκρατία, που εκριζώθηκαν βίαια από την οικονομία, την κοινωνία και την πολιτική.
Οι δε λαοί που ακκίστηκαν με τους δικτάτορες υπέστησαν επανεκπαίδευση αφαίρεσης της ανθρωπιάς, που έκανε τα άτομα ανίκανα να λειτουργήσουν ως υπεύθυνα μέλη ενός υπεύθυνου πολιτικού σώματος, υπέστησαν εκπαίδευση που εγκατέστησε εχθρούς.
Η εκπαιδευτική ομπρέλα περιελάμβανε αρχές μιας «πολιτικής θρησκείας» που σιχαινόταν την πολιτική. Υλοποιήθηκε διά μέσου ενός μαζικού προσηλυτισμού, που χρησιμοποιούσε επιστημονικές μεθόδους καθυποταγής, βασανισμού και εξόντωσης (Εβραίοι, απειθάρχητοι, γουρουνοσλάβοι και λοιποί Βαλκάνιοι).
Στα δικά μας βολικά «χρονωνύμια» (Αποστασία, Δικτατορία, Μεταπολίτευση κ.λπ.) και τις λοιπές σκουληκότρυπες της Ιστορίας, η χούντα –υπό το πρόσχημα «εθνικών αναγκαιοτήτων»– επανέφερε άρωμα εμφύλιο και τη συνέχεια της 4ης Αυγούστου του 1936 σε διαφορετικά συγκείμενα, δίχως να είναι αναγκαίο: καθιέρωσε τη στρατοκρατική «πολιτική θρησκεία» του εθνο-κιτς. Με εκφυλιστική προπαγάνδα, μοντέλες τύπου Ντέλλα Ρουφογάλη, με «Επίκαιρα» της ΥΕΝΕΔ, κλαρινοτσολιάδες, αρχαίους της «Πολεμικής Αρετής των Ελλήνων», τρισευτυχισμένους αγρότες, αρβυλοκάγκουρες και Αλκιμους, ναι, έδειξε τη γνωστή μας χώρα.
Αυτά ήταν ήδη υπαρκτά από την Αποστασία. Η συνωμοτικότητα, το εθνοσωτήριο μύθευμα και η ανεξαρτησία από τις κατασυκοφαντημένες λαϊκές πολιτικές δυνάμεις έδωσαν προβάδισμα στο καθεστώς.
Ο αστικός συντηρητισμός, η καμαρίλα του Παλατιού, η άρνηση του κράτους των εθνικοφρόνων να κλείσει το μετεμφυλιακό εκκρεμές και ο κάματος να εξαφανιστούν οι φιλελεύθεροι αστοί, οι σοσιαλιστές, και κυρίως οι αριστεροί και κομμουνιστικοί πυρήνες στην πολιτική, την οικονομία και την κοινωνία, κληροδότησαν το εκσυγχρονιστικό «Ελλάς, Ελλήνων, Χριστιανών», εθνικά τραύματα και τραγωδίες, συν τη γενεαλογία του χίπστερ χρυσαυγιτισμού.
Στο εξωτερικό, το καθεστώς εξαρτήθηκε από την ανοχή, αν όχι τη στήριξη, των ΗΠΑ που –τότε τουλάχιστον– δεν ενδιαφέρονταν για το αν ο «πρόεδρος της ελληνικής κυβέρνησης» λέγεται Παπαδόπουλος, Παττακός, Παπανδρέου ή... Παπατέτοιος, αλλά για τη διατήρηση της παγκόσμιας ψυχροπολεμικής τάξης την οποία θεωρούσαν ότι είχαν χρυσοπληρώσει.
Τα όποια βήματα εκσυγχρονισμού ήταν βήματα νόθα. Η Ελλάδα βρισκόταν σ' ένα αυλάκι που το ρεύμα του πήγαινε προς τη Δύση, αλλά δεν έμοιαζε σε τίποτα με τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης.
Απεναντίας, είχε εκτραπεί ως προς τη δημοκρατία και, ipso facto, είχε αποκλειστεί από μια σειρά διεργασιών (και αναπτυξιακών διεργασιών) που κυοφορούνταν στον πυρήνα της Δύσης. Οσο για την Δ. Ευρώπη; Σε όλους σηκωνόταν η τρίχα για εκσυγχρονισμούς και «οικονομικά θαύματα τύπου Χίτλερ».
Τέλος, ας δούμε τι προωθήθηκε. Η ιδέα της Παιδείας; Της Ελευθερίας; Η «ελευθερία» είναι ξανά κενή νοήματος, πειρασμός του κακού; Η απάντηση της χούντας ήταν, ναι: επικίνδυνοι, μαλλιαρομουσάτοι, κουκουέδες. Ρητορική κατά της δημοκρατίας, αυθαίρετη ισχύς και απόλυτη απόρριψη των αρχών πλουραλισμού, παιδείας και ελευθερίας.
Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 30/6/2017.
